Diagnoza Rodziny - Notatki z wykładu 1 PDF

Preview

Summary

Informacje dotyczące diagnozowania rodziny, przydatne jako podstawa dla psychologów oraz pedagogów....

Description

DIAGNOZA RODZINY

1.

Czym jest rodzina? Z wykładów prof. Wawro  Rodzina – fundamentalne środowisko społeczne, nie tylko grupa pierwotna, ale też instytucja społeczna. Ma fundamentalną rangę dla rozwoju społeczeństwa, bowiem w rodzinie odnajdujemy odzwierciedlenie problemów społeczeństwa.  Rodzina w socjologii to stała struktura oparta na społecznych normach zachowań, rolach i stosunkach społecznych, za pomocą których jednostki ludzkie zaspokajają podstawowe potrzeby społeczne.

2.

Rodzina w diagnozie psychopedagogicznej Poznawanie rodziny w perspektywie pedagogicznej jest przede wszystkim rozpoznaniem jakości środowiska wychowawczego, które rodzina tworzy. Rodzina jest powszechnie traktowana jako podstawowy obszar wpływów oddziałujących na rozwój i funkcjonowanie dziecka. Przede wszystkim w niej dziecko uczy się podstawowych umiejętności życiowych, kształtuje swoją osobowość, nabiera przekonań o świecie, o jego wartościach i zasadach życia, tu formułuje się jego tożsamość i wzorce zachowań. Jednak nie rzadko w rodzinie tkwią też źródła zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń zachowania, trudności szkolnych czy życiowej dysfunkcjonalności, jakie rozwijają się u dziecka. Zakres zagadnień i kwestii, jak i stopień dokładności diagnozy rodziny jest różny w zależności od powodów, dla których jest ona podejmowania. Może przybierać postać ogólnej i stosunkowo powierzchownej charakterystyki obrazu rodziny jako środowiska wychowawczego, a może też polegać na wnikliwym i szczegółowym badaniu czy wręcz dokładnym pomiarze, cech i warunków funkcjonowania rodziny. Poznawanie rodziny przez mniej lub bardziej precyzyjną diagnozę jest nader częstą, niemal powszechną w praktyce pedagogicznej. Dokonuje się zarówno w perspektywie interesowania się określonym wychowankiem: jego trudnościami wychowawczymi zaburzeniami zachowania, problemami szkolnymi czy jakimiś specyficznymi jego cechami np. uzdolnieniami, zainteresowaniami, lub niskimi umiejętnościami społecznymi. Rozpoznanie rodziny w perspektywie pedagogicznej występuje także z innych względów, gdy chodzi o kwalifikowanie rodzin do określonych zadań i funkcji (rodziny adopcyjne, rodziny zastępcze, pogotowia rodzinne) lub jako ekspertyzy pedagogiczne dla potrzeb sądu. Diagnozowanie rodziny jako środowiska wychowawczego oznacza konieczność uwzględnienia kilku podstawowych założeń, które odnoszą się do ogólnej perspektywy diagnozowania i sposoby specyfikacji przedmiotu badania. Założenia te dotyczą instytucjonalno-grupowego ujęcia rodziny w jej pedagogicznym rozpoznawaniu, określonej formuły czynników opisujących rodzinę jako środowisko wychowawcze oraz ogólnych zasad diagnozowania rodziny. W diagnozie rodziny liczy się się ocena jakości realizacji przez rodzinę potrzeb jej członków oraz wypełnianie przez oczekiwań narzuconych przez organy władzy. Dokonuje się swoistego osądu sposobu i poziomu wypełniania przez rodzinę pewnych funkcji - głównie opiekuńczych, socjalizacyjnych i wychowawczych. Perspektywą poznawania rodziny w kategoriach grupy społecznej oznacza z kolei diagnostyczną analizę znaczących wychowawczo cech rodziny jako grupy. Zainteresowania badawcze skierowane jest więc na takie elementy rodziny, jak struktura formalna rodziny, jej struktura społeczna i emocjonalna oraz styl i organizacja życia. W szczególności następuje tu rozpoznawanie takich cech jak:  układ ról i pozycji w rodzinie  podział władzy, rozkład względów, autorytetu  więzi i relacje między członkami  rytm i organizacja życia  aktywność ogólna rodziny i indywidualnych jej członków  normy i standardy zachowań uznawanych w rodzinie  sposoby kontroli norm i wymagań  wzory komunikowania się  typ kulturowego życia rodziny  tradycje i obrzędowość

   3.

warunki materialne warunki bytowe i otoczenie związki rodziny z innymi strukturami społecznymi

czynniki opisujące rodzinę jako środowisko wychowawcze Środowisko wychowawcze rodziny jako obszar rozpoznania pedagogicznego stanowi społecznie wyznaczony układ warunków i cech, o różnym jakościowo charakterze, które w zróżnicowany pod względem stałości i intensywności sposób wpływają na przebieg i efekty procesu wychowania. Postrzeganie rodziny jako określonego układu warónków i cech, które wpływają na procesy wychowania, rozwój osobowości i które stanowią podstawowe tło funkcjonowania jdnostki, związane jest z posługiwaniem się przez diagnostę mniej lub bardziej rozbudowanymi zestawami cech opisujących środowisko wychowawcze rodziny. Postrzeganie rodziny jako określonego układu warunków i cech, które wpływają na procesy wychowania, rozwój osobowości i które stanowią tło funkcjonowania jednostki, związane jest z posługiwaniem się przez diagnostę mniej lub bardziej rozbudowanymi zestawami tzw. katalogami cech opisujących środowisko wychowawcze rodziny. W literaturze można odnaleźć różne propozycje dot. Systematyzacji cech i warunków rodziny, które sugerowane są jako czynniki opisujące jej środowisko wychowawcze. Ich charakter zmieniał się z biegiem lat, gdzie początkowo koncentrowano się na warunkach ekonomicznych, by z czasem do tych katalogów dodane były cechy związane między innymi z relacjami i komunikacją. Jako jedne z pierwszych usystematyzowanych badań nad rodziną oparto się o takie wskaźniki ogólne jak: dochody, budżet, sposób życia i mieszkanie, środowisko geograficzne i społeczne rodziny, historia rodziny (Ferdynand Le Playa, 1862). Zaś w skala Wiliamsa obejmowała: potrzeby rodziny, stan higieny, wielkość, charakterystykę rodziców, nadzór rodziców nad dziećmi, które mierzone były w oparciu o wywiad domowy. W skali Chapmana i Simsa takie wskaźniki jak: zawód ojca, wykształcenie rodziców, ilość książek, dzienników i czasopism w domu, wyposażenie mieszkania i rodziny w takie dobra jak telefon, samochód, pianino. Skala A.M. Leahy uważana za jeszcze bardziej szczegółową ustalała tzw. profil stanu rodziny na podstawie sześciu czynników: stan ekonomiczny rodziny, zawód rodziców, wykształcenie rodziców, poziom kultury rodziny, uspołecznienie środowiska domowego, uzdolnienie dzieci. Później do tych skal różni badacze dodawali takie czynniki, jak: wielkość rodziny, przestrzeń życiowa poszczególnych członków, stosunek rodziców do nauki i przyszłości dzieci, troska rodziców o sprawy dzieci, zaburzenia środowiska rodzinnego, ogólna atmosfera domowa. W aktualnych propozycjach diagnozy rodziny jako środowiska wychowawczego zauważyć można różne zestawy zawierające większą lub mniejszą liczbę czynników opisu-oceny. Np. Stanisław Kawula, który wymienia trzy główne grupy czynników analizy poziomu wychowania w rodzinie: - czynniki ekonomiczno-społeczne, np. wielkość i struktura rodziny, źródła dochodów, podział pracy i obowiązków, sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi, czyli odżywianie, warunki mieszkaniowe, ich majątek - czynniki kulturalne to wykształcenie rodziców i ich dokształcanie się, kultura językowa, majątek kulturalny (TV, książki itp.), sposoby spędzania wolnego czasu, stosunek rodziców do nauki szkolnej i przyszłego zawodu, stosunek do tradycji i nowości, podatność na zmiany - czynniki psychospołeczne – rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych, stosunek członków do zjawisk patogennych, układ i rodzaj postaw wychowawczych, charakter kontroli rodziców nad dziećmi, ogólna atmosfera Najbardziej aktualne tendencje w poznawaniu rodziny w perspektywie pedagogicznej proponują proponują jednak odejście od rozpatrywania rodziny jako zbioru cech i zależności. W zamian wskazane jest podejście systemowe, w którym rodzina jako system (Drożdżowicz, 1999) charakteryzuje się specyficznymi relacjami, specyficzną strukturą, a w niej granicami, podsystemami, posiada określoną dynamikę, wypracowuje swoisty układ ról, kontroli i władzy, rozwija własne sposoby komunikowania się, posiada związki z innymi, opiera swe

funkcjonowanie na doświadczeniach indywidualnych i całości rodziny, na doświadczeniach poprzednich pokoleń. Dużą rolę odgrywa tu historia rodziny oraz sposoby osiągania celów przez rodzinę i radzenia sobie z trudnościami i kryzysami. Systemowa orientacja w diagnozie rodziny uwzględnia, że inni jej członkowie wpływają na daną osobę, na jej zachowane i sposób funkcjonowania, ale też sposób zachowania tej osoby wpływa na innych i pozostałe elementy systemu. Innymi słowy, w tej perspektywie dąży się do uchwycenia specyficznych, unikalnych i wielorakich zależności występujących w rodzinie. Diagnosta stara się odkryć wzory, struktury i funkcje w życiu rodziny i ewentualnie ustalić ich znaczenie dla określonych problemów. Do charakterystycznych cech opisujących rodzinę jako system zalicza się: granice, hierarchiczną strukturę, dynamiczną równowagę, komunikacje, role rodzinne. Rozumienie rodziny jako systemu psycho – pedagogicznego pozwala na lepsze zrozumienie jej społecznej i emocjonalnej organizacji i atmosfery, a to z kolei stwarza lepsze możliwości dla interwencji pedagogiczno – terapeutycznej. Perspektywa systemowa w diagnozie rodziny proponuje wykorzystywanie specyficznych kategorii opisowych i narzędzi pozwalających na ich identyfikowanie. W przykładowym modelu systemowego podejścia rodziny, tzw. Modelu Kołowym Olsona, wyróżnia się trzy zasadnicze wymiary (kategorie) wymiary systemu rodziny – jest to: spójność, adaptacyjność i komunikacja.

4.

Podstawowe zasady poznawania rodziny jako środowiska wychowawczego Literatura pedagogiczna i psychologiczna dotykająca zagadnień diagnozy rodziny formułuje wiele postulatów na temat charakterów, zakresów i reguł rozpoznawania rodziny. Analizując stanowiska różnych badaczy można wyselekcjonować kilka ogólnych zasad pedagogicznej diagnozy rodziny. I. Zasada wartościującego charakteru diagnozowania rodziny Środowisko rodzinne staje się obszarem zainteresowania diagnozy pedagogicznej. Rodzinę poddajemy ocenie za każdym razem, kiedy chcemy ustalić jej wpływ i związek z jakimś stanem rzeczy lub dokonać charakterystyki wychowawczej w celu zakwalifikowania do jakiegoś typu rodziny. Ocenianie rodziny i jej cech jest zasadniczym mechanizmem identyfikowania tzw. zasobów rodziny, jej potencjałów, sił kompetencji, które mogą być spożytkowane w działaniach profilaktycznych czy naprawczych. II. Zasada diagnozy pozytywnej rodziny. Prawidłowa diagnoza polega na zebraniu odpowiednich informacji by wskazać te elementy i cechy jednostki i jej najbliższego środowiska, które mogą mieć znaczenie dla poprawy jej funkcjonowania dla organizowania celowych działań pedagogicznych. Należy więc sformułować regułę mówiącą o tym, iż poznając cechy środowiska wychowawczego rodziny poza identyfikowaniem stanów niepokojących, braków dysfunkcji, badacz musi swoim zainteresowaniem poznawczym obejmować także "pozytywy rodziny" czyli jej zasoby, siłe i potencjał. III. Zasada uwzględniania kontekstu społecznego rodziny. Obraz i funkcjonowanie rodziny, a także efekty wychowania w rodzinie powinny być opisywane na tle społecznym i kulturowym jakim charakteryzuje się otoczenie rodziny. Otoczenie tworzy określony ekosystem rodziny, warunki jej funkcjonowania, jak również kieruje wymagania, oraz kontroluje-ocenia rodzinę. Rodzina będąc niepowtarzalnym systemem o swoistej autonomii kształtuje swój charakter, swoje śr. wychowawcze pod wpływem układu społeczno-kulturowego. Zasada ta opiera się też na założeniu, iż system rodzinny zawsze w określony sposób jest związane z innymi systemami zewnętrznymi (poza rodziną). Rodziny mogą być mniej lub bardziej otwarte w swoich relacjach z otoczeniem. Ich kontakty z innymi układami mogą być względnie zamknięte -takie rodziny żyją gównie w obrębie własnych granic. rodziny otwarte z kolei "wymieniają" z otoczeniem informacje i energię, charakteryzuję się bogatym kontaktem społecznym. IV. Zasada relatywności wpływu warunków środowiska rodzinnego.

Oznacza konieczność uwzględniania w poznawaniu rodziny jej obiektywno-subiektywnego wymiaru jako środowiska wychowawczego. Rozpoznajemy ty więc w rodzinie postać, obraz typowych cech środowiska wychowawczego. V. Zasada holizmu poznawczego. Rodzina stanowi określoną całość jako układ różnych i cech i warunków. Podstawowe płaszczyzny funkcjonowania rodziny: strukturalna, opiekuńczo-wychowawcza, ekonomiczna, organizacyjna i emocjonalna przenikają się i wzajemnie warunkują. Obraz rodziny i jej właściwy opis diagnostyczny jest więc wielopłaszczyznowy. Diagnoza rodziny powinna opisywać ją jako określoną całość, jako układ wzajemnie powiązanych czynników. VI. Zasada uwzględniania dynamizmu rodziny. Rodzina jako środowisko wychowawcze rozwija się i zmienia w czasie, przechodzi przez określone etapy. Na poszczególnych etapach pojawiają się specyficzne problemy i zadania, formułowane są odmienne wzorce i modele zachowań i relacji rodzinnych, zachowań opiekuńczych i wychowawczych. Rodzina jest układem dynamicznym, więc w jej diagnozie trzeba mić na uwadze fazę rozwoju i sytułację życiową w której rodzina się znajduje. VII. Zasada autodiagnozy rodziny i jej członków. Oznacza dążenie przez diagnostę do autodiagnozy rodziny i jej członków, doprowadzenie do samopoznania....