Tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam PDF

Preview

Summary

Tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt NamNguyễn Xuân Trường December 24, 2018 Luận án Tiến sỹ Kinh tếĐại học Ngân hàng Tp. Hồ Chí MinhNGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINHNGUYỄN XUÂN TRƯỜNGTÁC ĐỘNG CỦA NỢ NƯỚC NGOÀIĐẾN TĂNG TRƯỞN...

Description

Tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam Nguyễn Xuân Trường December 24, 2018

Luận án Tiến sỹ Kinh tế

Đại học Ngân hàng Tp. Hồ Chí Minh

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG

TÁC ĐỘNG CỦA NỢ NƯỚC NGOÀI ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2019

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG

TÁC ĐỘNG CỦA NỢ NƯỚC NGOÀI ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9.34.02.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS., TS. LÊ PHAN THỊ DIỆU THẢO

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2019

i

TÓM TẮT Việt Nam là một quốc gia đang phát triển nên cần nguồn vốn lớn để xây dựng cơ sở hạ tầng, đầu tư cho phát triển. Tuy nhiên, Việt Nam có thâm hụt ngân sách cao, tỷ lệ thu nhập, t ỷ lệ tiết kiệm và dự trữ ngoại hối thấp dẫn đến không đủ nguồn lực đầu tư cho phát triển. Vì vậy, nguồn vốn vay bên ngoài là một trong những nguồn lực quan trọng để bù đắp thiếu hụt để phát triển đất nước, góp phần bắt k ịp với các nước trong khu vực và thế giới. Tuy nhiên, vay nước ngoài càng nhiều có giúp nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng cao bởi vì hàng năm Chính phủ phải dành gần 25% ngân sách để trả nợ? Dòng vốn nước ngoài tác động như thế nào đến đầu tư, tiêu dùng và thương mại cũng như tăng trưởng kinh tế của các nước đi vay? Nghiên cứu tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2000-2016 nhằm tìm ra câu trả lời cho những câu hỏi nêu trên. Nghiên cứu đã xem xét tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam bằng phương pháp định lượng trên cơ sở sử dụng ước lượng MIDAS. Kết quả nghiên cứu cho thấy tác động tích cực của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn nghiên cứu. Ngoài ra, các biến số về độ mở nền kinh tế, tỷ giá cũng như lạm phát cũng tác động đến tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đã sử dụng phương pháp định lượngVECM để xem xét, đánh giá tác động của ngưỡng nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế. Kết quả đã cho thấy tồn tại ngưỡng nợ nước ngoài trong giai đoạn nghiên cứu. Đây là cơ sở quan trọng để đưa ra các khuyến nghị chính sách trong công tác quản lý, sử dụng nợ nước ngoài của Việt Nam trong tương lai. Tóm lại, nghiên cứu là một bằng chứng thực nghiệm để minh chứng về tác động tích cực của nợ nước ngoài trong quá trình phát triển kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn đổi mới. Bằng chứng thực nghiệm là cơ sở để đưa ra các khuyến nghị chính sách cho các nhà quản lý, hoạch định chính sách về vấn đề này để sử dụng hiệu quả nguồn vốn nợ nước ngoài trong đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội quốc gia trong tương lai.

ii

LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Nguyễn Xuân Trường, nghiên cứu sinh khóa 18 Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM, sinh ngày 11/03/1977 tại Phú Yên, quê quán Bình Định, hiện đang công tác tại khoa Kinh tế Quốc tế Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM. Tôi xin cam đoan luận án Tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam, chuyên ngành Tài chính-Ngân hàng, mã số 9.34.02.01, người hướng dẫn khoa học PGS., TS. Lê Phan Thị Diệu Thảo, là công trình nghiên cứu của riêng tôi, không sao chép bất k ỳ tài liệu nào. Các số liệu, nguồn trích dẫn trong luận án được chú thích nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan nêu trên. TP.Hồ Chí Minh, ngày 24/12/2018 Tác giả

Nguyễn Xuân Trường

iii

LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu t ại trường Đại học Ngân hàng TP.HCM, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến quý thầy cô trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã tận tình truyền đạt kiến thức để tôi hoàn thành các chuyên đề và luận án này. Đồng thời, tôi cũng gửi lời cảm ơn chân thành đến người hướng dẫn khoa học, PGS.TS Lê Phan Thị Diệu Thảo. Cô đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án. Cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè khoa Kinh tế quốc tế và trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận án này, đặc biệt là cô Phạm Thị Tuyết Trinh và Hạ Thị Thiều Dao đã có nhiều góp ý để hoàn thiện luận án. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, khích lệ tôi trong những lúc khó khăn nhất để hoàn thành luận án. TP.Hồ Chí Minh, ngày 24/12/2018

Nguyễn Xuân Trường

iv

MỤC LỤC Trang

TÓM TẮT ................................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii MỤC LỤC ................................................................................................................. iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH .................................................................................................... x CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU ............................................................... 1 1.1.

Lý do nghiên cứu ................................................................................................. 1

1.2.

Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 5

1.3.

Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 6

1.4.

Phạm vi, đối tượng nghiên cứu............................................................................ 6

1.5.

Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 7

1.6.

Điểm mới của luận án .......................................................................................... 8

1.7.

Ý nghĩa của luận án ............................................................................................. 9

1.8.

Kết cấu nghiên cứu ............................................................................................ 10

CHƯƠNG 2. NGHIÊN CỨU LÝ THUYẾT VÀ ..................................................... 12 THỰC NGHIỆM VỀ TÁC ĐỘNG CỦA NỢ NƯỚC NGOÀI ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ................................................................................................................... 12 2.1.

Lý thuyết nợ nước ngoài.................................................................................... 12

2.1.1.

Khái niệm .......................................................................................................... 12

2.1.2.

Phân loại nợ nước ngoài .................................................................................... 13

2.1.3.

Các chỉ số đo lường về nợ nước ngoài .............................................................. 14

2.1.4.

Khung nợ bền vững của IMF và WB ................................................................ 17

2.1.5.

Ngưỡng nợ nước ngoài ...................................................................................... 19

v

2.2.

Lý thuyết tăng trưởng kinh tế ............................................................................ 21

2.2.1.

Khái niệm .......................................................................................................... 21

2.2.2.

Các mô hình tăng trưởng kinh tế ....................................................................... 22

2.3.

Tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ....................................... 28

2.4.

Nghiên cứu thực nghiệm về tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế . 35

2.4.1.

Các nghiên cứu thực nghiệm về quan hệ tuyến tính.......................................... 35

2.4.2.

Các nghiên cứu thực nghiệm về quan hệ phi tuyến tính ................................... 43

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 51 3.1.

Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 51

3.1.1. Phương pháp phân tích dựa trên mô hình MIDAS ............................................. 51 3.1.2. Phương pháp phân tích dựa trên mô hình VECM .............................................. 54 3.2.

Mô hình nghiên cứu ............................................................................................ 56

3.2.1. Mô hình tổng quát tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam theo dạng tuyến tính ................................................................................................................ 56 3.2.2. Mô hình tổng quát tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam theo dạng phi tuyến ................................................................................................................. 58 3.3.

Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................... 59

3.4.

Dữ liệu nghiên cứu .............................................................................................. 60

3.5.

Quy trình nghiên cứu ........................................................................................... 61

3.5.1. Mô hình MIDAS.................................................................................................. 61 3.5.2. Mô hình VECM ................................................................................................... 62

CHƯƠNG 4. MÔ HÌNH ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA NỢ NƯỚC NGOÀI ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VIỆT NAM ................................................................ 66 4.1.

Khái quát thực trạng nợ nước ngoài của Việt Nam ............................................. 66

4.1.1. Phân tích khái quát nợ nước ngoài ...................................................................... 66 4.1.2. Phân tích theo nguồn tài trợ ................................................................................. 70 4.1.3. Phân tích theo hiệu quả sử dụng nợ vay .............................................................. 74 4.1.4. Phân tích theo khả năng trả nợ ............................................................................ 76 4.2.

Thực trạng tăng trưởng kinh tế Việt Nam ............................................................ 78

vi

4.3.

Phân tích thực nghi ệm tác động tuyến tính của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh

tế Việt Nam...................................................................................................................... 85 4.3.1. Thống kê mô tả các biến số trong mô hình nghiên cứu ........................................ 85 4.3.2. Phân tích hồi quy mô hình tuyến tính ................................................................... 87 4.3.3. Thảo luận kết quả nghiên cứu............................................................................... 91 4.4. Phân tích thực nghiệm tác động phi tuyến của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam...................................................................................................................... 92 4.4.1. Thống kê mô tả các biến số trong mô hình nghiên cứu ........................................ 92 4.4.2. Phân tích hồi quy mô hình nghiên cứu ................................................................ 94 4.4.3. Thảo luận kết quả nghiên cứu............................................................................. 106

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ......................... 108 5.1.

Kết luận .............................................................................................................. 108

5.2.

Khuyến nghị chính sách về nợ nước ngoài ........................................................ 109

5.3.

Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài ............................................. 115

TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC

vii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt

Diễn giải

Thuật ngữ tiếng Anh

ADB

Asian Development Bank

Asean

The Associatin of Southeast Asian Nation Hiệp hội các nước Đông Nam Á

CG

Ngân hàng Phát triển châu Á

Consultant Group

Nhóm tư vấn các nhà tài trợ

DAC

Development Assistance Committee

Ủy ban Hỗ trợ Phát triển

DSF

Debt Sustainability Framework

Khung nợ bền vững chung

FDI

Foreign Direct Investment

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

Incremental Capital Output Ratio

Hệ số đầu tư tăng trưởng (hệ số sử dụng vốn)

IMF

International Monetary Fund

Quỹ Tiền tệ Quốc tế

GDP

Gross Domestic Product

Tổng sản phẩm quốc nội

GSO

General Statistics Office

Tổng cục Thống kê Việt Nam

HIPCs

Heavily Indebted Poor Countries

Các quốc gia nghèo có gánh nặng nợ cao

ODA

Official Development Assistance

Viện trợ phát triển chính thức

Organization for Economic Cooperation

Tổ chức Hợp tác và Phát triển

& Development

Kinh tế

Not available

Không có dữ liệu

NHNN

The State Bank of Vietnam

Ngân hàng Nhà nước

NSNN

Council of Mutual Economic Assistance

Ngân sách Nhà nước

NPV

Net Present Value

Giá trị hiện tại ròng

SEV

Council of Mutual Economic Assistance

Hội đồng Tương trợ Kinh tế

Vector Error Correction Model

Mô hình vectơ hiệu chỉnh sai số

World Bank

Ngân hàng Thế giới

ICOR

OECD NA

VECM WB

viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1. Ngưỡng gánh nặng nợ theo khung nợ bền vững chung ...................................... 17 Bảng 2.2. Ngưỡng tới hạn của nợ nghiêm trọng theo sáng kiến HIPC ............................... 18 Bảng 2.3. Phân loại quốc gia theo mức độ nợ nước ngoài .................................................. 18 Bảng 2.4. Mức ngưỡng nợ dựa theo tiêu chuẩn của HIPCs ................................................ 19 Bảng 2.5. Tóm tắt các nghiên cứu về tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ..... 47 Bảng 3.6. Kỳ vọng của các biến số trong mô hình nghiên cứu ........................................... 60 Bảng 4.1. Cam kết của các nhà tài trợ cho Việt Nam giai đoạn 1993-2014 ........................ 67 Bảng 4.2 Nợ nước ngoài của các quốc gia khu vực Đông Nam Á ...................................... 69 Bảng 4.3. Chủ nợ song phương và đa phương của Việt Nam ............................................. 70 Bảng 4.4. Qui mô các dự án vay ưu đãi ODA ..................................................................... 71 Bảng 4.5. Phát hành trái phiếu quốc tế của Việt Nam ......................................................... 72 Bảng 4.6. Hệ số ICOR của Việt Nam .................................................................................. 74 Bảng 4.7. Hệ số ICOR của các quốc gia châu Á ................................................................. 75 Bảng 4.8. Các ngưỡng nợ nước ngoài của Việt Nam theo chuẩn WB & IMF .................... 76 Bảng 4.9. Ngưỡng nợ nước ngoài của Việt Nam giai đoạn 2011-2016 .............................. 78 Bảng 4.10. Kiều hối giai đoạn 1993-1997 ........................................................................... 80 Bảng 4.11. Vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam giai đoạn 1988-1996............................. 81 Bảng 4.12. Tỷ lệ đầu tư/GDP của các nước châu Á giai đoạn 2006-2008 .......................... 83 Bảng 4.13. Lạm phát và tăng trưởng GDP bình quân.......................................................... 84 Bảng 4.14. Thống kê mô tả chuỗi dữ liệu nghiên cứu ......................................................... 86 Bảng 4.15. Kiểm định nghiệm đơn vị bằng phương pháp ADF .......................................... 88 Bảng 4.16. Phương trình MIDAS ........................................................................................ 89 Bảng 4.17. Thống kê mô tả chuỗi dữ liệu nghiên cứu ......................................................... 92 Bảng 4.18. Kiểm định nghiệm đơn vị bằng phương pháp ADF .......................................... 95 Bảng 4.19. Bậc trễ tối ưu của mô hình VECM .................................................................... 96 Bảng 4.20. Kiểm định mô hình đồng liên kết ...................................................................... 97 Bảng 4.21. Lựa chọn số đồng liên kết cho mô hình ............................................................ 97 Bảng 4.22. Kết quả mô hình VECM trong dài hạn.............................................................. 98 Bảng 4.23. Kết quả mô hình VECM trong ngắn hạn ........................................................... 98

ix

Bảng 4.24. Kiểm định nhân quả Granger .......................................................................... 100 Bảng 4.25. Phân rã phương sai .......................................................................................... 104 Bảng 4.26. Kiểm định Portmanteau và nhân tử Lagrange ................................................. 106 Bảng 4.27. Kiểm định phân phối chuẩn của phần dư ........................................................ 106

x

DANH MỤC HÌNH Trang Hình 2.1. Mối quan hệ giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ..................................... 29 Hình 2.2. Cơ chế truyền dẫn tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ................... 31 Hình 2.3. Đường cong Laffer nợ ......................................................................................... 34 Hình 3.4. Trình tự nghiên cứu của mô hình MIDAS ........................................................... 61 Hình 3.5. Trình tự nghiên cứu mô hình VECM................................................................... 64 Hình 4.1. Nợ nước ngoài và GDP của Việt Nam giai đoạn 1986-2016 .............................. 68 Hình 4.2. Tỷ lệ bội chi ngân sách của một số quốc gia Đông Nam Á ................................. 69 Hình 4.3. ODA giải ngân và vốn đầu tư phát triển xã hội từ NSNN ................................... 71 Hình 4.4. Các khoản vay thương mại của Việt Nam ........................................................... 74 Hình 4.5. Tăng trưởng kinh tế Việt Nam theo khu vực giai đoạn 1986-1990 ..................... 79 Hình 4.6. Tăng trưởng kinh tế giai đoạn 1991-1997 ........................................................... 80 Hình 4.7. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đăng ký giai đoạn 1997-2000 .......................... 82 Hình 4.8. Tăng trưởng kinh tế theo khu vực giai đoạn 1998-2007...................................... 82 Hình 4.9. Tăng trưởng kinh tế theo khu vực giai đoạn 2008-2016...................................... 85 Hình 4.10. Đồ thị các biến trong mô hình nghiên cứu ................................................