2.Typy użytkowe koni - Notatki z wykładu 2 PDF

Preview

Summary

Typy użytkowe koni...

Description

2. Kierunki użytkowania koni 2.1. Typy użytkowe W zależności od różnorodności środowisk naturalnych jak i świadomej działalności człowieka, kierującego od czasu udomowienia ewolucją konia w pożądanym dla siebie kierunku, wytworzyły się na świecie liczne rasy koni, różniące się masą, wzrostem, budową ciała oraz przydatnością do różnego użytkowania. Podział na określone typy jest trudny. Konie można podzielić na typy użytkowe w zależności: I.

od masy ciała, na: 1. lekkie – do około 600 kg, 2. ciężkie – powyżej 600 kg,

II.

od sposobu poruszania się, na: 1. szybkie – poruszające się w szybkim tempie stępem, kłusem i galopem, 2. stępaki – powolne, poruszające się przeważnie stępem,

III.

od cech morfologicznych, na: 1. gorącokrwiste – konie o pobudliwym układzie nerwowym, żywym temperamencie, suchej konstytucji wszystkich tkanek, budowie lekkiej, pozwalająca na swobodny szybki ruch. Konie te dojrzewają późno (3-5 lat), są długowieczne (25-30 lat) i długo przydatne do rozpłodu i pracy. Dobrze wykorzystują paszę, są wytrzymałe. Charakterystyczna dla nich jest konstytucja sucha. Przykładowe rasy to czysta krew arabska, pełna krew angielska, wielkopolska, małopolska, polskie konie szlachetne półkrwi. 2. zimnokrwiste – konie o dużej masie ciała obfitym i silnie otłuszczonym umięśnieniu, powolne w ruchu, słabiej i wolniej reagujące na bodźce. Wymagają mniej wartościowych pasz i dobrze je wykorzystują. Nadają się do ciężkiej pracy pociągowej. Wcześnie dojrzewają (2-2,5 lat), krócej są użytkowane (18–20 lat), wymagają bardzo regularnego trybu życia. Charakteryzują się konstytucją limfatyczną. Przykładowe rasy: polskie konie zimnokrwiste, konie ardeńskie, perszerony. 3. prymitywne – konie średniego wzrostu i masy ciała, o cechach pokroju pośrednich pomiędzy cechami koni gorąco- i zimnokrwistych i mocnej konstytucji. Przykładowe rasy: koniki polskie (kn), konie huculskie (huc).

5

IV.

od sposobu użytkowania, na: 1. wierzchowe – konie lekkie, szybkie, gorącokrwiste. Wzrost przeciętnie 155170 cm. Partie przodu i zadu powinny być długie, przy krótkim grzbiecie, szyja długa, pojemna klatka piersiowa, długa skośna łopatka. Wymaga się od nich lekkich ruchów, swobodnego, posuwistego kłusa i galopu. Cechuje je żywy temperament. Przykładowe rasy: czysta krew arabska (oo) pełna krew angielska (xx), czysta krew angloarabska (xxoo), 2. ogólnoużytkowe – typ pośredni, konie przydatne zarówno do użytkowania wierzchowego, jaki i zaprzęgowego. Przykładowe rasy: wielkopolska (wlkp), małopolska (m), śląska (śl). 3. pociągowe – konie ciężkie, stępaki, zimnokrwiste. Konie masywne, rosłe, o długiej i szerokiej kłodzie, stosunkowo grubych i krótkich kończynach. Przykładowe rasy: ardeńska, perszerony, belgijska pociągowa, polskie konie zimnokrwiste. 4. juczne – konie o niższym wzroście - około140 cm, masa ciała 350 – 400kg. Charakteryzują się krótkim, silnym grzbietem. Potrafią poruszać się po górzystym terenie z obciążeniem równym 25% masy ciała. Pożądane jest wysokie unoszenie nóg (skrócenie przedramienia). Przykładem koni jucznych są konie huculskie.

2.2. Konstytucja i kondycja Konstytucja jest to zespół odziedziczonych i nabytych cech anatomicznych, morfologicznych i fizjologicznych konia, które warunkują sposób jego reagowania na czynniki środowiska i umożliwiają mu wykonanie określonej pracy. Na konstytucję wpływają czynniki takie, jak rasa i pochodzenie oraz warunki wychowu, czyli żywienie i utrzymanie. Konstytucja sucha (zwarta, oddechowa) jest charakterystyczna dla koni gorącokrwistych (szlachetnych). Zasadnicze cechy tej konstytucji to: 

szybka przemiana materii,



duża pojemność klatki piersiowej i płuc, lekka budowa ciała,



wysoka sprawność układów krążenia, wydalniczego i innych,



drobnokomórkowa struktura tkanki mięśniowej, kostnej,



słabo rozwinięta tkanka łączna, mięśnie nie poprzerastane tłuszczem,

6



delikatne owłosienie, cienka i elastyczna skóra,



pod skórą wyraźnie zarysowane mięśnie i ścięgna,



pobudliwy system nerwowy-szybko reagują na bodźce,



konie szybkie, wytrzymałe w pracy na dłuższych dystansach,



orientacyjna masa ciała 450-650 kg. Rys.1.

Koń o konstytucji suchej (gorącokrwisty), typ wierzchowy [12] Konstytucja limfatyczna (luźna, trawienna) jest charakterystyczna dla koni zimnokrwistych. Zasadnicze cechy tej konstytucji to: 

powolna przemiana materii,



duża pojemność klatki piersiowej i płuc, masywna budowa ciała,



wielkokomórkowa struktura tkanek,



silnie rozwinięta tkanka łączna,



gruba skóra, obfite owłosienie, szczotki przy pęcinach,



mięśnie i ścięgna nie zarysowane wyraźnie pod skórą,



łagodne usposobienie, wolno reagują na bodźce,



konie o dużej sile pociągowej, powolne i mniej wytrzymałe,



orientacyjna masa ciała 650-1000 kg (i więcej).

7

Rys. 2. Koń o konstytucji limfatycznej (zimnokrwisty), typ pociągowy [12] Konstytucje mocna i słaba dotyczą wszystkich ras i typów koni. Konie o konstytucji mocnej (muskularnej, mięśniowej) charakteryzują się mocną budową ciała, silnie rozwiniętym kośćcem i mięśniami, elastyczną i jędrną skórą. Są silne, wytrzymałe, odporne na choroby, dobrze wykorzystują pasze. Konstytucja słaba (wątła, delikatna) występuje u koni przerasowanych lub odchowywanych w złych warunkach (bezwybiegowo, niedożywionych). Konie takie charakteryzują się cienką kością, słabym umięśnieniem, cienką, słabo owłosioną skórą i słabym rogiem kopytowym. Ogólnie są słabe, mało wydajne w pracy, podatne na choroby, a klacze przejawiają skłonności do poronień i resorpcji płodów, mogą mieć krótsze ciąże, a źrebięta rodzą się słabsze. Często typy konstytucyjne nie występują w czystej formie, można jedynie zaobserwować przewagę któregoś z typów. Kondycja jest to aktualny stan fizjologiczny konia, oceniany z punktu widzenia jego przeznaczenia użytkowego. 

Wyczynowa (wyścigowa, sportowa) - uzyskana przez długotrwały, racjonalny trening i intensywne żywienie – dzięki maksymalnej sprawności układów (oddechowego, krążenia, nerwowego) organizm zdolny jest do maksymalnego wysiłku.

8



Robocza: nieodzowna u koni ciężko pracujących, osiągnięcie jej wymaga kilkutygodniowej zaprawy (wdrożenia do pracy). Wymaga dobrego stanu odżywienia, organizm zdolny jest do codziennego, dużego wysiłku. Konieczna jest stała praca, która wraz z odpowiednim żywieniem utrzymuje zwierzę w formie.



Hodowlana (rozpłodowa): ogiery i klacze hodowlane w użytkowaniu rozpłodowym,

powinny

charakteryzować

się

bardzo

dobrym

stanem

odżywienia organizmu, musi być pewien zapas składników odżywczych niezbędnych do prawidłowo przebiegających procesów rozrodczych. Konie używane są do lekkich prac, tak by były w dobrej formie, nie były zmęczone, ale i nie mogą być zapasione. 

Opasowa dotyczy mięsnego kierunku użytkowania koni, wymaga się dobrego umięśnienia i braku otłuszczenia.



Głodowa - stan skrajnego niedożywienia, prowadzi do zaniku mięsni, do minimum spada odporność, produkcyjność i płodność, u młodzieży następuje zahamowanie wzrostu i rozwoju.

W hodowli koni wyróżnia się kilka kierunków użytkowania: wierzchowe, zaprzęgowe, mięsne, mleczne, juczne oraz pozyskiwanie produktów ubocznych. Użytkowanie wierzchowe: w obrębie tego kierunku można wyróżnić użytkowanie rekreacyjne i sportowe. Odrębną formą wykorzystania wierzchowego koni jest hipoterapia.

2.3. Użytkowanie rekreacyjne Zmęczeni wszechobecnym stresem i miejskim zgiełkiem ludzie coraz częściej szukają odpoczynku na łonie natury, poza miastem, z dala od hałasu. Obcowanie z końmi, czy to poprzez jazdę konną, bryczką, czy przez samo przebywanie w pobliżu koni stwarza człowiekowi wiele możliwości oddziałując pozytywnie na cały jego organizm.

9

Powstaje coraz więcej ośrodków i sekcji świadczących ten rodzaj usług, coraz więcej osób decyduje się też na nabycie własnych wierzchowców dla siebie bądź dzieci, utrzymując je w tzw. pensjonatach dla koni, które funkcjonują w pobliżu miast. Ludzie doceniają walory obcowania z końmi, a rekreacja konna staje się często alternatywną formą spędzania wolnego czasu dla całych rodzin. Wielu młodych adeptów rozpoczynających naukę w szkółkach jeździeckich na dalszym etapie próbuje swoich sił w sporcie jeździeckim. Coraz częściej organizowane są też zawody jeździeckie i zaprzęgowe dla amatorów. Jeździectwo i kontakt z końmi ma duże walory wychowawcze. Uczy postępowania z końmi i odpowiedzialności. Wyrabia obowiązkowość, refleks i odwagę. Poprawia odporność organizmu i sprawność fizyczną, dzieci, młodzieży i ludzi starszych i dostarcza wszystkim niezatartych wrażeń. Obcowanie z końmi wiąże się z pewnymi zasadami, a sport i rekreacja konna ma w naszym kraju głębokie korzenie, czerpiąc tradycje z czasów kawalerii i szlachty. Warto o tym przypomnieć zwłaszcza w dzisiejszych czasach, kiedy szczególnie młodzież często zapomina o właściwych zachowaniach, a coraz trudniej o wzorce, jakimi dla młodych jeźdźców niegdyś byli m.in. oficerowie kawalerii. Osoby obcujące z końmi powinny cechować się wysoką kulturą osobistą i schludnym wyglądem. Bardzo przykry jest widok jeźdźca siedzącego na koniu z papierosem w ustach, albo, co nagminnie się zdarza - żującego gumę w trakcie jazdy. Ordynarne zachowanie i brudny, obszarpany strój nie przystoi "koniarzom" w żadnym wieku. Zarówno jeździec, jak i powożący muszą być osobami odpowiedzialnymi, zrównoważonymi, cierpliwymi, umiejącymi znaleźć kontakt ze zwierzęciem, gdyż w dużej mierze zachowanie człowieka kształtuje charakter konia. Każdy powinien znać podstawowe zasady użytkowania wierzchowego i zaprzęgowego. Należy wiedzieć, że na szybkość zmęczenia konia, oprócz jego kondycji i stanu fizjologicznego wpływają takie czynniki, jak: rodzaj podłoża, warunki atmosferyczne, właściwe dopasowanie uprzęży, czy rzędu jeździeckiego, a także prawidłowe obchodzenie się z koniem. Przykładowo nie wolno nadużywać pomocy takich jak bat, ostrogi, podniesiony głos. Nie wolno konia karać w nieuzasadnionych przypadkach, szarpać za wodze czy lejce, nagle zmieniać tempa i wykonywać ostrych skrętów. Zdenerwowanie człowieka będzie udzielało się koniom i odwrotnie spokój i opanowanie jeźdźca czy powożącego będzie pozytywne oddziaływało na konia. W przypadku nieposłuszeństwa konia nie należy go od razu, w sposób 10

nieprzemyślany karać, ale najpierw poszukać przyczyny nieposłuszeństwa. Być może np. spłoszenie się było wywołane dźwiękiem czy widokiem czegoś, czego człowiek nie jest w stanie zauważyć i wtedy ukaranie konia jest zupełnie nieuzasadnione. Z reguły większość sytuacji, gdy koń jest nieposłuszny wynika z winy jeźdźca i dlatego zawsze należy najpierw poszukać błędu u siebie, dopiero później karać konia, jeżeli jego wina okaże się ewidentna. Zarówno pracę pod siodłem, jak i w zaprzęgu zawsze rozpoczyna się od kilkunastominutowego stępa, aby koń mógł się rozprężyć. Następnie można jechać kłusem, a dopiero po minimum 30 minutach od rozpoczęcia treningu można galopować. W trakcie pracy trzeba pamiętać o parominutowych nawrotach stępa, aby koń mógł zregenerować siły. Na koniec pracy przewiduje się również stęp - kilka do kilkunastu (bądź więcej) minut, w zależności od stopnia zmęczenia konia. Najlepiej jest, gdy koń może ochłonąć i wyschnąć podczas końcowego stępa. Nie wolno zgrzanego i spoconego konia wprowadzać do stajni. Jeśli zaistniała taka konieczność to należy zakręcić dostęp wody w poidle, a konia dokładnie wytrzeć wiechciami ze słomy, bądź przykryć derką. Gwałtowne wychłodzenie organizmu może doprowadzić do ochwatu. Kolejną ważną zasadą jest stopniowe wdrażanie do pracy konia, który miał kilkudniową przerwę w pracy. Nagły duży wysiłek po dniach wolnych może doprowadzić do mięśniochwatu (inaczej zwanego chorobą poświąteczną), na który podatne są zwłaszcza konie zimnokrwiste i pogrubione. Początkujący jeździec rozpoczyna naukę od lekcji na lonży, trwających na ogół około 30 minut. W czasie tych lekcji uczy się utrzymania równowagi w siodle, poznaje tajniki powodowania koniem. Wykonuje też szereg ćwiczeń, pomagających w oswojeniu się z ruchem konia i doskonalących poczucie równowagi oraz dosiad. Po kilku lub kilkunastu takich lekcjach, gdy instruktor zadecyduje, że jeździec jest do tego gotowy, rozpoczyna się samodzielną jazdę na ujeżdżalni. Podczas szkolenia na ujeżdżalni jeździec doskonali dosiad i powodowanie koniem w stępie, kłusie i galopie, stopniowo uczy się pokonywać cavaletti i przeszkody. W miarę doskonalenia umiejętności jeźdźcy wyjeżdżają na przejażdżki w teren, które zawsze budzą najwięcej emocji i dostarczają niezwykłych wrażeń.

11

Przykładowy rozkład czasowy jednej jazdy 50-ciominutowej: 10' stęp 20' kłus (z nawrotami stępa) 5' galop (przeplatany kłusem i stępem) 5' kłus 10' stęp Dziennie koń rekreacyjny może pracować do 5-6 godzin, oczywiście z podziałem na przed- i popołudnie. Warunkiem jest bardzo dobry stan zdrowia, prawidłowe i odpowiednie do wysiłku żywienie, właściwa pielęgnacja i zapewnienie możliwości odpoczynku. Równie istotny jest zadbany i czysty rząd: dobrze dopasowane, wygodne dla konia siodło, czaprak, prawidłowo dopasowane ogłowie (uzda) i kiełzno. Do tego, aby koń mógł znieść bez uszczerbku intensywny wysiłek fizyczny, jakim jest z pewnością kilkugodzinna praca w rekreacji, obok wspomnianych warunków, niezbędne jest wcześniejsze przygotowanie treningowe - zaprawa fizyczna, polegająca na stopniowym zwiększaniu wysiłku. Nie można konia, który przez kilka miesięcy pracował przez około godzinę dziennie, zmuszać następnego dnia do 5-ciogodzinnej jazdy. Ponieważ monotonia jest wrogiem szkolenia zarówno jeźdźców jak i koni, istotne jest urozmaicenie pracy na ujeżdżalni, a więc wplatanie figur (wolty, półwolty, zmiany kierunku) w różnych chodach. W miarę zaawansowania jeźdźców wdraża się pracę na cavaletti oraz gimnastyczne skoki przez przeszkody. Wszystko to służy wyrabianiu elastyczności u koni i utrzymaniu ich w dobrej formie fizycznej, przyczynia się także do doskonalenia umiejętności jeźdźców. Przeplatanie jazd na ujeżdżalni wyjazdami w teren stanowi bardzo ważny czynnik wpływający korzystnie i na jeźdźców i na konie. Zupełnie inne od ujeżdżalni otoczenie dostarcza koniom licznych bodźców - konie w terenie odpoczywają psychicznie. Można to zauważyć po ich zachowaniu. Często konie, które na ujeżdżalni są oporne, wręcz trudno je "upchać", wyjeżdżając w teren są nie do poznania. Idą żwawo, z nastawionymi do przodu, ruchliwymi uszami, z ciekawością rozglądają się wokół, chętnie reagują na polecenia jeźdźca. Również jeźdźcom wyjazd w teren dostarcza wielu wrażeń, wzmacniając motywację do dalszej pracy nad sobą i koniem, nowe sytuacje stwarzają też możliwość nabycia nowych

12

umiejętności (przejazd przez rów, strumyk itp.). Jest to również wyjątkowa okazja do relaksu i odpoczynku psychicznego. Użytkowanie rekreacyjne obejmuje szereg różnorodnych form, począwszy od nauki jazdy na lonży, aż do startu w zawodach. Jazda konna na ujeżdżalni i w terenie, rajdy turystyczne jedno – wielodniowe, górska turystyka jeździecka, pony games (gry i zabawy na kucach), kolonie i obozy jeździeckie, czy wczasy w siodle, a także „pogonie za lisem”, to najczęstsze z form rekreacyjnego użytkowania wierzchowego. W rekreacji konnej użytkuje się całą gamę ras koni, zarówno kuce i konie prymitywne jak i konie o pewnej klasie sportowej dla bardziej zaawansowanych jeźdźców. Od koni użytkowanych w tym kierunku wymaga się przede wszystkim spokojnego charakteru i zrównoważonego systemu nerwowego oraz urody.

2.4. Użytkowanie sportowe Polski Związek Jeździecki jest jedyną oficjalną polską organizacją jeździecką uznaną przez PKOL oraz MKOL, znajdując się jednocześnie w gronie 140 narodowych organizacji jeździeckich stowarzyszonych w FEI (Międzynarodowej Federacji Jeździeckiej). Podstawowymi celami działalności PZJ jest organizacja, popularyzacja, rozwój sportów konnych i rekreacji konnej oraz reprezentowanie, ochrona praw i interesów, i koordynacja działań wszystkich członków Związku. Związek opiekuje się 7 dyscyplinami jeździeckimi uprawianymi wyczynowo, amatorsko, profesjonalnie i rekreacyjnie: A -ujeżdżenie B - skoki C - WKKW D - powożenie E - rajdy długodystansowe F - woltyżerka G - reining Natomiast wyścigami konnymi zajmuje się Totalizator Sportowy Sp z o.o.

13

W ramach PZJ działa 16 Wojewódzkich Związków Jeździeckich podzielonych na 4 regiony. Konkurencje jeździeckie W Polsce rozgrywa się kilka konkurencji jeździeckich. Zdecydowanie największą

popularnością

cieszą

się

skoki

przez

przeszkody.

Poza

tym

organizowane są zawody w ujeżdżeniu, WKKW, czyli Wszechstronny Konkurs Konia Wierzchowego, rajdy długodystansowe, woltyżerka, coraz częściej organizowane są też zawody jazdy w stylu western (konkurencja o nazwie reining). Do konkurencji jeździeckich zalicza się także zawody w powożeniu. Zawody rozgrywane są w klasach o różnym stopniu trudności: L –lekka, P – pośrednia, N – normalna, C – ciężka, CC- bardzo ciężka. Czasami organizowane są zawody w klasie LL (W) – wstępnej, najłatwiejszej, dla koni i jeźdźców startujących po raz pierwszy. Skoki przez przeszkody. Zawody rozgrywane są na prostokątnym placu zwanym parkurem, ograniczonym szrankami. Na parkurze rozstawione są różnego typu przeszkody, które musi pokonać koń z jeźdźcem w określony czasie. Za wszelkie błędy takie, jak zrzucenie przeszkody, odmowa skoku, przekroczenie limitu czasu są karane punktami karnymi. W zależności od stopnia wysokości przeszkód rozgrywane są zawody w następujących klasach: L (lekka) – przeszkody o wysokości do 100 cm P (pośrednia) – wysokość przeszkód 110 cm N (normalna) –120 cm C (ciężka) –130 cm CC (bardzo ciężka)– 140 cm i więcej. Rozgrywa się różne konkursy skoków. W konkursie zwykłym decyduje suma punktów karnych za błędy i najkrótszy czas przejazdu. Zwycięża zawodnik z najniższą punktacją, a w przypadku równej liczby punktów decyduje krótszy czas przejazdu. W konkursie dokładności rozgrywa się przejazd, w którym liczą się punkty karne. Jeżeli kilku zawodników osiąga ten sam wynik, to odbywa się rozgrywka – na mniejszej liczbie przeszkód, ale mogą być powiększone i rozszerzone. O zwycięstwie decyduje wynik rozgrywki. Konkurs rozgrywany na styl polega na ocenie każdego elementu przejazdu pary koń-jeździec, punkty karne przyznaje się m.in. za zagalopowanie na złą nogę, użycie bata, złą liczbę foule pomiędzy przeszkodami w szeregu, błędy „stylowe” w czasie skoku, wrażenie 14

ogólne. Punktuje się też zrzutki i wyłamania na przeszkodach, a o zwycięstwie decyduje najniższa suma punktów karnych. Konkurs szybkości polega na jak najszybszym pokonaniu parkuru, a punkty karne za błędy na przeszkodach przeliczane są na dodatkowe sekundy. Konkurs potęgi skoku rozgrywa się na 6-8 przeszkodach, przy równej liczbie punktów karnych organizuje się dogrywkę na minimum 2 przeszkodach podnoszonych przy każdym przejeździe o 10-15 cm. Na parkurze mogą się znaleźć przeszkody pionowe (stacjonata, bramka, koperta, mur), pionowo-szerokie (okser, double-bar, triple-bar) oraz szerokie (rów z wodą). Wszystkie przeszkody skonstruowane są w ten sposób, że zahaczenie w czasie skoku kopytami powoduje spadnięcie drąga. Przeszkody mogą być ustawiane pojedynczo lub w szeregach. Ujeżdżenie. Konkurencja ta rozgrywana jest na tzw. czworoboku, o wymiarach 20 na 40 m w niższych klasach, lub 20 na 60 m w klasach wyższych. Czworobok ograniczony jest białymi płotkami z punktami oznaczonymi literami alfabetu. Konkurencja polega na wykonaniu w określonym miejscu czworoboku o...