3.Rasy koni - Notatki z wykładu 3 PDF

Preview

Summary

Rasy koni. Hipoterapia...

Description

Rasy koni Rasy gorącokrwiste Konie czystej krwi arabskiej (oo)

1

Rasa ta jest uważana za jedną z najstarszych ras na świecie i odegrała największą rolę w kształtowaniu i uszlachetnianiu przeróżnych ras i typów koni. Kolebką rasy jest Półwysep Arabski Początki powstania tej rasy owiane są tajemnicą. Pierwsze wzmianki o posługiwaniu się końmi przez wojowników arabskich pochodzą z IV wieku n. e. Przyjmuje się, że hodowla koni arabskich rozwinęła się w VII i VIII wieku n.e., na co miały wpływ podboje i zwycięstwa Arabów nad Persami, Uzbekami, Turkmenami i Tadżykami – ludami znanymi z wysoko postawionej hodowli koni. Półwysep Arabski – dziki pustynny kraj zamieszkiwany przez fanatyczną ludność muzułmańską przez wieki był niedostępny dla Europejczyków. Wcześniej niż sam kraj – Europa poznała konie arabskie, a to dzięki Maurom, którzy w czasach osiedlania się na Płw. Iberyjskim sprowadzili ze sobą wiele koni pochodzących ze Wschodu, w tym również konie arabskie. Rycerze krzyżowi w czasie wojen zetknęli się z końmi arabskimi w Palestynie Syrii. Również szlaki handlowe wiodące do Syrii i Egiptu przyczyniły się do popularyzacji tych koni. Wszystko to działo się pomiędzy VIII a XV wiekiem. Stosunek, jaki Arabowie mieli do koni najlepiej obrazują słowa Proroka: Jeśli kto nie może wypełniać swoich obowiązków – niechaj utrzymuje konia dla sprawy Boga, a wszystkie jego grzechy odpuszczone mu będą” Każde ziarno jęczmienia oddane koniowi jest zapisane przez Boga w spisie dobrych uczynków. Kto hoduje konie na służbę Bożą, będzie nagrodzon na równi z tym, co pości we dnie, a noc całą na modłach trawi. Legenda o powstaniu rasy, o której nie wiadomo, czy stworzyli ją Arabowie czy Europejczycy, głosi, że Mahomet miał stado pięknych klaczy. Pewnego dnia, gdy po długiej wędrówce spragnione stado wreszcie napotkało wodopój Mahomet zatrąbił na rogu i wówczas 5 najwierniejszych klaczy zawróciło od wody wracając do swego pana. Właśnie te 5 klaczy według legendy towarzyszyło Mahometowi w słynnej ucieczce z Mekki do Medyny i one stały się założycielkami 5 –ciu podstawowych rodów koni arabskich. Klacze te nazywały się: SAKLAVI, KUHAILAN, O’BAJAN, HADBAN i HAMDANI Wyodrębniły się też dwa rody północne : Munighi i Jilfan.

2

Niektórzy twierdzą, że Arabowie świadomie kojarzyli konie nie tylko w obrębie rasy, ale także i rodów, co doprowadziło do powstania rodów różniących się pod względem pokroju i właściwości. Przyjmuje się, że wśród koni czystej krwi arabskiej istnieją trzy najważniejsze biotypy: Saklavi - najbardziej urodziwe, ze wszystkich koni arabskich (najczęściej siwe, wklęsły profil głowy), Kuhailan – typ nieco trudniejszy do wyodrębnienia, o wyglądzie nieco mniej urodziwym, ale szczególnie mocnej i jędrnej budowy (najczęściej gniade, prost profil głowy), wytrwalsze w pracy i mniej wymagające i Munighi – typ różnorodny, sylwetką przypominające najczęściej konie pełnej krwi, szybkie na krótkich dystansach (najczęściej kasztanowate). Saklavi uważane są za konie pokazowe, Kuhailany – za konie do pracy, a oba typy uznawane są za klasyczne. W porównaniu z nimi Munighi przedstawiają mniejszą wartość. Arabowie bardzo wyraźnie rozgraniczali konie zwykłe, pospolite, od koni szlachetnych tzw. asil (czyste). Za wszelką cenę, wręcz fanatycznie przestrzegali zasady, aby kojarzyć wyłącznie klacze asil z ogierami asil. Nie znali oni ksiąg stadnych i nie prowadzili usystematyzowanych zapisów o pochodzeniu swoich koni, ale kojarzenie przez wieki wyłącznie koni asil doprowadziło do wytworzenia się rasy chowanej w czystości, w ściśle zamkniętym kręgu koni. Swoje wysoko cenione zalety konie arabskie zawdzięczają warunkom, w jakich kształtowała się ich rasa. Klimat: surowy – pustynny, gorący i wyjątkowo suchy, o bardzo dużym wahaniu temperatur: bardzo zimne noce i upalne dni. Minimalne opady, niewiele źródeł wody, skąpe ale zasobne w związki mineralne trawy rosnące na wapiennych podłożach. Tryb życia Arabów: przez wieki koczowniczy i wojowniczy skutkował wychowem koni pod gołym niebem, bez stajen. Ciągła wędrówka i nieustanne walki stanowiły ciężkie próby dzielności dla koni. Do tego wszystkiego dochodziło wrodzone lenistwo tak charakterystyczne dla ludów zamieszkujących gorące strefy, co nie sprzyjało starannej pielęgnacji koni, pomimo całego szacunku, jakim były obdarzane. Arabowie kochali konie, ale po prostu o nie nie dbali. Pokonywanie wielokilometrowych tras w upalne dnie, po pustynnych terenach, skąpe pastwiska i pojenie, duże wahania temperatur, niedostatek pielęgnacji – wszystko to spowodowało, że konie arabskie musiały być wytrzymałe, silne i odporne. Trudne warunki wychowu wpłynęły na wytworzenie u koni tej rasy mocnej 3

konstytucji i wyjątkowej suchości tkanek. Wytworzyła się rasa bardzo wytrzymała, charakteryzująca się doskonałym wykorzystaniem paszy i bardzo dobrym zdrowiem. Konie arabskie są końmi późno dojrzewającymi, ale długowiecznymi Zalety koni czystej krwi arabskiej: 

Doskonała jakość tkanek mięśniowej, kostnej, ścięgien i więzadeł



Doskonała jakość kopyt – twardy i mocny, ale elastyczny róg kopytowy



Bardzo dobre funkcjonowanie przewodu pokarmowego i przemiana materii: świetne wykorzystanie paszy



Mało wymagające i ekonomiczne w utrzymaniu – jak na konie wysokorasowe



Bardzo dobra płodność



Łagodne usposobienie



Budowa ciała sprzyjająca swobodnemu, szybkiemu, harmonijnemu ruchowi



Wyjątkowa uroda

Do wad czystej krwi arabskiej niektórzy zaliczają niski wzrost i małą masę ciała, jednakowoż jest to względne i zależy to od kierunku, w jakim koń arabski ma być użytkowany. U koni czystej krwi często obserwuje się zbyt żywy temperament. Inne wady, jakie mogą pojawiać się u koni arabskich to krowia lub szablasta postawa kończyn tylnych, wąskie stawy skokowe, cofnięty nadgarstek, bądź niechęć do ciągnięcia zaprzęgu, co również ma znaczenie względne, bo konie te jest w swoich założeniach są rasą typowo wierzchową. Europejskie konie czystej krwi arabskiej charakteryzują się przeciętnymi wymiarami: Wysokość w kłębie

140- 155 cm

Obwód klatki piersiowej

160-180 cm

Obwód nadpęcia

17,5-19 cm

Model konia arabskiego w Polsce (1984 rok) zakłada średnie wymiary: Wysokość w kłębie

Klacze

Ogiery

149, 7 cm

151,7 cm 4

Obwód klatki piers.

181,2 cm

178,2 cm

Obwód nadpęcia

18,9

18,9

cm

cm

W SK Janów Podlaski na przestrzeni kilku dziesięcioleci zaobserwowano wzrost średnich wymiarów wysokości w kłębie i obwodu klatki piersiowej klaczy elitarnych. Jedynie obwód nadpęcia prawie nie ulegał zmianie. 1960

1980

1990

1996

Wysokość w kłębie

148,6

150,4

150,7

151,6

Obwód klatki piersiowej

177,1

174,4

177,8

180,6

Obwód nadpęcia

18,27

18,10

18,4

18,1

Najczęściej występujące umaszczenie to siwe, gniade, kasztanowate, rzadko kare. Konie czystej krwi arabskiej reprezentują typ wierzchowy, mogą również pracować w lekkim zaprzęgu. Zasadnicze cechy pokroju koni arabskich to: 

Mała, sucha głowa, z wyraźną przewagą części mózgowej. Duże oczy o wyrazistym spojrzeniu, cienkie, ruchliwe uszy, szeroko rozstawione ganasze.



Szyja cienka i długa, dobrze umięśniona, często o profilu łabędzim (wraz ze szczupaczym profilem głowy stanowi cechę rasową koni arabskich).



Zad

często

poziomy

(horyzontalny)

z

wysoką

nasadą

ogona

(charakterystyczne wysokie noszenie ogona w ruchu stanowi również cechę rasową koni czystej krwi). 

Kończyny bardzo suche, z wyraźnie zaznaczonymi ścięgnami i mięśniami. Stosunkowo małe, ale mocne kopyta.



Skóra cienka i delikatna, z delikatnym, jedwabistym włosiem grzywy i ogona, wyraźnie zarysowana jest sieć żyłek.

Konie arabskie dzięki swoim zaletom, w tym wyjątkowej urodzie, zyskały sobie popularność na całym świecie i przyczyniły się do wytworzenia i uszlachetnienia szeregu innych ras, najważniejsze z nich to m.in. pełna krew angielska, czysta krew angloarabska, kłusaki orłowskie, rasa trakeńska i lipicańska. 5

W 1970 roku powołano Światową Organizację Koni Arabskich – World Arabian Horse Organisation. W Polsce konie arabskie przyczyniły się do powstania rasy małopolskiej i do uszlachetniania rasy wielkopolskiej. Konie czystej krwi w Polsce Rozkwit hodowli koni arabskich w Polsce datuje się na XVIII wiek, kiedy to powstało szereg stadnin tej rasy, w tym te najsłynniejsze: Sławucka – należąca do rodu Sanguszków, stadnina w Jarczowcach – Juliusza Dzieduszyckiego. Juliusz Dzieduszycki w 1845 roku sprowadził do Polski z Arabii 3 klacze, które zapoczątkowały polską hodowlę koni arabskich, były to GAZELLA, MLECHA, SAHARA (or. ar.). W 1931 roku sprowadzono do Polski ogiera Kuhajlan Hajfi or.ar., który pomimo, iż w krajowej hodowli stanowił zaledwie 3 lata, to został ojcem Ofira ur. 1933 (od klaczy Dziwa), który z kolei pozostawił po sobie takie cenne potomstwo jak ogiery Wielki Szlem ur. 1938 (od klaczy Elegantka) i Witraż ur. 1938 (od klaczy Makata) – niezwykle zasłużone w Polskiej hodowli koni czystej krwi. Księgi Stadne dla koni czystej krwi arabskiej prowadzi się w Polsce od 1926 roku. Obecnie konie arabskie hoduje się w stadninach Janów Podlaski, Michałów, SO Białka oraz w stadniniach prywatnych (np. Korfowe – Arabians). Polska hodowla koni czystej krwi arabskiej jest znana na całym świecie, a o wartości koni czystej krwi polskiej hodowli mogą świadczyć ceny, jakie osiągają: w 1981 roku uzyskano 1 mln $ za ogiera El Paso ur. 1967 (Czort – Ellora). W 1985 roku w USA klacz Penicylina ur. 1976 uzyskała cenę 1,5 mln $.

Konie pełnej krwi angielskiej (xx)

6

Rasa koni pełnej krwi angielskiej, obok czystej krwi arabskiej, należy do najbardziej znanych ras na świecie. Główne prace hodowlane zmierzające do wytworzenia tej rasy prowadzone były od II połowy XVII do końca XVIII wieku. Lata starań hodowców i kojarzeń sztuk wyróżniających się w gonitwach doprowadziły do powstania rasy najszybszych koni na świecie. Anglicy od zawsze wykazywali szczególne zamiłowanie do koni, do polowań konnych, a także do różnego typu wyścigów konnych. Początkowo gonitwy organizowane były spontanicznie z okazji jarmarków i różnych uroczystości, i miały charakter zabaw ludowych. Klacze i ogiery, które zwyciężały w gonitwach były chętniej używane do rozrodu, a w momencie, gdy zauważono, że potomstwo takich koni jest dzielniejsze, czyli uzyskuje lepsze wyniki na wyścigach od potomstwa koni słabszych, rozpoczęto świadome i celowe kojarzenie koni najlepiej biegających, a gonitwy zyskały znaczenie selekcyjne. Liczne wojny kolonialne oraz handel ze Wschodem dawały Anglikom okazję do poznania koni orientalnych. Importowane ze Wschodu konie odegrały znaczącą rolę w uszlachetnianiu miejscowego pogłowia zwanego galloways. A przywożono nie tylko konie czystej krwi arabskiej, ale także berberyjskie, turkmeńskie i perskie. Przyjmuje się, że decydującą rolę w powstaniu rasy odegrały klacze elitarne ze stadnin królewskich, tzw. Royal mares oraz 3 ogiery orientalne. Klacze te utrzymywane w stadninach dworskich, m.in. w Hampton Court, Tutbury, Malmesbury, na przestrzeni XVI i XVII w były starannie selekcjonowane, a ok. 50 z nich uważa się za protoplastki, które zapoczątkowały linie żeńskie rasy pełnej krwi. Natomiast wspomniane wyżej ogiery to turecki Byerley Turk (zdobyty przez Polaków pod

7

Wiedniem w 1683 roku i wywieziony do Anglii), arabski Darley Arabian (zakupiony w 1705 roku w Aleppo przez konsula angielskiego Darleya) i berberyjski Godolphin Barb (pochodzący z Maroka, a importowany do Anglii w 1728 roku). Niektórzy hodowcy światowi wymieniają wśród założycieli rasy czwartego ogiera Allock Arabian, którego męska linia już wygasła. Istnieje też opinia, że do protoplastów rasy należy jeszcze ogier Helmsley Turk oraz że wszystkie siwe konie pełnej krwi mają w swych rodowodach krew Allock Arabiana. Uważa się też, że klacze założycielki były rasowymi klaczami orientalnymi, lub wysoko uszlachetnionymi tymi rasami. Stopniowo wcielano do hodowli coraz więcej własnego przychówka będącego potomstwem protoplastów rasy. Staranne selekcjonowanie materiału hodowlanego, odpowiednie żywienie i trening spowodowały, że sprowadzane konie orientalne nie były w stanie dorównać w gonitwach koniom angielskim. Zaprzestano więc krycia klaczy ogierami importowanymi i zastąpiono je ogierami własnej hodowli. Do czynników wpływających na kształtowanie rasy pełnej krwi angielskiej można zaliczyć: 

Wpływ ras orientalnych (według niektórych autorów również koni fryzyjskich i hiszpańskich)



Warunki przyrodnicze sprzyjające intensywnemu wychowowi koni (bujne, żyzne, zasobne w składniki mineralne pastwiska użytkowane przez około 300 dni w roku)



Talent hodowlany Brytyjczyków i konsekwentne dążenie do uzyskania jak najszybszych koni



Szczególne zamiłowanie do gonitw konnych i prowadzonej w związku z tym selekcji zmierzającej do kojarzenia osobników najdzielniejszych.

Uważa się, że pod koniec XVIII wieku rasa koni pełnej krwi była już zdecydowanie uformowana i od tego czasu zaczęła zyskiwać sobie popularność na świecie. W 1793 roku wydano drukiem I tom Księgi Stadnej Koni Pełnej Krwi – The General Stud Book, i tę datę uważa się za moment „powstania” rasy. Była to właściwie pierwsza księga stadna na świecicie i na niej wzorowano później księgi dla innych ras. Od tej pory wpisane do Ksiąg może być tylko potomstwo klaczy i ogierów również wpisanych do Ksiąg. Rasę określono w Anglii jako konie „pełnej krwi”, ponieważ została ukształtowana poprzez krzyżowanie różnych ras, w przeciwieństwie do czystej krwi arabskiej, ale nie we wszystkich krajach odpowiedniki nazwy znaczą to samo – w 8

niektórych krajach używa się określenia „czysta krew”. W Polsce zawsze wyraźnie rozróżnia się rasy czystej krwi arabskiej i pełnej krwi angielskiej. Selekcja koni pełnej krwi angielskiej była i jest prowadzona w kierunku dzielności wyścigowej, a więc szybkości w galopie, bez dążenia do określonego typu. Dlatego konie tej rasy są niekiedy bardzo zróżnicowane pokrojowo, tzn. rasa ta nie jest wyrównana pod względem pokroju. Wśród koni pełnej krwi można spotkać konie wyraźnie w typie orientalnym, bądź też konie masywniejsze, „kościste” i mniej suche. Jednak większość koni pełnej krwi wykazuje szereg cech charakterystycznych dla tej rasy: 

Głowa sucha, średniej wielkości, o wąskim czole i prostym profilu (rzadko nieco wklęsły lub wypukły), część twarzowa głowy większa niż u koni czystej krwi, oczy wyraziste, nie tak duże jak u czystej krwi.



Szyja prosta i długa, dobrze umięśniona, ale nie gruba, czasem nawet cienka, kłąb dobrze zarysowany – wydatny i długi.



Grzbiet krótki, mocny, prosty, lędźwie krótkie, szerokie i dobrze umięśnione, bardzo elastyczne.



Zad umiarkowanie spadzisty, długi, nie szeroki, doskonale umięśniony.



Pierś średnio szeroka, zdarza się nawet wąska. Klatka piersiowa głęboka i długa, o długich wysuniętych ku tyłowi żebrach, ale nie szeroka.



Kończyny stosunkowo długie, cienkie, ale mocne, bardzo suche, z wyraźnie zarysowanymi ścięgnami i mięśniami. Łopatka długa, skośna, długie przedramię, nie najkrótsze nadpęcie, długie udo i podudzie, bardzo dobrze umięśnione. Pęciny raczej długie, dobrze skatowane. Doskonale zarysowane, szerokie i suche stawy. Kopyta o doskonałym rogu.



Grzywa i ogon niezbyt obfite. Sierść krótka i jedwabista, skóra cienka z widoczną siecią naczyń krwionośnych.

Podstawowe wymiary koni pełnej krwi angielskiej: Wysokość w kłębie

158 -168 cm

Obwód klatki piersiowej

170-190 cm

Obwód nadpęcia

19-21

cm

Umaszczenie najczęściej jest gniade, kasztanowate, rzadziej siwe, skarogniade i kare. 9

Reasumując – najważniejsze cechy pokroju koni pełnej krwi angielskiej, to: 

Tzw. długie linie, czyli długie dźwignie: łopatka, miednica, udo, podudzie (Anglicy cenią konie, u których odległość pomiędzy guzem biodrowym a szczytem kości piętowej jest duża)



Tendencja do „wysokonożności” i długich nadpęci – wieloletnia selekcja na szybkość „wymogła” u koni pełnej krwi długie kończyny



Płaskość ożebrowania



Suchość i szlachetność

Pewne cechy rasy są mocno utrwalone i dobrze przekazywane na potomstwo, to sprawia, że rasa ta chętnie wykorzystywana jest do uszlachetniania szeregu innych ras i typów koni. Cechy te to budowa ciała umożliwiająca wydatny ruch we wszystkich chodach, zwłaszcza w galopie, doskonała jakość tkanek mięśniowej i kostnej, ścięgien i więzadeł oraz rogu kopytowego, a także zdolność do szybkiej i sprawnej przemiany materii: duże, mocne, bardzo sprawne serce i bardzo wydolny układ krążenia, bardzo sprawne pozostałe układy (zdolność do dużego wysiłku i szybkiej regeneracji sił). U koni pełnej krwi pojawiają się również wady, a najczęściej obserwowane są: zbytnia płaskość i wysokonożność, połączona czasem z cybatością, cienkokostność oraz wadliwe postawy kończyn i wąskie chody. Do niepożądanych cech koni pełnej krwi angielskiej należy też często obserwowana zbytnia nerwowość. Specyficzną wadą są krwotoki z nosa spowodowane łamliwością ścianek naczyń krwionośnych w jamie nosowej (konie takie zwie się bluterami lub bleederami). Inną wadą, która częściej występuje u koni pełnej krwi niż u innych ras jest dychawica świszcząca. Konie pełnej krwi charakteryzują się też gorszymi wskaźnikami rozrodu niż inne rasy. Wiąże się to głównie z nadmierną pobudliwością klaczy oraz intensywnym treningiem sportowym. Klacze trudniej się zaźrebiają i częściej dochodzi do poronień. Charakterystyczne dla rasy pełnej krwi angielskiej jest skłonność do występowania ciąż bliźniaczych. Pełna krew angielska jest rasą koni szybko dojrzewających – już półtoraroczne konie poddawane są treningowi na torach wyścigowych, wyścigowych w wieku dwóch lat startują w pierwszych gonitwach. Jest to rasa wymagająca pod względem warunków utrzymania i wychowu. Wymaga intensywnego żywienia, 10

przede wszystkim bardzo dobrych pastwisk, a także starannej pielęgnacji. Rasa kształtowała się w szczególnie sprzyjających warunkach klimatycznych. Żyzne i zasobne w związki mineralne gleby, częste opady i odpowiednia temperatura sprawiają, że konie w Wielkiej Brytanii (również Irlandii i Normandii) mogą korzystać z bogatych pastwisk do 330 dni w roku. Takie warunki sprawiają, że konie pełnej krwi hodowli angielskiej są mocne, silne, bardzo dobrze rozwinięte, odznaczają się dużymi ramami i kalibrem. Trudno jest w innych warunkach klimatycznych (np. w Polsce) wyhodować konie dorównujące koniom hodowli angielskiej. Dlatego konieczne jest stałe importowanie materiału hodowlanego, co zapobiega degeneracji rasy, do jakiej mogłoby dojść w mniej sprzyjających warunkach klimatycznych. Rasy, w których uszlachetnianiu brały udział konie pełnej krwi angielskiej to m.in. trakeńska, hanowerska, budionnowska, a w Polsce - wielkopolska, szlachetna półkrew, a także małopolska, a pewnym stopniu również śląska. Konie pełnej krwi w Polsce Pierwsze konie pojawiły się w kraju w II połowie XVIII wieku. Początkowo traktowano je jako luksusowe konie użytkowe – służyły do jazdy wierzchem, a nazywano je krótko „końmi angielskimi”. Pierwszym udokumentowanym koniem wpisanym do GSB był ogier Julian, urodzony w 1807...