Analiza sytuacji majątkowej i finansowej oraz pokrycia finansowego majątku PDF

Preview

Summary

Zadanie Analiza sytuacji majątkowej i finansowej oraz pokrycia finansowego majątku...

Description

ANALIZA SYTUACJI MAJĄTKOWEJ I FINANSOWEJ ORAZ POKRYCIA FINANSOWEGO MAJĄTKU (Źródło: Analiza finansowa przedsiębiorstwa. Ujęcie sytuacyjne , red. naukowa M. Hamrol, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2010, s. 88-110).

Cel przedsiębiorstwa, jakim jest maksymalizacja jego wartości rynkowej, stawia przed nim wiele zadań, wśród których podstawowe znaczenie mają:

1) określenie pożądanej wielkości przedsiębiorstwa i tempa jego wzrostu, 2) wyznaczenie (wypracowanie) odpowiedniej struktury majątku, 3) ukształtowanie odpowiedniej struktury źródeł finansowania majątku. Konieczności określenia rozmiarów przedsiębiorstwa i tempa jego wzrostu towarzyszy szczególny rodzaj decyzji, których istotę można zawrzeć w pytaniu: Na jaką skalę inwestować? Funkcją tych decyzji jest wielkość majątku przedsiębiorstwa i jego dynamika. Pytanie to ma dla przedsiębiorstwa fundamentalne znaczenie. Może bowiem okazać się, że na skutek zbyt dużego, w stosunku do tempa wzrostu rynku, wzrostu zdolności produkcyjnych, może pojawić się w przedsiębiorstwie luka nadmiaru, konsekwencją czego będą niewykorzystane możliwości produkcyjne, co wiąże się z kolei ze względnym wzrostem kosztów. Utrzymanie zdolności produkcyjnych wymaga ponoszenia kosztów stałych (na przykład amortyzacja), które są niezależne od rozmiarów działalności (wielkości produkcji) przedsiębiorstwa. Z drugim zadaniem, jakie stoi przed przedsiębiorstwem, tj. określeniem rodzaju i struktury aktywów, wiąże się z kolei pytanie: W jakie rodzaje majątku inwestować? Należy w tym kontekście pamiętać, że przedsiębiorstwo może realizować strategię wzrostu wewnętrznego lub strategię wzrostu zewnętrznego, lub obie jednocześnie. Ze wzrostem wewnętrznym związane będą inwestycje rzeczowe, a w konsekwencji - wzrost rzeczowych elementów aktywów trwałych przedsiębiorstwa. Istotą wzrostu wewnętrznego jest bowiem tworzenie nowych zdolności produkcyjnych (usługowych), co może się odbywać w obrębie dotychczasowej struktury przedsiębiorstwa lub w drodze tworzenia nowych jednostek organizacyjnych, w tym rozproszonych terytorialnie. Wzrost zewnętrzny z kolei polega na wykorzystaniu istniejących już mocy wytwórczych (usługowych, przerobowych). Ma to miejsce w drodze nawiązania stosunków kooperacyjnych z innymi przedsiębiorstwami, przejęcia kontroli nad innym przedsiębiorstwem bądź przejęcia innego przedsiębiorstwa (wykupienie, połączenie). Każda z tych ścieżek niesie właściwe dla niej zmiany w wielkości i strukturze majątku przedsiębiorstwa. Podejmując decyzje co do struktury aktywów, należy mieć na uwadze to, że każda zmiana struktury majątku wpływa na relację: stopa zwrotu - poziom ryzyka. Na przykład wzrost rzeczowych aktywów trwałych może spowodować pogłębienie nieelastyczności majątku, a to prowadzi do 1

zwiększenia ryzyka operacyjnego. Przede wszystkim pamiętać zaś należy o tym, że kształtując wielkość i strukturę majątku, decydujemy o zdolności przedsiębiorstwa do generowania zysków, a tym samym jego wartości. Z zadaniem trzecim wiąże się odpowiedź na pytanie: Skąd i na jakich warunkach pozyskać środki na sfinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych? Decyzje co do struktury źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa winny uwzględniać kilka okoliczności. Jedna z nich to wymóg, aby wymagalność pasywów korespondowała z płynnością aktywów. Inna jest związana z wpływem kapitału obcego na ryzyko finansowe, a tym samym na oczekiwaną przez inwestorów stopę zwrotu z zainwestowanego w przedsiębiorstwie kapitału. Ta z kolei przekłada się na koszt kapitału, który jest jednym z czynników kształtujących wartość przedsiębiorstwa. Poczynione wyżej ustalenia wyznaczają przedmiot, cel i metody analizy majątku (sytuacji majątkowej), źródeł jego sfinansowania (sytuacji finansowej) oraz relacji między majątkiem a źródłami jego sfinansowania, czyli analizy pokrycia finansowego majątku. I tak przedmiotem analizy w tym obszarze są:

1) wielkość i struktura aktywów, 2) wielkość i struktura pasywów, 3) relacje między majątkiem (aktywa) a kapitałem (pasywa). Analiza sytuacji majątkowej i finansowej oraz pokrycia finansowego majątku winna umożliwić:

1. rozpoznanie sytuacji w zakresie zmian w wielkości i strukturze majątku; 2. rozpoznanie sytuacji w zakresie zmian w wielkości i strukturze kapitału; 3. ocenę elastyczności (unieruchomienia) majątku, a w tym wstępną analizę poziomu ryzyka operacyjnego;

4. wstępną ocenę poziomu zadłużenia, a w tym ryzyka finansowego; 5. ocenę efektywności wykorzystania majątku i kapitału; 6. ocenę stopnia dopasowania wymagalności pasywów do płynności aktywów. Analizując sytuację majątkową i finansową przedsiębiorstwa, należy pamiętać, że badanie to ma charakter wstępny. Nieuzasadnione jest zatem formułowanie na tym etapie sądów wartościujących działalność przedsiębiorstwa. Poczynione bowiem ustalenia są jedynie punktem wyjścia do dalszych badań, mogących być podstawą formułowania wniosków oceniających. Na przykład wzrost należności spowodowany brakiem płynności finansowej odbiorców będzie zjawiskiem niekorzystnym, zaś mający swoje źródło we wzroście sprzedaży bądź w liberalizacji polityki kredytu kupieckiego - zjawiskiem w pełni uzasadnionym. Podobnie rzecz wygląda w przypadku innych elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania. W tym ostatnim przypadku wzrost na przykład kapitału obcego oprocentowanego będzie zjawiskiem korzystnym w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo osiąga dodatni efekt dźwigni finansowej. 2

Przedmiotowi i celowi badań w obrębie sytuacji majątkowej i finansowej oraz pokrycia finansowego majątku „podporządkowane” są metody badawcze, wśród których podstawowe znaczenie ma metoda porównań w czasie i przestrzeni. Jej konkretyzacją jest analiza o wspólnej bazie odniesienia, w której wszystkie pozycje bilansowe odnoszone są do sumy bilansowej oraz analiza zmian procentowych, polegająca na obliczeniu stopy wzrostu poszczególnych pozycji aktywów i pasywów. Przedmiotem prezentowanych dalej rozważań są następujące zagadnienia:

1) analiza sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, 2) analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, 3) analiza pokrycia finansowego majątku, a w tym strategia finansowania majątku, 4) analiza zadłużenia przedsiębiorstwa i zdolności do jego obsługi. 1. Analiza sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa Jednym z podstawowych czynników kształtujących pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa jest jego majątek, a konkretnie wielkość i struktura tego majątku. Jest ona bowiem zarówno czynnikiem determinującym możliwości produkcyjne przedsiębiorstwa, jak i jego zdolność do zaspokojenia zmiennych w czasie oczekiwań otoczenia. Na przykład uniwersalny park maszynowy w przedsiębiorstwie przemysłowym stwarza przesłanki do tego, że przedsiębiorstwo będzie w stanie zareagować na zmiany w strukturze popytu, czego nie będzie zaś mogło uczynić przedsiębiorstwo wyposażone w unikatowe, sterowane numerycznie gniazda produkcyjne, w których wykonuje się określone operacje produkcyjne. Z drugiej strony, wyposażenie przedsiębiorstwa w nowoczesne maszyny i urządzenie o wysokich parametrach jakościowych i efektywnościowych zapewnia przedsiębiorstwu zdolność do konkurowania chociażby w zakresie kosztów. Analizując wielkość i strukturę majątku przedsiębiorstwa, należy pamiętać o tym, że są one funkcją decyzji inwestycyjnych podjętych w przeszłości, a dotyczących rozmiarów przedsiębiorstwa (wielkość majątku) oraz przedmiotu jego działalności (struktura majątku). Decyzje te były zaś podejmowane w konkretnych warunkach rynkowych, przy uwzględnieniu wniosków płynących z budowanych scenariuszy rozwoju otoczenia dalszego (technologiczne, społeczne, ekonomiczne itd.) oraz otoczenia bliższego (branży). Ukształtowana w ten sposób struktura majątku winna sprzyjać osiąganiu możliwie wysokiej stopy zwrotu z aktywów przy danym (akceptowanym) poziomie ryzyka bądź minimalizacji ryzyka przy danej (akceptowanej) stopie zwrotu. Realizując zatem podstawowy cel analizy sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, jakim jest rozpoznanie sytuacji w zakresie zmian w wielkości i strukturze majątku, należy mieć na uwadze fakt, że ostatecznym weryfikatorem efektywności tych zmian jest osiągana przez przedsiębiorstwo stopa zwrotu z aktywów, skojarzona z towarzyszącym jej ryzykiem. Jak wiadomo, w strukturze zasobów majątku przedsiębiorstwa wyróżnić można zasoby majątku trwałego oraz zasoby majątku obrotowego, których odzwierciedleniem w bilansie są aktywa trwałe i

3

aktywa obrotowe. Zarówno aktywa trwałe, jak i aktywa obrotowe nie są kategoriami jednorodnymi, co oznacza, że w trakcie prac analitycznych należy uwzględnić charakterystyki elementów je tworzących. Jest to szczególnie ważne w kontekście wyróżnienia obok aktywów rzeczowych, które są przeznaczone do używania na własne potrzeby jednostki aktywów inwestycyjnych, tj. aktywów nabytych w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich odsetek lub dywidend (w przypadku aktywów finansowych) oraz innych pożytków (na przykład w przypadku nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych, które nie są użytkowane przez przedsiębiorstwo, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych pożytków). Zarządzanie majątkiem przedsiębiorstwa to przede wszystkim kształtowanie adekwatnej do potrzeb wielkości i struktury tegoż majątku, a w tym z punktu widzenia jego płynności, elastyczności oraz unieruchomienia. Płynności, to znaczy zdolności do zamiany na dobro płynne, jakim jest pieniądz. Ten wymiar struktury majątku jest szczególnie ważny, gdyż wiąże się ze zdolnością przedsiębiorstwa do regulowania bieżących zobowiązań, która z kolei jest warunkiem sine qua non przetrwania przedsiębiorstwa w krótkim okresie. Elastyczność majątku wyznacza z kolei zdolność przedsiębiorstwa do reagowania na zmiany zapotrzebowania ze strony rynku, unieruchomienie zaś czas pozostawania w przedsiębiorstwie bez względu na stopień dopasowania do struktury produkcji, będącej odpowiedzią przedsiębiorstwa na zgłaszany popyt. Znaczenie właściwej struktury majątku przedsiębiorstwa wynika również z tego, że jest z nim związane ryzyko operacyjne, będące konsekwencją tzw. wspomagania operacyjnego (dźwigni operacyjnej), którego istota wiąże się z udziałem kosztów stałych w kosztach całkowitych. Koszty stałe, zwane również kosztami gotowości produkcyjnej, są bowiem związane z utrzymaniem majątku trwałego (przede wszystkim rzeczowych elementów tego majątku) i decydują, przy danej marży brutto (przychód ze sprzedaży minus koszty zmienne) o progu rentowności. Im wyższy zatem udział majątku trwałego w majątku całkowitym, tym najczęściej wyższy udział kosztów stałych w kosztach całkowitych, a tym samym wyższy próg rentowności, a w konsekwencji większa wrażliwość zmian zysku na zmiany wielkości sprzedaży, czyli wyższe ryzyko operacyjne. Punkt wyjścia w analizie sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa stanowi badanie wielkości, struktury i dynamiki jego aktywów. Badanie to ma charakter wstępny i prowadzone jest na podstawie bilansu W badaniu struktury majątku przedsiębiorstwa wykorzystuje się wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w środki gospodarcze, które są budowane na zasadzie relacji określonego elementu do aktywów ogółem lub innego elementu aktywów ogółem. Do najważniejszych wskaźników służących ocenie sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa należy zaliczyć: 1) wskaźnik relacji aktywów trwałych do aktywów obrotowych, zwany także podstawowym wskaźnikiem struktury majątku, którego konstrukcja ma następującą postać:

4

aktywa trwa ł e x 100 % aktywa obrotowe 2) wskaźnik udziału aktywów trwałych w aktywach ogółem, obliczany według wzoru:

aktywa trwa ł e x 100 % aktywa og ół em 3) wskaźnik udziału aktywów obrotowych w aktywach ogółem, obliczany według wzoru:

aktywa obrotowe x 100 % aktywa og ół em 4) wskaźnik udziału zapasów w aktywach obrotowych, obliczany według wzoru:

zapasy aktywa obrotowe 5) wskaźnik udziału należności krótkoterminowych w aktywach obrotowych, obliczany według wzoru:

nale ż no ś ci kr ó tkoterminowe aktywa obrotowe 6) wskaźnik udziału inwestycji krótkoterminowych w aktywach obrotowych, obliczany według wzoru:

inwestycje kr ó tkoterminowe aktywa obrotowe 2.

Analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

Majątek przedsiębiorstwa może pochodzić z różnych źródeł. Podstawowym źródłem jego sfinansowania powinien być kapitał własny. Jest on równowartością składników majątkowych wnoszonych przez założycieli przedsiębiorstwa, zarówno w formie pieniężnej, jak i rzeczowej, oraz zysku reinwestowanego w trakcie jego funkcjonowania. Pozostała część majątku finansowana jest kapitałem obcym, który może mieć charakter długoterminowy (np. kredyt inwestycyjny, obligacje) lub krótkoterminowy (np. kredyt krótkoterminowy, zobowiązania wobec dostawców). Znajdujący się w dyspozycji przedsiębiorstwa kapitał własny oraz kapitał obcy stanowią w języku finansowym pasywa przedsiębiorstwa, a ich struktura jest tożsama ze strukturą jego finansowania. Od struktury finansowej odróżnić należy strukturę kapitałową, którą stanowią kapitał własny oraz oprocentowany kapitał obcy. Elementem różnicującym strukturę finansową i kapitałową są zobowiązania nieoprocentowane. Kapitał własny jest stabilnym źródłem finansowania przedsiębiorstwa, stanowiąc zabezpieczenie dla kapitału obcego oraz gwarancję dla wierzycieli. Będąc kapitałem bezterminowym, nie daje jednak jego dawcom gwarancji osiągnięcia oczekiwanej stopy zwrotu. Podkreślić w tym miejscu należy także, że z kapitału własnego pokrywana jest strata przedsiębiorstwa. Z kolei kapitał obcy jest elastycznym źródłem finansowania i umożliwia realizację przedsięwzięć przekraczających możliwości finansowania własnego przedsiębiorstwa. Wiążą się z nim ponadto 5

potencjalne korzyści związane między innymi z pozytywnym efektem dźwigni finansowej (przy spełnieniu określonych warunków kapitał obcy może powodować wzrost rentowności kapitału własnego) oraz tzw. tarczą podatkową (korzyści podatkowe). W analizie struktury kapitału szczególne znaczenie należy przypisać wzajemnej relacji kapitału własnego i kapitału obcego. Wzrost udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym przedsiębiorstwa świadczy o umocnieniu jego pozycji finansowej. Analizując z kolei udział kapitału obcego, należy mieć na uwadze jego wewnętrzną strukturę. Inaczej bowiem należy postrzegać wzrost udziału kapitału obcego długoterminowego, który z kapitałem własnym tworzy tzw. kapitał stały, a inaczej wzrost udziału kapitału obcego krótkoterminowego. Wzrost udziału tego ostatniego, który charakteryzuje się wysoką wymagalnością i od którego opłaca się często wysokie odsetki, może spowodować trudności płatnicze, a w ostateczności uzależnić przedsiębiorstwo od woli wierzycieli. Fundamentalne znaczenie struktury finansowania działalności przedsiębiorstwa wynika również z jej wpływu na wartość rynkową kapitału własnego. O wartości tej decyduje bowiem nie tylko wartość operacyjnych przepływów pieniężnych netto, lecz także stopień partycypacji w nich dawców kapitału własnego oraz kapitału obcego. Zauważyć jednak należy, że w kwestii wpływu struktury kapitału na wartość przedsiębiorstwa brak zgodności poglądów. Według jednej grupy badaczy o wartości przedsiębiorstwa decyduje zdolność aktywów do generowania zysków, a korzyści z finansowania długiem są kompensowane kosztami będącymi funkcją wzrostu ryzyka finansowego. Wzrost zadłużenia prowadzi bowiem do wzrostu kosztu kapitału własnego, w efekcie czego trudno mówić o optymalnej strukturze kapitału z punktu widzenia kosztu jego pozyskania. Strategia finansowania majątku przedsiębiorstwa jest funkcją wielu czynników, wśród których na uwagę zasługują: dostępność danego źródła kapitału, koszt kapitału oraz ryzyko prowadzonej działalności. Ponadto wpływ na strukturę kapitału ma specyfika przedsiębiorstwa wynikająca z przedmiotu działalności, rentowność prowadzonej działalności, wielkość przedsiębiorstwa, jak również system podatkowy (wspomniane już wcześniej korzyści z tarczy podatkowej) Analizę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa należy rozpocząć od zbadania wielkości, struktury i dynamiki pasywów. Do

najważniejszych

wskaźników

wykorzystywanych

w

analizie

sytuacji

finansowej

przedsiębiorstwa należy zaliczyć: 1. wskaźnik relacji kapitału własnego do kapitału obcego zwanego także podstawowym wskaźnikiem struktury pasywów, obliczany według wzoru:

kapita ł w ł asny x 100 % kapita ł obcy (zobowią zaniai rezerwy na zobowi ą zania) 2. wskaźnik udziału kapitału obcego w kapitale łącznym, obliczanym według wzoru:

kapita ł obcy x 100 % pasywa og ół em 6

3. wskaźnik relacji kapitału obcego do kapitału własnego, inaczej wskaźnik zadłużenia ogółem kapitału własnego, obliczanym według wzoru:

kapita ł obcy x 100 % kapita ł w ł asny 4. wskaźnik udziału kapitału długoterminowego (stałego) w kapitale łącznym, obliczanym według wzoru:

kapita ł d ł ugoterminowy x 100 % pasywa ogółem 5. wskaźnik udziału kapitału obcego krótkoterminowego w kapitale łącznym, którego konstrukcja jest następująca:

kapita ł obcy kr ó tkoterminowy x 100 % pasywa og ół em 6. wskaźnik udziału kapitałów rezerwowych w kapitale łącznym, obliczanym według wzoru:

kapita ł y rezerwowe (kapita ł w ł asny− kapita ł podstawowy ) x 100 % pasywa og ół em 7. wskaźnik relacji kapitałów rezerwowych od kapitału podstawowego, zwanym także wskaźnikiem samofinansowania, którego konstrukcja jest następująca:

kapita ł rezerwowy x 100 % kapita ł podstawowy 3. Analiza pokrycia finansowego majątku, a w tym strategia finansowania majątku Rozwinięciem analizy pionowej majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania, która była przedmiotem dwóch poprzednich przykładów, jest analiza pozioma bilansu. Przedmiotem analizy poziomej bilansu są powiązania między składnikami kapitału (pasywa) a składnikami majątku (aktywa) przedsiębiorstwa. Celem tej analizy jest zaś zbadanie zgodności stopnia wymagalności pasywów ze stopniem płynności aktywów. Przyjmuje się przy tym założenie, że określony składnik pasywów przedsiębiorstwa nie powinien być dłużej związany z danym składnikiem aktywów przedsiębiorstwa, aniżeli wynosi okres jego pozostawania w przedsiębiorstwie. Innymi słowy chodzi o to, by pasywa o wysokim stopniu wymagalności finansowały aktywa o wysokim stopniu płynności. Stwarza to bowiem przesłanki do utrzymania przez przedsiębiorstwo zdolności do regulowania bieżących zobowiązań, która jest jednym z symptomów równowagi finansowej. Powyższe zależności doprowadziły do sformułowania tzw. złotej zasady finansowej oraz złotej zasady bilansowej. Złota zasada finansowania wymaga, by majątek trwały, a więc majątek związany z przedsiębiorstwem w dłuższym okresie (majątek długookresowy), był finansowany przez kapitał długoterminowy, tj. kapitał własny oraz kapitał obcy długoterminowy. Złota zasada bilansowa jest konkretyzacją złotej zasady finansowej. Przyjmuje się w niej, że majątek trwały winien być w pełni pokryty przez kapitał własny.

7

Zasady powyższe mają charakter ogólny i wymagają rozwinięcia w postaci zbioru wskaźników, który tworzą:

1. wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym, zwany także wskaźnikiem pierwszego stopnia pokrycia, obliczany według wzoru:

ko ń cowy stan kapita ł u w ł asnego x 100 % ko ń cowy stan maj ą tku trwa ł ego 2. wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym, zwany także wskaźnikiem drugiego stopnia pokrycia, obliczany według wzoru:

ko ń cowy stan kapita ł u w ł asnego+ ko ń cowy stan kapita ł u obcego d ł ugoterminowego x 100 % ko ń cowy stan maj ą tku trwa ł ego 3. wskaźnik pokrycia majątku obrotowego kapitałem obcym krótkoterminowym, którego konstrukcja jest następująca:

ko ń cowy stan kapita ł u obcego kr ó tkoterminowego x 100 % ko ń cowy stan maj ą tku obrotowego

4. Analiza zadłużenia przedsiębiorstwa i zdolności do jego obsługi. W analizie zadłużenia przedsiębiorstwa zmierza się do pomiaru i oceny stopnia zasilania przedsiębiorstwa przez kapitał obcy oraz zdolności przedsiębiorstwa do...