Ang Mangyan at Ang Mundo ng Ambahan PDF

Preview

Summary

3/1/2016 Restituto Reyes Pitogo July 11, 2012 @ UP Diliman, Anthropology 123 Class Mangyan Heritage Center [email protected] Palalahad 1. Mangyan, ang IPs ng Mindoro 2. Ang Katangian ng Mangyan 3. Ang Ambahan ng Hanunoo-Mangyan July 11, 2012 R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr Slide-2 1 3/1/2016 Pa...

Description

3/1/2016

Restituto Reyes Pitogo July 11, 2012 @ UP Diliman, Anthropology 123 Class Mangyan Heritage Center [email protected]

Palalahad 1.

Mangyan, ang IPs ng Mindoro

2.

Ang Katangian ng Mangyan

3.

Ang Ambahan ng Hanunoo-Mangyan

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-2

1

3/1/2016

Part 1 Mangyan ang IPs ng Mindoro

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

3

“Indigenous Peoples” 370 M indigenous peoples (IPs) in the world, 4% of total world population but 96% of its cultural diversity 12M IPs in the Philippines, 13% of its 90 million total population 110 IP Groups in the Philippines Lolita Fraser, 2009 President, Mangyan Heritage Center

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-4

2

3/1/2016

IPs ng Pilipinas 

Di matiyak ang populasyon ng IPs sa Pilipinas. Sa tantiya ng National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) nasa 12–15M katao ang IPs.



Itinataya ng NCIP na may 95 na IPs sa Pilipinas na nasa 10–15% ng populasyon ng bansa



Naninirahan sila sa 65 (83%) ng kabuuang 78 probinsiya ng bansa

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-5

“Indigenous Peoples” ng Pilipinas “Indigenous peoples” (IPs) -- taguring sa mga katutubo Filipino Kinikilala ang IPs at ang kanilang karapatan sa Saligang-Batas ng Pilipinas at ng Indigenous Peoples’ Rights Act (IPRA), RA 8371 Nagtatag ng National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) na nagsisilbi sa IPs na nasa 65 (83%) ng kabuuang 78 probinsiya

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-6

3

3/1/2016

Depinisyon “Indigenous Peoples/Indigenous Cultural Communities (IP/ICC)” a group of people sharing common bonds of language, customs, traditions and other distinctive cultural traits, and who have, under claims of ownership since time immemorial, occupied, possessed and utilized a territory IPRA, RA 8371

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-7

Mangyan ng Mindoro Taguring sa 8 ethno-linguistic groups na nakatira sa bulubunduking bahagi ng Mindoro--Iraya, Alangan, Tadyawan, Bangon, Taubuid, Buhid, Hanunoo, and Ratagnon. Kinikilala bilang naunang nanirahan sa isla bago pa dumating ang mga Kastila noong ika16 na siglo May sariling pamumuhay, kultura, pamayanan at kabuhayan. Naitalang nakikipagkalakalan sa mga Intsik July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-8

4

3/1/2016

Isla ng Mindoro 7th largest island 10,224 square kilometers two provinces – Oriental and Occidental Total population of 1M Mangyan = 100,000

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-9

Mangyan ng Mindoro Kinikilala na puro ang lahi (dahil di nahaluan ng Kastila at ibang lahi) Unang naitala noong 1570 ni misyonerong kastila, sinabing nakatira sa makapal na kagubatan malayo sa baybaying bayan Tinawag na “Manguianes” ng mga Misyonerong Heswita bilang “dociles” (gentle people) noong ika-16 na siglo July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-10

5

3/1/2016

Mangyan Sa ngayon, mas organisado na ang mga Mangyan. Bawat tribo may kanya-kanyang samahang kumakatawan Ipinaglalaban nila ang lupaing ninuno sa ilalim ng Kapulungan para sa Lupaing Ninuno Umaangat na ang kamalayan sa kanilang karapatan bilang IPs. July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-11

Iraya-Mangyan Nakatira sa kabundukang nasasakupan ng Puerto Galera, San Teodoro at Baco ng Oriental Mindoro at ng Abra de Ilog, Paluan, Mamburao at Santa Cruz ng Occ. Mindoro. Kulutin ang buhok, kayumangging kaligatan ang kulay, na mas puti ng kaunti kaysa aeta July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-12

6

3/1/2016

Iraya-Mangyan Mahusay sa nitoweaving at handicrafts (jars, trays, plates, cups, lalagyan) Umaasa sa palay, saging, kamote, at iba pang lamang-ugat para sa pagkain

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-13

Alangan Nakatira sa bulubundukin nasasakupan ng Naujan, Baco at Sablayan, sa bahagi ng Halcon Galing ang “Alangan” sa ilog at dalisdis ng Alangan Valley [Leykamm, 1979]. July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-14

7

3/1/2016

Alangan-Mangyan Babae limbutong – red kerchief ulango – leaves of wild buri lingeb –skirt yari sa nito abayen – G-string sa loob Lalaki bahag – G-string betel chewing

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-15

Tadyawan-Mangyan Nakatira sa bayan ng Naujan, Victoria, Socorro, Pola, Gloria, Pinamalayan, at Bansud Paypay – pulang damit pang-itaas at talapi sa pang-ibaba Abay – bahag para sa lalaki July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-16

8

3/1/2016

Tadyawan-Mangyan •

Nagkakaingin

•

Tanim ang palay, saging, kamote, ube at lamang-ugat

•

Prutas gaya ng rambutan, citrus, at kape

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-17

Taubuid-Mangyan Mahilig magpipa mula bata Standard dress for men and women is the loin cloth or bark cloth Nakatira sa bulunbundukin ng Socorro, Gloria Pinamalayan, at Occidental Mindoro. July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

2012.Slide-18

9

3/1/2016

Bangon-Mangyan

Nakatira sa pampang ng Binagaw (Bongabong River) at bulunbuking bahagi ng Bongabong, Bansud, at Gloria

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-19

Bangon-Mangyan Isa sa may sariling kultura, wika at kabihasnan In a March 28, 1996 meeting with Buhid Mangyans in Ogom Liguma, they decided to accept the word Bangon for their tribe.

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-20

10

3/1/2016

Buhid-Mangyan Kilala sa paggawa ng palayok Ibig sabihin ng “Buhid”ang nakatira sa bundok "mountain dwellers" [Postma, 1967]. May sariling panulat

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-21

Buhid-Mangyan Nakatira sa nasasakupan ng Roxas, Bansud, Bongabong ng Or. Mindoro at Mansalay at sa San Jose at Rizal ng Occ. Mindoro. May sarili ring pananamit

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-22

11

3/1/2016

Ratagnon-Mangyan Tinatawag ding Dagatnon o Latagnon Nakatira sa dulong timog sa Magsaysay, Occidental Mindoro. Malapit ang wika nila sa Visayan Cuyunon language (Cuyo Island, Northern Palawan). Siguro nasa 2-5 libong katao

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-23

Ratagnon-Mangyan May sariling pananamit din A wrap-around cotton cloth from the waistline to the knees and women nito as breast covering for women, traditional g-string for men Wear accessories made of beads and copper wire. Both sexes wear coils of red-dyed rattan at the waistline Also carry betel chew and its ingredients in bamboo containers.

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-24

12

3/1/2016

Hanunoo-Mangyan Nakatira sa bulunduking bahagi ng Mansalay at Bulalacao Pinakakilala dahil sa maraming pagsasaliksik sa kanila kilala sa ambahan at Surat Mangyan

July 11, 2012

HanunooMangyan

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-25

Tuwid ang buhok, matikas ang tindig at kayumanggi Makikilala sa damit Damit (rutay) na may disensyong pakudos. Bahag (ba-ag) at damit pangitaas (balukas) sa lalaki, at kinulayang skirt (ramit) at blouse (lambung) sa babae. Nagsusuot ng hagkos, kwintas at pulseras na beads, mahaba ang buhok ng lalaki at babae

May dalang bayong yari sa buli, may dalang nganga at sangkap July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-26

13

3/1/2016

Part 2 Ang Katangian ng BuhayMangyan

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

katutubong komunidad ng Mangyan

27

Kasarinlan Ugnayan

Pagkakilalan (IDENTITY)

Lupa, kabuhayan

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Kultura’t Paniniwala

Slide-28

14

3/1/2016

Lupa Binubuo ng kabundukan, kapatagan, ilog, gubat , taniman, batuhan at luntiang kapaligiran Nagbibigay-buhay sa henerasyon Kaisa ng kapaligiran—dinidilig ng ulan, sinisikatan ng araw, dinadaluyan ng tubig, tinitirahan ng halaman, hayop, tao at espiritu Di pwedeng ariin ang lupa ng pribadong tao o institusyon July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-29

Lupa ang Kabuhayan

Pagtatanim -- palay, saging at root crops (kamote, ube, gabi) Lamang gubat -- rattan, nito, bungang kahoy, kawayan, buli, kugon, pulot, gamot, atbp. Panghuhuli -- baboy-damo, at maiilap na hayop Pangingisda -- pait, hipon, isdang tabang July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-30

15

3/1/2016

Kultura’t Paniniwala Kaugalian Kabihasnan Pagpapahahalaga Kwentong bayan, alamat , awit at panulaan Ritwal, seremonyas at pagdiriwang Kinagisnang pamamaraan at teknolohiya Naniniwala sa mga espiritu – mabuti at masama

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-31

Importanteng tandaan Ibang konsepto ng panahon Ibang kategoriya ng pag-unawa sa kapaligiran Mas malaki ang papel ng oral na tradisyon Dalawa lang sa Mangyan ang katutubong panulat—Hanunoo at Buhid

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-32

16

3/1/2016

Buhid Script (urukay)

Kahoy-kahoy ko’t malago Kabuyong-buyong sing ulo Kaduyan-duyan sing damgu, Dalikaw sa pagromedyu Singhanmu kag sa balay barku Anay umabut ka nimu. Kakahuyan anong lago Gulung-gulo ang isip ko

Sakbibi iring siphayo Mithi ko, ito’y maglaho Nang sa paroon, paghayo

(translation based from Violeta Lopez) July 11, 2012

Alalayan mo, O aro! R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-33

Hanunoo Script (ambahan)

K mno si tiby ? nk nbyby ? nN6lo bs ty ? G nmyo tigo w ? Ibon kong si tigbaya Kaya s’ya sayang-saya

Kang manok si tigbaya

Nangitlog s’ya sa lusa

Nakan nagbaya baya

Ga nagbabayong dal’wa

Nangitlog basad taya Ga namayo tigudwa July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide 34

17

3/1/2016

Buhay Pamayanan Papel ng matatanda • • • • •

Sanggunian, tagapayo Hukom sa usapin Taga-ugnay sa kasaysayan Tagapagdala ng kultura Pagmumuno

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-35

Buhay Pamayanan

Tulung-tulong sa gawain May kalayaang magsalita Pinag-uusapan ang suliranin Pinagsasaluhan ang pagkain July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-36

18

3/1/2016

May kinaugaliang papel

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

R.R.Pitogo.2012.Slide-37

Katutubong Handicrafts

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

R.R.Pitogo.2012.Slide-38

19

3/1/2016

Kasarinlan •

Sa dantaon, hindi sila napasakop sa kastila at kristiyanong sumalta sa Mindoro

•

May sariling kamalayan sa kanilang lipunan at may sariling pamamalakad

•

May samahan at may namiminuno

•

May ibang naging barangay na

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-39

Part 3 Ang Ambahan ng Hanunoo-Mangyan

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

40

20

3/1/2016

Ambahan Katutubong panulaan (inaawit) ng HanunooMangyan na naingatan nila mula pa bago dumating ang mga kastila hanggang ngayon Naisalin sa bilang oral na tradisyon (inaawit) at naisulat sa katutubong panulat (Surat Mangyan)

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-41

Surat Mangyan

Pre-hispanic syllabic writing of indic origin some 2,500 years ago

Isa sa tatlong panulat ng Katutubong Pilipino na natitira pa July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-42

21

3/1/2016

Ambahan

Antoon Postma

Antoon Postma Panaytayan,Mansalay Or. Mindoro Koleksiyon ng 20,000 ambahan A Treasure of a Minority Mangyan-Ambahan Mangyan Assistance & Research Center (MARC)

Anya Postma July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide 43

Ambahan Definition a set of poetic expressions with a measured rhyme of seven-syllable lines , having rhyming end syllables vocalized as a chant without a determined melody or too much melodic variation without the accompaniment of musical instruments

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-44

22

3/1/2016

recited for the purpose of verbalizing in a metaphorical way certain human situations or characteristics with the possible challenge of matching answer in dialogue fashion in the presence of an interested audience of various size Antoon Postma

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-45

Ano ang AMBAHAN? Katutubong tula pituhang pantig nagtatapos sa malimit sa hulaping –an, -ong, ang, ok, -on, -I, -o nakaukit sa kawayan Ginagamit arawaraw at iba’t ibang okasyon July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-46

23

3/1/2016

Ano ang AMBAHAN? Isang awit inaawit nang walang instrumento sa harap ng kausap o mga nakikinig nagyaya ng diyalogo (tugunan sa awit-tula) July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-47

Ano ang AMBAHAN? Diskurso, paglalahad Pahayag ng damdamin Gamit, paraan pagsasabi ng pamayanan Bukal ng aral at pagpapaunawa Patunay ng pananalig

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-48

24

3/1/2016

Ano ang AMBAHAN? Nagtuturo ng aral at karunungan •

Awit pampatulog

•

Awit pagtuturo

•

Awit pagpapa-alala

•

Awit ng mabuting aral

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-49

Ilang Ambahan

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

50

25

3/1/2016

Ambahan 27

Kan suyong mag-iginan Kan bansay mag-iday-an Salag ud way suligan Linsing nawa di way man Tabog babaw aghuman Pagyabaton bansayan Una diman liyuhan Salag unman katim-an Katpong bay inda ginan Salagan masulig wan Salag nandamgo yi man Kan bansay liyo duyan Kan suyong pangagwadan Hagan una lagwinan Padpad una mayanyan No sigin yi sag manman Halaw unman mi-aynan Slide-51

Alaala ng Kabataan Kinakalong ni Nanay

Ngunit nang magka-minsan

Kinakandong ni Tatay

Lumaki’t magkagulang

Sadya pang kamusmusan

Akin namang nalaman

Tunay akong paslit lang

Kay Tatay, kawikaan

Hangang sa kaingin man

Kay Nanay, kasabihan

‘Sinasama ni Tatay

Malayo mang lakaran

Kahit pa utal-utal

Saan man ang abutan

Sanggol na walang muwang!

Kung kasam-an ang datnan

July 11, 2012

Sila lang ang uwian R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

52

26

3/1/2016

Mother nursing me so sweet Father cuddling me so dear I was too small to feel I was too young to deal Bringing me, his lovely farm So safe in my Father’s arms Hardly speaking I couldn’t dare I was a baby so little

July 11, 2012

Ambahan 23

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Magkunkuno ti kan-akan Mag-away sa magkagurang Una mamasugalyan Payi misgali uman Sa bag-o magtaladan Magkunkuno ti magkagurang Nos katnaan di bay man Kami tabas girangan Dapat hanggan kang duyan No manyagyag yahusan Barang misgali way man Sa bag-o magtaladan July 11, 2012

Time has passed since childhood I have grown to be a man A son who now understands The guiding words of Father The loving words of Mother To a distant far I travel Reaching the edge of my journey If I met a stormy land No home will I have, but them! 53

Maktol ng kabataan Sumagot sa magulang: Kahit ipaggiitan Lipas na’ng kinagisnan Sa bagong kabihasnan! Katwiran ng magulang: Oo nga’t nagkaganyan Kami na’y nalipasan Datapuwa’t tandaan Asal ng kanunuan Gintong kaugalian Sa bagong kalakaran!

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-54

27

3/1/2016

Ambahan 209 Kawayan sa may inwag Labong una naragdag Puon danga lungalag Panggamot di maayad Sa daga mabanayad This bamboo in vines choking Though their leaves are falling Worry not, O trunk, swaying Your roots so firm and living In strong ground they’re holding! July 11, 2012

Kawayan sa sukalan Dahon man ay lagasan Puno, ‘wag pangambahan Ugat mo ay kay tatag Sa lupaing banayad!

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-55

Ambahan 37 Manok bukaw sa guba Ud di may ina ama Guba wadi nagdaka Wakat wadi nag-uya Magtangda labog dawa Mata kaluwa-luwa Kay ulo bilang luka

July 11, 2012

Kuwago sa sukalan Ulilang isinilang Nagpalaki’y sukalan Nag-aruga’y bagingan Pagkain abang-abang Luwang mata’y bilugan Ulo’y parang kawayan!

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-56

28

3/1/2016

Lonely owl of crowded trees In abandoned nest he lived He grew up in thorns so thin Caressed by vines, leaves so thick Sitting, looking for his prey Rounded eyes, tears so may Like a bamboo, vessel tray!

July 11, 2012

R.R.Pitogo, Mangyan Heritage Centerr

Slide-57

Ambahan 205 Si aypod bay upadan No kang tinaginduman

Lugod kong kaibigan Kung kita’y pag-isipan

May ulang madi kagnan

May ilog sa pagitan

May takip madi kaywan

May gubat sa harapan

No kang tinaginduman

Ngunit kung pagbulayan

Ga siyon di sa adngan