Komentarz do kc - osoba prawna i ułomna osoba prawna PDF

Preview

Summary

komentarz...

Description

Dział II. Osoby prawne Literatura: C. Banasiński, K.M. Jaroszyński, Ustawa o gospodarce komunalnej. Komentarz. Warszawa 2017 J. Bieniak i in., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2017 G. Bieniek, H. Pietrzkowski, Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2013 D. Bugajna-Sporczyk, Kurator dla spółki pozbawionej zarządu – szanse na uzyskanie wyroku przeciwko spółce (czego sąd oraz wierzyciel spółki może oczekiwać od kuratora prawa materialnego ustanowionego dla spółki), Iustitia 2017, Nr 4 A. Doliwa, Dychotomiczny charakter podmiotowości prawnej państwa (imperium i dominium), SP 2002, Nr 3 M. Dziurda, Skarb Państwa w procesie cywilnym – problemy wciąż aktualne, PPC 2016, Nr 3 P. Feliga, Stanowisko prawne kuratora procesowego w świetle art. 69 KPC po nowelizacji dokonanej ZmKRSU18, MoP 2018, Nr 14 Ł. Gasiński, Granice swobody kształtowania treści statutu spółki akcyjnej, Warszawa 2014 G. Gorczyński, Wspólnota mieszkaniowa jako „jednostka organizacyjna” w rozumieniu art. 331 ust. 1 k.c., Rej. 2009, Nr 2 S. Gurgul, Przeznaczenie majątku pozostałego po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli w postępowaniu upadłościowym spółki akcyjnej. Ustanie bytu prawnego tej spółki, MPH 2017, Nr 3 M. Gutowski, Problematyka zdolności prawnej wspólnoty mieszkaniowej, PiP 2009, Nr 2 E. Hadrowicz, Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, Warszawa 2016 J. Jagoda, Spółka z udziałem gminy jako forma organizacyjnoprawna gospodarki komunalnej, w: M. Zdyb, E. Kruk, G. Lubeńczuk (red.), Dysfunkcje publicznego prawa gospodarczego, Warszawa 2018

A. Jakubecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany, LEX 2018 Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2017 M. Jaślikowski, Wniosek sądu o wskazanie organu właściwego do podejmowania czynności procesowych za Skarb Państwa, Iustitia 2017, Nr 3 A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 553 Kodeksu spółek handlowych, LEX 2018 R. Kos, M. Porzycki, Sytuacja prawna majątku pozostałego po wykreśleniu spółki kapitałowej – uwagi na gruncie postulatu przymusowej likwidacji niewypłacalnych spółek, MPH 2013, Nr 3 R. Lewandowski, Europejskie Ugrupowanie Interesów Gospodarczych. Komentarz, Warszawa 2008 K.

Malinowska-Woźniak,

Cywilnoprawny

status

wspólnoty

mieszkaniowej,

Warszawa 2016 K. Matuszczyk, Status cywilnoprawny głównego oddziału zagranicznego zakładu ubezpieczeń, PPH 2006, Nr 12 A. Opalski, Pojęcie organu osoby prawnej, PiP 2009, Nr 1 M. Pazdan, Niektóre konsekwencje teorii organów, ZNUŚ 1969, Nr 1 Z. Radwański, Zielona Księga – optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, RPEiS 2007, Nr 1 Z. Radwański (red.), Zielona Księga – optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006 A. Rzetecka-Gil, Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, Warszawa 2017 R. Szczepaniak, Nadużycie prawa do posługiwania się formą osoby prawnej, Toruń 2009 M. Szczepańska, P. Wajda (red.), Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Komentarz, Warszawa 2017 J. Szwaja, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański (red.), Kodeks spółek handlowych, t. 5, Pozakodeksowe prawo handlowe. Komentarz, Warszawa 2015

W. Szydło, Aspekty podmiotowości prawnej Skarbu Państwa, AUWr Prawo 2008, Nr 304 I. Szymczak, Problematyka podmiotowości wspólnoty mieszkaniowej, KPP 2010, Nr 3 T. Targosz, Nadużycie osobowości prawnej, Kraków 2004 M.

Tarska,

Spółka

z

ograniczoną

odpowiedzialnością.

Istota.

Ustrój.

Funkcjonowanie, Warszawa 2003 M. Wach, Status ułomnych osób prawnych w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2008 D. Wajda, Ustawa o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw a brak organu reprezentującego, czy brak w składzie organu osoby prawnej, MoP 2018, Nr 10 A. Witosz, Rozwiązanie i likwidacja spółek handlowych. Warszawa 2014 Ł. Zamojski, Pozycja prawna kuratora ustanowionego dla osoby prawnej na mocy art. 42 KC – po zmianach dokonanych ustawą z 26.1.2018 r., MoP 2018, Nr 8 M. Zdyb, M. Sieradzka (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2016 B. Ziemianin, Charakter prawny uchwał kolegialnych organów osób prawnych, PPH 2014, Nr 9 M. Zięba, Podmiotowość prawna wspólnot mieszkaniowych, Warszawa 2016 Art.33 43087193 I. Uwagi ogólne NB: 1 1. Osoba prawna jako podmiot prawa. Wśród podmiotów stosunków cywilnoprawnych, obok osób fizycznych, art. 1 KC wymienia także osoby prawne. W odróżnieniu jednak od osób fizycznych, to ustawodawca kreuje ten podmiot i wyposaża go w osobowość prawną. W rezultacie uznać należy, że osoba prawna utworzona na podstawie ustawy posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, może pozywać i być pozywana oraz

posiada odrębny majątek i ponosi samodzielną odpowiedzialność za swoje zobowiązania. Nie należy jednak uznawać osoby prawnej za podmiot równorzędny osobie fizycznej. Szereg instytucji prawa prywatnego nie znajdzie do niej zastosowania z uwagi na jej szczególną strukturę organizacyjną (np. instytucja małżeństwa, władza rodzicielska, przysposobienie, status prokurenta, zdolność do sporządzania testamentu). Natomiast zasadniczo nie budzi wątpliwości przyznanie osobom prawnym zdolności do dziedziczenia (zob. M. Pazdan, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2018 art. 927, Nb 4; W. Borysiak, w: K. Osajda, Komentarz KC, Legalis 2018, art. 927, Nt 32). Mogą one jednak dziedziczyć jedynie na podstawie testamentu. Osoba prawna stanowi swoiste narzędzie, które służyć ma zaspokajaniu cudzych interesów, zwykle uczestników ukrytych za jej fasadą organizacyjną. Konstrukcja podmiotowości osoby prawnej spełnia istotne funkcje w obrocie cywilnoprawnym. W szczególności sprzyja realizacji przedsięwzięć wymagających koncentracji kapitału i udziału wielu osób. Umożliwia ponadto ograniczenie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej przez osoby fizyczne tworzące osobę prawną. W przypadku bowiem niepowodzenia przedsięwzięcia odpowiedzialność ponosi osoba prawna całym swoim majątkiem, a jej uczestnicy ryzykują co najwyżej wniesionym kapitałem. NB: 2 2. Teorie osób prawnych. Koncepcja osoby prawnej, a w szczególności źródła jej podmiotowości, była w przeszłości przedmiotem wielu analiz teoretycznoprawnych (przegląd teorii wyjaśniających istotę bytu osoby prawnej przedstawił T. Targosz, Nadużycie, s. 28 i n. oraz M. Pazdan, Niektóre konsekwencje, s. 203 i n.). W rozważaniach nad istotą bytu osoby prawnej dominowały dwa nurty – teorie negujące realne istnienie osób prawnych ( teorie fikcji) oraz teorie uznające realny byt osoby prawnej ( teorie realistyczne). Nie odgrywają one jednak obecnie istotnej roli w kształtowaniu się tej instytucji, gdyż rozważania będące ich przedmiotem mają charakter ontologiczny i nie oferują rozwiązań praktycznych problemów wiążących się z funkcjonowaniem osoby prawnej w obrocie cywilnoprawnym. Na rozwój koncepcji osoby prawnej w prawie polskim wpływ miały przede wszystkim teorie realistyczne uznające osobę prawną za istniejący twór społeczny, któremu prawo umożliwia bycie podmiotem stosunków cywilnoprawnych. NB: 3

3. Specjalna zdolność prawna osoby prawnej. Jednostki organizacyjne, które uzyskują status osoby prawnej, przybierają różne formy. W dużej mierze podyktowane jest to zróżnicowanymi celami, które realizują z woli ustawodawcy. W związku z tym pojawił się pogląd, że cel, dla realizacji którego została utworzona dana osoba prawna, wyznacza także zakres jej zdolności jako podmiotu prawa (szerzej na ten temat zob. R. Szczepaniak, Nadużycie, s. 210 i n.). Koncepcja ta znalazła swój wyraz w nieobowiązującym już art. 36 KC, który stanowił, że „zdolność prawna osoby prawnej nie obejmuje praw i obowiązków wyłączonych przez ustawę lub przez oparty na niej statut. Nie obejmuje ona również praw i obowiązków, które nie są związane z zakresem zadań danej osoby prawnej; nie wpływa to jednak na ważność czynności prawnej, chyba że druga strona wiedziała, iż czynność dotyczy takich praw lub obowiązków”. Kontrowersje w praktyce wzbudzała w szczególności możliwość ograniczania podmiotowości osoby prawnej poprzez weryfikację zgodności podejmowanych przez ten podmiot działań prawnych z zakresem wyznaczonych mu zadań. Rozwiązanie to podyktowane było warunkami funkcjonowania podmiotów prawa w ramach gospodarki centralnie sterowanej. Z dniem 1.10.1990 r. art. 36 KC został uchylony (na podstawie art. 1 pkt 5 ustawy z 28.7.1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.). De lege lata uznać należy, że wszelkie ograniczenia osobowości prawnej muszą wynikać w sposób wyraźny z przepisów ustawy. II. Istota osoby prawnej A. Uwagi ogólne NB: 4 1. Jednostka organizacyjna. W art. 33 KC ustawodawca wskazuje, że osobą prawną jest bliżej nieokreślona jednostka organizacyjna. Nie wprowadzono żadnej definicji określającej, jakie owa jednostka posiada cechy. Uznać można, że ustawodawca miał tutaj na myśli zbiorowość ludzką posiadającą wewnętrzną strukturę organizacyjną (szerzej J. Frąckowiak, w: SPP, t. 1, 2007, s. 1020 i n.). Posłużenie się kategorią jednostki organizacyjnej ma podkreślić, że normatywna konstrukcja osobowości prawnej uzasadniona jest jednak swoistą budową realnie

istniejących

podmiotów

stosunków

prawnych,

posiadających

majątek

i

funkcjonujących za pośrednictwem określonej struktury organizacyjnej. Nie ma jednak

potrzeby badania cech konstrukcyjnych wyżej wskazanej jednostki organizacyjnej dla określenia, czy jest ona osobą prawną, czy nie. Zgodnie bowiem z wolą ustawodawcy za osobę prawną uznać należy każdą jednostkę, której przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Zasada ta obowiązuje także wtedy, gdy ustawodawca w przepisach szczególnych formułuje szczegółowe cechy, jakie powinna posiadać dana jednostka organizacyjna, aby mogła uzyskać osobowość prawną. Przykładem może być definicja instytutu badawczego zawarta w art. 1 ustawy z 30.4.2010 r. o instytutach badawczych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 736 ze zm.), zgodnie z którą instytutem badawczym jest państwowa jednostka organizacyjna, wyodrębniona pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym,

która

prowadzi

badania

naukowe

i

prace

rozwojowe

ukierunkowane na ich wdrożenie i zastosowanie w praktyce. Formalnie jednak osobą prawną instytut badawczy staje się z chwilą wpisania do właściwego rejestru w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wypełnienie przez jednostkę organizacyjną wszystkich ustawowych warunków prowadzenia działalności w formie instytutu badawczego nie spowoduje więc uzyskania przez nią osobowości prawnej, jeżeli nie dokonano formalnej rejestracji w KRS. NB: 5 2. Skarb Państwa, jako osoba prawna wyposażona w osobowość prawną na podstawie art. 33 KC, nie jest jednostką organizacyjną w podanym wyżej znaczeniu. Struktura organizacyjna tego podmiotu odpowiada zadaniom państwa realizowanym przez aparat państwowy i jest bardzo skomplikowana. Zagadnienie to przedstawione zostało szerzej w uw. do art. 34. NB: 6 3. Normatywna koncepcja osoby prawnej. Zasady tworzenia osoby prawnej w prawie polskim zbudowane zostały na podstawie tzw. normatywnej (formalnej) koncepcji osób prawnych. Zgodnie z tą metodą za podmiot w stosunkach cywilnoprawnych, posiadający zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, uznaje się tylko taką jednostkę organizacyjną, którą wyraźnie w osobowość prawną wyposaża ustawodawca. Każda osoba prawna jest więc jednostką organizacyjną, której osobowość prawna wynika wyraźnie z przepisów ustawy. Nie można tym samym uznać osobowości prawnej na zasadzie domniemania ani obowiązywania jakiejkolwiek normy zwyczajowej (por. wyr. SN z 14.2.2008

r., II CSK 502/07, Legalis; uchw. SN(PSIC) z 14.12.1990 r., III CZP 62/90, OSNCP 1991, Nr 4, poz. 36). NB: 7 4. Metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych. Przeciwieństwem koncepcji normatywnej jest metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych. Polega ona na uznawaniu za osobę prawną każdej jednostki organizacyjnej, która posiada określone przez ustawodawcę cechy i realizuje cel zgodny z prawem. Metoda ta umożliwia rezygnację z nadmiernego formalizmu i elastyczne podejście do kreowania uczestników obrotu cywilnoprawnego. Z drugiej jednak strony stanowi źródło niepewności w obrocie prawnym co do tego, czy dana jednostka organizacyjna jest osoba prawną, czy nie. Z tego też powodu odrzucona została przez polskiego ustawodawcę. B. Metody konstruowania osoby prawnej NB: 8 1. Metody konstruowania osoby prawnej. W ramach normatywnej koncepcji tworzenia osób prawnych wyróżnić można pewne typowe formy uzyskiwania osobowości prawnej przez te podmioty. NB: 9 2. System rejestracyjny. Większość osób prawnych uzyskuje osobowość prawną w momencie wpisania ich do właściwego rejestru. Ich założyciele nie muszą uzyskać indywidualnej zgody organów państwowych, jedynie zobowiązani są do dokonania tych wszystkich czynności, które ustawodawca wskazuje w ustawie, jako wymagane w procesie tworzenia osoby prawnej danego typu. Wpis do rejestru ma charakter konstytutywny. Model ten nazwany jest systemem rejestracyjnym. Podstawowym rejestrem, do którego dokonywany jest wpis w celu uzyskania osobowości prawnej, jest rejestr przedsiębiorców prowadzony w ramach Krajowego Rejestru Sądowego (szerzej na ten temat zob. uw. do art. 37). NB: 10 3. System rejestracyjno-koncesyjny. Odróżnić od niego należy system rejestracyjnokoncesyjny, w którym założyciele, poza spełnieniem przesłanek określonych w ustawie i uzyskaniem wpisu do właściwego rejestru, muszą uzyskać jeszcze uprzednią zgodę

(koncesję) odpowiedniego organu państwa. System ten umożliwia kontrolowanie tworzenia osób prawnych w określonych sektorach, np. bankowym (zob. art. 30a PrBank, który stanowi, że bank w formie spółki akcyjnej i bank spółdzielczy mogą być utworzone po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego). NB: 11 4. System aktów normatywnych. Pozostaje jeszcze istotna grupa osób prawnych, które nabywają osobowość prawną ex lege, bez konieczności uzyskania wpisu do rejestru. Podmioty te kreowane są przez organy państwa w drodze indywidualnych aktów normatywnych. NB: 12 5. Podmioty uzyskujące osobowość w systemie normatywnym. W szczególności na mocy ustawy osobowość prawną uzyskał Skarb Państwa (art. 33 KC) oraz następujące osoby prawne: Narodowy Bank Polski (art. 2 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim, t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1373), Polski Instytut Sztuki Filmowej (art. 7 ust. 1 ustawy z 30.6.2005 r., o kinematografii, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 597), Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury (art. 1 ust. 2 ustawy z 23.1.2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 624 ze zm.). NB: 13 6. Jednostki samorządu terytorialnego. Na podstawie ustawy osobowość prawną posiadają również jednostki samorządu terytorialnego: gmina (art. 2 ust. 2 SamGminU), powiat (art. 2 ust. 2 SamPowiatU), województwo (art. 6 ust. 2 SamWojU). Jednakże poszczególne jednostki samorządu terytorialnego uzyskują status osoby prawnej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów o utworzeniu konkretnej jednostki (zob. np. rozporządzenie RM z 28.7.2015 r. w sprawie utworzenia Gminy Szczawa i Gminy Grabówka, Dz.U. z 2015 r. poz. 1085, oraz rozporządzenie RM z 29.7.2014 r. w sprawie ustalenia granic powiatu zielonogórskiego, Dz.U. z 2014 r. poz. 1020). NB: 14 7. Banki państwowe i jednostki organizacyjne kościołów. Zgodnie z art. 14 ust. 1 PrBank w drodze rozporządzenia Rady Ministrów tworzone są również banki państwowe (zob. rozp. RM z 7.9.1987 r. w sprawie wydzielenia Powszechnych Kas Oszczędności z Narodowego

Banku Polskiego i utworzenia Powszechnej Kasy Oszczędności – banku państwowego, Dz.U. Nr 29, poz. 159). Podobnie na podstawie rozporządzenia ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych osobowość prawną uzyskują również jednostki organizacyjne kościołów posiadających uregulowany ustawowo stosunek do Rzeczypospolitej Polskiej (zob. art. 10 ustawy z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 380 ze zm., oraz art. 7 ustawy z 4.7.1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1726). NB: 15 8. Procedury szczególne. Wyżej wymienione metody uzyskiwania osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne należą do najczęściej wykorzystywanych w praktyce. Nie wyczerpują one jednak wszystkich możliwości. Ustawodawca dopuszcza tworzenie osób prawnych z wykorzystaniem specjalnych procedur wskazanych w ustawie. Przykładem są jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego, które nabywają osobowość prawną z chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej o ich utworzeniu przez władzę kościelną (zob. art. 7 i 8 w zw. z art. 13 ust. 1 ustawy z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej). Odpis powiadomienia, z umieszczonym na nim potwierdzeniem odbioru, jest dowodem uzyskania osobowości prawnej. III. Typy osób prawnych A. Wprowadzenie NB: 16 1. Podziały osób prawnych. Osoby prawne występują w wielu formach organizacyjnych i realizują bardzo zróżnicowane cele. W zależności od zastosowanych kryteriów można wyróżniać szereg typów osób prawnych. W szczególności dzięki zastosowaniu kryterium pochodzenia majątku wyróżnić można państwowe osoby prawne, samorządowe osoby prawne oraz prywatne osoby prawne. Analizując cel działalności poszczególnych typów osób prawnych, podzielić je można na osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą, działalność non profit oraz działalność not for profit.

B. Państwowe osoby prawne NB: 17 1. Szczególne cechy państwowych osób prawnych. Kategoria podmiotów prawa uznawana za państwowe osoby prawne jest bardzo zróżnicowana. Wśród podmiotów prawa cywilnego wyróżnia ją szczególny związek z władzą publiczną, cel działania, pochodzenie majątku oraz sposób funkcjonowania. Poza osobowością prawną w zakresie stosunków cywilnoprawnych, państwowe osoby prawne posiadają podmiotowość publicznoprawną. Powstają z inicjatywy władzy publicznej dla realizacji celów o charakterze ogólnym. Jeżeli podejmują działalność gospodarczą nastawioną na osiąganie zysku, to jest on przeznaczany w całości na realizację zadań publicznych. Podmioty te wyposażone są w prerogatywy władzy publicznej i podlegają regulacjom prawa publicznego. Niemniej jednak państwowe osoby prawne, które podejmują działania w sferze prawa prywatnego, podlegają regułom tego obrotu na takich samych zasadach, jakie zostały określone dla osób fizycznych i osób prawnych prawa prywatnego. Zaznaczyć należy, że Skarb Państwa stanowi odrębny od państwowych osób prawnych podmiot o szczególnej strukturze i zasadach funkcjonowania. Zagadnienie to zostało szczegółowo przedstawione w uw. do art. 34. NB: 18 2.

Definicja

ustawowa.

ZasZarzMieniemPU.

Definicję

Ustawodawca

państwowej posłużył

się

osoby

prawnej

tutaj trzema

zawiera

różnymi

art.

3

technikami

wskazywania osób prawnych należących do tej kategorii. Zgodnie z ogólną definicją wyrażoną w art. 3 ust. 1 ZasZarzMieniemPU państwową osobą prawną jest jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, utworzona w drodze ustawy lub na podstawie ustawy przez organ administracji rządowej, w celu realizacji zadań publicznych, która funkcjonuje na podstawie pewnych zasad szczegółowych. Przede wszystkim według przepisów regulujących ustrój tej osoby prawnej, prawo nadawania i zmiany statutu przysługiwać musi organowi administracji rządowej, ewentualnie prawo do udziału w organie stanowiącym tej osoby prawnej, w tym uprawnionym do zmiany statutu, przysługiwać musi w całości Skarbowi Państwa. Ponadto prawo do nadwyżki między przychodami a kosztami tej osoby prawnej przysługują w całości Skarbowi Państwa, chyba że przepisy regulujące jej ustrój przewidują inny sposób dyspo...