Konstytucja marcowa i kwietniowa - porównanie PDF

Preview

Summary

Konstytucje II RP...

Description

Konstytucja marcowa uchwalona 17 marca 1921 roku

Konstytucja kwietniowa uchwalona 23 kwietnia 1935 roku

władza ustawodawcz a

Sejm i Senat, obie izby wybierane na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych. Czynne prawo wyborcze: 21 lat (Sejm) i 30 lat (Senat), z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej, osób ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych lub pozbawionych praw politycznych. Bierne prawo wyborcze: 25 lat (Sejm) i 40 lat (Senat), nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej. Sejm - 444 posłów, Senat - 111 Senatorów W razie konieczności Prezydenta miał zastępować marszałek Sejmu. Rozwiązanie sejmu mogło nastąpić na mocy decyzji prezydenta, podjętej za zgodą 3/5 senatorów. W razie rozwiązania sejmu, senat także temu podlegał. Według konstytucji marcowej władza ustawodawcza miała przewagę nad wykonawczą - to na niej spoczywała przede wszystkim odpowiedzialność za losy kraju. Senat miał rolę podrzędną. Kompetencje ustawodawcze – polegały na stanowieniu praw publicznych i prywatnych: uchwalanie budżetu, nakładania podatków, ustalaniu stanu liczebnego wojska, udzielaniu amnestii, ratyfikowaniu traktatów i innych spraw (SEJM). (SENAT) uprawnienie do wnoszenia poprawek do ustaw uchwalonych przez sejm, mogły być one odrzucone przez sejm większością 11/20 głosów. Kompetencje kontrolne – w pełnym zakresie przysługiwały Sejmowi, ograniczone dla Senatu, pociąganie ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej i konstytucyjnej przyznano jedynie Sejmowi, NIK, kontroler finansowy, formą kontroli sejmu była zgoda na wypowiedzenie przez prezydenta wojny i zawarcia pokoju oraz zatwierdzenie stanu wyjątkowego wprowadzonego przez Radę Ministrów. Kompetencje elekcyjne – obiór przez sejm i senat połączonych w Zgromadzenie Narodowe prezydenta Rzeczypospolitej. Kompetencje ustrojodawcze – uprawnienie dokonywania zmian i rewizji konstytucji przez sejm i senat. Obydwie izby wybierały ze swego grona prezydia (marszałek, wicemarszałkowie i sekretarzy). Marszałek kierował obradami izby, secesyjny system pracy, dla rozpatrywania spraw ustawodawczych powoływano komisje, na plenarnych posiedzeniach składały sprawozdania z prac nad projektami, do prawomocności uchwał była potrzebna zwykła większość głosów przy obecności 1/3 quorum, sprawy ważniejsze 11/20,3/5,2/3 głosów przy podwyższonym

Sejm miał pochodzić z powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich wyborów. W przypadku Senatu 1/3 członków miała być mianowana przez Prezydenta, 2/3 - w drodze wyborów, ale nie powszechnych (prawo wybierania senatorów miała wyłącznie elita, do której można było zostać zaliczonym dzięki zasługom, wyższemu wykształceniu bądź zaufaniu w szerokim tego słowa znaczeniu [powyżej 30 lat]). Kadencja Sejmu i Senatu: 5 lat Czynne prawo wyborcze: 24 lat (Sejm), którzy korzystali z praw cywilnych i obywatelskich, zawodowym wojskowym. Bierne prawo wyborcze: 30 lat (Sejm), 40 lat (senat) Sejm - 208 posłów, wybieranych w 4przymiotnikowych wyborach w 104 okręgach dwumandatowych, ponadto kandydatów zgłaszało Zgromadzenie Okręgowe, Senat - 96 Senatorów W razie konieczności Prezydenta miał zastępować marszałek Senatu. Zniwelowano nadrzędną rolę sejmu poprzez powiększenie uprawnień senatu. Rola władzy ustawodawczej znacznie ograniczona, uniezależnienie rządu od Sejmu i Senatu - dominacja władzy wykonawczej w państwie. Zwiększenie kompetencji senatu: tryb głosowania nad jego poprawkami do projektu ustaw, sejm mógł je odrzucić większością 3/5 głosów, ograniczeniu uległ zakres immunitetu i nietykalności poselskiej. Posłowie i senatorowie mogli być pociągani do odpowiedzialności przed TS za działalność nie dającą się pogodzić z wykonywaniem mandatu, a zwłaszcza za uzyskiwanie od rządu korzyści osobistych.

władza wykonawcza

Prezydent - nadrzędna rola w państwie. Kadencja: 7 lat (w razie wojny okres urzędowania prezydenta przedłużał się do upływu 3 miesięcy od zawarcia pokoju). Pierwszy prezydent został wybrany przez Zgromadzenie Elektorów (złożone z 80 os., 50 wybranych przez sejm, 25 przez senat, 5 wirylistów [marszałkowie sejmu i senatu, prezes Rady Ministrów, generalny inspektor sił zbrojnych, I Prezes SN]). Wybór kolejnych miał się odbywać na następujących zasadach: ustępujący Prezydent miał prawo wskazania kandydata na urząd. Jeżeli z niego skorzystał, wyboru Prezydenta mieli dokonywać obywatele w głosowaniu powszechnym z pomiędzy dwóch kandydatów: Zgromadzenia Elektorów i ustępującego Prezydenta. Jeżeli natomiast ustępujący Prezydent nie wskazał swojego kandydata i nie zarządził wyborów powszechnych, Prezydentem zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów (mógł nim zostać ustępujący prezydent). Zastępstwo Prezydenta powierzała marszałkowi senatu, przysługiwały mu wówczas wszystkie uprawnienia prezydenta. Konstytucja przyznawała Prezydentowi kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i kontrolne oraz nadzwyczajne uprawnienia na czas wojny. Miał prawo wydawać dekrety z mocą ustawy. Bez udziału parlamentu ustalał organizację rządu i administracji państwowej. Reprezentował kraj na zewnątrz. Mianował premiera, członków rządu i wyższych urzędników, 1/3 Rząd: Premiera i ministrów mianował prezydent, senatorów, mógł rozwiązać Sejm i Senat, zwoływał za akceptacją Sejmu i na wniosek prezesa Rady sejm i senat, otwierał, odraczał i zamykał sesje izb dokonywał promulgacji i Ministrów. Rząd był odpowiedzialny przed ustawodawczych, ustaw. Posiadał uprzywilejowaną Sejmem. Posiadał inicjatywę ustawodawczą, publikacji decydowanie o ogólnym kierunku polityki inicjatywę w sprawie zmiany konstytucji oraz prawo wewnętrznej i zewnętrznej kraju, przedstawiała weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany corocznie zamknięcie rachunków państwowych do konstytucji uchwalonego przez sejm i senat. parlamentarnego zatwierdzenia, uczestniczyła w Mianował ministrów na wniosek prezesa Rady realizacji uprawnień prezydenta, załatwiała sprawy Ministrów, mianował sędziów, I prezesa SN, sędziów przekazane przez ustawy zwykłe, uchwalała TS, wykonywał prawo łaski, mianował prezesa NIK i rozporządzenia wykonawcze, zarządzenia i członków jego kolegium Decydował o wojnie zawierał i ratyfikował umowy uchwały. Ponosili solidarność odpowiedzialną i pokoju, (działania rządu), oraz indywidualną (działalność międzynarodowe, był zwierzchnikiem sił zbrojnych. szefa administracji resortowej), odpowiedzialność Odpowiadał jedynie "przed Bogiem i historią". Miał pociągania do odpowiedzialności parlamentarna (wotum nieufności), prawo odpowiedzialność konstytucyjna (sejm większością konstytucyjnej ministrów. W czasie wojny: mianował głosów przed Trybunał Stanu). naczelnego wodza, zarządzał stan wojenny, wydawał dekrety w zakresie całego ustawodawstwa, z wyjątkiem zmiany konstytucji, przedłużanie kadencji izb, powoływania sejmu i senatu w zmniejszonym składzie. Miał prawo wydawać prerogatywy, które nie wymagały kontrasygnaty ministerialnej, wszystkie inne dokumenty wymagały kontrasygnaty prezesa RM i właściwego ministra. Kompetencje prezydenta dzielono na: ustawodawcze, ustrojodawcze, wykonawcze, kontrolne, nadzwyczajne na wypadek wojny. Prezydent: ograniczona rola, wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat na wspólnym posiedzeniu), miał prawo zwoływać, zamykać i odwoływać rząd i sejm (w drugim wypadku za zgodą 3/5 senatorów) był zwierzchnikiem sił zbrojnych, wypowiadał wojnę i zawierał pokój, ale za uprzednią zgodą Sejmu, posiadał prawo łaski i mianował sędziów, pełnił funkcje reprezentacyjne. Akt podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata), który ponosił odpowiedzialność przed sejmem za ich treść oraz promulgacja. Mianował rząd, obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe, przyjmował przedstawicieli obcych państw i wysyłał przedstawicieli państwowych, zawierał umowy międzynarodowe, przysługiwało mu prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń. Prezydent nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. W razie popełnienia przestępstwa (zdrada kraju, pogwałcenie konstytucji, przestępstwo karne) mógł być sądzony - na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu. W przypadku, gdy nie mógł pełnić swych funkcji (śmierć) zastępował go marszałek sejmu, przejmował wówczas wszystkie uprawnienia prezydenta.

władza sądownicza

prawa i obowiązki obywatelskie

Sądownictwo oparte na zasadzie niezawisłości i nieusuwalności sędziów. Trybunał Stanu – składał się z 12 członków, wybieranych przez sejm (8) i senat (4) spoza swego grona pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego. Oskarżenie popierali 3 posłowie wybrani przez sejm. Trybunał mógł skazać ministra na utratę urzędu, pozbawienie biernego prawa wyborczego, prawa piastowania urzędów, zmniejszenie emerytury, a gdy minister popełni przestępstwo w związku ze sprawowaniem urzędu – na kary przewidziane w ustawach karnych.

Do podstawowych obowiązków obywateli należało: wierność wobec państwa, przestrzeganie prawa, służba wojskowa, świadczenia publiczne ustanowione prawem, poszanowanie prawa i konstytucji, obowiązek edukacyjny. Rozdział o prawach obywatelskich bardzo rozbudowany, konstytucja gwarantowała ochronę życia, wolności, nietykalności i mienia obywateli bez różnicy pochodzenia, płci, narodowości, rasy czy religii. Potwierdzono wolność słowa, sumienia i zrzeszania się, prawo piastowania urzędów i funkcji. Prawa obywatelskie podzielono na: polityczne, obywatelskie, społeczne, wolnościowe,

Rząd: odpowiedzialny przed Prezydentem, rozszerzenie kompetencji w stosunku do konstytucji marcowej, ale i tak rola w sumie ograniczona. Inicjatywa ustawodawcza. Powoływany przez Prezydenta, mianowanie prezesa należało do jego prerogatyw, nominacje ministrów uzależnione od wniosku prezesa RM. Pozycja prezesa wzmocniona, kierował pracami rządu i mu przewodniczył, do niego należało ustalanie ogólnych zasad polityki państwowej. Do kompetencji rządu należało: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, wydawanie rozporządzeń wykonawczych oraz decydowanie w sprawach przekazanych jej przez ustawy. Organizację pracy ustalał prezydent. Odpowiedzialność polityczna przed prezydentem, odpowiedzialność parlamentarna przed sejmem i senatem, prezydent mógł nie aprobować, wówczas musiał rozwiązać izby, odpowiedzialność konstytucyjna przed TS (6 sędziów i 6 zastępców powołanych przez prezydenta, spośród kandydatów przedstawionych przez sejm i senat, pod przewodnictwem I prezesa SN). Sądownictwo oparte na zasadzie niezawisłości i nieusuwalności sędziów. Nie dopuszczono możliwości badania przez sądy zgodności ustaw z konstytucją.

Artykuły o prawach i obowiązkach obywateli potraktowano pobieżnie, przy czym podkreślono obowiązek wierności wobec państwa, obowiązek jego obrony i ponoszenia ciężarów publicznych, pobieranie nauki w zakresie szkoły powszechnej, sumienne wypełnianie obowiązków państwowych. Interes zbiorowości nad interesem jednostki, zbiorowość reprezentowało państwo, prawa obywatelskie rozproszone, niektóre przejęte z konstytucji marcowej (wolność, prawo narodowościowe, wolność sumienia, wyznania, nauki i nauczania). W związku z ograniczeniem roli sejmu i senatu uległo zmniejszeniu znaczenie praw politycznych. Wprowadzono elitaryzm w wyborach.

Zasady ustrojowe w konstytucji marcowej: -Miały niejednolity rodowód, złożyły się na nie różne czynniki: teorie i koncepcje dominujące w doktrynie prawa państwowego, wzory ustrojowe istniejące w państwach zwycięskiej koalicji, prądy demokratyczne i postępowe, tendencje polityczno-ustrojowe występujące w społeczeństwie polskim, ukształtowane pod wpływem wolnościowych tradycji Rzeczypospolitej szlacheckiej i stanowiące reakcję na systemy policyjne państw zaborczych. Zasada ciągłości państwa polskiego – (preambuła) państwo polskie nie jest tworem nowym, stworzonym w XX w., jest państwem wskrzeszonym i odbudowanym z organizacją polityczną tego samego narodu, który istniał w końcu XVIII w. Pojawia się tu nawiązanie do Konstytucji 3-go maja. Republikańska forma ustroju politycznego – (Art.1) Państwo Polskie jest Rzecząpospolitą, jest to nawiązanie do pierwszej zasady i podkreślenie, że IIRP ma być republiką. Zasada zwierzchnictwa narodu – (Art.2) podstawa teoretyczna ustroju politycznego państwa, oznaczało to formalne dopuszczenie obywateli do udziału we władzy, swoboda tworzenia i działania partii politycznych. Zasada demokracji reprezentatywnej – naród swą władzę egzekwuje przez przedstawicielstwo, 5-przymiotnikowe wybory do sejmu i senatu. Uważano, że obywatel ma jedną wolę, dlatego ma jeden wybór przedstawicielstwa, które dzierży władzę ustawodawczą. Zasada podziału władz – (Art.2) monteskiuszowski trójpodział władzy. System rządów parlamentarnych – Powoływany rząd (gabinet) przez głowę państwa, sprawował władzę tak długo, jak długo posiadał zaufanie większości parlamentu. W chwili gdy tracił większość, obowiązany był do dymisji, a prezydent musiał go odwołać. Parlament swe zdanie wyrażał przez instytucję odpowiedzialności parlamentarnej (Art.58). Zasada państwa liberalnego – Wyrażała się w celach i zadaniach państwa i jego stosunku do obywateli: ochrona interesów indywidualnych, cele jednostkowe nadrzędne wobec celów państwa, swoboda w każdym aspekcie. Zasada jednolitości państwa – Pod względem prawnym i ustrojowym, brak podziału państwa na dzielnice charakteryzujące się odmiennością kulturową i polityczną, wyjątek Śląsk, który był autonomiczny.

Zasady ustrojowe konstytucji kwietniowej: W wyniku przewrotu majowego, stworzony został nowy system rządzenia państwem. Stanowił on odejście od zasad konstytucji marcowej. Mechanizm został zastąpiony autorytarnymi metodami sprawowania władzy, wymagał on jedynie utrwalenia w normach konstytucyjnych. Ponadto kryzys systemu demokratyczno-liberalnego, nie tylko w Polsce, ale i na świecie doprowadził do wykształcenia się władzy totalnej (totalitarnej). Model państwa zrealizowany w konstytucji kwietniowej określano jako „cezarystyczny”, autorytarny. Podstawowe zasady zostały zawarte w pierwszych 10 artykułach konstytucji (dekalog), wyrażały one pogląd twórców na państwo, jego cele, strukturę organizacyjną i stosunek państwo – społeczeństwo, państwo – jednostka. Utrzymała dotychczasową nazwę państwa, zachowała zasadę jednolitości państwa z ustępstwem na rzecz autonomii Śląska. Nowa zasada – Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli, państwo jako porządek prawny będący wspólnym dobrem. Uznawała prymat interesów zbiorowych nad indywidualnymi, przenosiła akcent na obowiązki jednostki wobec państwa, a nie na jej prawa, nie pomijając ich. Uprawnienia obywatela do udziału w życiu publicznym uzależniała od zasług położonych

dla dobra powszechnego. Państwu zapewniała stanowisko nadrzędne wobec społeczeństwa, przyznając mu szerokie możliwości ingerencji w stosunki społeczne, gospodarcze i kulturalne. Za źródło i nosiciela prawa uznała prezydenta. Przyjęła zasadę koncentracji władzy państwowej w jego osobie, odrzucała zasadę zwierzchnictwa narodu, w konsekwencji również zasadę podziału władz. Prezydent był jedynie odpowiedzialny przed Bogiem i historią. Wyliczała organy państwa: rząd, senat, sejm, siły zbrojne, sądy, kontrolę państwową. Pozostawały pod zwierzchnictwem Prezydenta. Każdy z nich miał zakres kompetencji ściśle określony, sprawy nie zastrzeżone innym organom należały do uprawnień rządu.

PRL Sierpniówka - zwyczajowa nazwa dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Ten krótki objętościowo dekret objął pełny katalog zbrodni wojennych oraz niektórych przestępstw przeciwko ludzkości, z uwzględnieniem norm prawa międzynarodowego. Przewidywał on karę śmierci za zabójstwa, znęcanie się i innego typu prześladowanie ludności cywilnej i jeńców wojennych. Zgodnie z ustaleniami Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze odpowiedzialność karna groziła również za sam udział w niemieckiej lub sprzymierzonej z Niemcami organizacji przestępczej (np. NSDAP, gestapo itd.). Przewidziano również karę więzienia za szantaż z żądaniem okupu za zaniechanie donosu do władz niemieckich. Przepisy sierpniówki stosowano do czynów popełnionych w dn. 1 września 1939 – 9 maja 1945, tak więc działały niezgodnie z zasadą lex retro non agit. Czyny wymienione w dekrecie były karalne już wcześniej, a dekret zaostrzał jedynie odpowiedzialność za nie. W praktyce był wykorzystywany do ścigania i skazywania kolaborantów, szmalcowników, osób odpowiedzialnych za współudział w Holocauście, a także żołnierzy i działaczy organizacji podziemnych oraz działaczy cywilnych Polskiego Państwa Podziemnego. Przepisy dekretu obowiązywały w polskim prawie karnym od 13 września 1944. Zostały zmienione dekretami z 1945 i 1946, likwidując sankcję bezwzględnie oznaczoną przez poszerzenie katalogu kar. W 1998 przepisy wprowadzające Kodeks karny z 1997 w miejsce sankcji w postaci kary śmierci wprowadziły karę dożywotniego pozbawienia wolności. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa – akt prawny z okresu wczesnej "Polski Ludowej", będący uzupełnieniem Kodeksu karnego Wojska Polskiego z dnia 23 października 1944 r. Służył on do zwalczania przeciwników władz. Przewidywał zasadniczo dwie kary: karę więzienia albo karę śmierci, i to za każde z przestępstw wymienionych w artykułach 1–11 (w tym m.in. za posiadanie broni lub radioodbiornika). Ogłoszony 30 października 1944 (Dz.U. z 1944 r. nr 10, poz. 50), wszedł w życie 3 listopada 1944 - ale obowiązywał od 15 sierpnia 1944 - co było rażącym działaniem prawa wstecz. Obowiązywał do 16 listopada 1945 r., kiedy to został uchylony przez mały kodeks karny. Pierwszy premier: Ignacy Daszyński, 14 listopada 1918 r., nie utworzył rządu (3 dni) Prezydenci od 1922 do 2020 r. 1.

Gabriel Narutowicz 14 grudnia 1922 – 16 grudnia 1922 Zamordowany przez Eligiusza Niewiadomskiego.

2.

Maciej Rataj, p. o. prezydenta od 16 do 22 grudnia 1922.

3.

Stanisław Wojciechowski od 20 grudnia 1922 r. do 15 maja 1926 r.

4.

Ignacy Mościcki od 4 czerwca 1926 do 30 września 1939 r. Prezydenci na uchodźstwie

5.

Władysław Raczkiewicz od 30 września 1939 do 6 czerwca 1947 r.

6.

August Zaleski od 9 czerwca 1947 r. do 7 kwietnia 1972 r. – od 1954 równolegle z Radą Trzech

7.

Stanisław Ostrowski od 9 kwietnia 1972 do 8 kwietnia 1979 r.

8.

Edward Bernard Raczyński od 8 kwietnia 1979 do 8 kwietnia 1986 r. Członek Rady Trzech (8.08.1954-8.07.1972 r.)

9.

Kazimierz Sabbat od 8 kwietnia 1986 do 19 lipca 1989 r,

10. Ryszard Kaczorowski od 19 lipca 1989 r. do 22 grudnia 1990 r. W kraju Bolesław Bierut 1947-1952 Aleksander Zawadzki 1952-1964 Edward Ochab 1964-1968 Marian Spychalski 1968-1970 Józef Cyrankiewicz 1970-1972 Henryk Jabłoński 1972-1985 11. Wojciech Jaruzelski 1985-1990 III RP 12. Lech Wałęsa 1990-1995 13. Aleksander Kwaśniewski 1995-2005 14. Lech Kaczyński 2005-2010 15. Bronisław Komorowski 2010-2015 16. Andrzej Duda od 2015 r.

1.

Wymień jak najwięcej możliwości wyboru prezydenta według konstytucji kwietniowej. Pierwszą możliwość stanowił Art. 13 punkt 2 podpunkt a), do prerogatyw Prezydenta Rzeczypospolitej należy wskazywanie jednego z kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej i zarządzanie głosowania powszechnego. Podpunkt b) tego samego artykułu pozwala Prezydentowi Rzeczypospolitej na wyznaczenie na czas wojny następcy Prezydenta. Dodatkowe sposoby określa Art. 16 punkt 2: Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej wybiera Zgromadzenie Elektorów, punkt 3: Ustępującemu Prezydentowi służy prawo wskazania innego kandydata, punkt 4: Jeżeli ustępujący Prezydent skorzysta z przysługującemu mu powyższego uprawnienia, to wyboru dokonują obywatele w głosowaniu powszechnym spośród dwóch kandydatów: Zgromadzenia Elektorów i ustępującego Prezydenta oraz punkt 5: Jeżeli ustępujący Prezydent Rzeczypospolitej oświadczy, że nie zamierza skorzystać z prawa wskazania kandydata albo w ciągu siedmiu dni od dokonanego przez Zgromadzenie Elektorów wyboru nie wskaże innego k...