Title | Matiii -18 19 - Frequência |
---|---|
Course | Matemática |
Institution | Universidade da Beira Interior |
Pages | 40 |
File Size | 741.5 KB |
File Type | |
Total Downloads | 19 |
Total Views | 134 |
Frequência...
UNIVERSIDADE DA BEIRA INTERIOR Departamento de Matem´atica
Sebenta de
Matem ´ atica III
Rui Almeida 14 de Agosto de 2018
Conte´ udo 1 Equa¸c˜ oes e Sistemas de Equa¸c˜ oes Diferenciais
3
1.1
Defini¸co˜ese conceitos b´ asicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
1.2
Equa¸co˜es diferenciais de 1a ordem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
1.2.1
Existˆ encia e Unicidade de Solu¸ca˜o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
1.2.2
M´etodo de Picard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.3
Equa¸co˜es diferenciais de vari´ aveis separadas
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.2.4
Equa¸co˜es diferenciais de vari´ aveis separ´aveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
a
6
1.2.5
Equa¸co˜es diferenciais lineares de 1 ordem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.6
Equa¸co˜es diferenciais totais exactas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
9
1.2.7
Factor integrante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2.8
Equa¸co˜es homog´eneas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.2.9
Equa¸ca˜o de Bernoulli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2.10 Equa¸ca˜o de Riccati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.3
1.4
Equa¸co˜es diferenciais lineares de ordem superior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.3.1
Solu¸ca˜o geral da equa¸ca˜o homogenea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.3.2
Solu¸ca˜o geral da equa¸ca˜o n˜ ao homogenea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Sistemas de equa¸co˜es diferenciais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.4.1
Sistemas e equa¸co˜es de ordem superior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.4.2
Existˆ encia e unicidade da solu¸ca˜o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2 Transformada de Laplace
21
2.1
Defini¸ca˜o da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2
Condi¸co˜es de existˆencia da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.3
Propriedades da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2.3.1
Linearidade
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.3.2
Transformada de polin´ omios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.3.3
Transformada de sen(at) e cos(at) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.3.4
Transformada de derivadas y ′ , y ′′ , ..., y(n) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4
Transformada inversa de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.5
Resolu¸ca˜o de EDO usando Transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.6
Resolu¸ca˜o de SEDO usando Transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3 Equa¸c˜ oes lineares de ordem 2 e superior
26
3.1
Existˆ encia e unicidade da solu¸ca˜o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.2
Solu¸ca˜o geral das equa¸co˜es lineares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.3
Equa¸co˜es lineares homog´eneas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.4
Independˆencia linear entre fun¸co˜es . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.5
Solu¸ca˜o geral das equa¸co˜es lineares homog´eneas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1
Matem´ atica III
Sebenta
3.6
M´etodo de d’Alembert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.7
Equa¸co˜es lineares homog´eneas de coeficientes constantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.7.1
Ra´ızes reais diferentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.7.2
Ra´ızes reais iguais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.7.3
Ra´ızes complexas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
4 Transformadas de Laplace
31
4.1
Defini¸ca˜o da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.2
Propriedades da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.1.1
Condi¸co˜es de existˆencia da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.2.1
Linearidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.2.2
Derivada da Transformada
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.2.3
Transformada da Derivada
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.2.4
Deslocamento em s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.3
Transformadas de Fun¸co˜es Elementares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.4
C´ alculo de transformadas inversas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
4.5
Resolu¸ca˜o de equa¸co˜es diferenciais por meio da transformada de Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . 33
4.6
Equa¸co˜es diferenciais lineares com coeficientes vari´ aveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
4.7
Equa¸co˜es diferenciais lineares com entrada descont´ınua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
4.8
Deslocamento no dom´ınio do tempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.9
Impulso unit´ario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
4.10 Convolu¸c˜ao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 4.11 Resolu¸c˜ao de equa¸co˜es integro-diferenciais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2
Rui Almeida
Cap´ıtulo 1
Equa¸ c˜ oes e Sistemas de Equa¸ c˜ oes Diferenciais 1.1
Defini¸co ˜ese conceitos b´ asicos
Muitos problemas importantes da engenharia, da f´ısica, da biologia e das ciˆencias sociais s˜ ao formulados por equa¸co˜es que envolvem a derivada de uma fun¸c˜ao desconhecida. Exemplo 1 Seja P (t) a densidade (ou n´ umero de indiv´ıduos) da popula¸ca ˜o de uma certa esp´ ecie no instante de tempo t. Podemos assumir que a taxa de crescimento da popula¸ca ˜o ´e proporcional a sua densidade. Em termos matem´ aticos, dP = λP (1.1) dt Aqui,λ representa a taxa de crescimento (se λ > 0) ou decrescimento (se λ < 0). A equa¸ca ˜o (1.38) e´ chamada equa¸ c˜ ao diferencial ordin´ aria de primeira ordem porque envolve apenas a primeira derivada de uma fun¸ca˜o P que depende de uma u ´nica vari´ avel t. Defini¸c˜ ao 2 Uma equa¸ c˜ ao diferencial ordin´ aria e´ uma equa¸ca˜o da forma f (t, y, y ′ , ..., y (n) ) = 0,
(1.2)
envolvendo uma fun¸ca ˜o inc´ ognita y = y(t) e algumas das suas derivadas em ordem a t. Na pr´ atica, assumiremos que podemos resolver (1.2) na derivada y (n) , isto ´e, vamos considerar y (n) = f (t, y, y ′ , ..., y (n−1) ), Defini¸c˜ ao 3 Chama-se ordem da equa¸ca ˜o diferencial a ` maior das ordens das derivadas que nela aparecem. Exemplo 4
•
• a equa¸ca ˜o diferencial y ′ + −2y = et R: ´e de primeira ordem; • a equa¸ca ˜o diferencial y ′′′ + 5y ′ − y = cost R: e´ de terceira ordem; • a equa¸ca ˜o diferencial y v − ty ′′ = t2 + 5 R: ´e de quinta ordem; ”Resolver”a equa¸ca˜o diferencial consiste em encontrar o conjunto de fun¸co˜es y = y(t) que a satisfa¸cam. Se a fun¸ca˜o desconhecida depende de uma u ´nica vari´ avel independente, temos uma equa¸ca˜o diferencial ordin´ aria (EDO). As equa¸co˜es dos exemplos anteriores s˜ ao ordin´ arias. 3
Matem´ atica III
Sebenta
Se derivadas parciais de uma fun¸ca˜o de duas ou mais vari´aveis aparecem na equa¸ca˜o, tem-se uma equa¸c˜ao diferencial parcial (EDP). A equa¸ca˜o da difus˜ ao ou da condu¸c˜ao de calor α2
∂u(x, t) ∂u(x, t) = ∂t ∂x2
´e um exemplo de equa¸ca˜o diferencial parcial. Defini¸c˜ ao 5 Chama-se solu¸ c˜ ao de uma equa¸ca˜o diferencial de ordem n no intervalo I a uma fun¸ca˜o y = g(t) definida nesse intervalo, juntamente com as suas derivadas, at´ ea ` ordem n, que satisfaz a equa¸ca ˜o diferencial, ou seja, f (t, g(t), g ′ (t), ..., g (n) (t)) = 0, ∀x ∈ I . Defini¸c˜ ao 6 Chamam-se condi¸ c˜ oes iniciais as condi¸co ˜es relativas a ` fun¸ca ˜o inc´ ognita e suas derivadas dadas para o mesmo valor da vari´ avel independente. Defini¸c˜ ao 7 Chamam-se condi¸ c˜ oes de fronteira as condi¸co˜es relativas a ` fun¸ca ˜o inc´ ognita e suas derivadas dadas para valores distintos da vari´ avel independente. Uma EDO ´e dita linear se a fun¸ca˜o f em (1.2) ´e linear com respeito as vari´ aveis y ′ , ..., y (n−1) , y (n) . Consequentemente, uma EDO pode ser escrita como: a0 (t)y n + a1 (t)y n−1 + ... + an (t)y = g(t)
(1.3)
em que a0 ; a1 , ..., an e g s˜ ao fun¸co˜es somente de t. Uma EDO que n˜ ao ´e linear ´e dita n˜ ao-linear. Em outras palavras, uma EDO n˜ ao-linear n˜ ao pode ser escrita como (1.27). Exemplo 8
• y ′ + −2y = et e´ linear;
• t2 y ′′′ + 5y ′ − y = cost R: ´e linear; • t2 y ′′′ + 5y ′ y = cost R: ´e n˜ ao-linear;
4
Rui Almeida
Matem´ atica III
1.2
Sebenta
Equa¸co ˜es diferenciais de 1a ordem
1.2.1
Existˆ encia e Unicidade de Solu¸c˜ ao
O primeiro problema que se p˜ oe ´e se existe alguma fun¸ca˜o que satisfaz estas condi¸co˜es e nesse caso essa fun¸ca˜o e´ a u ´nica. O teorema seguinte indica uma condi¸ca˜o simples para que isso aconte¸ca. Teorema 9 Seja o problema de condi¸ca ˜o inicial ( y ′ (t) = f (t, y) y(a) = α
,
t ∈ [a, b]
Se existir L > 0 tal que ∂f (t, y) < L, ∂y
∀(t, y ) ∈ D
Onde D e´ um convexo, ent˜ ao o problema tem uma solu¸ca˜o u ´nica para t ∈ [a, b]. Normalmente o convexo que se toma ´e D = {(t, y) ∈
2
: a ≤ t ≤ b, y ∈
}
Exemplo 10 Mostre que o problema de valor inicial y ′ = sin(y ) y(t ) = y 0
0
tem solu¸ca ˜o u ´nica para qualquer intervalo contendo t0 . Resposta
∂f (t, y) = cos(y ) ∂y Seja D ⊂
2
tal que D ´e um convexo e (t0 , y) ∈ D.
Para (t, y) ∈ D
∂f (t, y) = |cos(y )| ≤ 1 ∂y
logo o problema de valores iniciais tem solu¸c˜ ao ´ unica para qualquer intervalo contendo t0 .
5
Rui Almeida
Matem´ atica III
1.2.2
Sebenta
M´ etodo de Picard
Directamente do teorema 9 podemos obter um m´ etodo para aproximar a solu¸c˜ao. O m´etodo de Picard aproxima a solu¸ca˜o y(t) do problema de valores iniciais ( y ′ (t) = f (t, y) , t ∈ [a, b] y(a) = α por outra fun¸ca˜o yn (t) recorrendo a` express˜ ao : yi+1 (t) = y0 +
t
Z
f (x, yi (x)) dx.
t0
Atrav´es do teorema 9 prova-se que quando n → ∞, yn (t) tende para a solu¸ca˜o y(t) do problema, se forem satisfeitas as condi¸co˜es do teorema. Uma estimativa do erro pode ser obtida por Ea ≈ |yn (t) − yn−1 (t)| Exemplo 11 Considere o problema de valores iniciais y ′ = 3t + y y(0) = 1
.
1. Encontre uma aproxima¸ca ˜o y3 (t), do problema, utilizando o m´ etodo de Picard. Resposta y1 (t) = y0 (t) +
Z
t
f (x, y0 (x)) dx = 1 + 0
Z
t
f (x, 1) dx = 1 +
0
Z
t
3x + (1) dx = 1 +
0
3 2 t +t 2
Z t Z t 3 3x + (1 + x2 + x) dx = 1 + t + 2t2 + y2 (t) = y0 (t) + f (x, y1 (x)) dx = 1 + 2 0 0 Z t Z t 1 2 1 3 3x + (1 + x + x + x ) dx = 1 + t + 2t2 + y3 (t) = y0 (t) + f (x, y2 (x)) dx = 1 + 2 2 0 0
1 3 t 2 2 3 1 4 t + t 3 8
2. Indique uma estimativa do erro absoluto da aproxima¸ca ˜o anterior, em t = 1. Resposta O erro em t = 1 pode ser estimado por |y3 (1) − y2 (1)| = |4.79166667 − 4.5| = 0.291666667
Exerc´ıcios 1. Considere o seguinte problema de condi¸ca˜o inicial y ′ = ty y(0) = 1
,
t ∈ [0, T ]
Diga se a solu¸ca˜o do problema existe e ´e u ´ nica.
2. Mostre que o problema de condi¸ca˜o inicial
tem solu¸ca˜o u´nica para x ∈ [a, b].
y ′ = 1 2 1+y y(a) = α
3. Utilize o m´etodo de Picard para obter a solu¸ca˜o do seguinte problema y ′ = y − 1 . y(0) = 2 6
Rui Almeida
Matem´ atica III
1.2.3
Sebenta
Equa¸ c˜ oes diferenciais de vari´ aveis separadas
Defini¸c˜ ao 12 Uma equa¸ca ˜o diferencial de vari´ aveis separadas ´e uma equa¸ca ˜o do tipo g(y)dy = f (x)dx . ´ ˜ METODO DE RESOLUC ¸AO A solu¸ca˜o geral da equa¸ca˜o diferencial de vari´aveis separadas obt´em-se por primitiva¸ca˜o de ambos os membros da equa¸ca˜o, ou seja,
Z
.
g(y )dy =
Z
f (x)dx + C
Integrando membro-a-membro, obtemos G(y) = F (x) + c em que c ´e uma constante e F (x) e G(y) s˜ ao primitivas def (x) e g(y), respectivamente. Exemplo 13 Determine a solu¸ca ˜o geral da EDO 1.
dy dx
=
x2 1+y 2
2.
dy dx
=
3x2 +4x+2 , 2(y−1)
t3
em que y = y(x) e´ uma fun¸ca ˜o de x R: y = c e3 − y(0) = 1 R: y =
√ c t2 +1
−
t2 3
−
1 3
1 3
7
Rui Almeida
Matem´ atica III
1.2.4
Sebenta
Equa¸ c˜ oes diferenciais de vari´ aveis separ´ aveis
Defini¸c˜ ao 14 Chama-se equa¸ca ˜o de vari´ aveis separ´ aveis a uma equa¸ca ˜o do tipo f1 (t)h1 (y)dt = f2 (t)h2 (y)dy na qual o coeficiente associado a cada diferencial se pode factorizar em fun¸co˜es, dependentes s´ o de t ou s´ o de y . ´ ˜ METODO DE RESOLUC ¸AO Dividindo ambos os membros pelo produto f2 (t)h1 (y) a equa¸ca˜o fica com as vari´aveis separadas f1 (t) h2 (y) dt = dy f2 (t) h1 (y) O integral geral desta equa¸ca˜o tem a forma Z
f1 (t) dt = f2 (t)
Z
h2 (y) dy + C h1 (y)
As equa¸co˜es do tipo dy = f (ax + by + c) (1.4) dx onde a e b s˜ ao constantes, n˜ ao s˜ ao equa¸co˜es de vari´aveis separ´ aveis, mas podem ser reduzidas a elas por meio da seguinte substitui¸ca˜o v = ax + by + c
=⇒
dy dv =a+b dx dx
(1.5)
Exerc´ıcio 15 Determine a solu¸ca ˜o geral das equa¸co˜es: • (i) • (ii)
2(y − 1)y ′ = 3x2 + 4x + 2; R: y +
y3 3
=
x3 3
+c
(1 + t) dy − y = 0 R: implicita y 2 − y = x3 + 2x2 + 2x + 3 ou y = 1 − dt
8
√ x3 + 2x2 + 2x + 4
Rui Almeida
Matem´ atica III
1.2.5
Sebenta
Equa¸ c˜ oes diferenciais lineares de 1a ordem
• Se Q(x) = 0 , a equa¸ca˜o e´ de vari´ aveis separ´ aveis. • Se Q(x) 6= 0 a equa¸ca˜o admite um factor integrante fun¸c˜ao s´ o de x, I(t, y) = e
R
P (t)dt
.
As equa¸c˜ oes lineares s˜ ao as que podem ser escritas na forma dy + p(x)y = f (x) (1.6) dx Para resolver este tipo de equa¸ca˜o podemos tentar transforma-la na forma simples. No caso particular em que a fun¸ca˜o p for uma constante a, o lado esquerdo ser´ a semelhante a` seguinte derivada dy (y eax) = eax(y ′ + ay) dx consequentemente, podemos multiplicar os dois lados da equa¸c˜ao diferencial por exp(ax) e obtermos dy (y eax) = dx y eax
eaxf (x) Z eaxf (x) dx + c
=
(1.7)
(1.8)
No caso geral em que p depende de x, usamos a primitiva de p(x) em vez de ax e o fator integrante pelo qual deveremos multiplicar a equa¸ca˜o ser´a µ(x) = exp
"Z
p(x) dx
#
(1.9)
multiplicando os dois lados da equa¸ca˜o diferencial por µ obt´em-se d (yµ(x)) = dx
µ(x)f (x) Z = µ(x)f (x) dx + c
yµ
Exemplo 16 Encontre a solu¸ca ˜o da equa¸ca ˜o diferencial y dy = 3 dx y − 2x
(1.10)
y(2) = 1
A equa¸ca˜o n˜ ao ´e de vari´aveis separ´ aveis, nem linear, mas se invertermos a equa¸ca˜o obteremos
dx y 3 − 2x = y dy a qual ´e uma equa¸ca˜o linear. Escrita na forma padr˜ao
(1.11)
dx 2 + x = y2 y dy
(1.12)
vemos que o fator integrante ´e µ = exp
Z
2 dy y
multiplicando os dois lados da equa¸ca˜o por µ obtemos
= y2
d (y 2 x) = y 4 dy
(1.14)
y5 +C 5 Para calcular o valor da constante de integra¸ca˜o, substitu´ımos a condi¸ca˜o inicial 9 1 2 = + C =⇒ C = 5 5 e a solu¸ca˜o (de forma impl´ıcita) ´e =⇒ y 2 x =
5y 2 x = y 5 + 9
(1.13)
(1.15)
(1.16)
(1.17)
Exerc´ıcio 17 Determine a solu¸ca ˜o geral das equa¸co˜es: 1.
dy dt
− 3t2 y = t2 ;
3
R: y =
cet 3
−
1 3 c (t2 +1)
2. (1 + t2 )dy + (ty + t3 + t)dt = 0 R:y = √
−
t2 3
9
− 31 Rui Almeida
Matem´ atica III
1.2.6
Sebenta
Equa¸ c˜ oes diferenciais totais exactas
Defini¸c˜ ao 18 A equa¸ca ˜o diferencial M (x, y )dx + N (x, y )dy = 0 diz-se total exacta se existir uma fun¸ca ˜o g com derivadas parci...