MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ OFİS ORTAMININ ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE BİR ÇALIŞANIN POSTÜR İNCELEMESİ PDF

Preview

Summary

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ OFİS ORTAMININ ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE BİR ÇALIŞANIN POSTÜR İNCELEMESİ HAZIRLAYAN Fuat Tarakcı 182187194 DANIŞMAN ÖĞRETİM ÜYESİ Doç.Dr. SABRİ SİDEKLİ 2019 ii ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI...

Description

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ

OFİS ORTAMININ ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE BİR ÇALIŞANIN POSTÜR İNCELEMESİ

HAZIRLAYAN Fuat Tarakcı 182187194

DANIŞMAN ÖĞRETİM ÜYESİ Doç.Dr. SABRİ SİDEKLİ

2019

ii

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI Dönem proje yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Fuat Tarakcı

iii

OFİS ORTAMININ ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE BİR ÇALIŞANIN POSTÜR İNCELEMESİ Fuat Tarakcı AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI 2019 ÖZET İş kazalarının ve meslek hastalıklarının gerçekleşmesine neden olan ergonomik risk faktörlerinin iyi analiz edebilirsek iş kazaları ve meslek hastalıklarına yakalanma oranları minimum seviye inecektir. Meslek hastalıkları işyerinde karşılaşılan risklerin sonucu olarak ortaya çıkan, çalışanların verimliliğini, huzurunu ve sağlığını olumsuz yönde etkileyen önemli bir sorun alanıdır. Bu durum çalışma barışını ve toplumu da olumsuz yönde etkilemektedir. Ofis ortamının ergonomik risk faktörleri çalışanlara uygulanan anketle tespit edilmeye çalışılmıştır. Ofis ortamı ve çalışanları Aydın İl Halk Kütüphanesi personelinden oluşturulmuştur. Personel tam sayım ile ankete katılmışlardır. Anketin ilk bölümünde katılımcıların demografik özellikleri tespit edilmiş, müteakiben 6 bölüm 45 sorudan oluşan anket uygulanmıştır. Anket sonucu ; İl Halk Kütüphanesi ergonomik risk faktörleri açısından değerlendirilerek olası riskler tespit edilmiş, sorunun çözümüne yönelik alınması gereken tedbirler ortaya konmuştur.Ayrıca bir personelin postür analizi RULA yöntemi kullanılarak yapılmış, kas iskelet sistemi hastalıkları (KİSH) muhtemel risk seviyesi tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ergonomi, meslek hastalıkları, RULA,KİSH, ofis çalışanları Danışman: Doç.Dr. Sabri Sidekli

iv

EVALUATION OF THE OFFICE ENVIRONMENT FOR ERGONOMIC RISK IMPACT AND POSTURE INVESTIGATION OF AN EMPLOYEE Fuat Tarakcı AHMET YESEVI UNIVERSITY OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY MASTER DEGREE 2019 ABSTRACT If we can analyze the ergonomic risk factors that cause occupational accidents and occupational diseases, we will minimize the incidence of occupational accidents and occupational diseases. Occupational diseases are an important problem area that emerges as a result of the risks encountered in the workplace and negatively affects the productivity, peace and health of the employees. This situation negatively affects work peace and society. Ergonomic risk factors of the office environment have been tried to be determined by the questionnaire applied to the employees. The office environment and employees were created by Aydın Public Library staff. The staff participated in the survey with full census. In the first part of the questionnaire, demographic characteristics of the participants were determined and a questionnaire consisting of 45 questions was applied. The result of the survey; The risk factors of the Provincial Public Library were evaluated and the possible risks were determined and the measures to be taken for the solution of the problem were put forward. In addition, posture analysis of a personnel was performed by using RULA method and the possible risk level was determined.

Keywords: Ergonomics, occupational diseases, Musculoskeletal Disorders ,RULA, office workers Advisor: Doç.Dr. Sabri Sidekli

v

İÇİNDEKİLER ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI........................................................................................ii ÖZET..................................................................................................................................................iii ABSTRACT.......................................................................................................................................iv İÇİNDEKİLER....................................................................................................................................v ŞEKİLLER LİSTESİ..........................................................................................................................vi TABLOLAR LİSTESİ......................................................................................................................vii SİMGELER VE KISALTMALAR..................................................................................................viii BÖLÜM I GİRİŞ.................................................................................................................................1 1.1. Problem.....................................................................................................................................3 1.2. Araştırmanın Amacı..................................................................................................................6 1.3. Araştırmanın Önemi.................................................................................................................6 1.4. Sayıltılar....................................................................................................................................8 1.5. Sınırlılıklar................................................................................................................................8 1.6. Tanımlar....................................................................................................................................8 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE............................................................................................10 2.1. Ergonomi................................................................................................................................10 2.1.2.Ergonominin tarihçesi..........................................................................................................11 2.2.3. Ergonominin amaçları..........................................................................................................12 2.1.4. Ofis iş kazaları ve meslek hastalıkları..................................................................................13 2.15. Ofis çalışmalarında ergonomik risk faktörleri........................................................................16 2.1.6. Fiziksel faktörleri..................................................................................................................16 2.1.6.1. Yerleşim planı.........................................................................................................16 2.1.6.1.1. Pencereler................................................................................................18 2.1.6.1.2. Acil çıkış kapısı ve yolları...................................................................... 18 2.1.6.1.3. Tuvaletler ve lavabolar............................................................................18 2.1.6.1.4. Hasta bina sendromu................................................................................19 2.1.6.2. Ekranlı araçlar..........................................................................................................19 2.1.6.2.1. Monitör....................................................................................................19 2.1.6.2.2. Klavye......................................................................................................21 2.1.6.2.3. Çalışma masası ve sandalyesi..................................................................22 2.1.6.3. Tekrarlanan Faaliyetler............................................................................................23 2.1.6.4. Uygunsuz duruşlar...................................................................................................24 2.1.6.4.1. Statik duruş..............................................................................................25

vi

2.1.7. Çevresel faktörler.....................................................................................................................27 2.1.7.1. Gürültü.....................................................................................................................27 2.1.7.2. Termal konfor.............................................................................................28 2.1.7.3. Aydınlatma..................................................................................................31 2.1.7.4. Kimyasallar.................................................................................................32 2.1.8. Psikolojik faktörler..................................................................................................................32 BÖLÜM III YÖNTEM......................................................................................................................33 3.1. Araştırmanın Modeli...............................................................................................................33 3.2. Evren ve Örneklem.................................................................................................................34 3.3. Veri Toplama Araçları............................................................................................................34 3.4. Verilerin Toplanması..............................................................................................................35 3.5. Verilerin Analizi.....................................................................................................................35 BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM...........................................................................................36 4.1. Birinci araştırma bölümüne (Tekrarlı hareketler) ilişkin bulgular.........................................38 4.2. İkinci araştırma bölümüne (Duruş) ilişkin bulgular...............................................................38 4.3. Üçüncü araştırma sorusuna(Çevresel faktörler) ilişkin bulgular............................................40 4.4. Dördüncü araştırma bölümüne(İş yeri düzeni)ilişkin bulgular..............................................42 4.5 Beşinci araştırma bölümüne(Ekranlı araçlar)ilişkin bulgular.................................................42 4.6 Altıncı araştırma bölümüne(Psikososyal faktörler)ilişkin bulgular........................................44 4.7 RULA Yöntemi ile bir çalışanın postür analizi......................................................................45 BÖLÜM V SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER.........................................................................53 5.1. Sonuç......................................................................................................................................53 5.2. Tartışma..................................................................................................................................55 5.3. Öneriler...................................................................................................................................56 KAYNAKÇA....................................................................................................................................58 EKLER..............................................................................................................................................61 ÖZGEÇMİŞ.......................................................................................................................................64

vii

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1. Ergonominin amaçları............................................................................................13 Şekil 2.2. Yanlış ofis düzeni..................................................................................................17 Şekil 2.3. Uygun ofis düzeni..................................................................................................17 Şekil 2.4. Acil çıkış levhaları.................................................................................................18 Şekil 2.5. Hasta bina sendromu.............................................................................................19 Şekil 2.6. Monitörün göz hizasına göre yerleşimi.................................................................20 Şekil 2.7. Boyun postürü........................................................................................................20 Şekil 2.8. Uygun boyun postürü.............................................................................................21 Şekil 2.9. Klavye tutuşları......................................................................................................22 Şekil 2.10. Çalışma duruşları.................................................................................................22 Şekil 2.11. Ergonomik sandalye............................................................................................23 Şekil 2.12. Uygun çalışma duruşu.........................................................................................25 Şekil 2.13. Statik ve dinamik işlerde kan ihtiyacı..................................................................26 Şekil 2.14. Örnek termal konfor raporu.................................................................................30 Şekil 4.1. Üst kol açısı...........................................................................................................47 Şekil 4.2. Alt kol açısı............................................................................................................48 Şekil 4.3. Bilek açısı..............................................................................................................48 Şekil 4.4. Boyun açısı............................................................................................................49 Şekil 4.5. Gövde açısı............................................................................................................49 Şekil 4.6. Ayak pozisyonu.....................................................................................................50 Şekil 4.7. RULA (A) tablosu..................................................................................................51 Şekil 4.8. RULA (B) tablosu.................................................................................................51 Şekil 4.9. RULA (C) tablosu.................................................................................................51 Şekil 4.10. RULA değerlendirme tablosu..............................................................................52 Şekil 4.11. RULA skor tablosu..............................................................................................52

viii

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1. 2017 yılında iş kazası geçiren ve iş kazası sonucu ölen sigortalıların meslek gruplarına göre dağılımı....................................................................................................................14 Tablo 2.2. Meslek hastalıklarına tutulanların tanılarına ve cinsiyetlerine göre dağılımı..................15 Tablo 2.3. Farklı vucut bölümleri için yüksek riskli tekrar 0ranları................................................24 Tablo 2.4. Ofis ortamlarındaki gürültü seviyeleri.............................................................................27 Tablo 2.5. Sıcaklığa ve neme bağlı olarakuygun sıcaklık ve nem değerleri.....................................29 Tablo 2.6. Dış hava sıcaklığına bağlı olarak uygun sıcaklık ve nem değerleri.................................29 Tablo 2.7. TS EN 12464 standartlarına göre aydınlatma şiddetleri...................................................31 Tablo 4.1. Katılımcıların demografik özellikleri...............................................................................36 Tablo 4.2. Tekrarlayan hareketler ile ilgili elde edilen bulgular.......................................................38 Tablo 4.3. Duruş (postür) ile ilgili elde edilen bulgular...................................................................38 Tablo 4.4. Çevresel şartlar ile ilgili elde edilen bulgular...................................................................40 Tablo 4.5. İş yeri düzeni ile ilgili elde edilen bulgular......................................................................42 Tablo 4.6. Ekranlı araçlar ile ilgili elde edilen bulgular....................................................................43 Tablo 4.7. Psikososyal faktörler ile ilgili elde edilen bulgular..........................................................44

ix

SİMGELER VE KISALTMALAR Kısaltmalar

Açıklamalar

PPHSA

Selülöz ve Kağıt Güvenliği Birliği (ABD merkezli İSG derneği)

RULA

Hızlı Üst Ekstremite Değerlendirme Yöntemi

SGK

Sosyal Güvenlik Kurumu

İSG

İs Sağlığı ve Güvenliği

İSO

Uluslararası Standartlar teşkilatı

İSGÜM KİSH TDK

İşçi Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü Kas İskelet Sistemi Hastalıkları Türk Dil Kurumu

TS

Türk Standartı

OWAS

Gözleme Dayalı Bir Çalışma Duruşu Analiz Metodu

1

BÖLÜM I GİRİŞ Yaşamak insanın en temel hakkıdır. İnsan, hayatını devam ettirmek ve insan onuruna yakışır bir hayat sürdürebilmek için çalışmak ve üretmek zorundadır. Ancak sanayileşme süreci ve teknolojik yeniliklere paralel olarak değişen ve gelişen çalışma yöntemleri ve çalışma ortamı işçiler açısından birçok sağlık ve güvenlik tehdidini ortaya çıkarmaktadır [1]. Çalışma hayatında olan görünür ve görünmez risklere karşı, işverenler,çalışanlar ve devlet daima bu risklerle mücadele etmeli, çalışanların sağlıklarını korumalıdır. Çalışma hayatının bütünü ile sağlıklı olma durumu devam etmelidir. İş sağlığı ve güvenliğinin bir sistem olarak işletilmesi, öncelikle iş kazalarının ve meslek hastalıklarının

azalmasını

sağlar.

Bunun

sonucunda

işverenler

hem

kanuni

yükümlülüklerini yerine getirmede daha dikkatli davranarak iş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşmasına önemli katkı sağlamış hem de özellikle iş kazası sonucu ortaya çıkacak maddi yükümlülüklerinden de kurtulmuş olacaklardır. Günümüzde çalışma yaşamında artan iş yükü ve çalışma temposu, uzun çalışma saatleri vb. nedenlerle çalışanların sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir. Ortaya çıkan bu durum çalışanların işlerine bağlılıkları ve devamlılıkları ile verimliliklerinin azalmasına yol açmaktadır. İşletmeler de dolaylı olarak bu durumdan olumsuz yönde etkilenmekte ve çalışanların verimliliklerinin azalmasına bağlı olarak kârlılıkları da giderek azalmaktadır [2]. İnsan faktörünü korumak ve devamında üretimde verimliliği arttırmak, öncelikle bu çalışma alanlarının ergonomik yapıya uygun düzenlenmesi ile mümkün olabilir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile işverenlere ve çalışanlara önemli yükümlülükler getirilmiştir. İşveren yükümlülüklerinden en önemlisi ve hatta başta geleni de işçi ve/veya memur çalıştıran bütün kurum, kuruluş ve özel işyerlerinin risk değerlendirmesi yapma zorunluluğunun bulunmasıdır. Risk değerlendirmesi, önce çalışanları korumak sonra da işyerini ve işyerinin çevreye verebileceği zararlardan başka kişi ve kuruluşları korumak amacıyla yürütülmesi gereken bir faaliyettir.

2

Ofis işyerleri için önemli konulardan birisi de ergonomidir. Ergonomi, çalışan kişinin işi, iş aletleri ve is çevresiyle olan ilişkilerini araştırır. İnsan üzerinde fiziksel zorlamaya neden olan faktörlerin belirlenmesi olabilecek rahatsızlıkların ortaya çıkmadan önlemlerinin alınması için, ergonomik risk analizinin yapılması, ve bu faktörlerin ortadan kaldırılması için gerekli düzeltici önlemlerin alınması gerekmektedir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 26/1-ç maddesine göre, 2019 yılında az tehlikeli işyerleri (büro işleri )için, risk değerlendirmesi yapmayan işveren hakkında 5.742,00 TL, risk değerlendirmesi yaptırmayan işveren hakkında aykırılığın devam ettiği her ay için 8.615.00 ...