NPP - wykłady - dr. hab.Bartosz Liżewski PDF

Preview

Summary

dr. hab.Bartosz Liżewski...

Description

NAUKA O PAŃSTWIE I PRAWIE Wykładowca: dr hab. Bartosz Liżewski, prof. nadzw.

1 SPIS TREŚCI 1.

Geneza terminu „państwo” (5.10.2017)..............................................................................2

2.

Prawo rp, trójpodział władzy (12.10.2017).........................................................................4

3.

Norma prawna, sankcja (19.10.2017)..................................................................................9

4. Przepisy prawne (26.10.2017)..............................................................................................13 5. Budowa aktu normatywnego (9.11.2017).............................................................................15 6. Obowiązywanie prawa w czasie (16.11.2017)......................................................................18 7. Źródła prawa (23.11.2017)....................................................................................................19 8. Cechy systemu prawa, stosowanie prawa (30.11.2017).......................................................21 9. Fazy procesu stosowania prawa (7.12.2017)........................................................................27 10. Stosunki prawne, zdarzenia prawne (14.12.2017)..............................................................28 11. Osoby prawne (21.12.2017)................................................................................................31 12. Przedmiot i treść stosunku prawnego, reguły kolizyjne (4.01.2018)..................................32 13. Luki prawne, metody ich usuwania (11.01.2018)...............................................................35 14. Wykładnia prawa (18.01.2018)...........................................................................................36

1

1.

GENEZA TERMINU „PAŃSTWO” (5.10.2017)

Relacja między państwem a prawem: są połączone, ponieważ państwo nie może funkcjonować bez prawa, prawo wyznacza struktury organizacji państwa oraz zakres jego funkcji.

Trójelementowa definicja państwa (Georg Jellinek): 1) Terytorium 2) Ludność 3) Suwerenna władza Warunek sine qua non – warunek, który musi być spełniony, aby coś mogło istnieć.

Od kiedy można mówić o istnieniu pojęcia „państwo”?  Starożytna Grecja – polis (państwo – miasto) – określenie pewnego fragmentu państwa. Jednostka ta pełniła funkcje strategiczne, chroniła mieszkańców, była twierdzą.  Starożytny Rzym – civitas (ludność) – gmina pełnoprawnych obywateli rzymskich; Polityczna struktura obejmująca określony obszar i grupę ludzi go zamieszkującą, rządzona przez osoby reprezentujące tę grupę. Civis – obywatel Civitas Romanorum – najważniejsza gmina rzymska Ius civile (prawo cywilne) – prawo stosowane wobec pełnoprawnych obywateli rzymskich.1 Ius gentium – prawo stosowane wobec niepełnoprawnych obywateli rzymskich. Dzisiejsze przepisy prawa cywilnego w 90% pochodzą ze starożytnego Rzymu.

Res publica (łac.) – „rzecz publiczna”, należąca do wszystkich. Imperium – pojęcie to odwołuje się do elementu władzy: władzy szerokiej, niekiedy „boskiej”. To także struktura geopolityczna obejmująca bardzo duże obszary. Imperator: w okresie republiki – tytuł zwycięskiego wodza od czasów Augusta – tytuł cesarza rzymskiego.

Terra: 1 Pełnoprawni obywatele rzymscy – należały do nich najznakomitsze i najbogatsze rody (patrycjusze)

2

w starożytności – kraina współcześnie – pewien wyodrębniony obszar terytorium. Gdy Rzym upadł, rozpoczęło się średniowiecze: Państwo feudalne – istotne dla tego typu państwa było terytorium, którym władał książę lub król (stosunek senior – wasal). Ziemia decydowała o wszystkim, kto ją posiadał, miał władzę. Państwo opierało się na własności ziemi.

Niemieckie Reich (łac. Regnum) – władza nad terytorium. Stato (wł.) – określenie państwa (zestawienie wszystkich jego elementów)

L’etat = Estat (fran.)

State (ang.)

Stadt (niem.)

Stato di Firenza – pierwsze miasto pod tą nazwą. Status (łac.) – ustrój i porządek.

2.

PRAWO RP, TRÓJPODZIAŁ WŁADZY (12.10.2017) 3

Prawo – zespół norm ustanowionych, bądź uznanych przez państwo za obowiązujące. Prawo ma charakter szczególny, ponieważ jest tworzone przez państwo, precyzyjnie wskazuje jak mamy się zachowywać, zawiera elementy konsekwencji prawnej związanej z jego złamaniem, może korzystać ze środków przymusu, wchodzi w relacje z normami moralnymi, religijnymi, obyczajowymi. Dwojakie źródło pochodzenia norm prawnych:  Stanowienie prawa – Sejm na poziomie państwa stanowi akty normatywne. 

! Uznawanie norm prawnych za obowiązujące – prawo za pośrednictwem ustaw

kształtuje nakazy i zakazy pewnych zachowań. Suwerenność – autonomia państwa w zakresie kształtowania swoich warunków wewnętrznych i zewnętrznych.

4

Suwerenna władza zewnętrzna - określa samodzielność państwa i podejmowanie decyzji co do kwestii relacji z innymi państwami; Elementem polityki zagranicznej są np. umowy międzynarodowe oraz sojusze. - tzw. organy zewnętrzne - za ich pośrednictwem państwo kształtuje politykę (np. placówki konsularne).

wewnętrzna - decyzje związane z szerokim ruchem społecznym, odejście od PRL-u, przekształcenie w państwo kapitalistyczne. - udział w prawnonarodowych strukturach:

Rada Europy

Unia Europejska

- I. w Europie, powstała w 1949r., Polska w 1991r. stała się jej członkiem. - promuje demokrację i zajmuje się ochroną praw człowieka. - to organizacja globalna - obejmuje wszystkie państwa europejskie, z wyjątkiem Białorusi i Watykanu. - jej podstawowym aktem normatywnym jest umowa międzynarodowa o nazwie:

- twór, który kształtował się od 1952r. - w 1992r. zaczął obowiązywać traktat z Maastricht (traktat o UE) - tworzy swój odrębny organizm (prawie 30 państw, w tym Polska) - posiada swój własny interes i politykę, do których Polska musi się dostosować.

Europejska Konwencja Praw Człowieka

Prawo pierwotne traktaty międzynarodowe

Prawo wtórne akty normatywne sterowane przez organy UE: 1) Rozporządzenia 2) Dyrektywy 3) Decyzje

Umowa międzynarodowa (Europejska Konwencja Praw Człowieka) jest prawem Polski nieustanowionym przez nasz kraj. Prawo UE jest prawem współstanowionym przez Polskę.

5

Prawo RP

Stanowienie prawa

Uznawanie prawa za obowiązujące w RP

- Konstytucja (2.04.1997r.) - akt o najwyższej mocy prawnej w Polsce, ustanowiony dzięki decyzji obywateli w referendum. - Ustawy - podstawowe akty normatywne, efekt działania Sejmu. - Rozporządzenia - akty wykonawcze do ustaw.

Umowy międzynarodowe

6

Prawo UE (nie jest polskim prawem, ale obowiązuje na terytorium państwa polskiego)

Zasada trójpodziału władzy

Władza ustawodawcza

Władza wykonawcza

Władza sądownicza

legislatywa

egzekutywa

judykatywa

Trójpodział władzy – zasada oświeceniowa, ma rodowód francuski (Monteskiusz). Pozwala ona wyróżnić 3 rodzaje władzy.  Władza ustawodawcza – stosowanie prawa – Sejm + Senat = Parlament  Władza wykonawcza – wykonywanie zadań państwowych mających na celu realizację prawa, bezpośrednie zarządzanie sprawami państwa, wprowadzanie w życie praw i obowiązków obywateli – Prezydent + Rada Ministrów  Władza sądownicza – rozsądzający spory system organów sądowych – sądy i trybunały. Należy wyróżnić wymiar sprawiedliwości, który sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Te 3 władze powinny być od siebie niezależne, w rzeczywistości państwowej nie da się jednak zapewnić im owej niezależności. W teorii występuje między nimi równowaga – z reguły jest jednak tak, że w strukturze tej któraś z władz ma nieco silniejszą pozycję (występuje niewielka nadrzędność władzy ustawodawczej). Efektem działania władzy ustawodawczej jest ustawa (akt normatywny). Efektem działania władzy sądowniczej jest wyrok (akt prawny).

! Każdy akt normatywny jest jednocześnie aktem prawnym, ale nie każdy akt prawny jest aktem normatywnym. Cała materia prawa w Polsce jest kształtowana za pośrednictwem ustaw – są głównym „produktem”, z którego wynika prawo. W ustawach znajdują się przepisy prawne, z tych przepisów interpretujemy normy prawne – najmniejszy strukturalny element prawa. Norma prawna kształtuje wzór zachowania dla adresata, jest to przejawem realizacji pewnego pomysłu na ukształtowanie prawne różnych sfer rzeczywistości.

7

PRZEPIS PRAWNY

≠ NORMA PRAWNA

2 różne pojęcia! Dopiero kilka przepisów prawnych da postać normy prawnej.

Przepis prawny

Przepis prawny

Norma prawna Przepis prawny

Przepis prawny

Norma prawna

Hipoteza

Dyspozycja

Adresat, okoliczności

Wzór zachowania

Wzór zachowania jest kierowany do odpowiedniego adresata, który posiada określone cechy i znajduje się w określonych okolicznościach. Mechanizm działania prawa – każdy adresat A w okolicznościach B powinien robić C.

8

3.

NORMA PRAWNA, SANKCJA (19.10.2017)

Norma prawna Generalność

Abstrakcyjność

(adresat)

(wzór zachowania)

1. Odwołuje się do adresata, odnosi się do hipotezy. 2. Adresat normy to nie kategoria jednolita: a) Adresat powszechny – każdy człowiek, który przebywa na terytorium RP, więc każdy mający obowiązek przestrzegać prawa polskiego (ktokolwiek).

1. Odnosi się do sposobu kształtowania wzorca zachowania w normie, do dyspozycji. 2. Mówi, że wzór zachowania należy określać w sposób typowy (ogólny). Ogólny wzór zachowania zapewnia normie powtarzalność.

b) Adresat rodzajowy – grupa ludzi, którą łączą pewne cechy wspólne, np. wykonywanie zawodu, a także stan, np. bezrobotni, emeryci; Można być jednocześnie adresatem powszechnym i rodzajowym. c) Adresat zindywidualizowany – z reguły pojedyncza osoba w pewnym układzie przestrzennym lub w skali państwa, np. Rzecznik Praw Dziecka, prezydent miasta, dziekan wydziału.

9

Wzorzec zachowania

nakazu dozwolenie

zakazu

uprawnienie

 Nakaz, zakaz – jest związany z narażeniem się na konsekwencje prawne; Adresat musi mieć świadomość, że jest to potencjalna konsekwencja, która spada za określony czyn.  Uprawnienie – mówi o naszych możliwościach i sferach preferencji, czy ktoś chce z tego korzystać, czy nie – bez żadnych konsekwencji.  Dozwolenie – możemy robić wszystko co nie jest prawnie zakazane i nie narusza praw innych obywateli.

Jeżeli obywatel złamie wzorzec zachowania, organ państwowy powinien zastosować sankcję.

ORGAN PAŃSTWOWY

SANKCJA

Nie można nałożyć sankcji na obywatela, który zrealizował obowiązek prawny. Element potencjalności sankcji – sankcja powinna być uruchomiona, gdy dyspozycja (wzór zachowania) normy prawnej jest naruszana przez adresata (obywatela).

SANKCJA NIE NALEŻY DO STRUKTURY NORMY PRAWNEJ. Sankcja jest wyrazem możliwości stosowania przez państwo tzw. przymusu bezpośredniego. Państwo jest jedynym podmiotem, który ma prawo stosować przymus bezpośredni – skutkuje to ograniczaniem wolności przez sąd (np. poprzez nakaz realizacji pewnych prac na cele publiczne). Sankcja prawna to konsekwencja prawna nakładana przez organ państwowy na adresata, który w warunkach hipotezy normy prawnej narusza jej dyspozycję. 10

Sankcja Represyjna 

To sankcja karna. Występuje przede wszystkim na gruncie gałęzi prawa karnego.



Ostra w skutkach.



Skierowana na wartości najważniejsze dla człowieka.



Popełnione czyny mają charakter nieodwracalny (np. zabójstwo)

Egzekucyjna 

Polega na działaniu upoważnionego organu państwowego w celu zmuszenia osoby przekraczającej normę do przymusowej realizacji wzorca zachowania.



Egzekwowanie pewnych zachowań adresata.



Charakterystyczna na gruncie prawa prywatnego.



Odszkodowanie elementem ekwiwalentnym.

11

Nieważności 

Związana z dokonywaniem czynności prawnych.



Unieważnienie czynności prawnej dokonanej w sposób sprzeczny z formą w prawie dla niej przewidzianej, lub – unieważnienie czynności zakazanej przez prawo.

Koncepcja norm sprzężonych – sprzężenie ze sobą dwóch norm; Koncepcja Jerzego Lande – sprzężenie normy sankcjonowanej z normą sankcjonującą. Sprzężenie norm ma charakter konsekwencyjny.

H – adresat pierwotny, okoliczności D – wzór zachowania Norma sankcjonowana – kierowana do adresata pierwotnego, który ma realizować określony wzorzec zachowania. ___________________________________________________________________________

H – adresat wtórny (organ państwowy) D – wzór zachowania Norma sankcjonująca – hipoteza odwołuje się do adresata wtórnego (zawsze organ państwowy). Hipoteza normy sankcjonującej przewiduje fakt naruszenia dyspozycji normy sankcjonowanej. Dyspozycja jest sankcją sama w sobie.

12

4. PRZEPISY PRAWNE (26.10.2017) Konstrukcja przepisu prawnego Przepis prawny – zdanie w sensie gramatycznym, umieszczone w akcie normatywnym, opatrzone wskaźnikiem identyfikacyjnym, tworzy logiczną całość. (koniunkcja 4 elementów, które muszą być spełnione, by można było mówić o przepisie prawnym) 1) Zdanie w sensie gramatycznym – konstrukcja językowa, która zawiera podmiot i orzeczenie – wtedy zdanie ma sens. Zdanie pojedyncze jest krótkie, treściwe, jesteśmy w stanie je zrozumieć właśnie dlatego, że nie jest obszerne. Ustawodawca, formułując przepisy, powinien unikać zdań złożonych. 2) Zdanie umieszczone w akcie normatywnym – żeby zdanie było przepisem, musi znajdować się w akcie normatywnym. 3) Zdanie opatrzone wskaźnikiem identyfikacyjnym – wskaźniki tworzą elementy, które oddzielają zdania, później są wskazywane jako podstawa prawna w decyzjach i wyrokach. Dzięki nim łatwiej jest odróżnić i identyfikować poszukiwane treści. Katalog wskaźników identyfikacyjnych: Artykuł – „art.” + numer artykułu Paragraf – „§” Ustęp – „ust. 1” Punkt – „1)” Litera – „a)” Firet – „-” 4) Zdanie tworzy logiczną całość – stanowi podsumowanie całej istoty pojęcia przepis prawny. art. 11 §1 §2

Każdy paragraf jest samodzielnym przepisem.

§3

art. 99 1) całość.

Każdy punkt nie jest samodzielnym przepisem, jednak razem tworzą logiczną

2) 3) 13

Podział przepisów: 1. Kryterium podziału gałęziowego a) Prawo cywilne b) Prawo karne c) Prawo konstytucyjne

2. Kryterium stopnia konkretności a) Przepis konkretny – informacje o wzorze zachowania, adresacie i okolicznościach; odzwierciedla normę o klasycznej postaci. b) Przepis odsyłający – posiada dyspozycję (wzór zachowania), ale nie znajdziemy w nim klasycznej postaci; Odsyła do innych przepisów. c) Przepis blankietowy – w miejscu dyspozycji zawiera upoważnienie dla określonego organu państwowego do wydania tzw. aktu wykonawczego (rozporządzenia). 3. Kryterium mocy obowiązywania a) Przepis ius cogens – przepis bezwzględnie obowiązujący. Wzór zachowania formułowany jest kategorycznie, nie daje możliwości ukształtowania ogólnego wzoru zachowania. b) Przepis ius dispositivum – przepis względnie obowiązujący (inaczej: przepis dyspozytywny). Daje adresatowi możliwość wyboru wzoru zachowania. 4. Kryterium zasięgu obowiązywania a) ius universale (prawo uniwersalne) – obowiązuje w całym państwie. b) ius particulare – prawo obowiązujące na wyodrębnionej części terytorium państwa; Akty prawa miejscowego, np.: Ustawa o Tatrzańskim Parku Narodowym – obowiązuje tylko w tej części kraju. 5. Kryterium merytoryczne a) Przepisy prawa materialnego – regulują merytoryczną treść stosunków prawnych, prawa i obowiązki stron oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie. b) Przepisy prawa proceduralnego (formalnego) – regulują tryb postępowania przed organem państwowym, który ma na celu realizację praw i obowiązków określonych w prawie materialnym.

14

5. BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO (9.11.2017) Akt normatywny – oficjalny dokument wydany przez upoważniony do tego organ państwowy, który w swojej treści grupuje przepisy prawne.

Budowa 1. Część nienormatywna (strona tytułowa) – stanowi element identyfikacyjny aktu normatywnego. Strona tytułowa aktu normatywnego: I. II. III. IV.

Określenie rodzaju aktu (Konstytucja, ustawa, rozporządzenie, umowa międzynarodowa) Data ustanowienia aktu Przedmiot regulacji – określenie problematyki, jaką porusza dany akt prawny, np.: ustawa z dnia 3 maja 2012r. – prawo łowieckie. Określenie podmiotu wydającego akt

 W Konstytucji zawarte są punkty I, II i IV, nie mamy do czynienia z przedmiotem regulacji.  W ustawie zawarte są punkty I, II i III. Podmiot wydający akt nie jest określony, ponieważ tylko Sejm może wydawać ustawy.  W rozporządzeniach – strona tytułowa zawiera wszystkie 4 elementy. Określenie podmiotu wydającego akt jest niezbędne, ponieważ akty te mogą być wydawane przez wiele podmiotów. Preambuła – uroczysty wstęp do aktu normatywnego, nie znajdziemy tam wskaźników identyfikacyjnych, napisana w języku uroczystym. 2. Część normatywna – tu znajdują się przepisy prawne. Jest to najdłuższa część aktu normatywnego. a) Część ogólna – zawiera przepisy części ogólnej, są one wspólne dla przepisów części szczegółowych. b) Części szczegółowe – stanowią rozwinięcie części ogólnej. Każdy akt normatywny posiada część ogólną i części szczegółowe. 3. Podpis

15

3 uzasadnienia obowiązywania prawa – każde z nich odpowiada na to samo pytanie: dlaczego prawo obowiązuje?, ale każda odpowiedź jest inna: 1. Uzasadnienie tetyczne obowiązywania prawa – prawo obowiązuje, ponieważ zostało ustanowione przez kompetentny organ państwowy, i nie została uchylona jego moc obowiązująca. 2. Uzasadnienie aksjologiczne obowiązywania prawa – prawo obowiązuje, ponieważ respektuje i uwzględnia wartości, które są w sposób powszechny uznawane w społeczeństwie. 3. Uzasadnienie behawioralne obowiązywania prawa – prawo obowiązuje, ponieważ jest przestrzegane przez adresatów w skali masowej.

Aspekty formalne obowiązywania prawa: 1. Prawo obowiązuje w płaszczyźnie czasowej – obowiązywanie prawa w czasie – należy sprowadzić to do obowiązywania aktu normatywnego i przepisu. Sam akt obowiązuje stale.2 2. Prawo obowiązuje na określonym terytorium – płaszczyzna terytorialna. 3. Prawo obowiązuje w płaszczyźnie personalnej (poszczególne osoby). Ustawa obowiązuje wówczas, gdy: 1. Została ustanowiona przez kompetentny organ państwowy w trybie przewidzianym przez prawo. Jest to proces legislacyjny. art. 7 Konstytucji – zasada legalizmu – organy władzy publicznej działają:  na podstawie prawa – muszą mieć swoje uprawnienia i kompetencje.  w granicach prawa – element procedury przewidzianej przez prawo. 2. Została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym RP – Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych z 2000r.: Ogłoszenie aktu normatywnego w Dzienniku Urzędowym - promulgacja. Istotne jest, by wszyscy mieli dostęp do tego prawa, dlatego ogłoszenie jest elementem koniecznym. Państwo musi gwarantować bezpłatny dostęp do każdego aktu normatywnego wszystkim obywatelom. 3. Minął okres spoczynku prawnego (tzw. okres vacatio legis), po upływie którego ustawa zaczyna obowiązywać. Okres vacatio legis to czas, w którym wszyscy zainteresowani nowym prawem mogą się z nim zaznajomić i dostosować się do jego wymagań. Okres ten jest niezbędny i bardzo istotny.

2 Kontekst aktualności przepisów w akcie normatywnym – przepisy składają się na akt normatywny, ale nie są z nim stałe.

16

Ustawowy okres vacatio legis...