Phân tích về chính trị xã hội việt nam trong bối cảnh PDF

Preview

Summary

PHÂN HIỆU TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆPKHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊBÀI GIẢNGBỔ SUNG KIẾN THỨC CÁC MÔNLÝ LUẬN CHÍNH TRỊĐơn vị quản lý: Khoa Lý luận Chính trị Giảng viên: Nguyễn Thị Ái VânĐồng Nai, Tháng 05 năm 2021Phầần th nhầấtứ TRIẾẾT H C MÁCỌ – LẾNINCHUYẾN ĐẾỀ 1CH NGHĨA DUY V T BI N CH NGỦ Ậ Ệ ỨI. V T CHẤẾT...

Description

PHÂN HIỆU TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

BÀI GIẢNG BỔ SUNG KIẾN THỨC CÁC MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

Đơn vị quản lý: Khoa Lý luận Chính trị Giảng viên: Nguyễn Thị Ái Vân

Đồng Nai, Tháng 05 năm 2021

Phầần thứ nhầất TRIẾẾT HỌC MÁC – LẾNIN CHUYẾN ĐẾỀ 1 CH Ủ NGHĨA DUY V ẬT BIỆN CHỨNG I. V Ậ T CHẤẾT VÀ Ý THỨC 1. V tậ chầất và các hình th ứ c tồần tại c ủa vật chầất a. Quan ni mệc a ủch nghĩa ủ duy v t tr ậ

ướ c C.Mác vềề ph m ạ trù v tậchấất

Ch ủ nghĩa duy v ật th ời C ổ đ ại. Th ời C ổ đ ại, đ ặc bi ệt là ở Hy L ạp - La Mã, Trung Quốốc, ẤẤn Đ đãộxuấốt hi n ệch nghĩa ủ duy v t vậ i ớ quan ni mệchấốt phác vềề gi i t ớ nhiền, ự vềề v t chấốt. ậ Nhìn chung, các nhà duy v tậth iờC ổđ iạquy v tậchấốt vềề m tộ hay m tộ vài d ng ạ c ụth ểc aủ nó và xem chúng là kh iởnguyền c aủ thềố gi i, t ớc quy ứ v t chấốt ậ vềề nh ng ữ v t ậth hể uữhình, c mả tnh đang tốền t iạ ởthềố giới bền ngoài. Ch ủnghĩa duy v tậ thếế kỷ XV - XVIII. Bắốt đấều t ừth iờkỳ Ph cụ h ư ng (thềố kỷ XV), ph ương Tấy đã có s ự b ứt phá so v ới ph ương Đống ở chốỗ khoa h ọc th ực nghi ệm ra đ ời, đ ặc bi ệt là s ự phát tri ển m nhạ c a ủc hơ c,ọc a ủcống nghi p.ệ Đềốn thềố kỷ XVII -XVIII, chủ nghĩa duy vật mang hình thức chủ nghĩa duy v ật siều hình, máy móc. Đặc biệt, nh ững thành cống kỳ di ệu c ủa Niut ơn trong v ật lý h ọc c ổ đi ển và vi ệc khoa h ọc v ật lý th ực nghi m ệ ch ứ ng minh đ ượ c s ựtốền t ại th ực s ự c ủa nguyền t ử càng làm cho quan ni m ệ trền đấy đ ượ c c ng ủ cốố thềm. Do chư a thoát khỏ i phương pháp tư duy siều hình nền nhìn chung các nhà triềốt h cọ duy v tậ th iờkỳ c nậ đ iạđã khống đ aư ra đ ượ c nh ng ữ khái quát triềốt h c đúng ọ đắốn. H th ọ ngườ đốềng nhấốt v t ậchấốt v iớkhốối lượng, coi những đ ịnh luật cơ học như nh ững chấn lý khống th ể thềm b ớt và gi ải thích m ọi hi ện t ượng c a thềố ủ gi i ớ theo nh ng ữ chu n ẩm c ựthuấền tuý c ơh c; ọ xem v tậ chấốt, v ận đ ộng, khống gian, th ờ i gian nh ưnh ữ ng th ự c th ểkhác nhau, khống có mốối liền h ệ n ội tại với nhau... b. Cu c cách ộ m ng trong ạ khoa h c t ọnhiền ự cuốấi thềấ k XIX, ỷ đấều thềấ k ỷ XX và s phá ự s n ảc a ủcác quan đi mểduy v t siều ậ hình vềề v tậchấất Những phát hi ện vĩ đ ại trong KHTN đã làm khống ít nhà khoa h cọ và triềốt học đứng trền lập trường duy v ật t ự phát, siều hình đã hoang mang, dao đ ộng, hoài nghi tnh đúng đắốn của chủ nghĩa duy vật. Tình hình trền đã làm cho nhiềều nhà khoa h ọc t ự nhiền tr ượt t ừ ch ủ nghĩa duy v t máy ậ móc, siều hình sang ch nghĩa ủ t ươ ng đốối, rốềi rơi vào chủ nghĩa duy

tấm. V.I.Lềnin g ọi đó là “ch ủ nghĩa duy tấm v ật lý h ọc” và coi đó là “m ột b ước ngo t nhấốt ặ th i”,ờlà “th i ờ kỳ ốốm đau ngắốn ngủi”, là “chứng bệnh c ủa s ự tr ưởng thành”, là “m tộvài s nả ph m ẩ chềốt, m ột vài th ứ c ặn bã nào đó ph ải v ứt vào s ọt rác”. Đ khắốc ể ph cụcu cộkh ng ủ ho ngả này; V.I.Lềnin cho rắềng: “Tinh thấền duy v tậc ơb nả c aủ v tậ lý h c, ọ cũng nh ưc aủ tấốt c ả các khoa h ọc t ự nhiền hi ện đ ại, seỗ chiềốn thắống tấốt c mả i thọ khứ ng ủho ng,ảnh ng ưv i điềều ớ ki n ệtấốt yềốu là ch ủ nghĩa duy v tậ bi n ệ ch ứ ng ph iảthay thềố chủ nghĩa duy vật siều hình” 1. c. Quan ni m cệ a triềất ủ h c ọMác - Lềnin vềề v tậchấất Trong tác phẩm Ch ủ nghĩa duy v ật và ch ủ nghĩa kinh nghi ệm phế phán, V.I.Lềnin đã đ aưra đ nhị nghĩa vềề v tậ chấốt như sau: “V tậ chấết là m ột phạm trù triếết h ọc dùng đ ể ch ỉ th ực t ại khách quan đ ược đem l ại cho con ng ười trong c m ả giác, đ ượ cc m ả giác c aủ chúng ta chép l i,ạ ch pụ l i,ạ ph nả ánh, và tồồn t ại khồng l ệ thuộc vào c ảm giác ”2. Đấy là m t ộđ nhị nghĩa hoàn ch nhỉ vềề v tậ chấốt mà cho đềốn nay vấỗn đ ược các nhà khoa h ọc hi ện đ ại coi là m ột định nghĩa kinh điển. Đ nh ị nghĩa v tậchấốt c ủa V.I.Lềnin bao hàm các nội dung cơ bản sau đấy: Th ứnhấết, v t chấốt ậ là th ự c t iạkhách quan - cái tốền t ại hi ện th ực bền ngoài ý thức và khống lệ thu ộc vào ý th ức. Thứ hai, v tậchấốt là cái mà khi tác đ ộng vào các giác quan con ng ười thì đem l ại cho con người cảm giác. Thứ ba, v tậchấốt là cái mà ý thức chẳng qua ch ỉ là s ự ph ản ánh c ủa nó. Ý nghĩa ph Lềnin:

ng ươ pháp lu n ậc a ủquan ni mệv t chấất ậ c aủ Triềất h ọc Mác –

+ Đ nh ị nghĩa v tậchấốt c ủa V.I.Lềnin đã gi i quyếết ả c hai ả m t ặvấến đếồ c ơ b ản c a ủ triếết học trền lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Nó còn cung cấốp nguyền tắốc thềố gi ớ i quan và ph ươ ng pháp lu nậ khoa h cọ đ ểđấốu tranh chốống ch nghĩa ủ duy tấm, thuyềốt khống th ểbiềốt, chủ nghĩa duy vật siều hình và m i bi ọ u ểhi n ệc a ủchúng trong triềốt h cọ t ưs nả hi nệ đ iạvềề ph ạm trù này. + Trong nhậ n thứ c và thự c tềỗn, đòi h ỏi con ng ười ph ải quán tri ệt nguyến tắếc khách quan – xuấốt phát từ hiện thực khách quan, tốn trọng khách quan, nh n ậ th ứ c và v nậ d ụ ng đúng đắốn quy luật khách quan... + Đ nh ị nghĩa v tậchấốt c ủa V.I.Lềnin là c ơ s ở khoa h ọc cho vi ệc xác định vật chấết trong lĩnh v ực xã h ội – đó là các điềều ki nệ sinh ho tạ v tậ chấốt và các quan h ệv tậchấốt xã hội. + Nó còn t oạ s ựliền kềốt giữa chủ nghĩa duy vật biện chứng và ch ủ nghĩa duy v t l ch ậs ịthành ử m t h thốống ộ ệ lý lu n thốống ậ nhấốt, góp phấền t oạ ra nềền 1 Sđd, tr.379 2 V. I. Lênin, Toàn tập, Nxb Tiến bộ, M. 1981, t. 18, tr. 151.

t ảng lý lu ận khoa h ọc cho vi ệc phấn tch m tộ cách duy v tậ bi nệ ch ng ứ các vấốn đềề của chủ nghĩa duy vật lịch sử. d. Ph ương thức và hình th c ứtốền t iạc aủ v tậchấất * Vận động V iớt ưcách là m tộkhái ni m ệ triềốt h ọc, v nậ đ ng ộ theo nghĩa chung nhấết là m iọs ựbiếến đ ổi nói chung. Ph.Ăngghen viềốt: “V nậ đ ộ ng, hi uể theo nghĩa chung nhấốt, - t ức đ ược hi ểu là m t phộ ngươ th c tốền ứ t i c ạa vủ t chấốt, ậ là m t ộthu cộtnh cốố h u ữ c aủ v tậchấốt, - thì bao gốềm tấốt c ả m ọi s ự thay đ ổi và m ọi quá trình diềỗn ra trong vũ tr ụ, k ể t ừ s ựthay đ iổv trí ị đ ơ n gi nả cho đềốn tư duy”3. V n ậđ ngộ là ph

ươ ng th c ứtốền t iạc aủ v tậchấất.

Tr cướ hềốt, v nậđ ng ộ là thu cộtnh cốố h u ữ c aủ v tậ chấốt. Khống ở đấu và ở n i nàoơ l i có th ạ có vể t chấốt ậ khống v n đậ ng.ộS tốền ự t i cạ a ủv t chấốt ậ là tốền t ại bắềng cách v nậ đ ng, ộ t cứ là v tậchấốt d ưới các d ạng th ức c ủa nó luốn luốn trong quá trình biềốn đổi khống ngừng. V t chấốt ậ ch cóỉ th tốền ể t iạbắềng cách vận động và thống qua v ận đ ộng mà bi uể hi nệ s ựtốền t ại của nó với các hình dạng phong phú, muốn v ẻ, vố t ận. Do đó, con ng ườ i ch nhỉ n ậth c ứđ ượ c sấu sắốc s ựv t, ậ hi nệ t ượ ng bắềng cách xem xét chúng trong quá trình vận động. V n đậ ngộlà m t thu ộ c tnh ộ cốố h uữvà là ph ươ ng th c ứtốền t iạc aủ v tậchấốt; do đó, nó tốền tạ i vĩnh viềỗn, khống thể tạ o ra và khống bị tều di ệt. - Nh ng ữ hình th ứ c v nậ đ ng ộ c ơb nả c aủ v tậchấết Dựa vào những thành tựu khoa học c ủa thời đại mình, Ph. Ăngghen đã chia v nậ đ ng ộ c aủ v tậchấốt thành nắm hình th ức c ơ b ản: c ơ h ọc, v ật lý, hoá học, sinh học và xã hội. - V ận đ ộng và đ ứng im. S ựv nậ đ ộ ng khống ng ừ ng c aủ v tậ chấốt khống nh ững khống lo ại tr ừ mà trái l iạcòn bao hàm trong đó s ựđ ứ ng im t ươ ng đốối. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, đ ứng im là trạng thái n đ nh ổ vếồ ị chấết c a ủs vự t, ậhi n ệt ượ ng trong nh ngữ mồếi quan h ệvà điếồu ki ện cụ thể, là hình th cứ bi uể hi nệ s ựtốền t ại th ực s ự c ủa các sự v ật, hi ện t ượng và là điềều ki nệ cho s ựv nậ đ ng ộ chuy nể hoá c aủ v tậ chấốt. Nh ư v ậy, đ ứng im ch ỉ có tnh t mạth i, ờch x ỉy ảra trong m t mốối ộ quan h ệnhấốt đ ịnh chứ khống ph ải trong m iọmốối quan h ệ cùng m ột th ời đi ểm, ch ỉ x ảy ra v ới một hình th ức v ận đ ộng nào đó, ởm tộ lúc nào đó, ch ứkhống ph iảcùng m tộlúc đốối v ới m ọi hình th ức vận động. 3 C. Mác và Ph. Ăngghen, Toàn tập, Nxb CTQG, H. 1994, t. 20, tr.751.

* Khồng gian và th ời gian Khống gian là hình th c tốền ứ t i ạc aủv tậchấốt xét vềề mặ t quả ng tnh, sự cùng tốền t i, ạtr t tậ , kềốt ự cấốu và sự tác động lấỗn nhau. Th i gian ờ là hình th c tốền ứ t i cạ a ủv t chấốt ậ v nậ đ ng ộ xét vềề m ặt đ ộ dài diềỗn biềốn, s kềố ự tềốp c ủa các quá trình. Khống gian và th i ờ gian là nh ng ữ hình th c ứtốền t iạc aủ v tậ chấốt vận đ ộng, đ ượ c con ng ườ i khái quát khi nh nậ th ứ c thềố gi ới. Khống có khống gian và th ời gian thuấền tuý tách r i v ờt chấốt ậ v n ậđ ng. ộ V.I.Lềnin viềốt: “Trong thềố gi ới khống có gì ngoài v t ậchấốt đang v nậ đ ng ộ và v tậ chấốt đang vận đ ộng khống th ể v ận động ở đấu ngoài khống gian và thời gian”4. e. Tính thốấng nhấất v t chấất ậ c aủ thềấ gi ới * Thếế gi i thồếng ớ nhấết ởtnh v ậ t chấết Điềều đó được thể hiện ở những điểm cơ bản sau đấy: - Ch m t thềốỉ giộ i duy nhấốt ớ và thốống nhấốt là thềố gi i vớ t chấốt. ậ Thềố gi ới v ật chấốt tốền t ại khách quan, có tr ước và đ ộc l ập v ới ý th ức con ng ười, đ ược ý th ức con người phản ánh. - M i b ph ọ nộc a ậthềốủ gi i có ớmốối quan h v ệt chấốt ậ thốống nhấốt với nhau, bi u ểhi n ệ chốỗ ở chúng đềều là nh ữ ng d ng ạ c ụth ểc aủ v tậchấốt, là s ản ph ẩm c ủa v t chấốt, ậ cùng ch u ịs chi ự phốối c ủ a nh ữ ng quy lu tậ khách quan, ph ổbiềốn c ủa thềố gi ớ i v tậchấốt. - Thềố gi i v ớt chấốt ậ khống do ai sinh ra và cũng khống t mấốt ự đi, nó tốền t ại vĩnh viềỗn, vố h nạ và vố t n. ậ Trong thềố gi ới, các s ự vật, hiện t ượng luốn luốn v ận đ ng,ộ biềốn đ i ổkhống ng ng ừ và chuy n ểhoá lấỗn nhau, là nguốền gốốc, nguyền nhấn và kềốt qu c aảnhau, ủ vềề th c chấốt, ự đềều là nh ữ ng quá trình v tậchấốt. * Ý nghĩa: - Quan ni m ệ trền đấy c aủ ch ủnghĩa duy v tậbi nệ ch ứ ng đã đ ượ c cu cộ sốống hi ện th ực c ủa con ng ười và toàn b ộ s ự phát tri ển c ủa khoa h ọc xác nh ận. Con ng i khống ườ th bắềng ể ý th c ứ c a ủmình s n ảsinh ra đ ượ c các đốối t ượ ng v tậchấốt, mà ch có th ỉ c i ểbiềốn ả thềố gi i ớv t ậchấốt trền c ơs ởnắốm vữ ng nhữ ng thuộ c tnh khách quan vốốn có c a ủcác d ngạ v t ậchấốt và nh ữ ng quy lu tậ v nậ đ ng ộ c aủ thềố gi ớ i v tậchấốt. - Xã h iộloài ng ườ i suy cho cùng cũng là cấốp đ ộ đ ặc bi ệt c ủa t ổ ch ức v ật chấốt và là cấốp đ cao ộ nhấốt c a ủcấốu trúc v tậchấốt. Nh ữ ng quan h ệv tậchấốt xã hội tốền t ại khách quan, nh ưng l ại là kềốt quả củ a hoạ t độ ng thự c tềỗn c ủa con ng ười. Con ng iườ có vai trò nắng đ ng, ộ sáng t o ạto l n ớtrong thềố gi iớv tậ chấốt, ch ứ hoàn toàn khống hềề bấốt l ực tr ước nó. 4 V. I. Lênin, Toàn tập, Nxb Tiến bộ, M. 1980, t. 18, tr. 209.

- Nh v y, ư thềố ậ gi i baoớ gốềm c t ảnhiền ự và xã h i vềề ộ b n ảchấốt là v tậchấốt, thốống nhấốt tnhở v t chấốt. ậ Ph.Ăngghen kềốt lu n:ậ “Tính thốống nhấốt th ực s ự c a ủthềố gi iớlà tnh v t ậchấốt c ủa nó, và tnh v tậ chấốt này đ ược chứng minh khống ph i bắềng ả vài ba l iờleỗ khéo léo c aủ k ẻlàm trò oả thu t, ậ mà bắềng s ự phát tri nể lấu dài và khó khắn c aủ triềốt h ọc và khoa h ọc t ự nhiền” 5. 2. Nguồần gồấc, bản chầất và kếất cầấu c ủa ý thức a. Nguốền gốấc của ý thức * Nguốền gốấc t ự nhiền: Ý th ức ch ỉlà thu ộc tnh c aủ v tậ chấốt; nhưng khống ph ải c ủa m ọi d ạng v ật chấốt, mà là thu c tnh ộ c a mủ t d ộng vạ t chấốt ậ sốống có t ổch cứ cao nhấốt là b ộ óc ng ườ i. Óc ng ườ i là khí quan v tậchấốt c ủa ý th ức. Ý th ức là ch ức nắng c ủa b ộ óc ng ườ i. Mốối quan hệ giữa bộ óc ng ười hoạt động bình th ường và ý thức là khống th tách ể r i. Tấốt ờ c nh ả ng ữ quan ni mệtách r i ho ờ c ặđốềng nhấốt ý th ức v ới óc ng i đềều ườ dấỗn đềốn quan đi mể duy tấm, thấền bí ho cặ duy v tậ tấềm thường. Ý th ức là chức nắng c ủa b ộ óc người hoạt động bình th ường. Sinh lý và ý th ức là hai m tặc aủ m tộ quá trình - quá trình sinh lý thấền kinh trong b ộ óc ng ười mang n iộdung ý th c, ứ cũng giốống nh ư tn hi ệu v ật chấốt mang nộ i dung thống tn. Như vậy, s ựxuấết hi ện con ng ười và hình thành b ộ óc c ủa con ng ười có nắng l c ự ph n ảánh hi n ệth c ựkhách quan là nguồồn gồếc t ự nhiến của ý thức. * Nguốền gốấc xã h ội: S phát ự tri n cể a gi ủ i tớ nhiền ự m i tớo ra ạ tềền đềề v tậ chấốt có nắng l ực phản ánh, ch ỉ là nguồồn gồếc sấu xa củ a ý thứ c. Hoạ t độ ng thự c tềỗn c ủa loài người mới là nguồồn gồếc tr ực tếếp quyềốt đ ịnh s ự ra đời của ý thức. S hình ự thành, phát tri n ểc a ủý th c ứlà m t ộquá trình thốống nhấốt khống tách r i gi ờa nguốền ữ gốốc t nhiền ự và nguốền gốốc xã h ội. Trong các cống trình nghiền c u khoa ứ h c cọa mình, ủ C. Mác và Ph. Ăngghen đã nhiềều lấền ch rõ ỉ rắềng, ý th c khống ứ nh ng có ữ nguốền gốốc t nhiền ự mà còn có nguốền gốốc xã h ội và là m tộhi nệ t ượ ng mang b nả chấết xã h ội . Lao đ ng ộvà ngốn ng làữhai s c kích ứ thích ch yềốu ủ làm chuy n ểbiềốn dấền b ộ óc c ủa loài v ượn ng ười thành b ộ óc con ng ười và tấm lý đ ộng v ật thành ý th ức con ng ười. Ý th ức là sự phản ánh hi ện th ực khách quan b ởi b ộ óc c ủa con ng ườ i. Nh ư ng khống ph iảc ứcó thềố gi ới khách quan và b ộ óc ng ười là có ý th ức, mà ph ải đ ặt chúng trong mốối quan hệ vớ i thự c tềỗn xã h ội. Ý th ức là s ản ph ẩm xã h ội, m ột hi ện t ượng xã h ội đ ặc tr ưng c ủa loài ng ười. Xem xét nguốền gốốc t nhiền ự và nguốền gốốc xã h iộc aủ ý th ứ c cho thấốy, ý th c xuấốt ứ hi nệlà kềốt qu ảc ủa quá trình tềốn hoá lấu dài c ủa gi ới t ự nhiền, c ủa l ch sị tráiử đấốt, đốềng th iờlà kềốt qu ả tr ực tềốp củ a thự c tềỗn xã h ội - l ịch s ử c ủa con ng i. Trong ườ đó, nguốền gốốc t nhiền ự là điềều ki n cấền, ệ còn nguốền gốốc xã h ội 5 C. Mác và Ph. Ăngghen, Toàn tập, Nxb CTQG, H. 1994, t. 20, tr. 67.

là điềều ki nệ đ ủđ ểý th ứ c hình thành, tốền t ại và phát triển. b. B nả chấất của ý thức Vềề b n ả chấết, ý th cứ là hình nh ả ch ủquan c aủ thếế gi ới khách quan, là quá trình phả n ánh tch c ực, sáng t ạo hi ện th ực khách quan c ủa óc ng ười 6. * Ý th cứlà hình nh ả ch ủquan c aủ thềấ gi ới khách quan. Vềề nội dung mà ý thức phản ánh là khách quan, còn hình th ức ph ản ánh là ch quan. ủ Ý th c ứlà cái v t ậchấốt ởbền ngoài "di chuy n" ể vào trong đấều óc c ủa con ng ườ i và đ ượ c c i biềốn ả đi ởtrong đó. Kềốt quả phản ánh c ủa ý thức tuỳ thu c vàoộnhiềều yềốu tốố: đốối t ượ ng ph nả ánh, điềều ki ện l ịch s ử - xã h ội, ph ẩm chấốt, nắng l ự c, kinh nghi m ệ sốống của chủ thể phản ánh. Cùng m ộ t đốối tượ ng phản ánh nhưng với các chủ thể phản ánh khác nhau, có đ cặ đi m ể tấm lý, tri th ứ c, kinh nghi m, ệ th ểchấốt khác nhau, trong nh ững hoàn c nhả l chị s khác ử nhau... thì kềốt qu ảph nả ánh đốối t ượng trong ý th ức cũng rấốt khác nhau. * Ý thứ c có đặ c tnh tch cực, sáng tạo Ý th ứ c khống ph iảlà kềốt quả của sự phản ánh ngấỗu nhiền, đ ơn l ẻ, thụ động thềố gi iớkhách quan. Trái l i,ạ đó là kềốt quả của quá trình phản ánh có định hướng, có m c ụđích rõ r t.ệLà hi n ệt ượ ng xã h i, ộý th c ứhình thành, phát tri n ểgắốn liềền v ới ho ạt đ ộng th ực tềỗn xã h i.ộ Thềố gi ới khống tho ả mãn con ng ười và con ng ười đã quyềốt đ nh ịbiềốn đ i ổthềố gi ới bắềng hoạ t độ ng thự c tềỗn đa dạng, phong phú c aủmình. Thống qua th cựtềỗn, con ng iườ làm biềốn đ iổthềố gi ới và qua đó ch ủ đ ng ộkhám phá khống ng ng ừc bềề ả r ngộ và chiềều sấu c aủ các đốối t ượng ph ản ánh. S ph ự n ảánh ý th c ứlà quá trình thốống nhấốt c ủa ba m ặt: Một là, trao đ ổi thống tn gi ữ a ch ủth ểvà đốối tượng phản ánh. Đấy là quá trình mang tnh hai chiềều, có đ nhị h ướ ng và ch nọl cọcác thống tn cấền thiềốt. Hai là, mố hình hoá đốối t ượng trong t ư duy d ưới d ạng hình ảnh tnh thấền. Th cự chấốt đấy là quá trình "sáng t ạo l ại" hi ện th ực c ủa ý th ức theo nghĩa: mã hoá các đốối t ng ượv t chấốt ậ thành các ý t ưở ng tnh thấền phi v tậchấốt. Ba là, chuyển hoá mố hình từ tư duy ra hiện th ực khách quan, t ức quá trình hi ện th ực hoá t ư t ưởng, thống qua ho ạt đ ộng th ực tềỗn biềốn cái quan ni ệm thành cái thực tại. T kềốtừqu nghiền ả c u nguốền ứ gốốc và b n ảchấốt c aủ ý th cứ cho thấốy: ý thức là hình th c ứ ph n ảánh cao nhấết riếng có c aủ óc ng ườ i vếồ hi ện th ực khách quan trến cơ sở thự c tếễn l ịch s ử - xã h ội . c. Kềất cấấu của ý th ức 6 Xem: V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb Tiến bộ, M. 1980, t. 18, tr. 138.

Đ nh nểth ậc đ ức sấu ượsắốc vềề ý th c, cấền ứ xem xét nắốm v ữ ng t ổch cứ kềốt cấốu c aủnó; tềốp c nậ t ừcác góc đ ộkhác nhau seỗ đem l iạnh ữ ng tri th ứ c nhiềều m t vềề ặ cấốu trúc, ho cặ cấốp đ ộ c ủa ý th ức. * Các l ớ p cấếu trúc của ý thức. Khi xem xét ý th cứv i ớcác yềốu tốố hợ p thành các quá trình tấm lý tch c ực đem l i s ạ hiự u biềốt ể c aủcon ng ườ i vềề thềố giớ i khách quan, ta có: tri thứ c, tnh c ảm, niềềm tn, ý chí...; trong đó tri thức là nhấn tốố c b ơn, cốốt ả lõi nhấốt. Muốốn c i t oảđ ạ c sượv t,ựtr ậ c hềốt ướ con ng i ườ ph i cóả s hiựu biềốt ể sấu sắốc vềề s ự v ật đó. Do đó, n iộdung và ph ươ ng th cứ tốền t ại c ơ b ản c ủa ý th ức ph ải là tri th ức. Ý th ức mà khống bao hàm tri th ức, khống d ựa vào tri th ức thì ý th ức đó là m ột s ự tr ừ u t ượ ng trốống rốỗng, khống giúp ích gì cho con ng ười trong ho ạt đ ộng th ực tềỗn. Cùng v ới quá trình nh ận th ức s ự v ật, trong ý th ức còn n ảy sinh thái đ ộ c ủa con ng ườ i đốối v ớ i đốối tượng phản ánh. Tình cảm là m ột hình thái đ ặc bi ệt c ủa s ựph n ả ánh tốền tại, nó phản ánh quan hệ giữa ng ười với người và quan h ệ gi ữ a ng ườ iv ớ i thềố giới khách quan. Muốốn v ượt qua khó khắn đ ể đ ạt t ới m ục đích, chủ thể nh ận thức phải có ý chí, quyếết tấm cao. Ý chí chính là nh ng ữ cốố gắống, nốỗ lực, khả nắng huy đ ộng m ọi tềềm nắng trong mốỗi con ng ười vào ho ạt đ ộng đ ể có th ể v ượt qua m ọi tr ở ng ại đ tạm cụ đích đềề ra. * Các cấếp độ c ủa ý thức. Khi xem xét ý th c theo ứ chiềều sấu c a ủthềố gi ớ i n iộ tấm con ng ườ i, cấền nh n ậth c ứđ ượ c các yềốu tốố: t ựý th ức, tếồm thức, vồ thức... 3. Mồấi quan h ệ gi ữa vật chầất và ý thức a. Vai trò c a ủv t chấất ậ đốấi với ý thức Theo quan đi m ể triềốt h ọc Mác - Lềnin, v t ậchấết và ý th ứ c có mồếi quan hệ bi nệch ng, ứ trong đó v t ậchấết quyếết đị nh ý thứ c, còn ý thứ c tác độ ng tch c ực tr ởl iạv ật chấết. Vai trò quyềốt đ nh cị a vủt chấốt ậ đốối v iớý th ứ c đ ượ c th ểhi nệ trền mấốy khía cạnh sau: Th ứnhấết, v t chấốt ậ quyềốt đ nhị nguốền gốốc của ý thức. Thứ hai, v t chấốt ậ quyềốt định nội dung c ủa ý thức. Thứ ba, v t chấốt ậ quyềốt đ nh ị b nả chấốt c ủa ý thức. Thứ tư, v t chấốt ậ quyềốt đ ịnh sự v ận đ ộng, phát tri ển c ủa ý thức. b. Vai trò c a ủý th c ứđốấi v ớ i v tậchấất Ý th cứcó tnh đ c ộ l p ật

ươ ng đốối và tác đ ng ộ tr ởl iạv tậchấốt :

Th ứnhấết, tnh đ cộ l pậ t ươ ng đốối c ủa ý th ức th ể hi ện ở chốỗ, ý th ức là s ự ph n ánh ả thềố gi i v ớt chấốt ậ vào trong đấều óc con ng ườ i, do v tậ chấốt sinh ra, nh ư ng khi đã ra đ iờthì ý th cứ có “đ ờ i sốống” riềng, có quy lu ật vận động, phát tri nể riềng, khống l ệthu cộm tộcách máy móc vào v tậchấốt. Thứ hai, S tác ự đ ngộ c a ủý th c ứđốối v iớv tậchấốt ph ải thống qua hoạt động th ực tềỗn c ủa con ng ười. Nh ờh ọat đống th ực tềỗn, ý th cứ có th ểlàm biềốn đ ổi nh ng ữ điềều ki n, ệ hoàn c nh ả v tậchấốt, th ậm chí còn t ạo ra “thiền nhiền th ứ hai” ph cụ v ụcho cu cộ sốống của con người. Thứ ba, vai trò c ủa ý th ức thể hi ện ở chốỗ nó chỉ đạo hoạt động, hành đ ộng c aủ con ng ườ i; nó có th ểquyềốt định làm cho ho ạt động của con ng ười đúng hay sai, thành cống hay thấốt b ại. Thứ tư, xã h ội càng phát tri ển thì vai trò c ủa ý th ức ngày càng to l ớn, nhấốt là trong th ời đ ại ngày nay, th ời đ ại thống tn, kinh tềố tri th ức, th ời đ ại c ủa cu ộc cách m ạng khoa h ọc và cống ngh ệ hi ện đ ại, khi mà tri th ức khoa h ọc đã tr ở thành l cựl ượ ng s nảxuấốt tr ực tềốp. c. Ý nghĩa ph ương pháp luận T mốối ừ quan h giệ a ữv t chấốt ậ và ý th cứtrong triềốt h ọc Mác - Lềnin, rút ra nguyền tắốc phương pháp luận là tồn tr ọng tnh khách quan kếết h ợp phát huy tnh nắng đ ộng ch ủ quan. - Trong nh nậth cứvà ho t ạđ ng ộ th cựtềỗn, m i ch ọ trủ ươ ng, đ ườ ng lốối, kềố ho ch,ạ m c tều, ụ chúng ta đềều ph i xuấốt ả phát t ừth ự c tềố khách quan, từ nh ững điềều ki n, ệtềền đềề v tậ chấốt hi ện có. Ph ải tốn tr ọng và hành đ ộng theo qui lu ật khách quan, nềốu khống làm như vậ y, chúng ta seỗ phải gánh chịu những hậu qu ả tai hại khốn lường. - Phả i phát huy tnh nắng đ ộng sáng t ạo c ủa ý th ức, phát huy vai trò nhấn tốố con ng ườ i, chốống t ưt ưở ng, thái đ ộth ụđ ng, ộ ỷl i,ạ ngốềi ch ờ, b ảo th ủ, trì tr ệ, thiềốu tnh sáng t ạo; ph ải coi tr ọng vai trò c ủa ý th ức, coi tr ọng cống tác t ư t ưởng và giáo d ục t ư t ưởng, coi tr ọng giáo d ục lý luận chủ nghĩa Mác - Lềnin và t tư ưở ng Hốề Chí Mi...