Phpip ćwiczenia - pdf PDF

Preview

Summary

Download Phpip ćwiczenia - pdf PDF

Description

POWSZECHNA HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA - ĆWICZENIA DESPOTIE WSCHODNIE a. b. c. d.

e. f. g.

2.

Charakterystyka despotii wschodnich: rozciągały się na dużych przestrzeniach i miały charakter kontynentalny dominowała w nich gospodarka lądowa związana z eksploatacją ziemi i handlem lądowym gospodarka w większym lub mniejszym stopniu opierała się na pracy niewolników na czele państwa stał monarcha mający nieograniczoną i przez nikogo nie kontrolowaną despotyczną władzę (władza miała charakter teokratyczny, tzn. była związana z wyobrażeniami religijnymi) monarcha był uważany za bóstwo bądź reprezentanta bóstwa i to było podstawą jego autorytetu jednostka była całkowicie podporządkowana państwu państwo zarządzane było centralistycznie przez urzędników podporządkowanych monarsze; w ówczesnych warunkach gospodarczych i komunikacyjnych odległość między władzą centralną, a organami lokalnymi utrudniały lub wykluczały trwałość organizacji państwowych Źródła prawa w starożytnych despotiach wschodnich. Setki tysięcy tablic zapisanych pismem klinowym- mają jedynie większe znaczenie dla poznania stosunków społecznych i gospodarczych na Bliskim Wschodzie. Zapiski o treści prawniczej ilustrują praktykę prawniczą, lecz nie zawierają ogólniejszych norm prawnych, spisy norm prawnych: 1901 r. – odkrycie spisu praw państwa babilońskiego z XVII w. p.n.e., tzw. kodeksu Hammurabiego, kodeks Urukaginy władcy Lagaszu z ok. 2400 r. p.n.e. Kodeks Hammurabiego- wyryty na bazaltowej stelli, ok. 2 metry wysokości, składał się z ok. 300 przypisów z różnych dziedzin prawa (procesowego, karnego czy prywatnego). Nie ma charakteru systematycznego, ponieważ przepisy z różnych dziedzin prawa są w nim pomieszane. Przepisy prawa karnego mają charakter klasowy, tzn. osoby należące do klas wyższych mają większą ochronę prawną, ponieważ wymiar kary bywał różny zależnie od przynależności klasowej pokrzywdzonego lub sprawcy. Znane są zawarte w Kodeksie Hammurabiego przepisy normujące kary talionu i kary odzwierciedlające. Przy zastosowaniu kary talionu powtarza się niejako skutek przestępczego czynu (jeśli ktoś komuś wybił oko, to jemu wybito oko). Kary odzwierciedlające zbliżone swym charakterem do kar talionu miały

odzwierciedlać rodzaj przestępczego działania (jeśli syn uderzył ojca, odcinano mu rękę). Inspiracje Ksiąg Starego Testamentu- kultura prawnicza Izraelu- zwłaszcza 5-cio ksiąg Mojżeszowy

STAROŻYTNE PAŃSTWA ŚRÓDZIEMNOMORSKIE 1. SPARTA (ok. 8400 km2) a. monarchia rządzona przez dwóch królów, jeden z nich Likurg, podstawą gospodarkirolnictwo, wybitnie militarnie państwo b. stosunki społeczne- podział społeczeństwa na klasy: s p a r t i a c i: od 7 r.ż wychowywani w rygorach życia wojskowego, nastawieni na obronę kraju i wojnę, mieli prawa polityczne, początkowo równość majątkowa, z czasem narastanie różnic majątkowych; p e r i o j k o w i e: ludność miast zajmująca się rzemiosłem i handlem, byli osobiście wolni, nie mieli jednak praw politycznych, ogromna liczebność, eforowie mieli prawo pozbawienia życia bez sądu dowolną ilość periojków w wypadku najazdu wroga h e l i o c i: ludność autochtoniczna, podbita przez spartiatów, brak praw politycznych, ani cywilnych, przywiązani do ziemi, stanowili własność państwa, obarczeni terrorem, krypleje- ekspedycje karne przeciw helotom, podczas których zabijano określoną ich liczbę c. ustrój państwa- władza królewska została zredukowana do funkcji religijno – kapłańskich, główne organy: G e r u z j a - (rada starszych) 28 spartiatów, którzy ukończyli 60 r.ż, decydowała o najważniejszych sprawach A p e l l a – (zgromadzenie ludowe) charakter doradczy, pierwotnie dość liczny, gdyż obejmował wszystkich po 20 r.ż, później zmniejszono ich liczbę. Uprawnienia: wybór najważniejszych organów, członków Geruzji i eforów. 5 e f o r ó w- władza wykonawcza, kadencja 1 rok, uprawnienia królewskie i centralny zarząd kraju Specyficzna forma państwa arystokratycznego o cechach wybitnie militarnych.

2. ATENY (ok. 1600 – 2650 km2) a. stosunki gospodarcze- wysoko rozwinięty ustrój demokratyczny, rozwój morskiej wymiany handlowej z Małą Azją, podniesienie się produkcji przemysłowej, pojawienie się pieniądza i gospodarki pieniężnej. Reformy Solona (rok 594 p.n.e.), reformy Kleistenesa (rok 507 i 506 p.n.e) – na nich oparł się demokratyczny ustrój Aten w V i IV w. p.n.e.

b. stosunki społeczne: o b y w a t e l e- mieli prawa polityczne,  podział społeczeństwa na 4 klasy wg. kryterium majątkowego; przynależność do danej klasy, zależna od wielkości posiadanego majątku, decydowała o posiadaniu większych lub mniejszych praw politycznych; poprzez wyeliminowanie dotychczas stosowanego kryterium rodowego, które zapewniało rządy wyłącznie arystokracji rodowej, obecnie do nowo powstałych organów państwowych dopuszczono także przedsiębiorcze, zamożniejsze elementy, nie mogące się wykazać pochodzeniem rodowym 

bardziej demokratyczne reformy Kleistenesa – zniesienie dotychczasowego ustroju rodowego przez wprowadzenie fyl terytorialnych dzielących się na 100 demów)

n i e o b y w a t e l e- metojkowie (cudzoziemcy – w dużej liczbie kupcy i rzemieślnicy, nie mieli oni praw politycznych), niewolnicy (liczebnością przewyższali niemal 2-krotnie liczbę obywateli i metojków razem wziętych, praca fizyczna, własność pana, traktowani jak rzecz, brak praw, na karę śmierci jednak mógł skazać tylko sąd), wyzwoleńcy (niewolnik wyzwolony nie nabywał praw obywatelskich, a sytuacja jego stawała się podobna do położenia metojka) c. ustrój państwa: Z g r o m a d z e n i e L u d o w e (Eklezja)- najwyższy suwerenny organ ludowy, prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu ludowym przez wszystkich obywateli, zwoływano 3 lub 4 razy w miesiącu, władza ustawodawcza, dokonywanie wyborów wielu organów państwowych, sprawowała nadzór nad władzą wykonawczą [demokracja bezpośrednia] R a d a P i ę ci u s e t (Bule)- główny organ zarządu państwa, 500 członków powoływanych w drodze losowania spośród pełnoprawnych obywateli, wnioski ustawodawcze dla Eklezji, szeroka władza wykonawcza U r z ę d y- wysoce demokratyczny charakter, w drodze wyborów (lub losowania) na Zgromadzeniu Ludowym, kadencja 1 rok, ścisła kontrola Eklezji i Rady Pięciuset. S ą d o w n i c t w o l u d o w e- trybunał ludowy, tzw. Heliai (6000 członków), dzieląca się na 10 sekcji, czyli dikasteriów, które rozpatrywały sprawy w kompletach po 600 osób Władza suwerenna należała do ludu ateńskiego, w praktyce jednak władza najczęściej znajdowała się w rękach najbogatszych. W Atenach wykształciła się forma demokracji bezpośredniej, zapewniająca obywatelom ateńskim, w szczególności przez Zgromadzenie Ludowe, bezpośredni i osobisty udział w podejmowaniu decyzji państwowych.

Uzyskanie przez lud suwerennych praw sądowych, czyli sądownictwo ludowe zapewniało poważną ochronę i było gwarancją praw politycznych zdobytych przez lud.

d. Wielcy prawodawcy ateńscy D r a k o n- twórca spisanego Kodeksu praw z VII w. p.n.e, wybrany na archonta. Ułożony przez niego kodeks, który był spisem istniejących już wcześniej praw zwyczajowych. Słynął z surowości. Zasługą Drakona było ustalenie zapisu norm prawa zwyczajowego , chroniąc ludność ateńską przed nadużyciami sędziów. S o l o n- VII/VI w. p.n.e., wielki ateński mąż stanu, archont. Wśród reform Salona: powołał radę czterystu, wprowadził sądy przysięgłych (heliaja), podzielił mieszkańców na cztery grupy społeczne- dzieląc obywateli na klasy majątkowe. Salon umniejszył znaczenie rodów arystokratycznych. K l e j s t e n e s- przyczynił się do obalenia tyranii w Atenach i przeprowadził reformy będące kontynuacją reform Salona. Podzielił państwo na fyle i demy. Za Klejstenesa funkcjonowały następujące organy: Zgromadzenie Ludowe (Eklezja), wprowadził rolę Pięciuset, areopak, jako rada starszych (wybrane funkcje sądownicze). Urzędy za czasów Klejstenesa:  

9 archontów (kadencja- rok, funkcje religijne, kapłańskie) stratedzy

 ostreacyzm (sąd skorupkowy) P e r y k l e s- V w. p.n.e., wybitny polityk i mówca ateński, umiarkowana demokracja, dbał o wpływy i mocarstwowość Aten; zakładał Kolonie wzdłuż wybrzeży Morza Czarnego, rozbudował port Pirejos; dbał o rozwój sztuki, wprowadził zasadę odpłatności urzędów, podzielił radę 500 na 10 komisji tzw. prytanii, 451 r. p.n.e.- prawo w Atenach o obywatelstwie- zgodnie z nim za obywatela Aten uważano tego, którego rodzice byli Ateńczykami, każdy Ateńczyk był wpisany na listę obywatelską jednego z demu za zasługi położone dla państwa nadawano obywatelstwo ateńskie, także zasłużonemu cudzoziemcowi. Obywatelstwo obejmowało prawa publiczne: 1) czynne i bierne prawo wyborcze do rady i zgromadzenia ludowego 2) prawo piastowania urzędów peryklesowskich 3) prawo dostawania przed sądem Obywatelstwo obejmowało prawa prywatne: 1) wstępowanie w związek małżeński 2) kupno i sprzedaż ziemi Do obowiązków obywateli należało:

1) płacenie podatków 2) służba wojskowa 3) nienaganne życie prywatne Korzystanie z pełnych praw obywatelskich przysługiwało jedynie Ateńczykowi uczciwie żyjącemu, w tym celu dokonywano l u s t r a c j i. Źródła prawa: Zasługą myślicieli greckich było stworzenie pierwszego naukowego, teoretycznego systemu wiedzy politycznej, dzieła Platona i Arystotelesa wywarły znaczny wpływ na kształtowanie się instytucji prawa publicznego w Europie.

CHARAKTERYSTYKA STAROŻYTNYCH PAŃSTW ŚRÓDZIEMNOMORSKICH 1. Inaczej niż w kontynentalnych despotiach wschodnich, państwa te związane były na ogół z gospodarką morską, żeglugą i handlem. 2. Państwa te związane były z ośrodkami miejskimi i odznaczały się bardzo niewielkim obszarem. Grecka polis i rzymska civitas miały więc charakter całkowicie odmienny niż wielkoprzestrzenne despotie wschodnie. 3. Rządy państwa nie spoczywały w ręku despotycznego monarchy; w państwach tych kształtowały się różne formy zarządu państwa; we wcześniejszym okresie rządy monarchiczne, z kolei ustrój arystokratyczny, później w niektórych państwach ustrój demokratyczny 4. Prawa jednostki wysunięte na wysokie miejsce; 5. Grupy ludnościowe obce etnicznie nie miały praw obywatelskich. 6. Zarówno despotie, jak i państwa śródziemnomorskie opierały się na eksploatowaniu części społeczeństwa stojącej poza prawem, tj. niewolników.

LUDY GERMAŃSKIE a. prymitywna gospodarka rolna, brak zwartego osadnictwa, większość wolnej ludności dzieli się na biedniejszych i możniejszych (główszczyzna, wergeld- kara należna za zabicie możniejszego). b. niewolnicy (nieliczni) rekrutujący się z jeńców wojennych c. niewolnictwo patriarchalne- osiedlanie niewolnika na roli na warunkach podobnych do kolonatu rzymskiego d. ludność półwolna (liti- rekrutowała się z ludności odbitego plemienia 1) Ród- podstawowa jednostka organizacji społecznej składającej się z kilku rodzin pochodzących od wspólnego przodka.

wróżda- zemsta rodowa, krwawa zemstwa Funkcje: *religijna- kult wspólnych przodków *gospodarcza- ród osiedlał się wspólnie na ziemi, która stanowiła początkowo jego wspólną rodową własność *ochrona jednostki i występowanie w jej obronie- ród sam dochodził krzywd na rodzie krzywdziciela (zemsta rodowa, zastąpiona z czasem systemem kompozycyjnymmożliwość wykupienia się sprawcy przed zemstą rodu opłatami – główszczyzną) 2) Plemię- większa liczba rodów opierająca się na świadomości wspólnego przodka. Państwa plemienne nie miały charakteru terytorialnego- opierały się na związku osób. Plemiona mogły dzielić się na pewną liczbę tzw. pagi. 3) Wiec- zgromadzenie wszystkich ludzi wolnych, zdolnych do noszenia broni. Wiec decydował o: a) wypowiedzeniu wojny lub zawarciu pokoju b) sądził w najważniejszych sprawach c) wybierał króla, a w plemionach nie mających króla wybierał na czas wojny wodza, oraz wybierał naczelników pagi. 4) Drużyny (trustis)- wojownicy utrzymywani i uzbrajani przez wodza naczelnicy ziem. Sprawowali sądownictwo. Wybierani przez wiec. Leges barbarodum- spisy praw zwyczajowych Leges romana barbarodum- spisy prawa rzymskiego zmodyfikowanego z elementami prawa zwyczajowego danego szczepu. Państwo Wizygotów- jako sprzymierzeńcy utrzymywali początkowo moc obowiązującą prawa rzymskiego na zajętych terytoriach, w ich systemie utrzymała się dwoistość prawa (prawo zwyczajowe Wizygotów, prawo rzymskie- w stosunku do ludności miejscowej). Pierwszy pomnik prawa Wizygotów- Codex Euricianus lub Cex Eurici. Państwo Ostrogotów- w ich państwie utrzymane były rzymskie urządzenia prawne i ustrojowe. Podstawowym źródłem prawa były wydany na początku VI w. zbiór prawa pod nazwą Edykt Teodoryka. Opierał się na źródłach rzymskich. Obowiązywał Rzymian i Ostrogotów. W sprawach nieobjętych edyktem miano stosować dawne prawo zwyczajowe germańskie. Państwo Burgundów- przejmowali oni zasady ustrojowe i prawne Rzymu, ale w stosunku do ludności miejscowej istniał dualizm prawa. Burgundów obowiązywał wydany w końcu V w. przez króla Gundobada zbiór ustaw królewskich pod nazwą Lex Burgundonum. Państwo Longobardów- pierwotnym, oficjalnym prawem Longobardów był wydany w 643 r. Lex Longobardonum, zwany też edyktem króla Rotala. Głosił zasadę terytorialności prawa, nie uznawał mocy obowiązującej prawa rzymskiego. Na początku VIII w. wydany został zbiór pod nazwą Edykt Liutpranda uwzględniający już prawo rzymskie.

LUDY SŁOWIAŃSKIE a. ostatnie 500-lecie p.n.e., ludy słowiańskie zajmowały już znaczne obszary na terenie Europy wschodniej i środkowej (między Odrą i Dnieprem) b. liczne procesy migracyjne- ludy słowiańskie przekroczyły na południu linię Karpat i Dunaju, a na zachodzie linię Odry c. wyłoniły się 3 słowiańskie grupy etniczne- wschodnia, zachodnia i południowa, d. w gospodarce słowiańskiej pierwszeństwo miało rolnictwo i dominował osiadły tryb życia. Nastąpił rozkład ustroju wspólnoty pierwotnej. Następuje rozwarstwienie: *najbogatsi członkowie wspólnoty *zubożali (niejednokrotnie zadłużeni u bogatych i niekiedy schodzili do rzędu niewolnych) *niewolnicy- jeńcy wojenni 1) Ród- podstawowa jednostka organizacji społecznej 2) Demokratyczna organizacja plemienna- oparta na wiecu , z książętami plemiennymi powoływanymi przede wszystkim do prawowania dowództwa wojskowego (demokracja wojenna) 3) V/VIw- powstanie państw szczepowych 4) koniec pierwszego 1000-lecia n.e.- powstanie szeregu państw o dość zaawansowanym poziomie rozwoju (np. serbskie, bułgarskie, chorwackie, polskie)

PAŃSTWO RZYMSKIE (753 p.n.e. – 476 n.e.) 1) 4 okresy odpowiadające różnym formom państwa: a) Okres królestwa (753 – 509 p.n.e.) – państwo rozciągające się na małym terytorium Rzymu i jego okolic (civitas) rządzone przez królów; stanowisko ich słabło w miarę rozwoju Zgromadzeń Ludowych (comitia) i instytucji Senatu, które rozszerzyły poza krąg arystokracji rodowej (patrycjusze) liczbę obywateli mających prawa polityczne i wyzwoliły siły oraz tendencje republikańskie, reformy króla Serwiusza Tuliusza wprowadziły podział społeczeństwa rzymskiego na klasy wg. kryterium majątkowego oraz terytorialny podział kraju na tribusy, klasy zamożniejsze uzyskały większe przywileje polityczne oraz większość w Zgromadzeniach Ludowych; b) Okres republiki (509 – 27 p.n.e.) – pierwsze wieki republiki były widownią uporczywych walk plebejuszy z patrycjuszami o uzyskanie praw politycznych i o udział we władzy. Zgromadzenia Ludowe miały formalnie bardzo szerokie uprawnienia i przez dłuższy czas odgrywały ważną rolę, w ostatnich wiekach

republiki straciły one faktycznie swe znaczenie na rzecz innych organów. Od III w. p.n.e. o najważniejszych sprawach państwowych decydował Senat reprezentujący arystokrację. Specyficzny system urzędów – dwóch konsulów. Wszyscy urzędnicy wybierani przez Zgromadzenia Ludowe. Urzędy były kolegialne, tzn. na dany urząd powoływano co najmniej dwie osoby. Kolegialność i krótki okres sprawowania urzędu miały zapobiec powstaniu tyranii. Urzędnicy byli bezpłatni i odpowiedzialni przez Zgromadzeniem Ludowym. Odróżniano urzędy wyższe i niższe. Urzędnicy mieli tzw. potestas – określony zakres władzy, wyżsi urzędnicy mieli tzw. imperium, na które składały się m.in. uprawnienia wojskowe, uprawnienia sądowe, prawo zwoływania Zgromadzeń Ludowych i Senatu. Na czele hierarchii urzędniczej stali dwaj, wybierani na okres 1 roku, konsulowie. Do kategorii wyższych urzędników zaliczali się pretorzy oraz cenzorzy. Urząd pretora powstał w 367 r. p.n.e. (władza sądowa w sprawach cywilnych), w roku 242 r. p.n.e. drugi urząd pretorski do spraw między cudzoziemcami i między cudzoziemcami a obywatelami rzymskimi. Pretor sam nie sądził, a jedynie rozpatrywał sprawę pod względem formalnym – in iure. In iure miało na celu stwierdzenie, czy w danym przypadku chodzi o roszczenie, któremu prawo rzymskie daje ochronę, a następnie ustalenie i sformułowanie przedmiotu sporu. Sprawa przechodziła do sędziego – in iudicium, który wydawał wyrok. Sędziów powoływał pretor; do najważniejszych funkcji cenzorów należało uzupełnienie i rewidowanie listy członków Senatu; dyktator powoływany w razie zagrożenia z zewnątrz lub niepokojów wewnętrznych, miał nieograniczoną władzę, dyktatora można było powołać tylko na okres 6 miesięcy; w I w. p.n.e., Sulla jako pierwszy otrzymał dyktaturę na czas nieograniczony, Juliusz Cezar w 44 p.n.e. uzyskał dyktaturę dożywotnią, otrzymał również tytuł imperatora oraz władzę trybunacką; instytucja trybunów ludowych (494 p.n.e.) – wyraz ustępstwa patrycjuszy na rzecz plebejuszy dla ochrony ich praw – mieli prawo zwoływania zebrań plebejskich, później także Senatu, prawo sprzeciwu wobec zarządzeń urzędników i wobec uchwał Senatu; Trybuni byli nietykalni, za każdy akt gwałtu skierowany przeciw trybunowi sprawca mógł być bezkarnie zabity; w ostatnich wiekach republiki państwo zaczęło się znacznie rozszerzać terytorialnie c) Okres pryncypatu (27 p.n.e. – 284 n.e.) – władzę przejął w 27 r. p.n.e. Oktawian, kumulując w swym ręku szereg urzędów republikańskich, wykształciło się wówczas cesarstwo z cesarzem – princepsem na czele, zmierzającym do uchwycenia władzy absolutnej d) Okres dominatu (od r. 284 do 476) – panowanie cesarza Dioklecjana, przeprowadził on szereg reform państwowych, które ostatecznie zerwały z rzymskimi urządzeniami republikańskimi i ustaliły nowy porządek, w którym cesarze sprawowali niczym nie ograniczoną władzę. Podział na cesarstwo zachodnie i wschodnie (Konstantynopol, Bizancjum) – 395 r., w 476 r. zachodnie cesarstwo rzymskie zakończyło swe istnienie;

2) Źródła prawa rzymskiego w kolejnych formach ustrojowych Rzymu. Monarchia- prawo zwyczajowe Republika- odchodzenie od prawa zwyczajowego, prawo stanowione przez zgromadzenie ludowe, jurysdykcja pretorów Pryncypat- coraz mniejszy wpływ prawotwórstwa pretorskiego, ustawodawstwo cesarza i senatu; prawotwórstwo prawników rzymskich Dominat- ustawodawstwo cesarza a. zwyczaj- był podstawą do wytworzenia się prawa zwyczajowego, stawał się normą prawną, kiedy został uznany przez większość za konieczny i bywał niezmiennie stosowany przez dłuższy czas, prawo zwyczajowe stało się podstawą do powstania XII tablic. b. ustawa- wg. Gajusa to co lud nakazuje i ustanawia, tworzona przez zgromadzenia ludowe, po zatwierdzeniu ustawy przez zgromadzenie wymagana była zgoda senatu, części składowe to: prescriptio, regatio, sanctio (451 r. ustawa XII tablic) c. edykt pretorski- od 242 r. wymiar sprawiedliwości spoczywa w rękach dwóch pretorów: pretora miejskiego i pretora peregryni. Pretor nie miał władzy ustawodawczej, ale mógł wydawać edykty. W edyktach zawarte były zasady, jakich miał się trzymać pretor w czasie jednorocznego urzędowania. Początkowo edyktyustne, później pisemne. d. uchwały senatu- dot. zatwierdzenia ustaw zgromadzenia w okresie republikańskim, możliwość tworzenia uchwał o mocy prawa obowiązującego przy jednoczesnym podporządkowaniu woli cesarza- okres pryncypatu. e. nauka prawa- wielka rola prawników rzymskich w praktyce prawa, wielcy prawnicy: Gajus, Papinanus, Paulus, Ulpianus; zbiory ogólnych opinii prawników stawały się z czasem prawem stanowionym f. przedjustyniańskie zbiory prawa- kodeks gregoriański, kodeks teodozjański g. konstytucje cesarskie- edykty, dekrety, reskrypty, mandaty, kodeks teodozjański, kodeks justyniański 3) Ustrój społeczny a. kryterium wolności osobistej- wolni i niewolnicy. Jedynie wolni podlegali prawom, niewolnik był rzeczą. Za czasów cesarstw...