Psychologie - samenvatting PDF

Preview

Summary

Samenvatting Psychologie 2018-2019 / 1OR - KdG / Ella Steenberghs...

Description

Ella Steenberghs Psychologie Deel 1: Psychologie als wetenschap I.

WETENSCHAPPELIJKHEID VAN DE PSYCHOLOGIE

Wat doen psychologen? Waar houden ze zich mee bezig? Wat maakt hun vak tot een vak? Groot verschil tussen psychologie en mensenkennis:  verschil: ‘wetenschappelijkheid’  gelijkenis: interesse in het menselijk gedrag en hoe ontstaan ~

EEN DEFINITIE VAN PSYCHOLOGIE  = wetenschappelijke studie van het gedrag en de onderliggende mentale processen  4 elementen:  Wetenschappelijkheid  Studie  Gedrag  Mentale processen

~

WAT MAAKT PSYCHOLOGIE TOT EEN WETENSCHAP?

 3 Criteria  Objectief waarneembaarheid - Onafhankelijk van onderzoeker - Wat we zien  wat we denken 

Systematische observatie – eis van repliceerbaarheid - Niet toevalig resultaten bekomen  herhalend - Methode vastleggen en beschrijven (op voorhand) - Iedereen bekomt zelfde resultaten  zelfde procedure moet leiden tot zelfde resultaten



Eenduidigheid - Geen andere verklaringen mogelijk - Alle andere factoren uitsluiten

 Wetenschappelijke methode

Hypothese ontwikkelen Hypothese: een uitspraak die het resultaat van een wetenschappelijke studie voorspelt (vooronderstelling/verwachting) Vb): Hoe vaker studenten de les bijwonen hoe hoger hun slaagkans

Gecontroleerde test Onafhankelijke variabele: de variabele die door de onderzoeker gemanipuleerd wordt

Objectieve gegevens verzamelen Gegevens (data): informatie verzameld door de onderzoeker voor het testen van hypothese Afhankelijke variabele: De variabele waarop de gemanipuleerde variabele een mogelijk effect heeft. Het gemeten resultaat van een studie; de responsen van deelnemers in een studie

Analyseren van de resultaten Gebaseerd op statische analyse van de resultaten: aanhouden of verwerpen van de hypothese. Metingen zijn nooit perfect betrouwbaar

Publiceren, bekritiseren en repliceren van resultaten Represantativiteit: representeert de gemeten groep correct de derden? Significantie: beïnvloedt de onafhankelijke variabele de afhankelijke wel genoeg? Is er toeval? Betrouwbaarheid: Bekom je altijd dezelfde resultaten? Ook op een ander moment? Met een andere groep? Interne Validiteit: geen andere verklaring mogelijk? Construct Validiteit: juiste operationalisering van de concepten? Externe Validiteit: resultaten kunnen worden veralgemeend naar populatie  Doelstellingen van de psychologie  Theoretische psychologie - Doel: algemene uitspraken/wetmatigheden over gedrag te formuleren – 3 doelstellingen: » Beschrijven: fenomenen beschrijven » Verklaren: oorzaken opzoeken

1

» 

Voorspellen – waterdichte voorspellingen zijn uitgesloten

Toegepaste psychologie - Doel: gedrag beïnvloeden

EEN DEFINITE VAN GEDRAG?  = een zinvolle reactie op een zinvolle stimulus

~

r: Fysiologische

s: stimulus

Organisme R: Zinvolle reactie

S: zinvolle stimulus

 Onderscheid betekenisloze – zinvolle stumulus  = betekenis geven aan een stimulus - Betekinsloze  vb) er is veel wind - Zinvolle  vb) ik vind veel wind onaangenaam  Onderscheid automatisch fysiologische – zinvolle reactie  = betekenis geven aan reactie - Fysiologische reactie  vb) ik krijg kippenvel van de wind - Zinvolle  vb) ik wandel naar binnen als het waait  Onderscheid objectief waarneembaar en interpretatie  Stimulus en fysiologische reactie zijn objectief waarbeembare aspecten - Niet altijd met blote oog - Vb) hartslag (kan je meten) 

We interpreteren om stimulus om te zetten in een zinvolle reactie

~

WAT ZIJN INTERNE PROCESSEN?  Zorgen ervoor dat stimulus  zinvolle situatie  zinvolle reactie  Niet waarneembaar (organismen)

~

WANNEER NEMEN WE DAN IETS VOOR ‘WAAR’ AAN?  Resultaten van onderzoek zijn voorlopige conclusies  Convergerende evidentie:  Repliceerbaarheid  Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid – peers revieuw

II. ~

KORTE GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE DE VROEGE PSYCHOLOGIE  Structuralisme  Op zoek gaan naar bouwstenen, structuur van de menselijke psyche

 Functionalisme  “hoe het bewustzijn ons zou kunnen helpen om de problemen van alledag beter te hanteren” ~

2

VERSCHILLENDE INVALSHOEKEN  De biologische invalshoek

 

Rol van de erfelijkheid, zenuwstelsel en endocriene stelsel Neurologische effecten

 De evolutionaire invalshoek  Verklaring gedrag door wat we overerven van grootouders  De cognitieve invalshoek  Hoe interpreteren we onze ervaringen?  De psychodynamische invalshoek  Menselijke geest gestuurd door onze energie die in onze psyche zit  De humanistische invalshoek  Belang van vrije wil

III.

3

HEDENDAAGSE PSYCHOLOGIE

~

ECLECTIESCH WERKEN  Gebruik maken van inzichten uit verschillende stromingen

~

HET BELANG VAN DE BIOLOGIE  Biologische kennis steeds belangrijker  Erfelijkheid – tweelingenonderzoek  Imprinting

~

DE ONMISBAARHEID VAN COGNITIEVE PROCESSEN  ’Leren’ is een dynamisch proces  Verwerken info en combineren met geheugen belangrijk

~

DE MENS ALS DEEL VAN DE GROEP  Hoe gedraagt een mens zich al dan niet in een groep?  Model van Bronfenbrenner

IV. ~

TERREINEN IN DE PSYCHOLOGIE THEORETISCHE PSYCHOLOGIE  Algemene psychologie  Studie: gedrag of gedragsprocessen  Werking, functioneren van gedragsprocessen  Vb) waarneming, werking geheugen,…

 Differentiële, persoonlijkheids- en indiviudele psychologie  Studie: verschillen in karakter en vaardigheden  Verschillen vastgesteld, beschreven en verklaard  erfelijkheid en milieu  Psychopathologie  Studie: afwijkende gedragingen  Sociale psychologie  Studie: gedrag van mens en dier als sociale wezens

~

TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE  Past de kennis en inzichten van de theoretische psychologie toe   verhouding mens – milieu zo optimaal mogelijk te maken  3 manieren: - Individu aan te passen aan bestaande milieu » Vb) heropvoeding, therapie, opleiding,… -

Milieu aan te passen aan individu » Vb) Human engineering

-

Zowel milieu als individu aan te passen » Vb) studie- en beroepsoriëntering

 Forensische psychologie  Psychologie toegepast op recht en rechtspraak  Vb) probleem om een betrouwbaar verslag van feiten te bekomen vanwege de beklaagde – ondervraagtechniek  Vb) beoordelen van geloofwaardigheid van getuigenissen  Gezondheidspsychologie  Nagaan hoe gedrag gezondheidsbepalend is  Onderwijspsychologie  Hoe onderwijs optimaliseren?

4

V. ~

ONDERZOEKSMETHODEN IN DE PSYCHOLOGIE BESCHRIJVENDE METHODES  Gevalstudie  Gedtailleerde beschrijving / studie van 1 persoon of geval – case  Nadeel: uit één geval kunnen we niets besluiten

 Observatie  Observatiestudie binnen en buiten het labo  Nadeel: aanpassen gedrag als ze weten dat ze geobserveerd worden  Survey (enquête, peiling)  Vragenlijsten oper houdingen en opinies  Weerspiegeling van de populatie  Test   

~

Meten van allerlei variabelen Vb) intelligentietest, persoonlijkheidstest,… Een betrouwbare test is niet altijd een valide test, maar een valide test is wel automatisch een betrouwbare test.

VERKLARENDE METHODES  Experiment  Oorzaken achterhalen  Onafhankelijke variabele beïnvloeden, om reactie van afhankelijke variabele te zien

 Correlatie-onderzoek  Is er een verband tussen de karakteristieken?  1.0  r  +1.0 - -1.0 perfect omgekeerd verband 0.0 geen enkel verband - +1.0 perfect verband  Correlatie zegt enkel iets over het verband maar niets over de causale relatie.  Archiefdata  Gebruik maken van gegevens uit archieven

5

Deel 2: Leerpsychologie I.

INLEIDING  Indeling:  Gewinningsleren – habituatie en sensitisatie  Associatieleren – associatieve leerpsychologie  Cognitief of symbolisch leren – cognitieve leerpsychologie

II.

GEWENNINGSLEREN: HABITUATIE EN SENSATIE

~

HABITUATIE  = uitdoven van een aanvankelijke reactie op een prikkel  Voorwaarde: prikkel verandert niet  Aangeboren  Vb) Koffiegeur die na een tijdje niet meer opvalt (gewenning)  Vb) Altijd een tikkende klok – valt niet op – klok weg – valt de stilte wel op

~

SENSATIE   habituatie  = geleidelijk gevoeliger worden voor een prikkel  Angst:  een lichte variant van de oorspronkelijke prikkel lokt zelfde reactie uti  Vb) wanneer je voor het eerst een smartphone hebt, vallen de geluiden van andere smartphones ook op

III. ~

LEREN EN GEDRAG: ASSOCIATIEVE LEERTHEORIEËN INLEIDING  Situering behaviourisme:  Pavlov, Thorndike en Skinner  Verbindingen tussen Stimulus (S) en gedrag (R)  Gedrag = complexe reflexreactie  Dierexperimenten  mens

S

6

R

C

~

KLASSIEKE CONDITIONERING OF RESPONDENT LEREN – PAVLOV  Omschrijving  Associatie tussen gedrag en stimulus  Pavlov (1849-1936) - Russisch fysioloog - Onderzoek spijsvertering - Experimenten fysiologische reflexen, vertering bij honden

 Schematische bespreking van een klassieke conditioneringsproef  Verloop van het experiment

Stimulus Belgeluid Voorwaardelijke prikkel Voedsel Onvoorwaardelijke prikkel



Speeksel

Geleerd

Onvoorwaardelijke stimulus

Na conditionering Speeksel Voorwaardelijke reactie Speeksel Onvoorwaardelijke reactie

Schematische voorstelling van het klassiek conditioneerproces Niet geleerd

Voorwaardelijke stimulus

7

Voor conditionering Oriëntatiereflex

Niet geleerd

Oriëntatierefle x Onvoorwaardelijke reactie wordt voorwaardelijke reactie



Resultaten - Iedere neutrale prikkel kan geconditioneerd worden - Grootte en snelheid reactie nemen toe bij meer beurten - Maximum na een bepaalde tijd



Toepassingen - Vb) reclame » Product (VS) koppelen aan OVS om positieve gevoelens (OVR) uit te lokken (mooie vrouwen, geld, …)  kopen

 Kenmerken van klassieke conditionering of respondent leren  Leerproces is een prikkelsubstitutie op basis van contiguïteit - = het in samenhang zijn met elkaar - Voorwaarde: contiguïteit » VS en OVS herhaaldelijke samen aangeboden - VS vervangt OVS – conditionering (prikkelsubstitutie) 

Het betreft resp)ndents (gladde spieren) - Onwillekeurige gedragingen vb) bleek worden - Oriëntatiereflex



Leerproces verloopt pasief - Gedrag automatisch uitgelokt op bsis van stimulus - Persoon passieve uitvoerder – ondergaat gedrag



Leerproces wordt antecedent gecontroleerd

 Een aantal principes die aansluiten bij de klassieke conditionering  Uitdoving – extinctie: Afleren van gedrag

8



Spontaan herstel: Soms wel voorwaardelijke reactie na voorwaardelijke prikkel én na uitdoving



Aversieve conditionering: afleren van een onaangenaam gedrag door onaangename stimulu (vb; elektrische schokken)



Conditionering van hogere orde: Als conditionering is aangeleerd kanje VS ook gebruiken al bekrachtiger.



Prikkel- of stimulusgeneralisatie: Er wordt steeds een zwakkere voorwaardelijke prikkel ingesteld opdat de voorwaardelijke reactie zou blijven gelden



Prikkel- of stimulusdiscriminatie: voorwaardelijke prikkel gevolgd door voedsel en geen voorwaardelijke prikkel gevolgd door geen voedsel



Experimentele neurose: verwarring en onduidelijkheid scheppen – geagiteerde responsen uitlokken.

~

OPERANTE CONDITIONERING OF OPERANT LEREN – THORNDIKE EN SKINNER

 Omschrijving  Associatie tussen gedrag en gevolg

S(d)  

R(n)

C

R(n): de reactie die leidttot de beloning C: de beloning

 Thorndike: leren door gissen en issen en de wet van het Effect  Schematische voorstelling



Wet van het effect: verklaring van dit leerproces - Trail: het gedrag wordt bekrachtigd door het succes, dus de kans dat het vaker wordt gesteld verhoogt.



Error: gedrag dat geen succes oplevert zal in de toekomst minder of niet gesteld worden

 Skinner: operante of instrumentele conditionering  Skinner-box met rat erin

 Kenmerken van operante of instrumentele conditionering  Het leerproces is een rspons-substituatie op basis van contingentie - Alle reacties vallen uit behalve het gedrag datde beloning tot gevolg heeft (Rn) - De S- Rn connectie wordt versterkt

9



Het betreft operants (dwarsgestreepte spieren) - Willekeurige gedragingen, we hebben er directe greep op



Het leerproces verloopt actief - Reactie moet minimaal één keer spontaan worden gesteld, zodat de proefleider deze kan belonen



Het leerproces wordt consequent gecontroleerd - Of het gedrag in de toekomst zal toenemen, wordt bepaald door degene die de beloning toedient POSITIEF = bepaald gevolg toegevoegd of vermeerderd

NEGATIEF = bepaald gevolg weggenomen of verminderd

BEKRACHTIGER = gevolg van gedrag dat kans van positief gedrag doet stijgen

Positieve bekrachtiging +C+

Negatieve bekrachtiging -C-

STRAF = gevolg van gedrag dat kans van negatief gedrag doet dalen

Positieve straf +C-

Negatieve straf -C+

Negeren en uitdoven - CB +

Confrontatie en uitdoven - CB -

UITDOVING = bekrachtiger weggenomen

10

 Soorten bekrachtigers Positief gevolg toegevoegd Positieve bekrachtiging +C+

BEKRACHTIGER = gevolg van gedrag dat kans van positief gedrag doet stijgen 

Posietieve en negatieve bekrachtigers - Positieve bekrachtiger – toevoegen van een positief gevolg » Vb) snoepje geven als hij flink is geweest -



Negatieve berkachtiger – wegnemen van iets negatief » Vb) langer opblijven

Primaire en secundaire bekrachtigers - Primaire bekrachtiger – primaire behoeften vevullen » Vb) voedsel, warmte, aandacht, seks,… -



Negatief gevolg weggenomen Negatieve bekrachtiging -C-

Secundaire bekrachtiger – secundaire behoeften vervullen » Vb) geld, goede punten,…

Soorten bekrachtigers - Materiële bekrachtigers – iets tastbaar toevoegen » Vb) snoep, geld,… -

Sociale bekrachtigers – gedragingen als gevolg van gedrag » Vb) aandacht, glimlachen, knuffelen,…

-

Activiteiten bekrachtigers – activiteit als gevolg van gedrag » Vb) seks, tv kijken, …

 Soorten straffen

STRAF = gevolg van gedrag dat kans van negatief gedrag doet dalen 

11

Negatief gevolg toegevoegd Positieve straf +C-

Positief gevolg weggenomen Negatieve straf -C+

Positieve en negatieve straffen - Positieve straffen – toevoegen van iets onaangenaam » Vb) strafschrijven - Negatieve straffen – weghalen van iets aangenaam » Vb) gsm afpakken

 Uitdoving Positief gevolg blijft uit Negeren en uitdoven - CB +

UITDOVING = bekrachtiger weggenomen

Negatief gevolg blijft uit Confrontatie en uitdoven - CB -



Negeren: - Ongewenst gedrag af te leren - Kan enkel als persoon het gewenste gedrag al heeft afgeleerd - Kinderen kunnen hierdoor erg boos / agressief worden - Vraagt veel geduld om dit vol te houden



Confrontatie / exposure - Vaak gebruikt bij vermijdingsgedrag

 Aard van de contingenties  Verschillende types: - Vaste relatie » Elke operante respons wordt gevolgd door een bekrachting » Vb) als we de deurklink omlaag doen, gaat de deur open -

Intervalprocedure » Gefixeerde intervalprocedures – SFI  Beloning na een identiek tijdsinterval  Vb) periode is 3u. Goed gedrag gedurende 3u – beloning » Variabele intervalprocedures – SVI  Tijdsinterval verschilt keer op keer

-

Verhoudingsprocedure » Gefixeerde verhoudingsprocedure – SFR  Beloning zodra het gedrageen vooraf vastgesteld aantal keer is gestel » Variabele verhoudingsprocedure – SVR  Beloning na gemiddeld aantal keer het gewenste gedrag

 Het effect van uitstel van versterking  Mens houdt vast aan schadelijk gedrag omdat er veel tijd voorbijgaat tussen gedra en ervaringvan negatieve gevolgen:  Versterking te lang op zich laten wachten, kan het

12

 Een aantal principes die aansluiten bij de operante conditionering  Shaping - Werkwijze » Begin met gedrag dat meeste haalbaar is (van startgedrag naar doelgedrag) » Gedrag regelmatig voorkomt, volgend tussenstapje » Weer een volgend tussenstapje - Voorbeeld » Hond die de krant brengt

13



Chaining - Werkwijze » Gedrag mondeling voordoen, persoon gedrag ondergaan » Laatste deelstap vallen – door persoon zelf uitvoeren » Tweede laatste deelstap vallen – door persoon zelf uitvoeren » Etc.



Token-economy - Bekrachtigen van concreet gesteld gedrag door goede afspraken daarover te maken met de persoon dmv tokens - Vb) stickers, centjes (iets tastbaar)



Bekrachtigen van concurrerend gedrag - DRO – differential reinforcement of other behavior - = bekrachtigen van gedrag dat niet tegelijk gesteld kan worden met het ongewenste gedrag

IV. ~

LATENT LEREN (NEO-BEHAVIORISME) INLEIDING  S-O-R-schema  Persoon verwerkt stimuli en op basis daarvan beslist hij over gepaste reactie

S ~

O

R

LATENT LEREN VAN TOLMAN (1886-1959)  Omschrijving  Leren van betekenisse, opdoen van inzichten  Leren is mogelijk zonder beloning  Onderscheid tussen leren en doen

 Experiment in verband met latent leren (Tolman en Honzik, 1930)  Opzet - 3 groepen ratten  1/dag doolhof - Groep 1: altijd voedsel aan uitgang - Groep 2: nooit voedsel aan uitgang - Groep 3: na 10 dagen wel voedsel aan uitgang 

Resultaten - Leren sneller uitgang vinden en maken minder fouten - Groep 1: leert sneller - Groep 2: leert minder snel dan andere groepen - Groep 3: leert vanaf 12de dag heel snel



Besluiten - Leren vs. Doen » Eerste 11 dagen leerden de ratten uit groep 3, maar kwam het niet tot uiting. Na 11de dag motiveerde het voedsel hen om hetgeen ze geleerd hadden ook te doen.

 Principes van latent leren  Cognitieve functies spelen mee bij conditionering - Vb) Hond Pavlov leert in nieuw aangeleerde VS – VR connectie niets meer dan dat als er een bel klinkt, dat hij voedsel krijgt en dat hij weet.

14



Uitdoving – betekenis van signaal van VS gaat verloren omdat OVS iet herhaaldelijk volgt op VS



Mac Farlane – ratten vinden ook al zwemmend weg in doolhof  cognitieve voorstelling geleerd

V. ~

MODEL-LEREN INLEIDING  = een persoon neemt een ander, het model, waar en leert hij van diens gedrag  sociaal-leren

~

HET EXPERIMENT VAN BANDURA

 Opzet  Film met vrouw die agressief gedrag vertoont tov een opblaasbare pop  Proefgroepen - Groep A – 2de volwassene – vrouw kampioen noemen - Groep B – 2de volwassene – vrouw uitschelden - Groep C – geen 2de persoon – geen reactie  Resultaten  Groep A – zeer agressief tegen de opblaaspop  Groep B – minde...