Raport Typ C PDF

Preview

Summary

Download Raport Typ C PDF

Description

SWPS UNIWERSYTET HUMANISTYCZNOSPOŁECZNY

Wydział Zamiejscowy w Poznaniu kierunek studiów: III Rok Psychologii, IOS

Raport: Mechanizmy powstawania zaburzeń psychosomatycznych w oparciu o aspekty osobowościowe i temperamentalne. Style zachowania i lęk. Wzór zachowania typu C - choroba nowotworowa – studium przypadku.

Opiekun projektu: dr Mateusz Zatorski

Poznań 2019

Wprowadzenie

1

W klinicznej psychologii zdrowia od wielu lat prowadzone są badania na temat roli czynników psychicznych w powstawaniu i przebiegu wielu chorób. Ważną funkcję spełnią m.in. czynniki genetyczne, stres i sposoby radzenia sobie z nim, czy też czynniki osobowościowe. Badacze zwracają też uwagę na rolę pesymistycznego nastawienia do życia. W literaturze omawiane są właściwości osobowości, które sprzyjają chorobom somatycznym. Wymieniane są wzory zachowań typu A, C i D. Systematyczne badania w tym obszarze podjęto dopiero w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Nawiązywały one do wyodrębnionych w ramach psychosomatyki dwóch nurtów, z których jeden podkreślał rolę doświadczanych w ciągu życia traumatycznych wydarzeń, a drugi zwracał uwagę na specyficzne cechy osobowości, które predysponują do wielu groźnych chorób.

Osobowość typu C, a nowotwory Drugie miejsce w krajach cywilizowanych na liście zachorowań i przyczyn zgonów, za chorobami układu krążenia, zajmują choroby nowotworowe. Kliniczne obserwacje w zakresie osobowościowych predyspozycji do zachorowania na raka wskazują na ważną rolę nastawień do świata, postaw interpersonalnych ukształtowanych we wczesnym dzieciństwie, w znaczący sposób obniżających umiejętność efektywnego radzenia sobie ze stresem. (Dolińska-Zygmunt, s.211). "Ten typ osobowości C, później wzór zachowania C (WZC), został po raz pierwszy wprowadzony przez T. Morrisa i S. Greera w 1980 roku, jako predysponujący do choroby nowotworowej czynnik ryzyka choroby somatycznej. Ryzyko dotyczy osób zahamowanych emocjonalnie, obciążonych sytuacjami stresowymi i krytycznymi". (Kubacka-Jasiecka, 2006, s.199). Poszukiwania osobowościowych korelatów doprowadziła do wykrycia osobowości typu C, określanej jako "osobowości skłonnej do raka" (Cierpiałkowska, Sęk, 2016, s.537).

2

Wzór zachowania typu C - charakterystyka Dorota Kubacka-Jasiecka charakterystykę osobowości i wzoru zachowania C przedstawia w formie trzech zespołów właściwości: 

"silne, negatywne emocje wobec zagrożenia w sytuacji stresu: lęk, depresja, bezradność, przygnębienie, tłumienie emocji i nadmierna kontrola, zwłaszcza gniewu oraz niskie kompetencje radzenia sobie ze stresem;



zależność emocjonalna od osób znaczących: lęk przed odrzuceniem i porzuceniem emocjonalnym, dynamika ambiwalencji w związkach, stłumiona złość i agresja, konformizm, niedostatek samoopiekuńczej funkcji "ja", "fasada dobroci";



brak silnej więzi z życiem i problemy wokół Ja, słaba motywacja, niewielka siła życiowa: osoby depresyjne, pesymistyczne, bezradne, samooskarżające się, małe poczucie własnej wartości, niska sammokceptacja i integracja osobowości". (Kubacka-Jasiecka,2006, s.200). W podobnym kontekście w literaturze można znaleźć wiele definicji, które wskazują,

że osobowość typu C charakteryzuje się "spokojem, brakiem asertywności, kooperarywnością i tendencją do reagowania na niepowodzenia depresją, poczuciem bezradności i beznadziejności" (Orzechowska i in., 2014, s.44). Dolińska-Zygmunt określa takie osoby jako " spokojne, cierpliwe, nieasertywne i uległe wobec zewnętrznych autorytetów. Osoby reprezentujące tego typu osobowość usilnie starają się maskować swoje emocje/szczególnie gniew/, by udawać przed innymi, przed światem osoby pogodne, szczęśliwe i optymistycznie nastawione do życia. Eysenck przypisuje takim osobom dwie tendencje: do reagowania poczuciem beznadziejności i bezradności w obliczu stresu oraz skłonność do wypierania

3

negatywnych emocji. Łączy utrzymywanie się tych stanów z obniżeniem aktywności układu immunologicznego, co sprzyja rozwojowi choroby. (Cierpiałkowska, Sęk, 2016, s. 537). L. Themoshok przedstawił specyficzny styl radzenia sobie ze stresem, który stanowi konstelację poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych tendencji, opozycyjny wobec wzoru zachowania A. Osoby z WZC są: kooperatywne, spokojne, nieasertywne, uległe, ukrywają negatywne emocje, a szczególnie gniew. Ludzie wpisujący się w tę osobowość traktują świat jako zagrażający, niebezpieczny. Uważają, że aby w nim przeżyć niezbędne jest wsparcie i opieka ze strony innych ludzi. Jednakże na to wsparcie, w pojęciu osób typu C, trzeba sobie zasłużyć. Zdobycie sympatii innych wiąże się z dbaniem o nich, a nie o siebie, rezygnacją z własnych potrzeb, ustępowaniem miejsca, posłuszeństwem i poświęceniem. Bywa, że osoby reprezentujące tę osobowość są gotowe dla dobra innych nawet zrezygnować z własnych praw. Za wszelkie niepowodzenia obwiniają siebie, by chronić innych. Są pełne miłości i oddania. To typowi altruiści, przejawiający ciągłą troskę o bliskich. Generalnie ludzie reprezentujący tę osobowość nie mają o sobie dobrego zdania. Postrzegają siebie jako osoby mało atrakcyjne, które trudno pokochać i łatwo odrzucić. W życiu są ciągle niepewne. Pełne lęku i wewnętrznego niepokoju. Boją się utraty bliskich zarówno w kontekście fizycznym /śmierć, opuszczenie/, jak i w kontekście psychicznym, że kogoś zranią, obrażą, zniechęcą. "Do wzoru emocjonalnego należy przede wszystkim poczucie samotności, opuszczenia oraz silne poczucie win i poczucie lęku przed porzuceniem. Lęk ten jest behawioralnie silnie ukrywany, natomiast silnie działający psychosomatycznie". (Mirski, 2016, s. 65).

Czynniki temperamentalne

4

Wśród czynników osobowości mających związek z ich wpływem na zdrowie, badacze ważną rolę przypisują czynnikom temperamentu. Zgodnie z regulacyjną teorią temperamentu według J. Strelaua jest to "jeden z czynników ważnych dla regulacji stosunków człowieka ze światem zewnętrznym, stanowiący składową osobowości i odpowiadający za cechy formalne zachowania, czyli jego właściwości energetyczne i czasowe". (Cierpiałkowska, Sęk, 2016, s. 535). Materiał empiryczny dowiódł związków między temperamentem a zdrowotnymi następstwami stresu. B. Zawadzki w prowadzonych badaniach wskazał, że są zależności związane z zachorowalnością na choroby somatyczne. Twierdził, że istnieją specyficzne zależności z reaktywnością emocjonalną i aktywnością, która "w grupie chorych na raka okazała się negatywnym predyktorem uległości". (Cierpiałkowska, Sęk, 2016, s. 536). Według teorii Eysencka "charakterystyki układu nerwowego wraz z wpływem środowiska determinują kształtowanie się podstawowych form osobowości i zachowania". (Kubacka-Jasiecka, 2006, s.202). Eysenck, charakteryzując osobowość C jako uwarunkowaną temperamentalnie, uwzględnił ten typ na wymiarach: introwersja i neurotyzm. Zgodnie z tą teorią osoby neurotyczne i introwertyczne charakteryzują się wysokim stopniem poirytowania, bezradności oraz bardzo silną zależnością od ważnego emocjonalnie obiektu, gdyż z nim wiążą poczucie osobistego szczęścia. Utratę osoby - bezpiecznej bazy przeżywają bardzo głęboko. Badania prowadzone przez Kubacką-Jasiecką, którymi objęto kobiety po zabiegu mastektomii potwierdzają hipotezę Eysencka. Wskazują bowiem, że osoby z wzorem zachowania C różnią się w sposób statystycznie istotny od grupy kontrolnej poziomem introwersji i neurotyzmu. Ponadto wyniki w skali kłamstwa wskazywały na tendencję do fasadowego pokazywania się w lepszym świetle. (Kubacka-Jasiecka, 2006, s.210). W części sprzeczne z powyższymi okazały się badania prowadzone przez Morrisa (1981), który wskazywał u osób z WZC, na tendencje do silnego wypierania oraz tłumienia 5

lęku i gniewu, niską ekspresję uczuć i niski poziom neurotyzmu. (Kubacka-Jasiecka, 2006 s.33).

Relacje i więź z matką Psychosomatyczna etiologia schorzeń nowotworowych podkreśla znaczenie matczynej deprywacji – doświadczenia utraty, kształtowania się wzorców emocjonalno-poznawczych w wyniku nieprawidłowej wczesnodziecięcej relacji oraz trudności radzenia sobie z negatywnymi emocjami, które mogą skutkować kształtowaniem się postaw konformizmu i zależności. Pierwsze wczesnodziecięce doświadczenia przywiązania, postawa opiekuna, częstość i jakość relacji z ważnym dla dziecka obiektem, uznawane są przez teoretyków za bardzo ważne i rzutujące na przyszłość każdego człowieka. Ainsworth, w wyróżnionych wzorcach zachowania (ufnym, lękowo-unikającym, lękowo-ambiwalentnym) wskazała, że są one względnie trwałe i mają wpływ na późniejszy sposób interpretowania rzeczywistości, reagowania i relacje z innymi ludźmi. Pozabezpieczne wzorce zachowania nie pozostają bez wpływu na właściwe funkcjonowanie człowieka. (Brzezińska, 2016, s. 73). "Charakterystyka wzoru zachowania C wykazuje zbieżność z wzorcami lękowym, lękowo-unikowym, z nieumiejętnością ekspresji uczuć, a także pozorną, fasadową niezależnością, wytrzymałością i samowystarczalnością". (Kubacka-Jasiecka, 2006, s.205). Brytyjski psychiatra i psychoanalityk J. Bowlby podkreślał negatywne konsekwencje braku uczuciowej bliskości pomiędzy dzieckiem, a opiekunem, szczególnie matką. "Sytuacja utraty matki staje się wyznacznikiem zaburzeń - źródłem pojawiania się gniewu i lęku..., nawet krótkotrwała rozłąka, powierzchowność lub niedopasowanie kontaktów mogą powodować długotrwałe konsekwencje rozwojowe".(Kubacka-Jasiecka, 2006, s. 204). Zdaniem Bowlby`ego, w wieku dorosłym ten "gniewny protest", powodowany cierpieniem, 6

obawą, napięciem wyniesionym z dzieciństwa może trwale nasilać lęk i tendencje depresyjne. Wspomniane już wcześniej badania prowadzone przez Kubacką-Jasiecką, którymi objęto kobiety po zabiegu mastektomii, wskazują na bardzo istotną korelację między WZC a niekorzystną relacją z matką. Kobiety po zabiegu prezentowały zdecydowanie bardziej negatywny obraz matki niż kobiety zdrowe. Miały więcej pretensji i zarzutów pod ich adresem. Ujawniały poczucie żalu i krzywdy. Twierdziły, że "matki nigdy nie miały dla nich czasu, były życiowo niezaradne". (Kubacka-Jasiecka, 2006, s. 211).

Analiza przypadku i wnioski E. ma 40lat, z wykształcenia jest fizjoterapeutą, studiuje psychologię na III roku IOS. Zawodowo pracuje jako wykładowca w szkole wyższej w Gorzowie Wielkopolskim. E. od 7lat choruje na nowotwór, początkowo był to nowotwór piersi lewej, następnie po 4 latach wykryto zmiany nowotworowe w piersi prawej, obecnie ma przerzuty do kości, regularnie co tydzień dojeżdża do Szczecina na chemioterapię. E. wykazuje zachowania i cechy charakterystyczne dla osobowości typu C. E. jest osobą cechującą się wysokim poziomem uległości „chciałam zadowolić wszystkich dookoła, wolałam nie forsować swojego zdania tak dla świętego spokoju, żeby inni byli zadowoleni, na początku zadowalałam rodziców, później partnera. W pracy byłam taka cichutka i bezkonfliktowa. Zależało mi zawsze, żeby moja siostra się na mnie nie złościła. Konfliktów unikam”. Kolejną cechą charakterystyczną dla E. jest neurotyzm, który objawiał się w jej przypadku wysokim poziomem lęku oraz wstydu. „Lęk mi towarzyszył bardzo długo, do dzisiaj pamiętam, jak moja siostra wchodziła na drzewo, to dokonywałam analizy w głowie, że jak wejdę to się gałąź złamie, a jak wejdę to się zsunie, a może nie wejdę, itd. Bałam się też zjeżdżać ze zjeżdżalni. Zawsze miałam problem, żeby głośno zawołać mamo, 7

jako dziecko, nie mogłam głosu wydobyć, wstydziłam się wołać mamę, jak inne dzieci.” E. cechuje się wysokim poziomem introwersji:” Najchętniej spędzam czas sama na rowerze lub biegając. Kiedy mam problem, to wsiadam na rower i jadę. Nie rozmawiam z rodzicami o mojej chorobie, nie chcę, żeby myśleli, że jestem bardziej chora niż jestem. Od 3lat jestem sama i dobrze mi bardzo, uspokaja mnie las”. Można uznać, że E.a radzi sobie z problemami w sposób unikowy: „Gdy mi było źle, lub miałam jakiś problem wsiadałam na rower i jechałam przed siebie”. E. jest osobą zależną emocjonalnie od najmłodszych lat, wykazuje silny lęk przed odrzuceniem, na początku przez swoją silniejszą siostrę bliźniaczkę, a później przez swoich partnerów. Mimo poczucia niespełnienia nie potrafiła odejść od męża, tylko trwała w poczuciu nieszczęścia. „Dusiłam się w sobie ...przykłady: kupiliśmy z byłym mężem duży dom na wsi pod lasem .Adam pracował w Hamburgu i przyjeżdżał na weekendy .Ja sama z małym dzieckiem dojeżdżałam codziennie na 7 do pracy 20 km w trudnych warunkach pogodowych ale co tam:) paliłam w piecu nieudolnie bo wychowałam się w mieście ...ale co tam:) siedziałam samotnie wieczorami a miałam 30 lat ale co tam:) ...mąż wracał i skupiał cała moja uwagę na sobie: przepracowany, zmęczony itp, a mi chciało się ŻYĆ tak w pełni rodzinnie i pękło ...zaczęłam powolutku mówić o swoich trudach i zostałam niezrozumiana ja wówczas często mówiłam że czuję jak umieram za życia ze coś nie tak ...zachorowałam na nadczynność tarczycy, serce kołatało, w głowie się kręciło a mąż nie chciał takiej Ewuni bo ona wcześniej zawsze pełna energii wigoru taka bezproblemowa na zewnątrz, ale ja trwałam.”. E. całe życie tłumiła emocje, wykazywała nadmierną kontrolę: gniewu, złość, chęci życia. By zachować dobre i spokojne relacje z najbliższymi rezygnowała z siebie, ze swoich potrzeb, swoje zachowania nakierowywała na zadowolenie innych. E. swoje związki budowała na oddaniu i zaspokajaniu potrzeb partnerów, maskowała swoje prawdziwe emocje. Gdy chciała zmienić tą sytuację, partnerzy nie akceptowali innej E. i porzucali ją (rozwód, odejście partnera). E. przeżyła traumę w postaci odrzucenia i rozwodu.

8

W przypadku E. można przypuszczać, że relacja z Matką mogła być osłabiona lub w pewien sposób wytworzyć się nieprawidłowo. „Zazwyczaj to moja siostra była bliżej mamy, to ona była lepsza, pilniejsza, zawsze miałam poczucie, że jestem ta druga w kolejności, ale może tak mi się wydaje. Pamiętam jak byłam mała, mama pojechała do szpitala, długo jej nie było, nie wracałam do tematu, nie wiem na co chorowała”. E. ciągle konkurowała z siostrą o uwagę mamy. Ważnych tematów nie poruszała i nie wyjaśniała. Tabela: Wnioski ogólne dotyczące powstania mechanizmu zaburzenia. Czynniki wewnętrzne: Wysoka introwersja versus praca z ludźmi, Lęk, wstyd, tłumienie emocji, nadmierna kontrola emocji, bierność, ugodowość, lęk przed odrzuceniem, niedostatek „nadopiekuńczej” funkcji JA, nadmierna pomoc innym (altruizm), maska ciągłego zadowolenia, Niskie poczucie własnej wartości. Czynniki temperamentalne: WS↑, RE ↑, P ↑, W↓

Czynniki zewnętrzne: Lękliwa matka, dominująca siostra Przerwana więź z obiektem (długotrwały pobyt matki w szpitalu, rozwód)

Rozwód (jako trauma) Oczekiwanie przez najbliższych podporządkowania, ugodowości, zaspokajania ich potrzeb

Styl radzenia sobie ze stresem: unikowy Klasyfikacja zaburzenia wg ICD 10 : F 41 – zaburzenia lękowe; F 45 – zaburzenia (dysfunkcje) występujące pod postacią somatyczną. Mechanizm powstania zaburzenia (hipoteza właściwa): 1.Choroba jako wynik wieloletniego lęku, tłumienia emocji, niedostatku w realizacji siebie i swoich potrzeb, zaspokajania potrzeb innych. 2. Choroba jako próba zwrócenia na siebie uwagi matki, jako przejaw rywalizacji z siostrą o jej atencję. Hipoteza alternatywna: 1. Depresja silnie korelująca z chorobą tarczycy, wtórnie zaburzenia somatyczne związane z chorobami onkologicznymi. 2. Nawracająca trauma związana z długotrwałym pobytem matki w szpitalu. Bibliografia: Brzezińska, A., I. (red.). (2016). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Buttcher, J., Hooley, J., Mineka, S. (2017). Psychologia zaburzeń. DSM V. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

9

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (red.). (2016). Psychologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Kubacka-Jasiecka, D. (2006). Funkcjonowanie emocjonalne kobiet po mastektomii z perspektywy rozważań nad wzorem zachowania typu C (WZC). Sztuka leczenia. t.XIII, nr 3-4. Mirski, A. (2016). Typy biopsychospołeczne, wzory zachowania i osobowość w ujęciu psychosomatycznym. Kraków: AGH. Orzechowska, A., Gałecki, P. (red.). (2014). Zaburzenia psychosomatyczne w ujęciu terapeutycznym. Wrocław: Wydawnictwo Continuo. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, ICD -10. Tom 1. Wyd. Światowa Organizacja Zdrowia 2009.

10...