Sociologie module 2 PDF

Preview

Summary

Module 2: ONZEKERHEID EN DE OPKOMST VAN DE RISICOMAATSCHAPPIJ...

Description

Module 2: ONZEKERHEID EN DE OPKOMST VAN DE RISICOMAATSCHAPPIJ

1) Waarom onze onzekerheid paradoxaal is. We leven in de westerse landen in één van de rijkste en meest zekere samenlevingen ooit. Toch voelen mensen zich onzeker (omwille toekomst kinderen, klimaatveranderingen, jobzekerheid, partners en relaties,..)

2) Waarom we in één van de meest zekere samenlevingen ooit leven Europa is al 70 jaren gespaard van oorlogen. Materiële welvaart was in België en Nederland nog nooit zo hoog (zelfs na de bankencrisis). Sociale zekerheid verzekert ons inkomen op onze oude dag, bij ziekte en werkeloosheid. Medische wetenschap vordert en kan ziektes en aandoeningen genezen of minstens beheersen. Alles is verzekerd: brand-, familiale- en auto verzekering; Ziekte-en hospitalisatieverzekering; Aankoop huis met een levensverzekeringen (=lening met schuldsaldoverzekering); Reis met annulatie- en reisbijstandsverzekering.

3) Hoe we onzekerheid kunnen verklaren? Onze maatschappij evolueert razendsnel en verandering lijkt de norm. Die snelle en voortdurende veranderingen maken mensen onzeker over hun leven en toekomst.(= keuzes maken zonder zekerheid)

Hoe onzekerheid begrijpen volgens volgende 3 hedendaagse sociologen Furedi, Bauman en Castel 4) Wat Furedi bedoelt met een cultuur van angst. Volgens de Britse socioloog Frank Furedi leven we in een cultuur van angst. (ziektes, terreur,…) Hij wijst op de dubbelzinnige omgang met angst, onzekerheid en risico’s: Sommige reële risico’s raken ons amper (verkeersongevallen, klimaatopwarming) en andere relatief onwaarschijnlijke risico’s obsederen ons (risico op kindermisbruik) De Westerse wereld zou door angst steeds meer geobsedeerd raken door veiligheid. Hij waarschuwt dat angst verlammend kan werken en dat een deel van onze angsten overtrokken zijn maar zit er naast door klimaatrisico’s te bagatelliseren. (→ ontkenning helpt onzekerheid niet begrijpen)

5) Wat volgens Bauman vijf oorzaken van de huidige onzekerheid zijn (Joods-Pools-Britse socioloog) Zygmunt Bauman: Onzekerheid is een basiskenmerk in de 21ste eeuw. Onze reactie erop is ambivalent: uitdagend (= gevoel van vrijheid) en tegelijk psychisch belastend en zenuwslopend. Mensen gaan onzekerheden uit de weg dmv korte termijn denken, xenofobie (= vreemdelingenangst) en afscherming van verandering (= terugplooien op zichzelf). Bauman verzet zich dat flexibiliteit de remedie is 1) de overgang van een solid modernity (= 20ste eeuw: een stabiele moderniteit met vaste instituties waarin mensen een levensproject konden uitbouwen) naar een liquid modernity (= 21ste eeuw: een vloeibare flexibele en versplinterde samenleving. We kennen liquid lifes, vloeibare levens waarin mensen flexibel inspelen op veranderingen, opportuniteiten en risico’s.=geen houvast. bv smartphone, homebanking 2) Groeiende scheiding tussen macht en politiek. Niet alleen door de globalisering maar ook in eigen land. De erosie v/d nationale staten geeft vrij baan aan wereldwijde economische machten. De terugtrekking v/d politiek betekent een afbrokkeling van vroegere beschermende kaders bv de financiële crisis Geen enkele regering kan de crisis beïnvloeden → markt en beurzen winnen aan belang. 3) De verzwakking v/d sociale zekerheid. Uitkeringen lopen achter op de lonen. (competitie is hipper dan solidariteit)

7

4) Tijdshorizon krimpt: korte termijn denken heerst zowel in bedrijfsleven, financiële markt, politiek en privéleven. Wat oud is, is out. De enige zekerheid lijkt die van verandering. Bv relaties niet meer ‘voor het leven’, mét diploma nog verder studeren. MAAR bv klimaatopwarming langere termijn denken nodig om de juiste maatregelen te nemen. 5) Privatisering van risico’s: mensen moeten maar zelf leren hoe ze met onzekerheid omgaan. Mogelijkheden die mensen hebben zijn ongelijk verdeeld.bv: kindercrèche voor kind geboren is, pensioensparen, bij hoge ozonconcentratie zelf beslissen of we binnen blijven of niet,…

6) Hoe Castel tegenover onzekerheid staat (Franse socioloog) Volgens Robert Castel zoeken we zo hard naar zekerheid dat we ons eigen en elkaars gevoel van onzekerheid versterken. Bv veiligheidsdebat (inbraken in een wijk → mensen angstig om ’s avonds op weg te zijn) + Individuen hebben niet alle mogelijkheden om met onzekerheid om te gaan. De maatschappelijke context begrenst mee onze keuzevrijheid. bv in Europa mag alleen overheid wapens gebruiken. We hebben nood aan sociale bescherming via collectieve instituties bv sociale zekerheid. Dus bestaande systemen van sociale bescherming koesteren, moderniseren en versterken.

7) Wat het belang is van een sociologisch kader om die onzekerheid te bestuderen Om alle maatschappelijke veranderingen beter te kunnen begrijpen hebben we een bril nodig om scherper te kunnen zien, een kader om de dagelijkse waarnemingen te kunnen ordenen en interpreteren. Met welke bril kijken we? Hoe de samenhang tussen onzekerheid op verschillende domeinen zien? Sociologen: vanuit welke theorie of paradigma kijken we?

8) Wie is Ulrich Beck? (in de voetsporen van Max Weber om samenlevingen als geheel te analyseren) Duitse socioloog, begon in de jaren ‘70 als arbeidssocioloog. Hij bestudeerde individualisering in de jaren ’80 en koppelde dit aan de ecologische problematiek met focus op globalisering en diversiteit.. Zijn basisboek: Risikogesellschaft. Auf dem Weg in eine andere Moderne (1986) met de analyse van onze samenleving als een risicomaatschappij. In 2007 vatte Beck 20 jaren onderzoek samen in Weltrisikogesellschaft. Auf der suche nach verlorenen Sicherheit. Ulrich Beck biedt een kritische analyse van de hedendaagse maatschappij èn een sociologische bril om naar de maatschappelijke veranderingen van vandaag te kijken. Stelt de basisvraag: Wat zijn de meest ingrijpende veranderingen eind 20ste, begin 21ste E, in (westerse) wereld? Einde 20ste eeuw geleidelijke overgang naar een mondiale risicomaatschappij.

9) Hoe we van de industriële maatschappij naar een nieuw soort samenleving evolueren In de 21ste eeuw leven we in Europa niet langer in een industriële maatschappij: Overgang van industriële maatschappij naar risicomaatschappij: Industriële revolutie 19de eeuw: van agrarische samenleving naar maatschappij die rond fabrieken uitgroeide (uitvinding stoommachine) De fabriek als metafoor voor de maatschappij. Als symbool van groeiende rijkdom en vooruitgang en de strijd v/d arbeidersklasse tegen uitbuiting. De industrie vormde de materiële onderbouw v/d moderniteit. Met de invoering van de lopende band (Henry Ford) ontstond de (fordistische) massaproductie van identieke goederen (auto’s, televisies, kippen, melk,…) Na WO II leven we ‘voorbij’ de industriële maatschappij. Vanaf de jaren ’60 v/d 20ste eeuw nam het belang v/d industrie af (sec. sector) en groeide de dienstensector. Er was sprake v/d overgang naar postindustriële maatschappij of diensteneconomie (bank, onderwijs) Ook overgang naar kennismaatschappij (onderwijs, onderzoek), informatiemaatschappij (media, financiële wereld, onderwijs) of digitale maatschappij. Ook het einde v/d moderniteit en het aanbreken v/d postmoderne maatschappij.

8

10) Wat verstaan we onder de risicomaatschappij van Ulrich Beck? Beck hanteert geen uitgewerkte definitie van de risicomaatschappij, maar vele omschrijvingen die elkaar aanvullen. Risico als ‘gevaar lopen’: een concept uit de moderne tijd (Anthony Giddens) Risico’s niet alleen catastrofes, maar ook anticipatie erop (=hoe we ermee omgaan) De risicomaatschappij betekent het in vraag stellen van de controleerbaarheid, berekenbaarheid en mogelijkheid van compensatie van risico’s. Risicomaatschappijen zijn ‘ samenlevingen geconfronteerd met de zelf gecreëerde mogelijkheid alle leven op aarde te vernietigen’.(tot 40x zelfs) De ecologische crisis (bv nucleaire ramp van Tsjernobyl) is 1 v/d belangrijkste elementen die bijdragen tot de overgang naar een risicomaatschappij maar ook de evolutie van sociaal-economische risico’s of individualiseringsrisico’s . De ecologische crisis is ook een sociale crisis. Het begrip risicomaatschappij is gelaagd. Het bevat ook een kritiek op het vastlopen van de moderniteit als gevolg van haar eigen succes.

11) Wat zijn de 4 kenmerken van de risicomaatschappij 1) Risico’s domineren de agenda Op persoonlijk (relaties, kinderen), maatschappelijk (terreur, oorlog) en politiek vlak Door mensen veroorzaakte risico’s. Het gaat niet om catastrofes, natuurrampen of een noodlot waar we geen greep op hebben.→ WEL: Nucleaire rampen (Tsjernobyl), chemische rampen (Bhopal), de vernietigingscapaciteit, aantastingen van ons ecosysteem (de klimaatopwarming), nieuwe technologieën (genetische manipulatie, nanotechnologie) Anthony Gidddens (Britse socioloog): Door mensen geproduceerde onzekerheid door interventies in de natuur en in het sociale leven = manufactured uncertainty (12) Meer (kwantitatieve) en andere (kwalitatieve)risico’s. Vaak voorbij grenzen van ruimte en tijd (Fukushima, Tsjernobyl, klimaatopwarming). Waarvan vandaag nog niet alle slachtoffers geboren zijn. Niet alleen de risico’s zelf veranderen onze wereld maar ook hoe we ermee omgaan. Sommige reële risico’s minimaliseren we (zoals risico op longkanker door sigaretten, risico klimaatopwarming, ). Andere vermeende risico’s worden uitvergroot (risico terroristische aanslagen).→ Productie van onzekerheid centraal.

2) Nieuwe sociale strijd om de verdeling van risico’s (verschuiving) (13) Niet meer alleen om de verdeling v/d rijkdom (vakbonden die strijden om eerlijker inkomen en betere arbeidsvoorwaarden) maar ook om de verdeling v/d risico’s (boutade v Beck: het gaat om de verdeling v/d ‘bads’ en niet de ‘goods’) Zowel risico’s op wereldvlak (opwarming v/d aarde) als op ecologisch (DHL nachtvluchten: economische groei of gezondheid), sociaal (Ford Genk) en individueel vlak (risico op werkloosheid of echtscheiding ). èn een strijd om de definitie van risico’s . Welke risico’s vinden we aanvaardbaar en welke niet? Strijd tegen sigaretten: 50 jarige strijd? Jaren ’70 eerste maatregel!; Hormonen toedienen aan vee?

3) Bestaande instituties lopen vast en bieden onvoldoende antwoord op nieuwe risico’s Instituties zijn die vaste structuren die vorm geven aan onze samenleving. Sociale zekerheid, gezin en huwelijk, onderwijs, arbeidsmarkt, beurs , nationale parlementen… (14) → legitimiteit brokkelt af. Onverzekerbaarheid: Sommige risico’s ontoerekenbaar en onberekenbaar (nucleaire rampen, terreuraanslagen); Klassieke regels v betrouwbaarheid, schuld en causaliteit vervallen (banken, verzekeringen)

9

Anthony Giddens definieert de risicomaatschappij als een industriële maatschappij die op haar eigen grenzen stuit, waarbij die grenzen de vorm aannemen van geproduceerde risico’s = manufactured risk (12) (= niet langer als ongewenste neveneffecten) Risicomaatschappij vormt een crisis v/d instituties v/d moderniteit.= afbrokkelend vertrouwen in instituties

4) Mondialisering van risico’s (15) Ecologisch: uitputting grondstoffen, broeikaseffect, aantasting ozonlaag, verdwijnen van regenwouden, verwoestijning of vervuiling van de zoetwatervoorraden; Economische globalisering: bv. invloed van de financiële crisis in 2008 (Amerika) op financiële wereld, economieën, bedrijven, werknemers en burgers ; Migratie; Terreurdreiging na 11/9/2001: bv veiligheidscontroles op vliegtuigen, wetgeving op privacy Mondiale risico’s zijn (3 kenmerken): - Gedelokaliseerd: voorbij grenzen van ruimte en tijd - Onberekenbaar: impact niet geheel voorspelbaar - niet-compenseerbaar: de schade is niet afkoopbaar of vergoedbaar Media speelt hier een grote rol : zij bepalen wat wij als risico’s zien. Dat wat niet in beeld komt bestaat amper bv dagelijkse conflicten in Palestina Typevoorbeelden: klimaatopwarming, terreur, financiële crisis, olielek in Golf van Mexico (2010)

16) Welke fases in de risicomaatschappij onderscheiden we? Beck onderscheidt 2 fases in de overgang naar risicomaatschappij 1ste fase: Risico’s zijn nog residueel =als restrisico’s die niet zo belangrijk zijn of vanzelf zullen verdwijnen. Bv. het onschadelijk maken van nucleair afval (jaren ’60, 20ste eeuw): bouwen van kerncentrales: → Och we stoppen dat in vaten en stapelen deze op → we dumpen deze vaten in zee → de vaten roesten in de zee en dan stockeren we ze ergens anders he → tot vandaag kunnen we het afval nog steeds niet verwerken Ze zoeken een antwoord uit de oude denkcategorieën v/d industriële maatschappij zonder het nieuwe v/d risicomaatschappij te onderkennen = een technocratische benadering 2de fase: Men wordt zich bewust v/d risico’s en van hun samenhang met onze wijze van consumptie en productie. Maatschappelijk debat over de keuzes. Bepaalde aspecten van de industriële maatschappij worden sociaal en politiek problematisch. Er is nood aan herdefiniëring van de maatschappij en haar instituties, aan een 2de moderniteit. Bv verbod op roken, andere manier van energie zoeken Merkwaardig stopt het hier voor Ulrich Beck. Nochtans vinden we bij hem de verwachting dat die publieke reflectie uit de 2de fase moet leiden tot een andere maatschappij. 3de fase: (reflexieve fase) Opnieuw greep op bestaande risico’s bv ozonlaag herstelt zich weer door verbod productie bepaalde gassen Preventie: voorkomen van nieuwe risico’s bv oprichting federaal voedselagentschap als antwoord op de dioxinecrisis bij kippen (1999) – traceerbaarheid voedselketen Geen homogeen proces: op verschillende domeinen zijn verschillende fases mogelijk. De focus op risico’s is ook een aanzet tot maatschappelijke verandering.

10

17) Welke risicodomeinen onderscheiden we? (verwevenheid is cruciaal!) 1) Ecologische risico’s: → Globale (bv klimaatopwarming), wereldwijd en in de persoonlijke leefwereld. 2) Sociaal-economische risico’s en gobalisering: → Armoede, sociale uitsluiting, werkloosheid, burn-out 3) Individualiseringsrisico’s: → Onzekere vrijheid en gevolgen persoonlijke keuzen. 4) Tijdsrisico’s en veranderende relatiepatronen: → Combinatie arbeid en gezin → Individu als planbureau = worstelen met tijdstekort 5) Migratierisico’s en superdiversiteit: → Onzekerheid bij autochtonen én allochtonen

18)Hoe kan je actuele maatschappelijke ontwikkelingen of gebeurtenissen (klimaatcrisis, financiële crisis, Fukushima..) interpreteren vanuit het sociologisch kader van Ulrich Beck? (zie ook volgende hfdstkn ...)

11...