SoSyal Bilimlerde araştırma yöntemleri Felsefe – Yöntem – Analiz PDF

Preview

Summary

Doç. Dr. Sait GÜRBÜZ & Doç. Dr. Faruk ŞAHİN SoSyal Bilimlerde araştırma yöntemleri Felsefe – Yöntem – Analiz  Bilim Felsefesi ve Bilimsel Araştırma Süreci  Nicel ve Nitel Araştırma Yöntemleri  Örnekleme, Veri Toplama ve Ölçme  IBM SPSS ve LISREL ile Veri Analizi ve Raporlama (IBM SPSS ve LIS...

Description

Accelerat ing t he world's research.

SoSyal Bilimlerde araştırma yöntemleri Felsefe – Yöntem – Analiz Emre KIRAN

Related papers

Download a PDF Pack of t he best relat ed papers 

Bilim Sosyal Bilimler ve Sosyal Araşt ırma Şeref Uluocak

Kit ap: Sosyal Bilimlerde Araşt ırma ve Tez Yazım Yönt emleri Ferhat SAYIM (Prof.Dr.) Arast rma Yont emleri Padem Goksu konakli Halis Akboğa

Doç. Dr. Sait GÜRBÜZ & Doç. Dr. Faruk ŞAHİN

SoSyal Bilimlerde araştırma yöntemleri Felsefe – Yöntem – Analiz  Bilim Felsefesi ve Bilimsel Araştırma Süreci  Nicel ve Nitel Araştırma Yöntemleri

 Örnekleme, Veri Toplama ve Ölçme

 IBM SPSS ve LISREL ile Veri Analizi ve Raporlama

(IBM SPSS ve LISREL Uygulamalı, Veri CD’li) Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 2. Baskı

SEÇKİN | Sosyal Bilimler

Sosyal Bilimlerde Araşırma Yöntemleri Sait Gürbüz & Faruk Şahin

SEÇKİN | Sosyal Bilimler No: 134 ISBN 978-975-02-3113-1

440 Sayfa, 18,5x23,5 cm. 1. Sosyal Bilim anlayışları

6. Veri Toplama Teknikleri

2. Bilimsel araşırma

7. Ölçme ve işleimselleşirme

İkinci Baskı: Ocak 2015 (Ankara)

3. araşırma Tasarımı

8. hipotez Testleri

Sayfa Tasarımı: ilhan Eroğlu

4. araşırma Yöntemleri

9. Veri analizi

5. Evren ve Örneklem

10. IbM SPSS

Kapak Tasarımı: Musa Gündoğan © Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. a.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. a.Ş.’ye aiir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alınılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğalılamaz. Saış ve Dağıım: Merkez Sağlık Sok. no: 21 06410 Sıhhiye / ankara Tel : (312) 435 30 30 Faks: (312) 435 24 72 [email protected]

Şube Strazburg Cad. no: 23/B Sıhhiye / ankara Tel: (312) 230 52 62 [email protected]

Şube abide-i hürriyet Cad. no: 193/a Şişli / iSTanBUL Tel: (212) 234 34 77 Faks: (212) 231 24 69 [email protected]

Şube anadolu adalet Sarayı C-Blok Zemin Kat no: 29 Kartal / iSTanBUL Tel-Faks: (216) 303 11 23 [email protected]

Web Sitesi: www.seckin.com.tr

Seçkin Yayıncılık Seriika no: 12416 Baskı: Sözkesen Matbaacılık Tic. Ltd. Şi. – Seriika no: 13268 iVOGSan 1518 Sok. Mat-Sit işmerkezi no: 2/40 Yenimahalle /anKaRa - Tel: (0–312) 395 21 10

Şube istanbul adalet Sarayı D Blok 2. Bodrum Kat Çağlayan/iSTanBUL Tel-Faks: (212) 240 00 15 [email protected]



2. Baskıya Önsöz

Değerli okurlar, kitabımızın ilk baskısını gerçekleştirdiğimiz 2014 Haziran ayından bu yana gecen beş aylık bir zaman içerisinde birinci baskı tükendi. Bu durum, araştırma yöntemlerini farklı bir bakış açısıyla ela alan bu kitabımıza gösterilen yoğun ilginin bir tezahürüdür. Şu ana kadar, okurlarımızdan ve meslektaşlarımızdan kitap ile ilgili oldukça fazla olumlu geri bildirim aldık. Bununla birlikte bazı okuyucularımızın kitap ile ilgili önerileri de oldu. Bu baskıda hem sizlerden gelen öneriler doğrultusunda bazı düzenlemeler yaptık hem de “düzenleyici (moderator) değişkenle regresyon analizi” başlıklı yeni bir konuya yer verdik. Yazarlar olarak bizi asıl motive eden ve yüreklendiren unsur, sizlerden aldığımız teveccühtür. Okuyucu ve meslektaşlarımızdan gelen bu ilgi, kitabın bundan sonraki basımları için bize güç vermekte ve ilham kaynağı olmaktadır. Kitabın, yaşayan ve güncel bir eser olarak araştırmacılar için temel başvuru kaynağı olabilmesi, büyük ölçüde sizlerden gelecek ilgi ve önerilere bağlı olduğunu hatırlatmakta fayda görüyoruz. Değerli okur ve meslektaşlarımıza, kitap ile ilgili bizlere ulaştırdığı her türlü eleştiri, katkı ve önerilerinden dolayı şükranlarımızı arz ediyoruz ve tüm yapıcı geri bildirimleri, kitabın bundan sonraki basımlarında da dikkate alacağımızı belirtmek istiyoruz. Doç. Dr. Sait GÜRBÜZ – Doç. Dr. Faruk ŞAHİN Ankara, 2014



Sunuş

Bu kitabı yazma fikri, aslında pratik bir ihtiyaçtan doğmuştur. İlk kıvılcım, kitabın birinci yazarının, sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri dersini; bilim felsefesi, yöntem, analiz ve uygulamaları içeren bir kurguda vermesi ile başlamıştı. Ancak bu içeriğe sahip bir ders izlencesini yürütebilmek için dersi takip eden öğrencilerin beş ayrı araştırma yöntemleri kitabı edinmeleri ve takip etmeleri gerekiyordu. Bu ihtiyaçtan hareket ile acaba sosyal araştırmaların dayandığı temel felsefeyi, temel araştırma süreci ve yöntemlerini, sıklıkla kullanılan analizlerin yapılmasını, yorumlanmasını ve raporlanmasını uygulamalı bir biçimde kapsayan bir araştırma yöntemleri kitabı yazılabilir mi düşüncesi, kitabın ikinci yazarı ile paylaşılmış ve kitap yazma fikri hayata geçirilmiştir. Kitabın Amacı ve Hedef Kitlesi Kitabın amacı; hedef kitleye, sosyal bilim araştırmalarının dayandığı temel felsefe, sosyal bilim araştırmalarında kullanılan yaklaşım, yöntem ve teknikler, yaygın kullanılan istatistikî analizlerin yapılması ve yorumlanması ve bilimsel yazım düzeni konularında bilgi, beceri ve yetkinlik kazandırmaktır. Kitabın hedef kitlesi, sosyal bilim alanlarında (işletme, psikoloji, sosyoloji, eğitim bilimleri, siyaset bilimi, spor bilimleri vb.) öğrenim gören lisans ve lisansüstü öğrencileri, sosyal ve toplumsal konularda araştırma yapacak öğrenci, akademisyenler ile sosyal bilim araştırmalarına ilgi duyan uygulamacılardır. Kanımızca, bilgiyi yaşadığı toplumun yararına kullanmak ve ahlak ve faziletiyle topluma numune-i imtisal olmak, her bilim insanının en temel amaçları arasındadır. Böyle ulvi bir amacın temel taşlarından birisinin de, alana katma değer katacak kitapların kaleme alınmasında saklı olduğunu düşünüyoruz. Yazarlar olarak aklımızın erdiği ölçüde, sınırlı bilgimiz nispetinde, sahip olduğumuz araştırma tecrübe ve görgümüzü elinizdeki kitaba yansıtmaya çalıştık. Ancak hiç şüphesiz, çoğu beşer gibi bizler de hatasız değiliz. Değerli öğrenci ve meslektaşlarımızın, kitap ile ilgili bizlere ulaştıracağı her türlü eleştiri, katkı ve önerilere açık olduğumuzu ve tüm yapıcı geri bildirimleri kitabın bundan sonraki basımlarında dikkate alacağımızı belirtmek isteriz. Organizasyon ve İçerik Kitap, toplam 15 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; araştırma yöntemlerinin önemi, bilimsel yöntem, bilim felsefesi ve sosyal bilim anlayışları gibi konulara değinilmiştir. İki ile beşinci bölümlerde, sırasıyla, bilimsel araştırma süreci ve araştırma sorunsalını belirleme, araştırmanın kavramsal çerçevesi, araştırma tasarımı ve araştırma evreni ve örnekleme konularına yer verilmiştir. Altıncı bölümde, ölçme ve işletimselleştirme işlemi; yedinci bölümde veri toplama teknikleri; sekizinci bölümde, veri analizine hazırlık konularına değinilmiştir. Dokuzuncu, onuncu, on birinci ve on ikinci bölümlerde, hipotez testleri ile faktör analizlerine (keşfedici-doğrulayıcı) ve bunların nasıl yapılaca-

8

Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

ğına yer verilmiştir. On üçüncü bölümde, nicel araştırma desenleri kapsamında deneysel araştırma ve meta analizi araştırmasına değinilmiştir. On dördüncü bölümde, nitel araştırma desenleri ve nitel veri analizi konusu işlenmiştir. Kitabın son bölümü olan on beşinci bölümde ise araştırma raporunun hazırlanması ve bilim etiğine yer verilmiştir. Kitabın Pedagojik Özellikleri Kitabın yazımında mümkün olduğunca basit ve anlaşılır bir dil kullanmaya ve anlatımları gerçek araştırmalardan örnekler vermek suretiyle daha sade hale getirmeye çalıştık. Bu kapsamda, bölümleri pedagojik bir anlayış içinde yapılandırılmaya gayret gösterdik. Özellikle, istatistikî analizleri karmaşık formülere boğmadan bir sosyal bilim araştırmacısının işine yarayacak ayrıntıda sunmaya ve hazır veriler üzerinden analizlerin nasıl yapılacağını, yorumlanacağını ve raporlanacağını uygulamalı olarak göstermeye çalıştık. Kitabın diğer pedagojik özellikleri şu şekilde sıralanabilir. Anahtar kelimeler: Her bölümün başında o bölümde anlatılacak konulara ilişkin anahtar terimler verilerek okuyucunun konuya alıştırılması sağlanmaya çalışılmıştır. Öğrenim kazanımları: Her bölümün başında ilgili bölüm okunup anlaşıldıktan sonra elde edilecek öğrenim kazanımları verilerek okuyucuya hedefler belirlenmiştir. Bölüm özeti: Bölüm sonlarında bölümde geçen konuların temel noktaları kısaca özetlenmiştir. Gözden geçirme ve tartışma soruları: Okuyucunun öğrenmiş olduğu konulardaki bilgisini ölçmek, sınava hazırlamak ve sınıf tartışmalarına zemin hazırlamak için her bölümün sonunda gözden geçirme ve tartışma sorularına yer verilmiştir. İnternet alıştırmaları: Sosyal bilim araştırmalarında internetin önemli bir işlevi olduğundan hareket edilerek okuyucunun internet üzerinden yapacağı alıştırmalar ile öğrendiklerini pekiştirmeleri sağlanmaya çalışılmıştır. Uygulamalar: Kitap içerisinde anlatılan her bir analizin ilgili programlar ile nasıl yapılacağı ve yorumlanacağı uygulamalı olarak gösterilmiştir. Raporlama: Bilimsel bir raporlarda (tez, araştırma makalesi vb.), istatistikî analizlerin ilgili yazında kabul gören haliyle nasıl raporlanması gerektiği örneklerle açıklanmıştır. Veri CD’si: Okuyucunun öğrenmiş olduğu analizleri kendisinin bizzat yaparak öğrenmesini sağlamak için gerçek deneklerden toplanmış birçok veri seti kitap ile birlikte kullanıma sunulmuştur. Öğretim görevlisi sunumları: Her bölüme ilişkin sunum slâytları hazırlanarak kitabı okutacak öğretim elemanlarının istifadesine sunulmuştur. Kitabı okutacak öğretim görevlileri, sunum slâytlarını yayın evi ile irtibata geçerek temin edebilecektir.



Teşekkür

Kitap yazımında, büyük ölçüde aile efradımıza ayırmamız gereken zaman dilimlerini kullandık. Bu nedenle hem onların bizi affetmelerini istiyor, hem de destek ve yardımlarından dolayı onlara teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kitabın bölümleri ortaya çıktıkça değerli görüş ve önerilerine başvurduğumuz meslektaşlarımıza ve araştırma görevlisi sevgili Özgür Ayhan ile Muhammed Ali Duran’a şükranlarımızı sunmamak büyük haksızlık olur. Titiz, hızlı ve takım ruhu içinde çalışarak kitabın okuyucu ile buluşmasına vesile olan Seçkin Yayıncılık A.Ş’nin değerli yönetici ve çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız.

Doç. Dr. Sait GÜRBÜZ – Doç. Dr. Faruk ŞAHİN Ankara, 2014



İçindekiler (Özet)

Bölüm 1: Bilimsel Yöntem ve Bilim Felsefesi ....................................................................... 19 Bölüm 2: Bilimsel Araştırma Süreci ve Araştırma Sorunsalını Belirleme .............................. 47 Bölüm 3: Araştırmanın Kavramsal Çerçevesi: Kuram, Model, Hipotez, Değişken ve İşletimselleştirme ................................................................................................. 65 Bölüm 4: Araştırma Tasarımı: Araştırma Desen ve Yöntemlerinin Sınıflandırılması .............. 93 Bölüm 5: Araştırma Evreni ve Örnekleme .......................................................................... 119 Bölüm 6: İşletimsel Tanımlama ve Ölçme .......................................................................... 141 Bölüm 7: Veri Toplama Teknikleri ....................................................................................... 167 Bölüm 8: Veri İşlemeye Hazırlık, Temel İstatistikî Ölçüler ve Analiz Türleri ......................... 195 Bölüm 9: Nicel Veri Analizi – I: Hipotez Testleri .................................................................. 217 Bölüm 10: Nicel Veri Analizi – II: Korelasyon ve Regresyon Analizleri .................................. 253 Bölüm 11: Keşfedici Faktör Analizi ve Güvenilirlik Analizi..................................................... 299 Bölüm 12: Yapısal Eşitlik Modellemesi................................................................................. 321 Bölüm 13: Diğer Nicel Araştırma Desenleri: Deneysel Araştırma ve Meta Analizi ............... 345 Bölüm 14: Nitel Araştırma Desenleri ve Nitel Veri Analizi .................................................... 371 Bölüm 15: Araştırma Raporunun Hazırlanması ve Etik ......................................................... 407



İçindekiler

2. Baskıya Önsöz ...................................................................................................................................... 5

Sunuş ....................................................................................................................................................... 7

Teşekkür ................................................................................................................................................... 9

Bölüm 1 Bilimsel Yöntem ve Bilim Felsefesi

GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 21 NEDEN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ? ...................................................................................................... 21

BİLİM VE SOSYAL BİLİMLER .................................................................................................................. 23

BİLMENİN ALTERNATİF YOLLARI ........................................................................................................... 24 BİLİMSEL YÖNTEM ................................................................................................................................ 26 BİLİMSEL ARAŞTIRMA .......................................................................................................................... 28

SOSYAL BİLİMLERDE AKIL YÜRÜTME MANTIĞI: TÜMEVARIM VE TÜMDENGELİM ............................... 29

BİLİM FELSEFESİ: ONTOLOJİ, EPİSTEMOLOJİ VE AKSİYOLOJİ............................................................... 30

PARADİGMA KAVRAMI .......................................................................................................................... 31 SOSYAL BİLİM ANLAYIŞLARI ................................................................................................................. 33

SOSYAL BİLİMLERDE İŞLEVSELCİ, YORUMSAMACI, KÖKTEN İNSANCIL VE KÖKTEN YAPISALCI PARADİGMALAR .................................................................................................................................... 39 BİLİM FELSEFESİ VE ARAŞTIRMANIN ÇERÇEVESİ/YAPI TAŞLARI ......................................................... 42

BÖLÜM ÖZETİ ........................................................................................................................................ 44

GÖZDEN GEÇİRME VE TARTIŞMA SORULARI ........................................................................................ 44 İNTERNET ALIŞTIRMALARI .................................................................................................................... 45

Bölüm 2 Bilimsel Araştırma Süreci ve Araştırma Sorunsalını Belirleme

GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 49 BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI (SÜRECİ) ............................................................................... 49

ARAŞTIRMA SORUNSALININ BELİRLENMESİ ....................................................................................... 51 YAZIN TARAMASI .................................................................................................................................. 54

BÖLÜM ÖZETİ ........................................................................................................................................ 63 GÖZDEN GEÇİRME VE TARTIŞMA SORULARI ........................................................................................ 63 İNTERNET ALIŞTIRMALARI .................................................................................................................... 63

DİPNOTLAR ............................................................................................................................................ 64

14

Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

Bölüm 3 Araştırmanın Kavramsal Çerçevesi: Kuram, Model, Hipotez, Değişken ve İşletimselleştirme

GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 67 SOSYAL BİLİMLERDE KURAM ................................................................................................................ 67

SOSYAL BİLİM ARAŞTIRMALARINDA HİPOTEZ ..................................................................................... 71 SOSYAL BİLİM ARAŞTIRMALARINDA MODEL ....................................................................................... 74 SOSYAL BİLİM ARAŞTIRMALARINDA DEĞİŞKEN .................................................................................. 75 SOSYAL BİLİM ARAŞTIRMALARINDA VARSAYIM ................................................................................. 81

İŞLETİMSELLEŞTİRME ........................................................................................................................... 82

ARAŞTIRMA ÖNERİSİ YAZMA ............................................................................................................... 84

BÖLÜM ÖZETİ ........................................................................................................................................ 90

GÖZDEN GEÇİRME VE TARTIŞMA SORULARI ........................................................................................ 90

İNTERNET ALIŞTIRMALARI .................................................................................................................... 91

DİPNOTLAR ............................................................................................................................................ 92

Bölüm 4 Araştırma Tasarımı: Araştırma Desen ve Yöntemlerinin Sınıflandırılması

GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 95

ARAŞTIRMA TASARIMI ......................................................................................................................... 95 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI ............................................................................. 96

BENİMSEDİKLERİ TEMEL FELSEFE AÇISINDAN ARAŞTIRMA TASARIMLARI ........................................ 96 AMAÇLARI BAKIMINDAN ARAŞTIRMA TASARIMLARI ......................................................................... 99

KULLANDIKLARI YÖNTEM BAKIMINDAN ARAŞTIRMA TASARIMLARI ................................................ 100 NİCEL ARAŞTIRMA DESENLERİ ........................................................................................................... 103 NİTEL ARAŞTIRMA DESENLERİ ........................................................................................................... 108 KAPSADIKLARI SÜRE BAKIMINDAN ARAŞTIRMA TASARIMLARI ....................................................... 111

ANALİZ DÜZEYİ BAKIMINDAN ARAŞTIRMA TASARIMLARI ................................................................ 113 BÖLÜM ÖZETİ ...................................................................................................................................... 115

GÖZDEN GEÇİRME VE TARTIŞMA SORULARI ...................................................................................... 115 İNTERNET ALIŞTIRMALARI .................................................................................................................. 116

DİPNOTLAR ..........................................................................................................................