ĆW WDP Kolos - Materiały z ćwiczeń z wstępu do prawoznawstwa - opracowane do kolokwium. PDF

Preview

Summary

WPROWADZENIE Zdania – wypowiedzi posiadające wartość logicznąZdanie – (w języku potocznym) obejmuje takie wypowiedzi jak: zdania oznajmujące, zdania pytające czy zdania rozkazujące. Wartość logiczna przysługuje jednak tylko zdaniom oznajmującym.Zdanie w sensie logicznym – wypowiedź, w której stwier...

Description

WPROWADZENIE 

Zdania – wypowiedzi posiadające wartość logiczną

Zdanie – (w języku potocznym) obejmuje takie wypowiedzi jak: zdania oznajmujące, zdania pytające czy zdania rozkazujące. Wartość logiczna przysługuje jednak tylko zdaniom oznajmującym. Zdanie w sensie logicznym – wypowiedź, w której stwierdza się coś o rzeczywistości, stwierdza się, że coś jest lub czegoś nie ma np. może stwierdzać, że dany przedmiot ma taką to a taką cechę, że należy do pewnej klasy przedmiotów, że między danymi przedmiotami zachodzi określony stosunek itp. Zdanie jest prawdziwe, gdy istnieje stan rzeczy, którego istnienie to zdanie stwierdza. Zdanie jest fałszywe, gdy ten stan rzeczy nie istnieje. Np. „Śnieg jest biały” (zdanie prawdziwe), „Wszystkie koty są czarne” (zdanie fałszywe). 

Pozostałe rodzaje wypowiedzi – nie posiadające wartości logicznej (dyrektywy, oceny).

Dyrektywy – Zalicza się do nich: norma, przepis, zasada, reguła, wskazówka, rada, zalecenie, sugestia itp. Wszystkie te dyrektywy to skonwencjonalizowane akty werbalne (wyrażone słowami) wpływania na zachowanie się ludzi. Normy odróżniają się od dyrektyw tym, że są aktami oddziaływań stanowczych. Normy (przepisy) – wypowiedź, która ma za zadanie wpłynąć na zachowanie adresata tej wypowiedzi, wskazuje jakie zachowanie powinno nastąpić. Np. „Nie wolno ściągań na egzaminach”. Można je łatwo przekształcić w wypowiedzi: „Jest nakazane, żeby…”. Jednak użyte w sprawozdaniu sądowym będą zdaniami opisowymi. O tym jaką formą mają dane wypowiedzi decyduje odmienność spełnianych przez nie funkcji. Zdania opisowe – opisują zachowania. Przepisy nie pełniąc funkcji opisowej nie mogą być kwalifikowane w kategoriach prawdy lub fałszu. Normy: normy prawne, normy moralne, normy obyczajowe, normy religijne, normy językowe, moda. Norma prawna = przepis prawa (przepis prawny) Oceny – wypowiedź, która wyraża aprobatę lub dezaprobatę wobec jakiegoś stanu rzeczy. Oceny te rzadko są jedynie ekspresją naszych upodobań czy preferencji. Często posiadają one pewne odniesienie do akcentowanych standardów czy kryteriów. Spełnianie lub niespełnianie przez nie tych standardów powoduje, że zajmujemy wobec nich postawę aprobującą lub dezaprobującą (za lub przeciw). Wypowiedź jest prawdziwa/fałszywa, gdy opisuje jakiś stan rzeczy zgodnie/niezgodnie z rzeczywistością. Jeżeli jakaś wypowiedź niczego nie opisuje, a jedynie wyraża aprobatę/dezaprobatę, to nie możemy jej kwalifikować w kategoriach prawdy/fałszu. Stąd oceny, normy należą do wypowiedzi nonkognitywnych, nie mających wartości poznawczej. Podział na oceny: zasadnicze (właściwe) i instrumentalne (celowościowe, utylitarne). o o

Zasadnicze – oceniają dany przedmiot „dla niego samego”, bez względu na jego relację do innych przedmiotów. Instrumentalne – oceniają dany przedmiot jako „dobry środek”, ”środek do dobrego”, „dobry środek do dobrego”, czy też ze względu na skutki, które powoduje.

1

ROZDZIAŁ 1 – PRZEPIS PRAWA 1. Rozumienie przepisu prawa Przepisy prawa – są ustanawiane mocą tzw. generalnych normatywnych aktów prawnych (mocą konstytucji, ustaw, rozporządzeń), są wypowiedziami językowymi „zastanymi” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych. Przy rozumieniu przepisów prawa pojawiają się rozbieżności, mimo to możemy wykazać pewne cechy:  

 

Jest jednostką redakcyjną (jednostką systematyzacyjna aktu prawnego): artykuł, paragraf, punkt, litera. Artykuł/paragraf może zawierać jedną wypowiedź zdaniokształtną, lub kilka (Zawierającą 1 zdanie lub więcej) – Jedni przypisem nazywają wszystkie, łącznie brane wypowiedzi zdaniokształtne zawarte w danym artykule/paragrafie, inni nazywają tak każdą z osobna wypowiedź zaczynającą się dużą literą i kończącą kropką, niezależnie od ich liczby w danym artykule/paragrafie. Niektórzy charakteryzują przepis prawa jako fragment normatywnego aktu prawnego, którym niekiedy jest artykuł lub paragraf, niekiedy zaś artykuł lub nawet litera. Cechą każdego przepisu jest to, że jest on regułą postępowania (zachowania), czyli jest wypowiedzią wskazującą sposób postępowania.

Przepis prawa – to zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący, bądź narzucający sposób postępowania (a więc będący regułą postępowania), formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub zdaniokształtyny fragment artykułu, paragrafu albo ustępu. Przepis prawa: 1) Treść (element materialny) – reguła zachowania 2) Forma (element formalny) – wypowiedź zdaniokształtana, będąca jednostką redakcyjną aktu prawnego 2. Struktura przepisów prawa Przepisom prawa nadawana jest postać zdaniokształtnej wypowiedzi składającej się z dwóch członów: 



Poprzednik – wymienia, wskazuje lub określa „okoliczności” z którymi należy wiązać skutki prawne, w których ma znaleźć zastosowanie (fakty prawne - „okoliczności”, które rodzą skutki prawne) Następnik – ustala skutki prawne jakie powinny być wiązane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku. Następstwa prawne (skutki prawne) sprowadzają się do wskazania, jak dany przedmiot powinien się zachować, jeśli wydarzą się okoliczności wskazane w poprzedniku. rzy czym zachowanie to może m.in. polegać na powinności poniesienia przez niego pewnych ujemnych następstw.

W strukturze przepisów prawa może być także sytuacja, gdzie pierwszy będzie następnik, a drugi poprzednik.

2

Wiele przepisów jest formułowanych w postaci zwrotów warunkowych („jeżeli…”, „w razie…”, „w wypadku…”), wyraźnie uwypuklających dwuczłonowość ich struktury. Dwuczłonowość ta występuje również w licznych innych przepisach prawa, w których zwroty te („jeżeli…”, „w razie…” itp.) nie zostały użyte. Odpowiednie zwroty językowe („obowiązany jest”, „musi”, „może” itp.) wiążące obydwa wyróżnione człony przepisu prawa w zdaniokształtną całość, nadają wypowiedziom zawartym w tekstach ustaw i innych aktów prawnych charakter reguł zachowania (charakter reguł ustalających kiedy i jak należy postępować). Są to różne zwroty, zwane funktorami normotwórczymi. Wiele przepisów prawa jest formułowanych za pomocą słów takich jak: „powinien”, „należy”, „musi”, „nie może”, „może”, a także zwrotów: „jest zobowiązany”, „jest uprawniony”. Niektóre są formułowane także w taki sposób, jakby były opisami pewnych zdarzeń, np. „Gdy sąd wchodzi na salę lub ją opuszcza, wszyscy obecni wstają”, „Śledztwo prowadzi prokurator”, wtedy przyjęty sposób rozumienia przepisów jest równoznaczny z ustalaniem reguł, np. że wszyscy obecni powinni wstać, gdy sąd wchodzi do Sali lub ją opuszcza, że śledztwo powinien prowadzić prokurator. 3. Wartość logiczna przepisów prawa Przepisy prawa należą do wypowiedzi dyrektywalnych (realizowanych za pomocą dyrektyw) i nie są zdaniami w sensie logicznym, nie są zdaniami opisującymi, że tak a tak jest, lub tak a tak nie jest. Przepisy prawa nie opisują jak adresaci się zachowują, lecz wskazują jak adresaci „ powinni” się zachowywać. (Mają więc raczej strukturę „a powinno być B”, czy „x powinien czynić c” – a nie „a jest b”). Nie opisują faktów, ale wskazują jak adresaci powinni się zachować, nie są zatem ani prawdziwe, ani fałszywe. Nie mają wartości logicznej i dlatego w żadnym kierunku nie zachodzi stosunek wynikania miedzy przepisami prawa, a zdaniami w sensie logicznym. Ze zdania nie można w prawidłowy sposób wyprowadzić reguły zachowania (z tego, że jest tak a tak, nie wynika, że coś być powinno), tak samo z przepisu prawa nie można wyprowadzić zdania. 4. Adresaci przepisów prawa Adresaci przepisów prawa to te podmioty, do których skierowane są (adresowane) postanowienia prawa, których zachowanie normuje prawo, te podmioty, którym przepisy prawa wskazują określony sposób postępowania. Adresatami przepisów prawa są wszystkie bez wyjątku podmioty prawa, z tym jednak że nie wszystkie przepisy dotyczą wszystkich podmiotów. Przepisy prawa same określają (klasy) podmiotów do których kierują swe postanowienia. W teorii prawa powszechny jest podział podmiotów prawa na: 



Podmioty stosujące prawo – na podstawie obowiązujących przepisów prawa wydają rozstrzygnięcia jednostkowe (wyroki, postanowienia, decyzje administracyjne), najczęściej są nimi organy państwa (poprzez stosowanie przymusu mogą wyegzekwować wykonanie określonych postanowień). Pozostałe podmioty prawa

Ponieważ każdy przepis jest regułą zachowania pojawia się pytanie, do której grupy podmiotów przepisy te są adresowane? Brak jest jednolitego poglądu w tej sprawie.

3





Jedni uważają, że reguły prawa (punktem wyjścia jest KK) są skierowane do organów państwa (zwani „adresatami pierwotnymi/bezpośrednimi”), a więc ich adresatami są „kontrolerzy”, ci którzy kontrolują, czy określone podmioty zachowują się zgodnie z postanowieniami przepisów prawa. Pozostałe podmioty prawa (zwani „adresatami wtórnymi/pośrednimi”) mogą wyprowadzać wnioski, że jeżeli nie chcą ponosić dolegliwości, nie powinni czynić tego za co owe kary grożą. Inni uważają, że reguły prawa (punktem wyjścia jest KC) są skierowane do osób fizycznych i prawnych („adresaci pierwotni/bezpośredni”), prawo ustala reguły zachowania się ludzi w ich wzajemnych stosunkach. Organy państwa („adresaci wtórni/pośredni”) mogą wydawać swe decyzje dopiero, gdy adresaci pierwotni nie zastosują się do reguł wyznaczających sposób postępowania.

5. Rodzaje przepisów prawa IUS COGENS – IUS DISPOSITIVUM: Podział na te przepisy odgrywa rolę przede wszystkim w prawie prywatnym. W prawie publicznym zaś zdecydowana większość ma charakter przepisów typu ius cogens; NIE WOLNO nazywać tych przepisów przepisami „bezwzględnymi obowiązującymi” i „względnie obowiązującymi”. Cecha „obowiązywania” nie jest tutaj kryterium pozwalającym na ich rozróżnienie, a to, że jedne mają zawsze znaleźć zastosowanie (ius cogens), a drugie są stosowanie dopiero w przypadku braku odmiennej woli stron (ius dispositivum). 



Ius cogens (przepisy bezwzględnego zastosowania, bezwzględnie stosowane, bezwzględnie wiążące, imperatywne) – mają one znaleźć zastosowanie w każdym przypadku przewidzianym przez dany przepis, nie dopuszcza się możliwości odmiennego zachowania podmiotów prawa (muszą zachować się tak jak postanawia dany przepis – pod rygorem poniesienia ujemnych skutków prawnych). Ius dispositivum (przepisy względnego zastosowania, względnie stosowane, względnie wiążące, dyspozytywne) – znajdują one zastosowanie dopiero, gdy dany podmiot, albo strony stosunku prawnego same czegoś w danym zakresie nie postanowiły, bądź ich postanowienia mają charakter tylko częściowy, lub gdy strony nawet po zawarciu umowy nie doszły do porozumienia. Podmioty maja swobodę kształtowania własnego zachowania i wzajemnych stosunków („przepisy na wszelki wypadek”).

Przepisy te niejednokrotnie daje się rozpoznać na podstawie pewnych charakterystycznych zwrotów językowych. W odniesieniu do przepisów typu ius cogens będzie to na przykład zwrot „nieważne jest”, z kolei w odniesieniu do przepisów typu ius dispositivum takie zwroty jak „chyba że strony postanowiły inaczej”, „jeżeli umowa inaczej nie stanowi” i inne, które wskazują na możliwość wyrażenia woli odmiennego zachowania się. Czasami jednak określenie charakteru przepisu na podstawie jego brzmienia nie jest możliwe i konieczne staje się podjęcie czynności interpretacyjnych; NAKZAUJĄCE – ZAKAZUJĄCE – UPRAWNIAJĄCE:

4







Nakazujące – to takie, które ze wszystkich zachowań lub sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają jedno z nich i postanawiają, że należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przypisach (najczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji), eliminując tym samym wszelkie inne możliwości zachowania się. Zakazujące – to takie, które ze wszystkich zachowań lub sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno (najczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji). Uprawniające (dozwalające) – to takie, które przewidują dla oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru określonego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest ich obowiązkiem.

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE I BLANKIETOWE: 

Przepis odsyłający – to taki, który nie rozstrzyga pewnych spraw w całości, lecz odsyła nas do innych uregulowań, gdzie mamy odnaleźć ich uzupełnienie. o Odsyłamy dla: zwiększenia zwięzłości (aby uniknąć niepotrzebnych powtórzeń) i spójności (podczas powtarzania tej samej treści mogło by dojąć do pomyłek, zmiany znaczeń treści – zbyt wiele odesłań powoduje trudności w zrozumieniu) aktów prawnych. o Do odesłania może dojść zarówno w zakresie wskazania okoliczności (poprzednik przepisu), jak również ich następstw (następnik przepisu). o Przepis odsyłający może w różnym stopniu precyzować do jakich przepisów następuje odesłanie. o Odesłania mogą być kierowane do jednego lub więcej przepisów prawa. Przepis odsyłający i ten do którego następuje odesłanie są przepisami współobowiązującymi/równocześnie obowiązującymi, to znaczy prawodawca odsyła do przepisów które już istnieją, lub wejdą w życie wraz z przepisem odsyłającym – zna treść przepisów. Przepis blankietowy – to taki, który precyzyjnie określa skutki prawne, jednak co do okoliczności, w których skutki mają nastąpić, przepisy blankietowe kierują swoich adresatów do innych przepisów. o Przepis blankietowy i ten do którego następuje odesłanie nie są przepisami współobowiązującymi, nie obowiązują równocześnie, to znaczy prawodawca stanowiący przepis nie zna treści przepisów do których kieruje adresatów. o Określa sankcje/skutki prawne za zachowania niezgodne z przepisami, które dopiero mogą zostać wydane. Niekiedy są wydawane, czasami nie, zależy od decyzji organów kompetentnych do ich ustanowienia (to im powierza doprecyzowanie za co te sankcję grożą). o Przepisy blankietowe są różnie rozumiane w nauce prawa. o



o

Dla nas to szczególne przepisy występujące w szeroko rozumianym prawie karnym (jest to tylko jedno z możliwych rozumień przepisu blankietowego) – jeżeli nie ustanawia kary, to nie jest to przepis blankietowy.

LEX GENERALIS – LEX SPECJALIS: 

Lex generalis – to reguła powszechna 5



Lex specjalis – to reguła szczególna, ustanawiająca wyjątki od zastosowania przepisu typu „lex generalis”. Wybiera ona pewną grupę faktów prawnych mieszczących się w zakresie zastosowania przepisu typu „lex generalis” i ustanawia dla nich odmienne skutki (lub w ogóle je wyłącza).

To rozróżnienie jest związane z regułą kolizyjną lex specialis derogat lex generali. (przepis typu lex specjalis wyłącza zastosowanie przepisu typu lex generalis). Rozróżnienie ma charakter relatywny, nie można określić, czy przepis należy zakwalifikować jako lex generalis czy lex specialis, jeżeli nie zestawi się go z żadnym innym przepisem. Bierzemy pod uwagę wzajemny stosunek dwóch przepisów prawa (lub dwóch aktów prawnych). Ten sam przepis w relacji do jedengo przepisu może lex specialis, a do innego lex generalis. Przepis więc może być jednocześnie dla dwóch innych przepisów lex generalis i lex specjalis. PRZEPISY PROSTE – ZŁOŻONE:  

Przepisy proste – określają skutki prawne tylko jednego rodzaju okoliczności (tylko jednego „stanu faktycznego”, faktu prawnego). Przepisy złożone – określają skutki prawne więcej niż jednego rodzaju okoliczności (więcej niż jednego faktu prawnego).

PRZEPISY OGÓLNE – JEDNOSTKOWE: Kryterium jest adresat przepisu i normowane zachowanie. 



Przepisy ogólne – to takie, które są jednocześnie generalne (adresat wskazany jest za pomocą nazwy ogólnej/generalnej) i abstrakcyjne (znajduje zastosowanie w więcej niż jednym przypadku, dotyczy zachowań powtarzalnych. Przepisy jednostkowe – to takie, które są jednocześnie indywidualne (adresat wskazany jest za pomocą nazwy indywidualnej) i konkretne (wskazują jednorazowy sposób zachowania się).

PRZEPISY GENERALNE – INDYWIDUALNE: Kryterium tutaj się sposób oznaczenia adresata.  

Przepisy generalne – adresat wskazany jest za pomocą nazwy generalnej, czyli przez odniesienie do pewnych jego cech. Przepisy indywidualne – adresat wskazany jest za pomocą nazwy indywidualnej, czyli takiej , która jest stworzona specjalnie po to żeby wyróżniać pewien obiekt ze świata. Typowymi nazwami indywidualnymi są imiona i nazwiska, czy nazwy osób prawnych.

PRZEPISY ABSTRAKCYJNE – KONKRETNE: 



Przepisy abstrakcyjne – to takie, które odnoszą się do pewnych rodzajowo powtarzalnych okoliczności (normują zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób). Przepisy te nie „wyczerpują się” wraz z ich zastosowaniem. Przepisy konkretne – to takie, które odnoszą się do pewnych jednorazowo niepowtarzalnych okoliczności (wyznaczają w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się). Przepisy te „wyczerpują się” wraz z ich zastosowaniem.

PRZEPISY PIERWSZEGO – DRUGIEGO STOPNIA: 6

Wszystkie przepisy można podzielić na przepisy pierwszego i drugiego stopnia (lub wyższych).  

Przepisy pierwszego stopnia – te, mocą których z określonymi faktami prawnymi wiązane są skutki (wskazują jakie zachowania są nakazane, zakazane lub dozwolone). Przepisy drugiego stopnia – regulują zagadnienia związane z tworzeniem, obowiązywaniem, stosowaniem i rozumieniem („przepisy o przepisach”).

RODZIAŁ II – FAKTY PRAWNE, SKUTKI PRAWNE 1. Fakty prawne W języku polskim nie ukształtowała się dotychczas jednolita, powszechnie aprobowana terminologia. My będziemy wśród „faktów prawnych” wyróżniać pewien ich rodzaj nazywany „zdarzeniami prawnymi”. Fakty prawne – wszystkie te „okoliczności” wymieniane w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują czy rodzą skutki prawne, które – inaczej mówiąc – powodują powstanie, zmiany albo wygasanie bądź to uprawnień, bądź obowiązków, bądź też uprawnień i obowiązków. Postanowienia przepisów prawa rozstrzygają, które okoliczności są faktami prawnymi wywołującymi skutki prawne. Rodzaje faktów prawnych: Nie stworzono do tej pory jednolitej i powszechnie stosowanej systematyki faktów prawnych. Podział faktów prawnych: 1. zdarzenia – okoliczności niezależne od woli podmiotów prawa, np. śmierć człowieka, urodzenie, upływ czasu 2. zachowania – okoliczności zależne od woli podmiotów prawa: a. według kryterium aktywności lub jej braku:  działanie – podjęcie pewnej zewnętrznie obserwowalnej aktywności, np. sporządzenie testamentu, zawarcie umowy najmu, kradzież  zaniechanie – brak działania w sytuacji, gdy działanie było wymagane przez prawo, np. nieudzielenie pomocy, niezapłacenie podatku dochodowego, niezgłoszenie urodzenia dziecka do urzędu stanu cywilnego; b. według kryterium dążenia do wywołania skutków prawnych:  czyny – zachowanie podmiotu rodzące skutki prawne, przy czym ich wywołanie nie było celem podmiotu:  zgodne z prawem, np. znalezienie rzeczy;  niezgodne z prawem (bezprawne, niedozwolone), rodzą niekorzystne dla podmiotu skutki prawne w wyniku niezgodności zachowania z postanowieniami prawa np. rozbój, znęcanie się, rozpijanie małoletniego  czynności prawne – świadome, zgodne z prawem zachowanie, przez które podmiot prawa zmierza do wywołania skutków prawnych mocą

7

odpowiednich oświadczeń woli. Czynności prawne można dzielić rozmaicie, w tym na przykład na:  jednostronne – oświadczenie woli jednego podmiotu prawa np. sporządzenie testamentu, wypowiedzenie umowy o pracę;  dwustronne – oświadczenie woli dwóch stron (ale nie koniecznie dwóch podmiotów prawa, może być ich więcej) np. umowa sprzedaży, umowa najmu, umowa przechowania, umowa zlecenia, umowa o pracę  wielostronne – np. umowa spółki. 3. Konstytutywne orzeczenia sądowe/Konstytutywne decyzje administracyjne wraz ze zdarzeniem lub zachowaniem stanowiącym podstawę do jego wydania = fakty prawne.

Fakty prawne a orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne: 1. orzeczenia konstytutywne – orzeczenie, z którego wydaniem powstają nowe skutki prawne; powoduje powstanie lub zmianę czyiś uprawnień lub obowiązków. 2. orzeczenia deklaratoryjne ...