Wesele - Notatki z lektury obowiązkowej. Mogą służyć jako streszczenie lub powtórka materiału. PDF

Preview

Summary

Wesele - Stanisław WyspiańskiGENEZAUTWORUPodczas epoki Młodej Polski powszechnym zjawiskiem wśród inteligencji i artystów była fascynacja wsią, obyczajowością i stylem życia chłopów czy bogactwem ich kultury. Chłopska witalność i prostota miała być ozdrowieńczą siłą, która może przełamać dekadenckie...

Description

Wesele - Stanisław Wyspiański

GENEZA UTWORU

Podczas epoki Młodej Polski powszechnym zjawiskiem wśród inteligencji i artystów była fascynacja wsią, obyczajowością i stylem życia chłopów czy bogactwem ich kultury. Chłopska witalność i prostota miała być ozdrowieńczą siłą, która może przełamać dekadenckie nastroje i zapoczątkuje przemianę społeczeństwa polskiego. Zjawisko to nazywamy chłopomanią. Jednym z jego przejawów były małżeństwa artystów i pisarzy z mieszkankami wsi, m.in. poety i dramatopisarza Lucjana Rydla z Jadwigą z domu Mikołajczyk. Ich wesele odbyło się 20 listopada 1900 r. w Bronowicach. Zaproszony Stanisław Wyspiański wiernie sportretował uczestników uroczystości, tworząc zbiorowy portret polskiego społeczeństwa przełomu wieków w wymiarze symbolicznym (sceniczna premiera sztuki 16 marca 1901 r.).

• koncepcja „teatru ogromnego” -> wykorzystanie

•

KOMPOZYCJA I STYL

• • • • • •

1

wielu środków przekazu - malarstwa, muzyki czy literatury; szczegółowe didaskalia - dokładny opis wyobrażenia spektaklu przez Wyspiańskiego dotyczące kostiumów, dekoracji, oświetlenia, muzyki czy ruchu scenicznego, impresjonizm i synestezyjność widoczna m.in. w didaskaliach (ostatnia scena z Jaśkiem, opisy Racheli i Poety pejzażu za oknem) komedia obyczajowa (I akt; rozmowy gości), dramat realistyczny i fantastyczny, wizyjnosymboliczny (II akt), dramat symboliczny (III akt), kompozycja szopkowa - postacie wchodzą, mówią swoje kwestie, wychodzą (być może pochodzi to od szopek krakowskich), tekst napisany wierszem ośmiozgłoskowym; rytm dostosowany do rozwoju akcji, każda z postaci mówi w sposób niepowtarzalny, język charakteryzuje je i stanowi rodzaj wizytówki; mieszkańcy Bronowic posługują się językiem stylizowanym na gwarę podkrakowskiej wsi.

• akcja rozgrywa się w listopadową noc w 1900 r., od

CZAS I MIEJSCE AKCJI

• • -

STYLIZACJA • GWAROWA • (DIALEKTYZACJA) • •

OSOBY

2

wieczora do świtu, miejscem wydarzeń jest weselna wiejska chata dom Tetmajerów w Bronowicach, głownie świetlica sąsiadująca z izbą; przez okna widać ogród i drogę.

regionalizmy fonetyczne: ścieśnienie samogłosek (pon -> pan) mazurzenie (sz, cz, ż -> s, c z) prejotacja (j, h, ł przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę) regionalizmy fleksyjne (inne końcówki) regionalizmy leksykalne indywidualizacja języka - uprawdopodobnienie bohaterów i sytuacji, charakterystyka postaci dialektyzacja didaskalli (scena z Jaśkiem i Chochołem) - wgląd w myśli bohatera; tak jakby Wyspiański opisywał jego monolog wewnętrzny,

• Panna Młoda - Jadwiga Rydlowa z domu Mikołajczyk (najmłodsza z sióstr) • Pan Młody - Lucjan Rydel; poeta, dobroduszny idealista, gaduła, inteligent chłopoman • Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer; malarz, typ szlachcica-ziemianina, działacz polityczny i społeczny, ma autorytet na wsi • Gospodyni - Hanna Tetmajerowa z domu Mikołajczyk • Marysia - Maria Susułowa z domu Mikołajczyk (średnia z sióstr), żona Wojtka Susuła, wcześniej narzeczona Ludwika de Laveaux • Wojtek - Wojtek Susuł, chłop z Bronowic • Ojciec - Jacek Mikołajczyk (ojciec Mikołajczykówien), gospodarz z Bronowic • Dziad - ubogi chłop, chodzący od wsi do wsi szukając zarobku • Jasiek - Jan Mikołajczyk (brat sióstr), drużba, jurny, budzi podziw miastowych panien, lekkomyślny i próżny, • Kasper - drużba na weselu

OSOBY

3

• Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer (brat gospodarza); popularny poeta młodopolski, wysławia się w konwencji liryki nastrojowo-symbolicznej, chce stworzyć poemat narodowy, ale dystans do świata utrudnia mu zaangażowanie się w wielką sprawę • Dziennikarz - Rudolf Starzewski; redaktor „Czasu” organu prasowego konserwatywnego stronnictwa stańczyków, krytyczny wobec rodaków, wini ich za klęskę narodową, sceptyk • Nos - połączenie dwóch postaci: Tadeusza Noskowskiego i Stanisława Czajkowskiego; obaj byli malarzami, fanami Stanisława Przybyszewskiego (autor manifestu „Confiteor”, głosił hasło „ars pro artis”, jego twórczość i osoba kojarzy się ze skandalami); Nos jest reprezentantem przybyszewszczyzny - tendencja do nadmiernej stylizacji na prozę poetycką, dekadentyzm, megalomania, a przede wszystkim alkoholizm, pijaństwo • Maryna i Zosia - siostry Pareńskie, córki lekarza • Radczyni - Antonina Domańska, ciotka Lucjana Rydla, żona radcy miejskiego • Haneczka - Hanna Rydlówna, młodsza siostra Rydla • Czepiec - Błażej Czepiec, wuj Mikołajczykówien • Czepcowa - żona Czepca • Klimina - wdowa po wójcie, matka chrzestna Isi • Isia - córka Włodzimierza i Hanny Tetmajerów • Kasia - druhna bronowicka • Kuba - brat Mikołajczykówien • Żyd - Hersz Singer, karczmarz • Rachela - Pepa Singer, córka karczmarza • Ksiądz - wiejski duchowny o chłopskim pochodzeniu

OSOBY DRAMATU I ICH SYMBOLIKA

4

• Chochoł - krzak róży owinięty słomą; symbol zgubnej tradycji, wegetacji, pod którą warstwą ochronną kryje się prawdzie życie narodu (róża - symbol romantyczny ), symbol marazmu, uśpienia, nadziei na przebudzenie, odzyskanie wolności • Widmo - duch Ludwika de Laveaux, narzeczonego Marysi • Stańczyk - błazen Jagiellonów, ukazując się Dziennikarzowi, demaskuje nadmierny krytycyzm konserwatystów wobec narodu, niewiarę we własne siły • Hetman - Franciszek Ksawery Branicki, współtwórca konfederacji targowickiej, zdrajca i sprzedawczyk • Rycerz - Zawisza Czarny, wzór cnót rycerskich, wyraz tęsknoty młodopolskiego dekadenta za romantyczną wizją poety wieszcza, który budzi ducha walki i przewodzi narodowi • Upiór - Jakub Szela, przywódca rabacji galicyjskiej, krwawego buntu chłopskiego • Wernyhora - legendarny ukraiński lirnik słynny z proroctw, w których miał przewidzieć rozbiory Polski i jej odrodzenie

• I AKT - rozmowy gości weselnych; ukazują relację pomiędzy -

-

-

TREŚĆ

-

-

-

-

5

postaciami jak i przyczyny napięć społecznych i braku jedności narodowej, Dziennikarz lekceważy Czepca i jego zainteresowanie światową polityką, a następnie przekomarza się z Zosią w konwencji salonowego i niewinnego flirtu, Radczyni rozmawia z Kliminą o swatach, pracy na roli, zdradzając swoją ignorancję o życiu na wsi („Wyście sobie a my sobie./Każden sobie rzepkę skrobie”), w dialogach z Panem Młodym dystansuje się wobec jego zachwytów weselem z chłopką, ludową muzyką i tańcami, Poeta przekomarza się i flirtuje z Maryną, później adoruje Marynę, która tak jak on posługuję się językiem pełnym lirycznych uniesień, dwuznaczności i metafor, Poeta zwierza się Gospodarzowi z zamiaru napisania dramatu o polskim bohaterze zbroi (jednak chociaż duch rwie się do wielkich rzeczy, to szybko gaśnie; mówi, że jego pokolenie „pieści się jeno snami”, a w chłopach chce widzieć potomków Piasta) do rozmowy dołącza Czepiec; rozmowa pomiędzy Żydem i Dziadem, Księdzem i Czepcem pokazują, że relacje pomiędzy tymi grupami społecznymi są napięte, Pan Młody i Gospodarz wspominają rabację galicyjską 1846 r. (powstanie chłopskie), twierdzą, że już o tym wydarzeniu zapomnieli, ale mówią o nim bardzo szczegółowo Panna Młoda ujawnia swój przyziemny ogląd rzeczywistości, a Pan Młody zachwyca się urodą żony i jej kolorowym strojem, Rachela wzywa chochoła; Państwo Młodzi zapraszają na wesele duchy.

• AKT II - córka Gospodyni, Isia, przegania przybywającego na wesele chochoła

- Marysi ukazuje się Widmo jej zmarłego młodo -

-

-

TREŚĆ -

-

-

-

6

narzeczonego (Ludwika de Laveaux), Dziennikarza odwiedza Stańczyk; błazen zarzuca mu bierność i pesymizm, wzywa go, aby nie szargał świętości i szukał inspiracji w chwilach wielkości narodu, które symbolizuje dzwon Zygmunta, wręcza mu kaduceusz polski, Poecia ukazuje się zjawa Rycerza; duch przypomina dawną potęgę Polski, mówi, że już czas, aby znowu popłynęła rzeka krwi, chce, żeby Poeta otrząsnął się z dekadentyzmu (postawa schyłkowa charakteryzująca się pesymizmem, poczuciem, że wszystko już się wydarzyło, postawa nihilistyczna) i pisał o „Umarłej” (Polsce), Panu Młodemu ukazuje się zjawa Hetmana; ten Pan Młody nazywa Hetmana łotrem, a on odparowuje mu, że on też w pewien sposób zdradził swoją klasę mezaliansem, następnie pojawia się Upiór; ocieka krwią i prosi Dziada, nazywając go przyjacielem, o kubeł wody by zmyć z siebie ślady zbrodni, przedstawia się jako Szela, morderca przodków zaproszonych gości, kolejnym gościem jest Wernyhora; nakazuje on Gospodarzowi rozesłanie na cztery strony świata wici z wezwaniem do chłopów, aby stawili się uzbrojeni o świcie, przed kościołem, mają czekać na znak do rozpoczęcia powstania, daje mu złoty róg, Gospodarz przekazuje złoty róg Jaśkowi, który dostaje misję zwołania chłopów (Gospodyni nie pozwala Gospodarzowi wyjechać samemu, bo jest za bardzo pijany), koń Wernyhory gubi złotą podkowę, którą podnosi Gospodyni i chowa do skrzyni, Wernyhora przemawia do gości z miasta, zarzuca im obłudę, podłość, zainteresowanie wsią z nudów.

• AKT III - zmęczeni goście weselni snują się po domu, Nos

-

TREŚĆ

-

-

-

-

7

wykłada swoją pijacko-narodową filozofię; Czepiec awanturuje się, gdyż muzykanci przestali grać, a on chce tańczyć; Gospodyni mówi Czepcowej, że udało jej się w końcu położyć męża spać; Poeta rozmawia z Rachelą o smutku rozstania, a z Maryną tym, że podczas tej niezwykłej nocy dokonała się „w całej polskiej naturze przemiana”; Dziennikarz mówi Radczyni, że jego życie jest nudne i puste, Czepiec, Kuba, Dziad i Gospodyni rozmawiają o wizycie Wernyhory i jej następstwach, Radczyni, Panna Młoda i Marysia rozmawiają o związkach inteligencji z chłopkami, Panna Młoda opowiada Poecie swój sen, w którym jechała do Polski w złotej karecie powożonej przez diabły, na pytanie Jadwigi gdzie jest ta Polska, Poeta prosi ja, żeby położyła serce na piersi i wyjaśnia „A to Polska właśnie”, do izby wchodzi Czepiec z kosą o ostrzu ustawionym na sztorc, wyrwanemu ze snu Gospodarzowi wyjaśnia, że zgromadzeni na podwórzu chłopi oczekują na rozkazy, ostrzega Pana Młodego, Poetę i Gospodarza „jeźli nie pójdziecie z nami,/ to my na was - z kosami”, moment konfliktu inteligencji i chłopstwa, kiedy obie grupy wyrzucają sobie nawzajem swoje wady (inteligencja -> słomiany zapał, chłopi -> temperament), Pan Młody mówi o ogromnym stadzie białych gołębi, które zerwały mu się spod nóg, a Poeta - o huraganie czarnych wron przylatujących z pól, w zorzy wschodzącego słońca dostrzega uskrzydlony tron, słyszy jakąś wrzawę, a Panu Młodemu wydaje się, że nad Krakowem wisi „sznur krwi”, do izby wpadają kolejni chłopi, są podekscytowani; wszyscy nasłuchują, a Gospodarz snuje wizję, że w nocy Matka Boża, w koronie napisała na Wawelu powstańczy manifest, a teraz pędzi do chaty Wernyhora z Archaniołem,

- wszyscy klęczą i czekają w napięciu, do izby -

-

TREŚĆ

-

SYMBOLIKA PRZEDMIOTÓW

8

wchodzi Jasiek i próbuje obudzić wszystkich z letargu gości, chce zadąć w złoty róg, lecz nie może bo go zgubił, gdy się schylał po czapkę z piór, Chochoł komentuje: „Miałeś chłopie, złoty róg,/ miałeś, chłopie, czapkę z piór […] Ostał ci się ino sznur” i wyjaśnia, że weselników sparaliżował strach, czar minie, gdy drużba powyjmuje im z rąk kosy i szable, na czołach zakreśli kółka i do dłoni włoży skrzypce; Jasiek odkłada kosy, łączy gości weselnych w pary gotowe do tańca, śmieje się im prosto w twarz, goście zaczynają się poruszać i tańczyć w rytm muzyki granej prze chochoła, Jasiek dołącza do nich, piejący kogut przypomina mu o przepowiedni Wernyhory, wzywa do chwycenia za broń, jego coraz bardziej nieprzytomne okrzyki nie robią wrażenia na monotonnie tańczących parach; poruszają się jak w letargu, w rytm muzyki chochoła, który powtarza „Miałeś chamie złoty róg…”

• złoty róg - symbol zjednoczenia narodu, daje nadzieje na zryw niepodległościowy • czapka z pawimi piórami - egozim, przywiązanie do dóbr materialnych, pycha, prywata • złota podkowa - jednostkowe szczęście i zachowanie dobra dla siebie, prywata, chłopska pazerność • chocholi taniec - bierność, niemożność wspólnego działania, marazm, błędny taniec, ciągłe powtarzanie tych samych błędów • sznur - niewola, klęska, smierć • racławickie kosy - walka niepodległościowa, chłopska wojowniczość i zapalczywość, nieokiełznany temperament chłopów, patriotyzm • bronowicka chata - Polska, miejsce spotkania różnych klas społecznych • goście weselni - przedstawiciele klas społecznych, odwieczne polskie wady • kaduceusz - atrybut władzy medialnej, przedmiot, który ma rozwiązywać spory, ale źle użyty usypia dzwon Zygmunta - duma narodowa, trwałość tradycji • polskiej

• Ocena narodu - Wyspiański przedstawił

PROBLEMATYKA

•

9

społeczeństwo przełomu XIX i XX w.; pokazał jego zamknięcie w zaklętym kręgu narodowym mitów, niezdolność do przełamania marazmu i bierności. Przyczyn takiego stanu autor upatrywał przede wszystkim w braku zrozumienia między dwiema warstwami społecznymi. Ostrze satyry z gorzką ironią skierował zwłaszcza w inteligencję krakowską. Gości z miasta ukazał jako ludzi owładniętych niemocą, uciekających od życia w sztukę, literackie frazesy, a ich zainteresowanie ludem wynika z fascynacji prostotą i witalnością chłopów, a nie z chęci zrozumienia ich aspiracji. Lud pragnie przede wszystkim awansu społecznego, stania się równoprawną częścią narodu. Inteligencja nie potrafi zaspokoić oczekiwań chłopów, nie jest zdolna do działania i nie umie wyzbyć się poczucia wyższości wobec chłopów. Wzajemne relacje obciąża też pamięć o rzezi szlachty dokonanej prze chłopów w 1846 r.. Dlatego wspólnego marzenia o zbrojnym powstaniu i odzyskaniu niepodległości nie uda się zrealizować. Nie tylko z powodu społecznej jedności, ale również z powodu powtarzania tych samych romantycznych błędów, które spowodowały klęskę narodowych zrywów w przeszłości. Akcja zbrojna jest w dramacie źle przygotowana, jej uczestnicy nie mają żadnego programu, liczą na cud. Polemika z romantyzmem - dramat pośrednio krytykuje romantyczne błędy, które spowodowały klęskę narodowych zrywów w przeszłości. Akcja zbrojna jest w dramacie źle przygotowana, jej uczestnicy nie mają żadnego programu, liczą na cud. Wyspiański również polemizuje z romantyczną wizją miłości sięgającą poza grób. Marysia nie idzie za swoim ukochanym w zaświaty po jego zaproszeniu; wybiera życie ponad miłość.

• Uniwersalizm dramatu - Wyspiański przedstawia

problem niezrozumienia pomiędzy Polakami. Taki problem jest ponadczasowy, nie tylko w kwestii narodu polskiego, ale i wszystkich ludzi - zła komunikacja lub jej brak dotyczy ludzkiej codzienności jak i problemów bardziej poważnych tj. sprawy ogólnopaństwowe czy międzynarodowe. Autor również przedstawia uprzedzenia, które reprezentują przedstawiciele różnych warstw społecznych, co także jest czymś z czym możemy spotkać się w dzisiejszych czasach.

10

• malarskość filmu -> przyglądając się uważnie -

ADAPTACJA • FILMOWA ANDRZEJA WAJDY Z 1973 R. • -

-

•

11

ujęciom i scenom z filmu rozpoznamy w nich przedstawienia nawiązujące do takich obrazów jak: Trumna chłopska Aleksandra Gierymskiego (orszak weselny mija chałupę z opartą o nią trumną - obraz śmierci) Rejtan na sejmie warszawskim Stańczyk w czasie balu Jana Matejki, Melancholia Jacka Malczewskiego (scena z kosami), Błędne Koło (scena chocholego tańca) Panorama Racławicka Jana Styki i Juliusza Kossaka Widok z okna pracowni na kopiec Kościuszki Stanisława Wyspiańskiego (pierwsza scena, weselny orszak) Portret brygadiera Józefa Piłsudskiego Jacek Malczewski sceny „dopisane” weselny orszak mijający wojska austriackie śmierć białego konia, na którym jechał Jasiek (biały koń - ważny symbol w filmach Wajdy) Wernyhora - stylizacja na Piłsudskiego kompozycja filmu trzy sekwencje filmu zgodnie z podziałem dramatu na trzy akty; każda ma swój kolor: pierwsza (taneczna, pełna dynamicznych ruchów kamery, muzyczna) czerwień, druga (wizyjna) - fiolet, trzecia - biel każdy dialog pomiędzy postaciami jest pokazywany na tle tańczących za nimi ludźmi; ich rozmowa zostaje wyodrębniona, ale cały czas jest jednym ze zdarzeń w izbie po pierwszej sekwencji (od momentu przyjścia Racheli) film zwalnia, praca kamery się uspokaja psychologizm postaci - w filmie bohaterzy wydają się bardziej autentyczni, ich zachowania charakteryzują ich postawy, o których pisał Wyspiański,...