Modernizm - notatki + lektury PDF

Preview

Summary

MODźRNIZMRamy czasowe​Ś​ ​ 1890-1918​ r. (Polska), ​ 1857-1968​ r. (Europa)  Tytuł​Ś ​W Polsce nazwa wzięła się od ​artykułów Artura Górskiego​, który w krakowskim czasopiɴmie ƊʖycieƉ  opublikował w roku 1898 cykl artykułów, opatrując je wspólną nazwą ƊMłoda PolskaƉ. I w Europie, i w Polsc...

Description

MODźRNIZM Ramy czasoweŚ1890-1918 r. (Polska), 1857-1968  r. (Europa) TytułŚ W Polsce nazwa wzięła się od artykułów Artura Górskiego, który w krakowskim czasopimie ycie opublikował w roku 1898 cykl artykułów, opatrując je wspólną nazwą Młoda Polska. I w Europie, i w Polsce istniały równie inne, tosame dla tej epoki nazwy , a mianowicie: neoromantyzm, ze względu na to, e pisarze i artyci nawiązywali do twórczoci wielkich romantyków oraz modernizm (moderne franc. nowoczesny, wiey), który okrelał w literaturze, malarstwie, muzyce, filozofii, w kulturze w ogóle, zespół nowoczesnych kierunków charakterystycznych dla tego okresu.

ń. Charakterystyka epokiŚ ● a)

b)

c)

d) e) f)

● a)

●

KRYZYSŚ PRAWDY: Z  aczęto wyraać przekonanie o względnoci i subiektywnoci prawdy. Modernici uwaali, e tyle jest prawd ile osób poznających oraz e żadna droga poznania nie gwarantuje niepodważalności pozyskanej wiedzy.„My póno urodzeni, przestalimy wierzyć w prawdę ~ Stanisław Przybyszewski; RELIGII:Religia jest dziełem człowieka, a idea Boga została wymyślona przez człowieka jako pewne załoenie doskonałoci. Religia stała się sprawa indywidualn, człowiek poszukiwał Boga we własnym wnętrzu i w otaczajcym wiecie przyrody. Wiara przyjęła charakter indywidualny i emocjonalny. Nierzadkie były równie wyznania ateizmu. ETYKI: Zasady moralne ju od XVII w. były niekiedy rozumiane jako pochodne umowy społecznej. Ocena zachowań zaczęła być postrzegana w modernizmie jako kwestia względna, zależna od podmiotowego punktu widzenia. Literatura naturalistyczna pokazywała moraln obłudę mieszczastwa oraz amoralnoć znamienn dla wiata natury. Wyzwolony erotyzm przestał być tematem piętnowanym etycznie i zaczęto w nim upatrywać realizacji potrzeb emocjonalnych człowieka zachowa innego człowieka ESTETYKI:Modernizm oznaczał subiektywizmu estetyki, piękno nabierało charakteru ulotnego, chwilowego, zależnego od nastroju człowieka. Piękno łczono ze mierci i złem CZŁOWIEKA:M  odernizm ukazywał autonomię ludzkiego wnętrza, które pozostaje poza kontrola rozumu i którego poznawania bywa niespodzianka dla człowieka.  odernici zaczęli widzieć swoj sytuację jako uwięzienie w języku, który podsuwa im JZYKA: M stereotypowe określenia myśli i uczuć, zaczęli więc szukać nowych rodków wyrazuŚ upodabniali literaturę do muzyki , metafory, słowo zostawiali z milczeniem, tworzyli słownikowe noelogizmy. TŁO SPOŁECZNE I POLITYCZNE: Schyłek XIX w. i pocztkowe lata XX w. (do ń9ń4 ) to czas politycznej stabilizacji w źuropie i gospodarczej koniunktury, sprzyjajcych rozwojowi sztuki i swobodnej wymianie myli. Przekraczanie granic pastw było łatwe, kontynent stał się kulturaln jednoci, zaczęto nawet mówić o europejskiej tosamoci, w której odnaleć się mogły wszystkie narody źuropy. Turystyka rozwijała się na masow skalę i pojawiły się pierwsze przewodniki w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, nazywane wówczas z niemiecka baedekerami. Korzystano z rozwiniętej sieci kolei i podróowano do Parya, Londynu czy miast włoskich. Okres ten zyskał nazwę belle époque ,która stała bardzo popularna. Sytuacja ziem polskich stanowiła potwierdzenie ogólnych tendencji wyznaczajcych rytm ycia całego kontynentu. Nastpiłgwałtowny rozwój miast (Warszawa, Łód, Pozna, Lwów) i infrastruktury przemysłowej. Ziemie polskie pod zaborem austriackim utrwaliły swoj autonomię i podtrzymywały polska tradycje. ROLA TWÓRCY I TWÓRCZOCI

Twórcy kultywowali sztukę jak bóstwo, wyszukiwaliw swych utworach głębokiego sensu istnienia, sztuka odgrywała ogromn role w ich yciu. W tym czasie równie zaczęto mocniej interesować się osob artysty, procesami jakim się poddaje kiedy tworzy. Artysta młodopolski był uosobieniem doskonałego wypełniania filozofii epokiŚ był wybitn jednostk wielbic sztukę. Twórcy młodopolscy opierajc się na tradycji romantycznej starali się tworzyć wzór sztuki, która miała być

narzędziem do wypełniania ideowych zada, które narzuciła na ni sytuacja narodu pod władaniem zaborcy.

Tworzyli model sztuki inspirowany europejskim modernizmem, sztuki autonomicznej. Jako manifest młodopolskiego kultu sztuki uwaa się wiersz Kazimierza Przerwy - Tetmajera ąźviva l'arteą. Opiewa on sztukę jako wartoć najwysz i nieprzemijajc, która znacznie trwalsza jest od tych którzy j tworz. Utwór jest równie wyrazem buntu przeciwko niezrozumieniu artysty przez społeczestwo, ze szczególnym uwzględnieniem materialistycznego mieszczastwa.

2. Pojęcia zwizane z epokŚ ●

●

● ● ●

●

● ●

● ● ● ●

●

●

Dekadentyzm: termin oznaczajcy „schyłek wieku”,ale okrelajcy te postawę człowieka koca wieku XIXś dekadentyzm kojarzony był z postawą bierności, niemocy, apatii,przewiadczeniem o nieuchronnoci mierci, a w zwizku z tym oznaczał rezygnację z jakiejkolwiek aktywności;dekadent przeywa wszystkie kryzysy epokiś rezygnuje z yciowej aktywnoci bo uwaa, ze nie ma ona sensu; szuka silnych bodcówś ucieka w wyrafinowany erotyzm i sięga po uywki poniewa codzienne rozrywki nie są dla niego interesujące. Impresjonizm: kierunek, który narodził się we Żrancji (impression franc. przelotne wraenie), a którego zwolennicy odtwarzali wiat, ukazujc jego nieustającą zmienność. *W literaturze odznacza się 3 najwaniejszymi cechamiŚ Barwnoć widzeniaŚ uwraliwienie na kolor MuzycznoćŚpoeci nie stronili od eksperymentów dwiękowych Podmiotowoć widzeniaŚwyznawania podmiotu lirycznego, zapis nastroju nieokrelonego smutku, melancholii, zadumy nad nietrwałoci i chaosem ycia Synestezja:przypisywanie wrażeń doświadczonych jednym ze zmysłów innemu zmysłowinp. Miękki głos, ostry smak. Nihilizm: pogld filozoficzny oznaczajcy negacje dotychczasowych wartości, uznanie ich za iluzoryczne Immoralizm:stanowisko kwestionujce zasadność jakichkolwiek reguł moralnych.Prowadzi do bezwarunkowej aprobaty egoizmu i skrajnego indywidualizmu, czemu towarzyszy przekonanie, e kady człowiek moe być twórca norm dla samego siebie. Hedonizm:pogld, doktryna, uznajca przyjemnoć,rozkosz za najwyższe dobroi cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osignięcia szczęcia Cyganeria: n  ieformalna grupa artystów zakładana zwykle przez charyzmatyczna osobowoć. Cyganie odznaczali się ubiorem, swoboda obyczajowa, demonstracyjnym lekcewaeniem rol społecznych. Dandys: samotnik przekonany o swojej wyjtkowoci,potrzebował publicznoci do prowokowania. Demonstracja było przekształcenie swojego ycia w dzieło sztuki, elegancki strój, stylizowane gesty i słowa. Spleen;stan nieokrelonego smutku, melancholii i apatii Filister:okrelenie mieszczanina nadane przez dekadente, sformułowanie to oznacza ludzi o małych potrzebach kulturalnych, zakłamanej moralnoci, yjcych w kulcie pienidza.  oeta nieprzystosowany do rzeczywistoci, nadwraliwy, niezrozumiały i odrzucony Poeta przeklty:p przez społeczestwo. Miłość młodopolska: W  jej myl znaczenie ma tylko miłość fizyczna, bowiem to ona pozwala oderwać się od rzeczywistoci, to co niczym przejście do innego wymiaru egzystencji.Nie mona te nie zauwayć antypatycznego (mizoginicznego) stosunku do kobiety. To bowiem dla męczyzn zastrzeono wiat ducha i wyszych wartoci, to im dostępna jest wraliwoć na piękno i inteligencja. Z kolei kobieta to jedynie biologia. Std pretensja do partnerki fizycznych rozkoszy, e redukuje go do swojego poziomu cielesnej wrażliwości. Instrumentacji głoskowa:polega na takim uformowaniu warstwy brzmieniowej wypowiedzi, by pewne głoski powtarzały się w niej z częstotliwoci większa ni przeciętna. Kreuje nastrój, podkreśla sens, wzmacnia siłę obrazowoć Pejzaż mentalny: to wyrażenie stanów ducha przez przedstawienieobrazów przyrody splecionych z

●

przeyciem wewnętrznym osoby mówicej. Symbolizm: symbol posiada dwa znaczeniaŚ realne-rzeczywiste i ukryte (skojarzeniowe)ś

symbol

● ● ● ●

alegoria

np. Rozdarta sosna

biała lili, ółw, kolor zielony

indywidualny, jednorazowy, oryginalny, będcy wytworem wyobrani

konwencjonalna, powtarzalna

emocjonalny, spontaniczny, powstajcy bez udziału refleksji

intelektualna, wypracowana

wieloznaczny, jego sens zaley od kontekstu

jednoznaczna, zrozumiała dzięki tradycji

”bezuyteczny” nie odgrywa adnej pozaliterackiej roli

pełni funkcje wychowawcza, moralna

łczy w jednolita całoć prawdę (sens) i piękno (obraz)

bywa ornamentem, pięknym dodatkiem ilustrujcym wywód

Turpizm:nurt w estetyce polegajcy na włczeniu do sztuki motywów brzydoty, brudu, kalectwa, rozkładu. Stworzony by szokować i poszerzać kanon piękna, odkryć jego nieklasyczny model.  aladowanie języka ludnoci wiejskiej z okrelonego obszaru Dialektyzacja: n Kolokwializacja:rodzaj stylizacji polegajcy na naladowaniu w tekcie języka potocznego Sonet: 1  4 rymowanych wersów,4 strofy,zwrotki 4 wersowe charakter opisowy a krótsze refleksyjny.

3.Filozofia epoki ● ●

● ●

●

Artur Schopenhauer  Ludzie końca wieku XIX poszukiwali takiej filozofii, która by potwierdzała słusznoć przyjęcia przez nich dekadenckiej postawy. Myliciel ten swoje największe dzieła, w tym wiat jako wola i wyobraenie, Według Schopenhauera życie człowieka to ciągła gonitwa za czymś nieokreślonym, bliżej niesprecyzowanym, czymś, co człowiek zwykł nazywać szczęściem, a czego zresztą i tak nie ma szans osiągnąć. Egzystencja ludzka przesiąknięta jest cierpieniem z powodu niezaspokojenia ambicji i pragnień, niemożności zrealizowania planów. ycie ludzkie po prostu jest za krótkie, by człowiek mógł cokolwiek osiągnąć w pełni. Goni za mrzonkami, ułudą, a mając wiadomoć przegranej w nierównej walce z yciem, cierpi coraz mocniej, tym bardziej, e wie, i ta jego gonitwa za pokusami wiata i tak zakończy się miercią. Człowiek jest tragiczny w tym swoim poszukiwaniu szczęścia, które tak naprawdę sam uważa za bezsensowne i pozbawione logiki. Schopenhauer uważał, że wszelkie religie, filozofie są tylko produktem zastępczym, ucieczką człowieka od rzeczywistości. Wzorem staroytnych stoików zaproponował ludziom umiarkowaną rezygnację z wszelkich ądz i wyzbycie się pragnień. Ale ju bardzo nowatorska była propozycja ucieczki w stan nirwany – pół-istnienia, pół-snu, pragnienie pogrąenia się w niebycie. Pogląd ten był inspirowany filozofią i religią Wschodu (buddyzmem). Innym sposobem na uniknięcie rozczarowania yciem miała być kontemplacja piękna (natury i dzieł sztuki). Fryderyk Nietzsche Nietzsche jest autorem dwóch głośnych traktatów filozoficznych: Tako rzecze Zaratustra i Poza dobrem i złem. Ten niemiecki filozof drwił sobie z takich haseł, jak: równość, wolność, sprawiedliwość czy litość i filantropia. Jego zdaniem tylko wolność absolutna, w tym odrzucenie ograniczeń moralnych, mogło zapewnić człowiekowi szczęście. Nie uznawał słabości i dekadenckiej postawy. Dla niego liczyła się siła, moc, bezwzględność, indywidualizm, głosił kult człowieka silnego, walczącego z przeciwnościami losu. Stworzył teorię nadczłowieka i wyodrębnił rasę panów, dopuszczając formę zależności między ludźmi, słabi muszą zależeć od silnych, a silni, nieograniczeni żadnymi normami etycznymi, mają prawo działać poza dobrem i złem. Nietzsche dokonał przewartościowania systemów etycznych i losy słabych ludzi oraz świata pozostawił w rękach nadludzi, którzy niczym nieograniczeni – ani etyką, ani prawem, mogli czynić wszystko, by udowodnić, że człowiek jest z natury silny i może osiągnąć to, o czym zamarzy, może panować nad innymi z racji swej siły. Z filozofii Nietzschego skwapliwie skorzystali w czasie późniejszym faszyści. Znane jest też zdanie Nietzschego Bóg umarł

●

Henri Bergson

●

Bergson w dziele Ewolucja twórcza ogłosił, że świat jest materialny i można go poznać tylko na zasadzie intuicji. Odrzucił tym samym empiryzm (doświadczenie) i racjonalizm (poznawanie świata za pomocą rozumu). Twierdził, e świat i przyroda są w nieustannym ruchu i dzięki temu rozwijają się, a rozwój ten jest moliwy dzięki elan vital (siłom wewnętrznym, pędowi yciowemu). ycie ludzkie, zdaniem filozofa, to ciąg przeyć i uczynków i jeeli człowiek jest zdolny pokierować swoim yciem i myślami, nadać własny kierunek działaniom, to moe uwaać się za jednostkę wolną. Ten, który nie ma własnego zdania, ale bazuje na opinii ogółu i poddaje się konwencjom, jest niewolnikiem środowiska i reguł panujących w nim. Bergsonizm był filozofią życia pełnego, przy zachowaniu własnej tożsamości i wolności oraz poznawania intuicyjnego (ten pogląd znany nam jest już z doby romantyzmu), a także życiowej aktywności, która pozwala osiągnąć niemożliwe. Również jego poglądy (tak jak i filozofię Nietzschego) gloryfikujące witalność i heroiczne czyny wykorzystywali zwolennicy społecznych przewrotów.

4. WeseleŚ ń. ●

●

●

●

●

● ●

●

●

● ● 2. ●

●

InteligencjaŚ PAN MŁODYŚ Bohater komiczny, mieszczanin, gaduła, inteligentny, zafascynowany wsi, dekadent, zmienny, łatwo ulega nastrojom, popada w egzaltację, podwiadomie boi się, e chłopi wystpi przeciwko inteligencji DZIźNNIKARZŚ z pogarda odnosi się do chłopów, wywysza się, nie interesuje się swoj praca, inteligenty, wraliwy, nie nadaje się na przywódcę, boi się walki, jednoznacznoci opinii, nie chce ponosić odpowiedzialnoci, zaczyna wtpić w pogldy, które głosi (współpraca z zaborc) POźTAŚ przeywa wewnętrzny konflikt, jest bacznym obserwatorem ludzi i wiata (wesela), kpi z pewnoci siebie Czepca, posiada niespełnione marzenia,chce być silny i potęny, jest słaby i na polu walki nie ma dla niego miejsca, patrzy na wiat przez pryzmat literatury, jest patriota, uwaa e Polska jest w sercu kadego Polaka. NOSŚ posiada w sobie cechy typowego dekadenta, nieprzystosowany do ycia, gardzi codziennoci, skłonny go hedonizmu, jest ambiwalentny, ucieka w alkoholizm, godzinami gra na fortepianie, wyznaje kult sztuki. żOSPODARZŚ rozumie chłopów, cieszy się ich szacunkiem i powaaniem, wierzy, e naród moe się odrodzić i odzyskać wolnoć, lęka się przyszłoci (rabacja galicyjska), jako artysta jest wraliwym, inteligentnym patriota, tęskni za dawn rycerska polska, niezdecydowany co prowadzi do tragicznego zakoczenia dramatu. Jest inteligentem mieszkajcym na wsi (pomost między inteligencja a chłopami), jest zafascynowany siła ludu, nieodpowiedzialny, wybiera własna wygodę. PANNA MŁODAŚ żOSPODYNIŚ Troszczy się o rodzine, jest prawdziwa gospodyni, chowa podkowę w skrzyni, chłopska sprawa jest dla niej najwaniejsza, uwaa, e gospodarz nie powinien opuszczać wesela, kiedy małonek pi nie pozwala go budzić CZźPIźCŚ Interesuje się polityka międzynarodowa, wynika z ciekawoci (powierzchowne), wiedzę czerpie z gazet, jest wiadomy, ze inteligencja kpi z chłopów, wie, ze inteligenci boja się, ze powtórzy się rabacja galicyjska, zarzuca inteligentom brak czynów JASIźKŚ jest druba na weselu, ywy, wesoły, wiadomy sytuacji politycznej, chętny do wykonania powierzonej mu misji, ambitny, dumny, był uznany odpowiedzialnym za porakę, zachwiane poczucie wartoci, jest niedojrzały, nie do koca rozumie doniosłoć chwili, chce błyszczeć. DZIADŚ KLIMINAŚ ResztaŚ YDŚ odczuwa, e nie jest mile widziany na weselu, uwaa e chłopi go wykorzystuj, gra na skrzypcach, a córkę Rachele, która chwali przed Panem Młodym, uwaa, e lub mógłby być lepszy, jest dłuny księdzu pienidze, uwaa, e czynsz jest za wysoki, RACHźLAŚ wykształcona, lubi muzykę, czyta ksiki, interesuje się sztuka, wiele podróuje, uczy się nowoczesnego języka, zna francuski, jest nowoczesna kobieta, jest panna, potrafi zajmować się sob i domem, dba o chłopów, udziela im kredytów, ma talent poetycki, wraliwa, otwarta na ludzi

●

KSIDZŚ Pochodzi ze wsi (chłopstwo) i ma przez to problemy w miecie, uwaa, ze nie zawsze mona dostać to czego się chce, interesuje się tylko pieniędzmi, nie popiera małestwa

MOTYWYŚ ● SZOPKA ● ARKADIA WNIOSKIŚ ń. Inteligencja jest niezdolna do czynu, ogarnięta dekadentyzmem, nie potrafi wykorzystać szansyś ich zbratanie z chłopami jest tylko pozorne- cigle ywe s wspomnienia rabacji 2. Chłopi są gotowido czynu ale nie s samodzielniś potrzebują przywódcyś sprawa chłopska jest dla nich najwaniejsza. 3. Akt Idramatu ma charakter realistyczny- przypomina dramat rodowiskowy. Podczas wesela dochodzi dokonfrontacji światopoglądowej i obyczajowejchłopów i inteligencji. Obie te grupy maj trudnoci z porozumieniem się, czuj się nieswojo i obco w swoim towarzystwie. W akcie I rozpada się mit wspólnoty narodowej i społecznej, który zlikwiduje dawne podziały i uprzedzenia. W finale aktu I pojawia się zapowied o zmiany konwencji dramatycznej. Akt II Rozmowy bohaterów ze zjawami mog mieć charakter dialogu pozornego, to znaczy odbiorca jest tosamy z nadawca ( mówi s ze sob ), zjawa jako alter ego bohatera ZJAWYŚ ● ISIA - CHOCHOŁ (zapowied zjaw) ● MARYSIA - WIDMO(były narzeczony, który zmarł na grulicę, nawizanie do „romantycznoci”, jednak Marysia boi się widma i jego przybycia, miłoć romantyczna - symbol niespełnionej miłości, ● DZIźNNIKARZ - STACZYK(Staczyk postrzega inteligencje jako błaznówś dziennikarz mówi, e współczesne społeczestwo jest nijakie, brak im chęci, ludzi do działania, brak odwanych ludzi, którzy wskazywałby prawdę, dziennikarz jest wiadomy, e zakłamuje rzeczywistoć, wstydzi się swojej postawy, staczyk wręcza dziennikarzowi kaduceuszś staje się jego sumieniem, kreował postawę patriotyczn, i mówił albo pokazywał prawdę, która będzie zmuszała ludzi do mylenia, stańczyk jest symbolem troski o losy ojczyzny) ● POźTA - ZAWISZA CZARNY(rycerz przybywa do poety, poniewa ten pracuje nad dramatem o nim, jest odzwierciedleniem marze poety o sile, mocy i potędze, ujawnia dekadentyzm poety, jego niemoc, duchowa pustkę, słaboć i pesymizm, jest symbolem siły i mocy (rycerz) ● PAN MŁODY - HźTMAN(Hetman Branicki - zdrajca ojczyzny, ujawnia wtpliwoci pana młodego, na temat małestwa z chłopka, krytykuje chłopomanię, ukazuje poczucie wyszoci, odrębnoci klasowej, które tkwi w panu młodym, sugeruje, e pan młody zdradza swoj klasę bratajc się z chłopami, hetman jest symbolem zdrady) ● DZIAD - UPIÓR(upiór to Jakub Szela, który reprezentuje powstanie galicyjskie, przypomina chłopskie okruciestwo wobec szlachty w roku ń846. Uosabia odwieczny konflikt między szlacht a chłopami, jest symbolem rozłamu społecznego) ● żOSPODARZ - WźRNYHORA(to legendarny ukraiski bohater, który w dramacie przedstawiony jest jako dziad z lir, przepowiadajcy przyszłoć. Przychodzi do gospodarza, poniewa ten jest, który łczy inteligencje i chłopów, marzy o zgodzie między klasami i wspólnym działaniu na rzecz narodu, Wernyhora jest symbolem patriotyzmu) Chłopomania młodopolska - to fascynacja wsi, jej mieszkacami i folklorem. Przyczyny fascynacji wsiŚ ● Idea braterstwa ● Podkrelenie wagi chłopów w kształtowaniu polski (powstanie kociuszkowskie) ● Inteligencja uwaa, ze jej misja jest uwiadamianie chłopów, którzy odczuwali słaba wię z Polsk ● Kulturowa moda, w chłopak widziano witalizm, chęć działania i sile SYMBOLź W WźSźLU ● Zjawy ● Przedmioty symboliczneŚ

-

złoty rógŚ jego dwięk miał rozpoczć walkę (powstanie), jest symbolem walki, symbol zjednoczenia, patriotyzmu, walki narodowo wyzwoleńczej Złota podkowaŚ symbolszczęścia, powodzenia sprawy narodowej, schowanie podkowy do skrzyni mona interpretować jakoŚ *schowanie szczęcia na póniej lub *chciwoć i zachłannoć chłopstwa SznurŚ symbolzniewolenia(przez zaborcę) Czapka z pawimi pióramiŚ materializm, chłopska pry...