Wesele Stanisław Wyspiański PDF

Preview

Summary

STANISŁAW WYSPIAŃSKI ,,WESELE”Temat: MIĘDZY RZECZYWISTOŚCIĄ A WYOBRAŻNIĄ, CZYLI O GENEZIE ,,WESELA ” Geneza: a) inspiracją fakt rzeczywisty: wesele poety Lucjana Rydla z wiejska dziewczyną Jadwigą Mikołajczykówną, wyprawione w Bronowicach w domu Włodzimierza Tetmajera w listopadzie 1900 r, (mezalian...

Description

STANISŁAW WYSPIAŃSKI ,,WESELE” Temat: MIĘDZY RZECZYWISTOŚCIĄ A WYOBRAŻNIĄ, CZYLI O GENEZIE ,,WESELA ” 1.

Geneza: a) inspiracją fakt rzeczywisty: wesele poety Lucjana Rydla z wiejska dziewczyną Jadwigą Mikołajczykówną, wyprawione w Bronowicach w domu Włodzimierza Tetmajera w listopadzie 1900 r, (mezalians budzący sensację), b) Wyspiański, uczestnik przyjęcia przeniósł je do swego dramatu, którego premiera odbyła się już 16.03.1901r. w Krakowie w Teatrze Miejskim, c) premiera także wzbudziła sensacje: w postaciach scenicznych widziano ich pierwowzory, autentyczne postacie ze środowiska krakowskiego: Pan Młody  Lucjan Rydel Panna Młoda  Jadwiga Mikołajczykówna Gospodarz  Włodzimierz Tetmajer Poeta  Kazimierz Przerwa-Tetmajer Dziennikarz  Rudolf Starzewski, redaktor naczelny krakowskiego ,,Czasu” Radczyni  Antonina Domańska (postaci i pierwowzorów nie można jednak utożsamiać) d) reportaż z zabawy u Wyspiańskiego stał się dramatem sądu nad współczesnością (analiza stosunków między najbardziej typowymi dla Galicji grupami społecznymi oraz ocena narodowych mitów i marzeń o czynie). 2. Struktura tekstu: szereg dialogów na różne tematy, w izbie, w której odpoczywają goście – 2 lub 3 osoby rozmawiają, po czym zastępują je inne postacie. 3. Dwa plany dramatu: a) realistyczny – komedia obyczajowa z akcentami politycznymi, b) symboliczno-wizyjny, fantastyczny

Temat: REALISTYCZNY OBRAZ POSTAW CHLOPÓW I INTELIGENCJI W ,,WESELU” S.

WYSPIAŃSKIEGO

1. Wspólna zabawa inteligencji z miasta pochodzenia szlacheckiego oraz chłopów sprawia wrażenie jedności społeczeństwa, sojuszu i zrozumienia, ukazując postacie satyrycznie z ironią Wyspiański demaskuje pozorność tego zjednoczenia: lud i szlachta to dwa odrębne światy, dzieli je przepaść tradycji i sposób myślenia. 2. Liczne sceny pokazują brak porozumienia: a) już otwierająca dramat rozmowa Czepca z Dziennikarzem: chłopi interesują się polityką, sytuacją na świecie, chcą także decydować o kraju, Dziennikarz nie chce widzieć, że wieś się zmieniła: uważa, że ograniczonym chłopom wystarczy zainteresowanie własnym środowiskiem ,,Na waszej parafii świat dla was aż dosyć szeroki” b) niemożność znalezienia wspólnego języka wynika też z odmiennych zajęć i niewiedzy, np. dialog Radczyni (niezręcznie zniżającej się do chłopskich rozmówców) z Kliminą” ,,– Cóź ta, gosposiu, na roli? Czyście sobie już posiali? – Tym ta casem się nie siwo” 3. Stosunek inteligencji do wsi i do chłopów: a) sielankowe ujmowanie wsi jako zacisznej Arkadii: Dziennikarz: ,,Niech na całym świecie wojna, Byle polska wieś zaciszna Byle polska wieś spokojna.” b) chłopomania to przekonanie, że lud – warstwa najsilniej związana z naturą, jest społecznością najzdrowszą, stąd idea powrotu do natury i do wsi, aby nastąpiło odrodzenie biologiczne i moralne:  Pan Młody – śmiesznie, bo nadgorliwie stylizuje się na chłopa, zachwyca się obcowaniem z przyrodą, a niedostatek chłopskiego stroju chce traktować jako zaletę: ,,od miesiąca chodzę boso, od razu czuję się zdrowo, 1

4.

5.

chadzam boso, z gołą głową, pod spód więcej nic nie wdziewam od razu się lepiej miewam”  Gospodarz żyjący wśród chłopów podziwia ich temperament, godność, postawę, dostojeństwo, wywodzi te zalety od samego Piasta: ,,A bo chłop i ma coś z Piasta, coś z tych królów Piastów wiele (...) kiedy sieje, orze, miele taka godność, takie wzięcie, co czyni, to czyni święcie (...) bardzo wiele, wiele z Piasta, chłop potęgą jest i basta” c) fascynują się kolorowością wsi, strojem, zewnętrznymi cechami ludowej kultury, demaskuje to Żyd – karczmarz, Pan Młody twierdzi, że wystąpił w ludowym stroju, bo to strój narodowy, według żyda jutro ten strój zrzuci, tylko się ,,narodowo bałamuci”, włożył sukmanę, bo ładna, ale to gest bez żadnego znaczenia, d) zachwyt wsią to także ucieczka przed wewnętrznym kryzysem inteligentów, poczuciem własnej niemocy i pustki życiowej, dostrzega to sam Gospodarz: ,,Wy a wy – co wy jesteście, wy się wynudzicie w mieście, to się wam do wsi zachciało: tam wam mało, tu wam mało, a ot, co z naz pozostało: lalki, szopka, podłe maski, farbowany fałsz, obrazki” Krytyczna ocena inteligencji: a) Gospodarz przeciwstawia szlachecką przeszłość (,,Kiedyś, gdzieś tam, tęgie dusze, półwariacie animusze”) współczesności (bierność inteligentów, niechęć do działania), b) wewnętrzna słabość, skłonność do marzycielstwa i snucia nierealnych planów wytka także Czepiec: ,,Pany – wyście ino do majaki” ,,Panowie duża by już mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć” c) artystom zarzuca Wyspiański oderwanie się od rzeczywistości, patrzenie na nią jako temat dzieła sztuki, zatarcie granicy między życiem a fikcją, np. Pan Młody ciągle powtarza, że wszystko opisze, a poruszonego wizją Rycerza poetę pyta, czy z tego powstanie sonet czy oktawa Obraz chłopów: a) są świadomi swojej siły – Czepiec: ,,z miastowymi to dziś krucho, ino na wsi jeszcze dusza, co się z fantazyją rusza” b) zainteresowanie polityką, deklaracja gotowości do wzięcia udziału w walce: ,,jakby przyszło co do czego, wisz pan, to my tu gotowi” c) siła ta bywa jednak prostacka, wyładowuje ją Czepiec w pijackich awanturach, bójkach, kłótniach z Żydem i księdzem – może ona także zagrozić szlachcie: ,,Panowie, jakeście som jeżeli nie pójdziecie z znami to my na was – i z kosami!”

WNIOSEK Pesymistyczna wizja polskiego społeczeństwa: nie jest jednolite, składa się z dwu części nieprzystających do siebie; Radczyni: ,,Wyście sobie, a my sobie. Każden sobie rzepkę skrobie”

CZEMU SŁUŻY ST. WYSPIAŃSKIEGO? Temat:

SYMBOLIZM

I

FANTASTYKA

W

,,WESELU” 2

1. Akt II wprowadza plan symboliczno-fantastyczny: państwo młodzi, Rachela i poeta zapraszają na wesele duchy: ,,wszystkie dziwy, kwiaty, krzewy ...” 2. Wyspiański odróżnił już w didaskaliach ,,osoby dramatu” (postacie fantastyczne) od ,,osób”, czyli postaci realnych: a) kim są goście z zaświatów? Czy to duchy, czy twory wytrąconej z równowagi wyobraźni? b) Chochoł wyjaśnia, że zjawia się to: ,,co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach” (uosobienie nurtujących bohaterów problemów, wątpliwości) 3. Dialogi bohaterów ze zjawami to dodatkowy sposób charakteryzacji obu grup społecznych: a) MARYSIA + WIDMO (malarz de’Laveaux, zmarły na gruźlicę) akt II sc. 5  wspomnienie romantycznej miłości, obfitującej w cierpienie, niespełnione marzenia, utracone złudzenia i nadzieje b) DZIENNIKARZ + STAŃCZYK akt II sc. 7 Dziennikarz – Rudolf Starzewski, dziennikarz ,,Czasu”, pisma propagującego ideały Teki Stańczyka Stańczyk – błazen królewski z czasów Zygmunta starego i bony Sfory, symbol mędrca ,,pod błazeńską maską” i symbol rządzącej w Galicji partii politycznej konserwatystów tzw. Stańczyków (Stańczycy = zasada lojalności wobec zaborców, o niepodległości nie ma sensu myśleć, lepiej korzystać z autonomii, lansowali też tezy tzw. krakowskiej szkoły historycznej: sami Polacy, ich skłonność do anarchii, są winni utraty niepodległości) Stańczyk uświadamia Dziennikarzowi, że ta ideologia szkodliwa, zanika patriotyzm, Dziennikarz jakby usypia społeczeństwo  Stańczyk wręcza Dziennikarzowi KADUCEUSZ (w mitologii laska Hermesa, przewodnika dusz zmarłych), tu symbol misji politycznej i przewodnictwa, ale pełen ironii, Dziennikarz nie nadaje się na przewodnika narodu, sprowadza go na manowce ,,Mąć tę narodową kadź, Serce truj, głowę trać” c) POETA + RYCERZ akt II sc. 9 Poeta – Kazimierz Przerwa-Tetmajer, brat Gospodarza (Włodzimierza Tetmajera) Rycerz – Zawisza Czarny, średniowieczny rycerza polski, wzór prawości i honoru, symbol minionej chwały i potęgi narodu polskiego  Poeta tęskni do mocy Rycerza, której mu brak; można w tym odczytać ocenę dekadenckiej poezji: to poezja słabości, zniechęcenia d) PAN MŁODY + HETMAN akt. II sc. 11 Pan Młody – Lucjan Rydel, poeta Hetman – Branicki, hetman wielki koronny, jeden z przywódców konfederacji targowickiej, symbol zdrady narodowej i egoizmu magnackiego  Przypomnienie, że taka również była przeszłość szlachty e) DZIAD + UPIÓR akt II sc. 15 Dziad – jeden z buntowników rabacji galicyjskiej Upiór – zjawa Jakuba Szeli, przedstawiciel chłopskiej biedoty, przypomina krwawą rzeź z 1846r., symbol chłopskiej nienawiści, chęci odwetu oraz dzielącej obie strony przeszłości  inteligenci deklarują, że o wszystkim zapomnieli, a jednak wiedza, że ,, to, co było może przyjść” f) GOSPODARZ + WERNYHORA akt II sc. 24 Wernyhora – na wpół legendarny wódź ukraiński, wieszcz, uosobienie zgody narodowej, miał przepowiedzieć rozbiory i wyzwolenie Polski, symbol narodowego posłannictwa i wiary w zwycięskie powstanie 4. WĄTEK FANTASTYCZNY powstania umożliwia krytyczny osąd narodowych marzeń o czynie: a) Wyspiański nawiązał do mitu z czasów niewoli: nadejdzie moment, gdy szlachta i chłopi zerwą się wspólnie do boju i oswobodzą kraj, b) wyczekiwany moment nadchodzi, zjawia się Wernyhora i wręcza Gospodarzowi złoty róg (symbol siły pobudzania do czynu), c) zawodzi i szlachta i lud, Gospodarz daje róg Jaśkowi, a sam zasypia,  inteligenci nie mogą uwierzyć, że powstanie jest możliwe – pozostają bierni, choć chłopi czekają, by objęli przywództwo,  lud okazuje się niedojrzały: Jasiek gubi złoty róg pilnując czapki z pawimi piórami (symbol wartości materialnych, marzeń o społecznym awansie, chęci popisania się przed ludźmi), d) pesymizm tej diagnozy pogłębia symboliczny obraz z zakończenia: hipnotyczny, bezwładny taniec wkoło do muzyki chochola (symbol beznadziejności, niemocy, niechęci do działania) W NARODOWEJ SPRAWIE NIC SIĘ NIE DZIEJE, USPIENI POLACY KRĘCĄ SIĘ WKOŁO 5. SYMBOLE (z istoty swej wieloznaczne, nie do końca jasne, wywoływały też różnorodne interpretacje)

3

a) złoty róg = symbol wyzwolenia, sygnału wzywającego do powstania, budzącego w ludziach wolę do walki, ma moc wyrwania społeczeństwa z letargu, dlatego, że Jaśko gubi złoty róg, zryw powstańczy staje się niemożliwy, b) pawie pióra = własność prywatna, Jaśko schylał się po czapkę z piór i wtedy zgubił złoty róg, c) podkowa = symbol szczęścia, Wernyhora zgubił podkowę, a Gospodyni schowała ją ,,na zaś” do kufra = szczęście odłożone na przyszłość, motyw chciwości i poczucia własności, d) chochoł (krzak róży owinięty na zimę słomą):  symbol idei odłożonej na przyszłość,  twórca urojeń aktu III identyczny z Wyspiańskim rozmyślającym jakby się goście zachowywali, gdyby Wernyhora zszedł z obrazu,  kompromis, rutyna, niemożność działania usypiająca wolę i czyn,  możliwość optymistycznej interpretacji – nadzieja na przyszłość: pod słomą kryje się życie, krzak rozkwitnie na wiosnę.

Temat: ,,WESELE” JAKO DRAMAT MŁODOPOLSKI 1. 2.

3.

4.

5.

Cecha charakterystyczna: przenikanie się 2 poetyk – realizmu (akt I) i symbolizmu (akt II). W planie realistycznym zwraca uwagę umiejętność charakteryzowania postaci, plastyka obserwacji obyczajowości: a) chłopi mówią gwarą, językiem konkretnym, rzeczowym, inteligenci – językiem literackim, ich wypowiedzi są dłuższe, b) każda postać mówi inaczej, np. Pan Młody: gadulstwo, skłonność do wielosłowia i metafor nie zawsze zrozumiałych, c) niezwykła zwartość tej części dramatu, brak zbędnych słów (w części symbolicznej wielosłowie potęguje niejasność). Cechy dramatu symbolicznego: a) wprowadzenie symboli:  rekwizyty: złoty róg, pawie pióra, podkowa,  postacie: chochoł, Wernyhora,  sytuacje: taniec w finale, b) operowanie obrazem, wizją, c) najważniejsze: tworzenie nastroju, sugerowanie pewnych znaczeń zamiast mówienia wprost, np. hipnotyczny taniec w zakończeniu. Nawiązanie do tradycji dramatu romantycznego : a) krytyczna ocena społeczeństwa, b) treści patriotyczne, podjęcie problematyki narodowej, c) rozwianie narodowych mitów i złudzeń, np. mitu jedności Polaków, d) przeplatanie scen realistycznych i fantastycznych, e) łączenie komizmu i tragizmu, liryzmu z prozą życia, języka podniosłego z dosadnym, f) motywy wątki z utworów romantycznych, np. zjawa hetmana w ,,Weselu” wzorowana na widmie złego pana z II części ,Dziadów”, symboliczne wewnętrzne zjawy przypominają Strach i Imaginację z ,,Kordiana”. Realizacja młodopolskiego ideału syntezy (połączenia) różnych dziedzin sztuki w dramacie: a) dominuje słowo – element literacki (akcja rozwija się za sprawą dialogów), b) elementy plastyczne (wpływ malarskiej wyobraźni autora):  operowanie kontrastem: czerń i biel ubiorów gości z miasta i barwne stroje chłopów (wstążki i pawie pióra migocące w ruchu),  scenografia: tworzący nastrój błękit ścian, szaruga za oknem, półmrok rozświetlony świecą,  plastyczne upozorowanie osób w scenach niemych (np. grupa znieruchomiała w oczekiwaniu na Archanioła to jakby żywy obraz),  ,,ożywienie” wiszących na ścianie reprodukcji obrazów Matejki ,,Wernyhora” i ,,Stańczyk”, c) elementy muzyczne:  dobiegające ciągle zza ściany huczne dźwięki kapeli i tupot tańczących,  symboliczna muzyka chochoła w finale,  ludowe przyśpiewki,  tworzący nastrój szum wiatru i szelest słomy, d) wzajemne przenikanie się i uzupełnianie wszystkich elementów, ważna rolę pełnią didaskalia (tekst poboczny).

4...