Wstęp do technik i technologii architektonicznych PDF

Preview

Summary

Notatki ze wszystkich wykładów,
wykładowca- Renata Sulewska...

Description

Wstęp do technik i terminologii architektury 5.10 architektura-sztuka kształtowania budowli/przestrzeni "patos i etos w achitekturze" Stanisław Pieńkowskitermin arch-antyk, śródziemnomorze, jedyny znany traktat antyczny Witruwiusz/ polska X, XIw Gal anonim o kościele w Spicymierzu Witruwiusz (Marcus Vitruvius Pollio)- architekt i teoretyk, w służbie Juliusza Cezara i Oktawiana augusta, za swoje zasługi otrzymał "emeryture", władał greckim (być może wpływy teorii greckich), "O architekturze ksiąg dziesięć" (30-15 r.p.n.e), 1486 publikacja w druku, pierwsze wydanie ilustrowane Wenecja 1511, do polski prawdopodobnie dotarł w XVw, pierwsze tłumaczenia fragmentów w XIXw przez Feliksa Radwański, ostatni przekład Kazimierz pumanicki 1956, O architekturze ksiąg dziesięciu I o roli i prawidłąch architektury II O materiałach budowlanych, o ich właściwościach i zasadach III O porządkach świątyń i różnych ich odmianach. Zasady budowy świaątyń jońskich IV O zasadach budowy świątyń doryckich i korynckich V O zasadach projektowania budowli publicznych VI O zasadach budownictwa prywatnego VII O dekoracji wnętrz i barwnikach VIII O wodzie IX O zegarach i o zasadach ich budowy X O machinach Architektura- budownictwo +konstrukcja zegarów budownictwo- budowa domów prywatnych, zegarów, budowli użytku powszechnego (obronne, sakralne, użytku publicznego) Na architekturę składa się - ordinatio- uporządkowanie (pełne umiaru ułożenie członów budowli i ustalenie proporcji) -dispositio- rozmieszczenie elementów -eurythmia- właściwe zestawienie poszczególnych członów w celu uzyskania wdzięku -symetria- harmonijna zgodność elementów dzieła i ich współzależność -decor- stosowność (nienaganność kompozycji, dobór środków i elementów do funkcji budowli) distributio- ekonomia, oszczędne rozporządzanie materiałem i miejscem Przy budowie należy uwzględnić -firmitas (trwałość) -celowość (utilitas) -piękno (venustas)

Cechy architekta- wrodzony talent, wszechstronne wykształcenie, doświadczenie wg Albertiego-ktoś, kto potrafi ideą i planem budowy odpowiedzieć na potrzeby ludzi

Materiały mur- kontrukcja pionowa z kamieni/cegły/obu wydzielająca przestrzeń ściana- wydzielająca przestrzeń pionowa konstrukcja z dowolnego materiału lico-płaszczyzna ściany (wew./zew) wątek/wiązanie (ant opus) -układ kamieni/cegieł fundament-podziemna częśc budowli cokół-dolna część budowli (najczęściej zaznaczona) korona-górna część budowli gzyms-zapobiega wilgotnieniu muru, rozdziela kondygnacje jeśli kamień jest opracowany do prostopadłościanu- 2 podstawy, dłuższy bok WOZÓWKA, krótszy GŁÓWKA materiały: kamień, cegła suszona/palona, drewno

KAMIEŃ piaskowiec w polsce: południe polski wapień: południowy pas bliżej centrum granit:południowy zachód marmur: południowy zachód (elementy arch. wyjątek Santa Maria della salute-ściany) wykorzystanie alabastru- jedynie elementy, nie całe konstrukcje, różne barwy, łatwy w obróbce, lekko przezroczysty, często polichromowany, płytki alabastrowe jako zastępstwo dla szkła marmury w polsce -marmur dębnicki, mocno zbity z żyłkowaniami, na zewnątrz jasnoszary (od lat 20 XVIIw-XVIII) -kawowy marmur chęciński -wapień z Pinczowa (z początku łatwo formowalny, potem utwardzał się przez utlenienie, bardzo jasny) materiały sprowadzane czarne marmury z belgii przykłady: Kościół św Andrzeja (piaskowiec i wapień i elementy innego materiału), kaplica Myszkowskich przy kościele dominikanów w krakowie (do sklepienia wyłożona marmurowymi płytami),

kaplica Lubomirskich (marmur na ścianach), sala pod ptakami na wawelu (elementy takie jak kominek i portal z kawowego marmuru chęcińskiego), kaplica Zbaraskich (marmur dębnicki na ścianach, nagrobkach i ołtarzu, alabastrowe figury w nagrobkach i marmurowe jasne kolumny), nagrobek przy kościele Mariackim (czarny marmur) nagrobek Batorych z kościoła Franciszkanów, Barczewo (marmur belgijski) ołtarz z kościoła św Jana, Gdańsk (zielony piaskowiec z gotlandii) nagrobek w kościele w Uchaniach (alabaster, marmur, wapień z Pinczowa,

WĄTKI MURÓW KAMIENNYCH I MIESZANYCH mur cyklopowy (nieobrobione kamienie, brak zaprawy, nieregularny układ) mur poligonalny (obrabiane krawędzie kamieni, mniejsze przestrzenie wypełniane zaprawą) opus isodomum (cały wykonany z kamiennych, prostopadłościennych ciosów o takich samych wymiarach ułożonych wozówkami do lica z piętrami ciosów przesuniętymi wobec siebie) opus pseudoisodomum (warstwy ciosów nierównej wysokości, układanie wozówką i główką do lica) opus emplectum (ciosy układane do dwóch lic, przerwa między nimi wypełniana nieobrobionym materiałem zalewanym cementem, układ naprzemienny główkowo-wozówkowy, ta sama wysokość warstw) opus quadratum (dwa lica i wypełnienie, kostki sześcienne) opus reticulatum (często łączony kamień i cegła, ciosy układane ukośnie, co pewien czas warstwy wyrównawcze, narożniki układane tradycyjnie) opus spicatum (może być ceglany, ciosy układane pod kątem, pierwsza warstwa ułożone w jedną stronę, druga w drugą (jodełka), warstwy wyrównawcze ułożone tradycyjnie (równolegle do powierzchni) opud incertum (ściana z dwóch stron obłożona niedużymi nieregularnymi kamieniami) opus testaceum (ściana z cementu oblicowana paloną cegłą) wątki średniowieczne (opus emplectum, jedna wysokość w ramach warstwy) grand appareil (wysokość ciosów 40-65cm) moyen appareil (20-30 cm) petit appareil (8-16 cm, na narożnikach i przy otworach duże ciosy, element konstrukcyjny(zabezpieczający) allonge appareil (wydłużone ciosy)

CEGŁA odpowiednio opracowana glina (suszona- starożytny egipt, od XII wieku cegła wypalana, popularna od drugiej połowy XIIIw) rodzaje -prostopadłościenna, znormalizowane wymiary od XIX w -cegła dziurawka, kratówka, sitówka (zróżnicowane kształty)

-kształtki- od średniowieczu cegły o innych kształtach (elementy dekoracyjne) -palcówki (żłobienia w cegle w celu pozbycia się nadmiaru gliny) -kolor zależny od czasu wypalania lub pokrycia glazurą (zendrówka- mocno wypalona, bardzo ciemna, o zeszklonej powierzchni, tworzenie wzorów przez odpowiedni układ cegieł) wątki murów ceglanych -wendyjski (w polsce XIIIw, zanika od XIV do XVI), (w każdej warstwie taki sam układ cegieł 2x wozówka 1x główka, przesunięcia warstw) -gotycki (polski)(w polsce XIV) (główka wozówka główka wozówka) -holenderski -(XVII) (naprzemiennie warstwy- 1 główka wozówka główka wozówka- 2 same główki) -kowadełkowy (blokowy)- (XVIw) (naprzemiennie warstwy główek i wozówek, układ wozówek w kolejnych warstw taki sam, brak przesunięcia wew. warstw wozówek)) -krzyżowy- (XVIIw) (naprzemiennie warstwy główek i wozówek, przesunięcie warstw wozówek względem siebie o pół cegły) -główkowy (angielski, forteczny)- (same główki) -wozówkowy- (same wozówki) Opracowanie lica ściany - boniowanie (prostokątne elementy- bonie, zwykle na krawędziach rodzaj płaskiej obwódki, środek wysunięty lub wklęsły; jeśli jest to opracowanie w tynku to zawsze boniowanie) -rustyka -tynk -obłożenie okładziną kamienną - sgraffito (uzyskiwanie wzorów przez nakładanie dwóch warstw tynku w różnych barwach i usuwanie fragmentów górnej warstwy)

DREWNO nieobrobione drewno- pień, kłoda (bez kory i gałęzi- okrąglak, bierwiono) obrobiona kłoda w kształcie prostopadłościanu- bal, płaza, cieś, bruz belka- element ociosany piłą o dużym przekroju deska- plaster kłody wycięty piłą dranica drewno rozwarstwione zgodnie z przebiegiem włókien, przypomina deskę ściany wykonane całkowicie z drewna bądź szkielet z drewna z innym wypełnieniem ściany pełne: -palisadowa (budowane z pni lub półpni zestawianych pionowo, początkowo wbijanych w ziemię, potem mocowanych do poziomej podwaliny, czasem też mocowane też do poziomego oczepu na górze; zanikają w XII w. trwają w budownictwie militarnym) -wieńcowa/zrębowa (układanie belek jedna na drugiej i łączenie ich w narożnikach (węgły), łączone na na obłap (wycinanie w dolnych częściach belek małych otworów, aby nakładać je jedna

na drugą, wystający element to ostatek- 2 bardziej wystające pod dachem (bliżej dachu ryś, poniżej podryś)) na nakładkę (nakładanie na siebie opracowanych prostopadłościennie bali, końcówka zwężona (spłaszczona); z ostatkami lub bez; użyty kołek) na rybi (jaskółczy) ogon (nakładanie na siebie opracowanych prostopadłościennie bali, końcówka w kstałcie trapezu rozszerzającego się na zewnątrz; mogą być ostatki) na zamek ciesielski (końcówka opracowana jak na nakładkę, jednak w dolnej części wycięty otwór, w górnej taki sam element wystający; mogą byc ostatki) -sumikowo-łątkowa (układy poziomych równej długości bali (sumiki) poprzedzielanych pionowymi balami (łątki), w łątkach wyżłobione pionowe wcięcia (pazy), w które wsadza się "palce"- końcówki sumików konstrukcja szkieletowa: belka pozioma dolna (podwalina) belka pozioma górna (oczep) belka pionowa łącząca je (słup) mniejsze belki poziome łączące słupy ze sobą (rygle) (jeśli się pojawiają to ściana ryglowa) diagonalna belka między dwoma słupami w płaszczyźnie ściany (zastrzał) wypełnienie (plecionka z witek obrzucona gliną, glina wymieszana z trzciną - ściana szachulcowa) lub cegła- mur pruski Fachwerk (niemiecka nazwa na konstrukcję szkieletową) wyższe kondygnacje lekko wysunięte lisica- dwie belki umieszone z dwóch stron ściany w celu wzmocnienia knstrukcji złączone ze sobą sobota- rodzaj podcienia podpart na belkach odsuniętych od lica ściany, dach może być oddzielony lub jako kontynuacja głównego dachu ścianę drewnianą można obłożyć nie tylko tynkiem, ale i deskami (elewacja szalowana/deskowana) gont- pokrycie elewacje takie same jak dachu, składa się z drewnianych płąskich elementów, z jednej strony jest węższa a zdrugiej ma otwór, przez co kolejne elementy wchodzą w siebie, warstwy górne zachodzą na dolne izbica wyższa część wieży, wysunięta i posiadająca otwory, służąca do zawieszania dzwonu w architekturze drewnianej nie wystepuje łuk- konstrukcja tego nie wymaga, obiekty drewniane inspirowane architekturą murowaną (pałąc w Kuskowie, kościół w Szalowej) świdnica- kościół pokoju

ŻELIWO I STAL

przewrót techniczny w hutnictwie i metalurgii (opracowanie technologii, która przy użyciu koksu bądź węgla dawała materiał, który jest kontrolowanym stopem węgla i żelaza-żeliwo) koks- paliwo uzyskiwane przez przemysłowe wygrzewanie węgla kamiennego w temperaturze 600-1200*C w specjalnych piecach bez tlenu porządek architektoniczny pierwsze w starożytnej grecji budowa: krepidoma*, kolumna (trzon, kapitel), belkowanie (architraw, fryz, gzyms) DORYCKI VIIw pne, początkowo w budowlach drewnianych, potrzeba znalezienia odpowiedniego porządku do świątyni Apollina, inspiracja proporcjami mężczyzny- wysokość= 5-6x podstawa (wzrost i stopa) budowa: styloblat, kanelowany trzon zwężający się ku górze (w wersji greckiej kanelury łączą się ostrą krawędzią), szyja/hypotrachelion (od dołu wydzielona skamilusem- rowkiem), anuli (wąskie pierścienie pod głowicą), echinus (na planie koła), abakus (na planie kwadratu), architraw (gładki), guttae/łezki (sześć elementów pod regulami) regula (pojedyńcze cienkie belki pod tryglifami), taenia (długa cienka belka), fryz z tryglifów (płytki ze żłobieniami- 2 półkoliste i 2 ćwierćkoliste) i metop (gładkie lub dekorowane), mutule (prostokątne płytki pod gzymsem na osi tryglifów i metop, pod nimi po 6 łezek w trzech rzędach), gzyms (wystający), nad gzymsem akroteriony i antyfiksy (zasłaniające ujścia wody) wysokość= 5/6x podstawa interkolumnium= 2,5 średnicy podstawy opracowanie narożników (konflikt- tryglif na narożniku+ tryglif na osi kolumny)- w budowlach drewnianych ostatnia kolumna wysunięta, w archaicznej ostatnia kolumna poszerzona, w klasycznej zmniejszone interkolumnium między ostatnimi kolumnami modyfikacje w arch. rzymskiej -tryglif zawsze na osi kolumny, nie dochodzi do narożnika -metopy kwadratowe bez dekoracji

-fryz wyższy niż architraw -abakus często wieńczony gzumsem i dekorowany -skamilus zastępowany wałkiem- szyja bardziej widoczna - wyższe anule delikatnie wysunięte wobec niższych -żlobkowanie nie dochodzi do scamilusa, kanelury zaokrąglone później często kolumny gładkie, inne belkowanie i kanelowanie

JOŃSKI potrzeba porządku dla świątyni Diany, inspiracja postacją kobiecą- smukłość występuje baza (ustawiona na plincie, poduszka wypukła- torus i poduszka wklęsła- trochilusmogą być dekorowane, poduszki różnie układane), trzon z kanelurami (więcej- 24) zakończonymi półkoliście i łączonymi bardziej miękko, głowica (poduszka z ornamentem,

woluta, cienki abakus) (głowice narożne modyfikowane- głowice na rogu łączone pod kontemwidok frontalny z dwóch stron), architraw (złożony z trzech belek- wyższe leciutko wysunięte), brak taeni- rodzaj cienkiego gzymsu, fryz (gładki lub dekorowany fryzem ciągłym), ząbki

(prostopadłościenne kostki pod gzymsem) wysokość= 8-9x podstawa interkolumnium 3-4x podstawa wersja rzymska -8 wolut, może być gładka, fryz może byc wysunięty

KORYNCKI inspiracja gracją dziewczęcą, V w pne, na początku tylko we wnętrzach świątyń, pierwszy raz zastosowany w świątyni Apollina, na zewnątrz pierwszy raz w pomniku Lizykratesa 334 pne kapitel (liście akantu w trzech rzędach, woluty wywijające się 2 na zewnątrz 2 do środka, abakus wklęsły- narożniki podtrzymywane przez woluty, nad środkowymi wolutami motyw kwiatu, w greckim środkowe woluty niżej niż abakus), pod głównym gzymsem modylionykonsole w formie wolut, między modylionami kasetony, różne elementy mogą być bardzo dekorowane

TOSKAŃSKI zmodyfikowany dorycki baza, gładki trzon, brak fryzu tryglifowo-metopowego, kapitel zbliżony do rzymskiego, trochę bardziej smukły

KOMPOZYTOWY pierwszy raz w łuku Tytusa połączenie jońskiego i korynskiego (2 rzędy liści+ 2 duże woluty zewnętrzne i echinus z kimationem* między nimi, abakus wklęsły)

*salomonowy (próba rekonstrukcji porządku kolumn świątyni króla Salomona- geneza biblijna, I księga królewska) skręcony trzon lub synteza doryckiego i korynckiego (kapitel z liśćmi i fryz tryglifowo-metopowy) architektura egipska nie wyksztalciła porządków (konkretnych proporcji między elementami) porządek kolosalny/wielki- kolumny obejmują więcej niż jedną kondygnację, elementy zachowują proporcje porządku porządek spiętrzony/ superpozycja porządków- każda kondygnacja ma własny system podpór, zazwyczaj w innym porządku (jeśli taki sam porządek to zmienione proporcje), (im smuklejsza kolumna tym wyżej)

kolumna kandelabrowa- o trzonie składającym się z części o zróżnicowanych średnicach i różnie dekorowanych, udziwniona PODPORY szpony/żabki-elementy łączące plintę z bazą kolumny (od kształtów prostych do elementów floralnych i figuralnych) służki- smukłe pół/ćwierć kolumnienki schodzące wzdłuż budowli, często odzwierciedlają strukturę sklepienia, raczej nie mają cech porządkowych (kapiteli) filar wiązkowy- środkowy rdzeń otoczony służkami/pilastrami/drobnymi kolumienkami tworzącymi wiązkę podpów pilaster- pionowy naścienny element delikatnie wysunięty przed lico ściany o ostrych krawędziach, występują we wszystkich porządkach, mogą występować w parach, mogą być zdwojone (lub zwielokrotnione)(jeden na drugim) (jeśli spodni jest widoczny z obu stron są to pilastry zdwojone obustronnie, jeśli jest jednostronnie zdwojony to z drugiej strony jest ścięty prosto), nad nimi zdwojone może być także belkowanie (gierowane- wyłamane) pilaster hermowy-trzon zwężający się ku dołowi lizena- prostokątny pionowy element wystający z lica muru pozbawiony elementów porządkowych (bazy i kapitelu), trzon pilastra, (może uwypuklać elementy arch znajdujące się pod spodem) impost- element w formie płyty lub bloku, stanowiący przejście między głowicą podpory, lub samą podporą a dźwiganym przez nią elementem (czasem w formie nasadnika- drugiego kapitelu poprzedzającego łuk lub figurę) podpory antropomorficzne kariatyda- podpora w formie stojącej kobiety na głowie mająca kapitel kanefora-postać stojąca, często z wiankiem, na głowie trzymająca kosz atlant (gigant, telamon)- postać męska herma/terma- mogą mieć elementy porządku, w górnej części część postaci ludzkiej (dowolność/mieszanka płci) lub zwierzecej, w dolnej przechodzi w trzon zwężający się ku dołowi, czasami pod trzonem stopy (niekoniecznie ludzkie), (geneza: antyczne słupy Hermesa na drogach) motywy architektoniczne wykorzystujące podpory edikula-dwie podpory (mogą być na postumentach), nad nimi element belkowania zazwyczaj z przyczółkiem serliana/okno weneckie/motyw palladiański- trzy pola oddzielone podporami (lub fragmentem ściany), pole środkowe zamknięte łukiem a boczne prostym belkowaniem (występuje w oknach, artykulacji ścian, ołtarzach itd) (symbolicznie- element gloryfikujący postać znajdującą się pod łukiem) łuk triumfalny- 2 typy- trójprzelotowe i jednoprzelotowe, wszystkie otwory zamknięte łukiem jednoprzelotowe- pojedyńcza arkada trójprzelotowa- trzy arkady, środkowa najwyższa

Hans Vredeman de Vries, Wendel Dietterlin kolumny manierystyczne ornament okuciowy, potem chrząstkowo-małżowinowy ____________________________________________________________________________ ŁUKI funckja- przenoszneie ciężaru partii muru znajdującego się na nim na podpory, na których się on opiera przede wszystkim do zamykania otworów, ale i przestrzeni (sklepienia) wzmacnianie ściany klińce (pojedyńcze elementy łuku), klucz (w łuku)/ zwornik (w sklepieniu)- najwyżej umieszczony kliniec (na osi łuku), często inaczej dekorowany stopka (kliniec oparty na impoście) rozpiętość* (szerokość między wewnętrznymi krawędziami)

strzałka* (wysokość) (zwykle równa połowie rozpiętości) głębokość* grubość* pacha (trójkątny elementy muru łączący górę łuku z zewnętrzną częścią jego podpory) podłucze (spodnia część łuku)

grzbiet (górna część łuku) czoło (przód łuku) (archiwolta- dekoracyjne opracowanie czoła łuku) łuki buduje się na krążynach łuk pozorny- forma przypominająca łuk, jednak nie zbudowana z klińcow Kształty łuków łuk płaski łuk o klińcach pięciobocznych łuk odciążający (znajdujący się nie bezpośrednio nad otworem) łuk o strzałce równej połowie rospiętości łuk podwyższony łuk obniżony łuk nadwieszony (łuk łączony z podporami odcinkami prostej równoległej do podłożaokreślamy rodzaj) łuk wspięty (podpory różnych wysokości) łuk odwrócony półkolisty trójlistny

odcinkowy (krzywizna to mniej niż połowa koła) ostry normalny pełny podwyższony podkowiasty ostry gurt/ łuk jarzmowy (stąd żebra jarzmowe)- łuk podsklepienny (zwykle kontynuacja podpór) łuk przyporowy (przenoszenie ciężaru z jednej częsci budowli na inną, np. ze sklepienia na przypory na zewnątrz budynku) łuk tęczowy (znajdujący się w ścianie oddzielającej nawę kościoła od prezbiterium, ściana tęczowa widoczna gdy prezbiterium jest niższe lub węższe niż nawa główna, łuk widoczny jeśli zaznaczony) zamknięcie budowli od góry -dach (odkryta więźba dachowa) -strop (płaska konstrukcja wsparta na belkach opartych na murach zewnętrznych- drewniane) -sklepienie (murowane) _______________________________________________________________________ SKLEPIENIA kopuła (na planie centralnym, jeśli nie jest konstruowana na planie koła to stosuje się pendentywy/żagielki lub trompy łączące plan wieloboczny z kołem) sklepienie żaglowe/ żagielkowe/czeskie- podstawa kopuły zawiera narożniki planu (wygląda jak pendentywy z górą kopuły) żaglaste/pruskie/kapa czeska- średnica czaszy nadbudowanej kopuły szersza niż bok kwadratu podstawy (jakby niższa i szersza) CZĘSTO OBA NAZYWA SIĘ ŻAGLASTYMI tambur (element pomiędzy strefą na której opiera się kopuła a jej czaszą) latarnia (element wieńczący kopułę) podniebie (dolna część kopuły) sposoby doświetlenia kopuł -otwory okienne w tabmurze, czaszy, latarni lub przez okulus sklepienie kolebkowe (układ łuków o tych samych wymiarach i kształcie, podparcie na całej długości) (zakładane nad przestrzeniami wąskimi) (pomieszczenie może być przykryte sekwencją sklepień kolebkowych poprzecznych) kolebkowe z lunetami kolebkowe na gurtach kozuby-fragmenty oparte na ścianach tarczowych koleby-fragmenty oparte na całych ścianach

sklepienie nieckowe (od strony krótszych boków nie dochodzi do ściany) sklepienie zwierciadlane (ścięta góra) klasztorne (z czterech pojedyńczych koleb) (faseta- jego boki) krzyżowe (zestawienie 4 kozubów, wystarczy podparcie w 4 punktach) krzyżowo- żebrowe (pierwszy raz ...