Zagospodarowanie przestrzenne Polski PDF

Preview

Summary

ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE POLSKI21.Dr Ewa Kacprzak Pokój 139 dyżury czwartek 14-16; piątek 12-14 [email protected]  Egzamin 25. godz Aula1. STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI Struktura użytkowania ziemi to udział charakterystycznych, jednoznacznie zidentyfikowanych form zagospodarowania gruntu w całkowitej...

Description

ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE POLSKI 21.02.17 Dr Ewa Kacprzak Pokój 139 dyżury czwartek 14-16; piątek 12-14 [email protected]  Egzamin 25.04. godz.12 Aula 1. STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI  Struktura użytkowania ziemi to udział charakterystycznych, jednoznacznie zidentyfikowanych form zagospodarowania gruntu w całkowitej powierzchni obszaru Klasyfikacja użytków zależy od informacji, jakie zamierza się uzyskać.  Wyróżnia się od kilku do nawet kilkudziesięciu różnego rodzaju form użytkowania ziemi. Struktura użytkowania ziemi uwarunkowana jest zarówno czynnikami naturalnymi/przyrodniczymi terenu (m.in. klimat, stosunki wodne, rzeźba terenu), jak również warunkami gospodarczymi (m.in. poziom uprzemysłowienia, typ działalności rolnej). Analizę struktury użytkowania ziemi przeprowadza się m.in.:  W ramach analiz z zakresu geografii rolnictwa  Na potrzeby opracowywania planów przestrzennego zagospodarowania określonego obszaru np. miasta, jednostki samorządu terytorialnego  W ramach analiz z zakresu ewidencji gruntów i budynków 2. Węgiel brunatny wydobywa się w: Koninie, Bełchatowie, Turowie 3. Współczynnik urbanizacji – procentowy udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności. Współczynnik ten jest wskaźnikiem rozwoju społecznego społeczeństw. Wraz z uprzemysłowieniem następuje względnie gwałtowna migracja ludności do miast z obszarów wiejskich. W Polsce współczynnik urbanizacji wynosi blisko 61% (spadł z 61,3% (2006 r.) do 60,2% (2016 r.)) Najwyższa wartość woj. Śląskie 76,86% 4. Podział administracyjny Polski (1975–1998) województwa i gminy 5. Surowce w Polsce: Węgiel kamienny. Węgiel brunatny. Rudy miedzi. Rudy cynku i ołowiu. Siarka. Sól kamienna. Ropa naftowa. Gaz ziemny. Gaz łupkowy Złoża typu tight 6. WYŁĄCZNA STREFA EKONOMICZNA- jest położona na zewnątrz morza terytorialnego (do 200 mil morskich) i przylega do tego morza, obejmuje wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi. Jej granice wyznaczają umowy międzynarodowe.

1

7. Najbardziej zalesione są obszary przeważnie niekorzystne dla rolnictwa (rzeźba terenu, gleby) albo w przeszłości trudno dostępne. Są to więc przede wszystkim tereny górskie Karpat oraz tereny ziem zachodnich, w tym zwłaszcza Ziemi Lubuskiej i środkowego Pomorza. 8. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej – syntetyczny wskaźnik waloryzacji jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowany przez IUNG w Puławach. Uwzględnia się: jakość gleb, agroklimat, warunki wodne oraz rzeźbę terenu. Przelicza się je na wartość punktową. Literatura:

Zagospodarowanie przestrzenne kraju – sposób rozmieszczenia w przestrzeni podstawowych elementów struktury przestrzennej oraz zachodzące pomiędzy nimi relacje. Podstawowe elementy struktury przestrzennej kraju, które są przedmiotem analiz i odziaływania polityki publicznej to:  Elementy systemu gospodarczej  Elementy systemu społecznego  Infrastruktura techniczna  Sieć osadnicza  Krajobraz (przyrodniczy i kulturowy)  Powiązania funkcjonalne Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju wykazuje sposób realizacji wizji przestrzennego zagospodarowania i celów rozwojowych kraju w odniesieniu do terytorium, oddziałując na główne elementy zagospodarowania przestrzennego kraju i zapewniając kondycję instrumentów o charakterze sektorowym. Polityka przestrzenna to integralna część polityki rozwoju. Polityka przestrzenna łączy i koordynuje działania podejmowane na poziomie krajowym z działaniami realizowanymi na innych poziomach zarządzania (w tym na poziomie regionalnym, lokalnym).

2

Koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju w latach 1949-2012 Planowanie przestrzenne w gospodarce socjalistycznej (centralnie planowanej)  W 1949r. planowanie przestrzenne podporządkowano planowaniu gospodarczemu  W planowaniu przestrzennym najważniejsze było uwzględnianie interesów poszczególnych działów gospodarki narodowej a nie jednostek terytorialnych lub regionów  Przestrzenne zróżnicowanie dotyczące wyposażenia w infrastrukturę techniczną i innych wskaźników mierzących poziom rozwoju społeczno-gospodarczego odzwierciedlały odziedziczone różnice pomiędzy lepiej wyposażonym zachodem, a gorzej rozwiniętym wschodem Polski. Struktura przestrzenna Polski w schematycznym układzie miała kształt odwróconej litery T (1950rok)

3

W latach 70. XX wieku po 20 latach gospodarki centralnie sterowanej, w której forsowano uprzemysłowienie. Zróżnicowanie regionalne zmniejszyły się. Zmieniła się struktura przestrzenna Polski - zaczęto przedstawiać ją za pomocą formy podobnej do trójkąta, z podstawą na południu Polski i wierzchołkiem w okolicy Trójmiasta.

Uwarunkowania wewnętrzne kształtujące zagospodarowanie przestrzenne po 1989 roku  Decentralizacja władzy politycznej, odrodzenie samorządności  Prywatyzacja i decentralizacja gospodarki  Zróżnicowany (branżowo, regionalnie) poziom restrukturyzacji gospodarki  Likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych  Niedostosowanie infrastruktury i powolna jej modernizacja (transport)  Zmiana zachowań Polaków w zakresie mobilności przestrzennej  Podnoszenie poziomu edukacji. Uwarunkowania zewnętrzne kształtujące zagospodarowanie przestrzenne po 1989r (globalizacja, integracja z UE)  Dostosowanie regulacji prawnych w zakresie planowania przestrzennego do standardów UE  Wykorzystanie środków unijnych (przedakcesyjne, fundusze strukturalne, dotacje rolne)  Zmiany kierunków polskiego handlu zagranicznego (popyt na przewozy, infrastrukturę)  Zmiany funkcji granic.

4

Planowanie przestrzenne w gospodarce rynkowej  Od 1989r. zróżnicowanie regionalne i procesy gospodarcze zachodzące na obszarze kraju wykazują tendencje do kształtowania się nowego schematu zagospodarowania przestrzennego  W połowie lat 90.XX wieku wydawało się, że następuje kształtowanie się nowego schematu zagospodarowania przestrzennego w postaci trójkąta opartego na zachodniej granicy i skierowanego w kierunku aglomeracji warszawskiej

Schemat przekształceń struktury przestrzennej Polski na początku XXI w. 2002- aktualizacja Raportu o Stanie Zagospodarowania Przestrzennego. Uznano, że prawdopodobny jest schemat z rdzeniem szybszego rozwoju w centralnej części kraju opartego na największych obszarach metropolitalnych oraz łączących je pasmach rozwojowych.

5

KPZK w XXI wieku  Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przyjęta przez Sejm w 201r. (prace nad nią rozpoczęto w połowie lat 90. XXw) Koncepcja ukazała się drukiem w 2001r.  Po krótkim czasie nastąpiła jej szybka dezaktualizacja – nie uwzględniała konsekwencji dwóch ważnych zmian jakie nastąpiły w Polsce w roku 1999 i 2004 (reforma administracyjna i wstąpienie do UE)  Lata 2004-2006 tworzenie aktualizacji koncepcji (odrzucona przez Sejm)  2006r. podjęcie decyzji o opracowaniu nowej koncepcji  Projekt koncepcji opublikowano 25.01.2011  Konsultacje społeczne (2011)  2011r. przyjęcie Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 KPZK 2030 (uchwała Rada Ministrów). KPZK 2030 Długo- i średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju  Długookresowa Strategia Rozwoju kraju. Polska 2030 – wizja rozwoju Polski do 2030r.  Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 – określa cele rozwojowe Polski do 2020r. 9 strategii zintegrowanych  Strategia innowacyjności o efektywności gospodarki  Strategia rozwoju kapitału ludzkiego  Strategia rozwoju transportu  Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko  Strategia Sprawne państwo  Strategia rozwoju kapitału społecznego  Krajowa strategia rozwoju regionalnego – Regiony Miasta Obszary wiejskie  Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa  Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RPS Strategie zintegrowane – łączą planowanie społeczne, gospodarcze i przestrzenne. KPZK 2030- część systemowa zarządzania rozwojem Polski. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 jest najważniejszym strategicznym dokumentem dotyczącym zagospodarowania przestrzennego państwa. Podstawą prawną- Ustawa z 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym W KPZK 2030:  Przedstawiono wizję zagospodarowania przestrzennego kraju do 2030r.  Określono cele i kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania kraju  Wskazano zasady, według których działalność człowieka powinna być realizowana w przestrzeni KPZK 2030 kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, gdyż decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. KPZK 2030 formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzenią o zapewnieniu bezpieczeństwa (w tym powodziowego).

6

KPZK 2030 Cel strategiczny: „Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągnięcia (…) konkurencyjności, zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w horyzoncie długookresowym.” KPZK 2030- kompleksowe ujęcie rozwoju kraju, czyli zagospodarowanie przestrzenne powinno godzić interesy różnych użytkowników przestrzeni (mieszkańców, inwestorów, państwa) i być spójne z decyzjami podejmowanymi w innych obszarach dotyczących np. inwestycji infrastrukturalnych, ochrony terenów zielonych. W 2030r. przestrzeń Polski ma być przyjazna dla mieszkańców naszego kraju i z powodzeniem konkurować z przestrzenią europejską. Rdzeniem krajowego systemu gospodarczego i ważnym elementem systemu europejskiego stanie się współzależny otwarty układ obszarów funkcjonalnych najważniejszych polskich miast, zintegrowanych w przestrzeni krajowej i międzynarodowej. OBSZAR FUNKCJONALNY- obszar kraju wyodrębniony na podstawie wspólnych cech geograficznych i silnych wewnętrznych powiązań np. duże miasto i gminy z nim sąsiadujące. Podstawową cechą Polski w 2030r. będzie spójność społeczna, gospodarcza i przestrzenna. Do jej poprawy przyczyni się rozbudowa infrastruktury transportowej (autostrad, dróg ekspresowych i kolei) oraz telekomunikacyjnej (przede wszystkim internetu szerokopasmowego(, a także zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych. W 2030r. Polska przestrzeń będzie bardziej zintegrowana w układach międzynarodowych. Warszawa i pozostałe ośrodki metropolitalne będą lepiej powiązane funkcjonalnie (głównie gospodarczo) między sobą, a także z podobnymi obszarami UE. Polska 2030r. będzie krajem o ugruntowanych warunkach trwałego i zrównoważonego rozwoju. KPZK 2030  Odejście od idei rozwoju w pasmach, opartej na tezie zwrotnikowego położenia Polski w Europie  Przyjęto wizję rozwoju sieci powiązań funkcjonalnych krajowych ośrodków wzrostu połączonych z europejską siecią metropolii.

7

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Źródła informacji np.: - mapy - publikacje geograficzne -materiały służb geodezyjnych Położenie geograficzne Polski  Z położenia wynikają cechy środowiska przyrodniczego  Położenie geograficzne Polski jest KORZYSTNE (szlaki handlowe)

8

EUROPEJSKIE SZLAKI TRANSPORTOWE Północ-południe 1. Szczecin – Gorzów Wlkp. – Zielona Góra- Czechy 2. Gdynia, Gdańsk – Bydgoszcz – Poznań - Wrocław – Czechy (przez Kot. Kłodzką lub Katowice i Cieszyn) 3. Gdynia, Gdańsk – Toruń - Włocławek – Warszawa – Łódź- Kielce - Kraków - Czechy, Słowacja Wschód-zachód 1. Moskwa(Sankt Petersburg, Kijów) – Mińsk- Brześć – Warszawa- Poznań- Berlin- Kolonia- Paryż – Madryt - Lizbona (Kolonia - Bruksela - Londyn) 2. Kijów- Lwów- Kraków- Katowice- Wrocław- Drezno- Frankfurt – Paryż ( i dalej w kierunku zachodnim) 3. Sankt Petersburg – Psków- Ryga- Kaliningrad- Gdańsk- Szczecin – Rostock- Lubeka- HamburgRotterdam OBSZARY ZALĄŻKOWE PAŃSTWA POLSKIEGO

Granice Polski obejmują swym zasięgiem (różnym stopniu) 4 wielkie krainy geograficzne Europy  Nizina Środkowoeuropejska  Nizina Wschodnioeuropejska  Pas Starych Gór i Wyżyn  Obszary Młodych Gór Fałdowych

9

Główne krainy geograficzne Polski wg J. Kondrackiego reprezentują klasę regionów fizycznogeograficznych Europy, nazywanych podprowincjami. Są to:  Pobrzeża Południowobałtyckie  Pojezierza Południowobałtyckie  Niziny Środkowopolskie  Polska Wschodnia  Wyżyna Wschodniomałopolska  Wyżyna Środkowomałopolska  Wyżyny Zachodniomałopolskie  Sudety  Północne Podkarpacie  Zewnętrzne Karpaty Zachodnie i Wschodnie  Centralne Karpaty Zachodnie GŁÓWNE KRAINY GEOGRAFICZNE POLSKI wg J. Kondrackiego

MAPA FIZYCZNA POLSKI

OBSZARY I GRANICE 10

Powierzchnia ogólna kraju (2015) przyjęta wg podziału administracyjnego wynosi 312,7tys km2 i obejmuje:  obszar lądowy (łącznie z wodami śródlądowymi) 311,9tys km2  część morskich wód wewnętrznych 791km2. tj. część Zalewu Wiślanego wraz z wodami portów, część Jeziora Nowowarpieńskiego i część Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną i Dźwiną oraz Zalewem Kamieńskim wraz z wodami portów, Odrę pomiędzy Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin oraz wody portów Zatoki Gdańskiej i portów graniczących z wodami morza terytorialnego. Powierzchnia Polski na tle największych państw Europy Państwo Powierzchnia (tys.km2) 1 Rosja* 17075,4 2 Ukraina 603,7 3 Francja 551,5 4 Hiszpania 506,0 5 Szwecja 450,0 6 Niemcy 357,0 7 Finlandia 338,1 8 Norwegia 323,9 9 Polska 312,7 10 Włochy 301,3 11 Wielka Brytania 244,1 12 Rumunia 238,4 *dotyczy całości powierzchni państwa w części europejskiej i azjatyckiej  na świecie Polska zajmuje 70 miejsce pod względem wielkości powierzchni

11

TERYTORIUM POLSKI – powierzchnia lądowa, morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne

MORZA TERYTORIALNE -pas wód morskich wzdłuż brzegu o szerokości 12 mil morskich. (1 mila morska= 1852metry)

MORSKIE WODY WEWNĘTRZNE -wody zatok, których wylot jest węższy niż 24 mile morskie, jeżeli wybrzeża w całości należą do jednego państwa.

Do terytorium nie wlicza się Wyłącznej Strefy Ekonomicznej należącej do Polski. WYŁĄCZNA STREFA EKONOMICZNA- jest położona na zewnątrz morza terytorialnego (do 200 mil morskich) i przylega do tego morza, obejmuje wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi. Jej granice wyznaczają umowy międzynarodowe.

12

WYŁĄCZNE STREFY EKONOMICZNE PAŃSTW NADMORSKICH ustanowiono w 1982r. (konferencja Prawa Morza w Montago Bay na Jamajce) PAŃSTWO posiadające WSE jest właścicielem zasobów żywych, przedmiotów znajdujących się na dnie oraz bogactw mineralnych leżących pod dnem swojej strefy ekonomicznej. Ma też prawo do wznoszenia i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji a także prowadzenia badań naukowych morza oraz ochrony środowiska morskiego. Wszystkie państwa korzystają z możliwości żeglugi oraz układania rurociągów i kabli. Współpraca państw nadbałtyckich np.:  geologia Bałtyku (w tym surowce mineralne) – Państwowy Instytut Geologiczny (Oddział Geologii Morza)  badania monitoringowe (element kontroli środowiska morskiego) – okresowe oceny stanu Morza Bałtyckiego

Granice morskich poligonów wojskowych nie są obecnie powszechnie znane. Stanowią one informację tajną. Dlatego trudno racjonalnie planować wykorzystanie przestrzeni morskiej. Problem- część poligonów wojskowych zajmuje najlepsze tereny dla produkcji energii odnawialnej.

DŁUGOŚĆ GRANIC PAŃSTOWYCH – 3582 km, w tym: 85,3% granice lądowe 14,7% granice morskie DŁUGOŚĆ LINII BRZEGOWEJ – 188km MORSKA GRANICA PAŃSTWOWA – 528km

Łącznie z: -Mierzeją Helską -Zalewem Wiślanym -Zalewem Szczecińskim

Polska graniczy z Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Czechami i Niemcami. Poprzez granicą morską (granicę wyłącznej strefy ekonomicznej) Polska graniczy z Danią i Szwecją.

13

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE POLSKI  Położenie między cywilizacjami Zachodu (obszar kulturowy zachodniego chrześcijaństwaRzym) i Wschodu (obszar kulturowy wschodniego chrześcijaństwa- Bizancjum)  Układy militarne Polska wchodzi w skład regionu określanego mianem EUROPY ŚRODKOWEJ. Przesądzają o tym: położenie geograficzne oraz pewna odrębność fizjograficzna, historyczna, kulturowa obszaru kraju. Granice nie są wyraźne. Centrum Europy Środkowej są cztery najbardziej centralnie położone państwa: POLSKA, CZECHY, SŁOWACJA, WĘGRY. Peryferiami tego regionu są natomiast: Litwa, Łotwa, kaliningradzka część Rosji, zachodnia Białoruś, zachodnia Ukraina, północna Rumunia, północna Serbia, Słowenia, północna Chorwacja, wschodnia Austria oraz wschodnie Niemcy. Z tym regionem Europy graniczą inne duże , obecne w terminologii geopolitycznej, regiony: Europa Zachodnia, Skandynawia, Bałkany oraz Rosja. POŁOŻENIE GEOPOLITYCZNE Położenie geopolityczne – w przeciwieństwie do geograficznego, nie jest stałe. Jest częściowo zależne od położenia geograficznego, a także od ukształtowania powierzchni i innych cech środowiska przyrodniczego. Na położenie geopolityczne wpływa:  Układ granic państwowych  Sytuacja polityczna  Sytuacja militarna  Przebieg szlaków handlowych  Położenie względem mórz  Położenie względem wielkich obszarów gospodarczych  Położenie względem aglomeracji miejsko-przemysłowych

Położenie geopolityczne decyduje w poważnym stopniu o:  Bezpieczeństwie danego kraju  Jego polityce zagranicznej  Stosunkach z sąsiadami  Gospodarce  Rozwoju cywilizacyjno-kulturowym

28.02.17 Zmiany powierzchni Polski na przestrzeni dziejów:  Około 990 roku – 250tys.km2  Około 1370 roku – 244tys.km2  Około 1640 roku – 388tys.km2  Od 1945 roku – 312,7tys.km2 Wielkość terytorium- jeden z elementów morfologicznej charakterystyki danej jednostki np. kraju, wpływa on na jej funkcjonowanie. Kształt terytorium (zwarte, duża rozciągłość) – wpływa na zarządzanie, komunikację, dostępność do centrum. Polska- terytorium zwarte.

14

Euroregiony – forma współpracy transgranicznej; wydzielona jednostka na obszarze dwóch lub więcej państw. W jego tworzeniu uczestniczą przedstawiciele lokalnych i regionalnych władz samorządowych, a także podmioty społeczne i ekonomiczne. WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA- pojęcie szersze od euroregionu Nazwa „euroregion” pochodzi od najstarszej inicjatywy współpracy transgranicznej „Euroregio” (1958r. granica holendersko-niemiecka).

STRUKTURA TERYTORIALNA POLSKI Zasadnicze zmiany: 1946,1957,1975,1999  usprawnienie funkcjonowania administracji państwowej  poprawa obsługi obywateli 

     



W 1939r. II Rzeczpospolita składa się z: 16 województw (w tym 23 grodzkich), 611 gmin miejskich (w tym 53 miast wydzielonych z powiatowych związków samorządowych), 3195 gmin wiejskich oraz 40533 gromad. Po II wojnie światowej: 14 województw i 2 miasta wydzielone (Warszawa i Łódź), 330 powiatów, 704 miasta i 2993 gmin. 1950r.- 17 województw, 2 miasta wydzielone i 330 powiatów, a na szczeblu podstawowym 704 miasta i 2993 gminy. 1955r.- 17 województw i 5 miast wydzielonych (Warszawa, Łódź, Wrocław, Kraków, Poznań); zniesiono gminy, a na ich miejsce utworzono gromady (8790) 1956-1972r.- likwidowano gromady i wprowadzono nowe powiaty (1972r.- 390 powiatów, 4315 gromad) W 1973r. całkowicie zlikwidowano gromady i utworzono 2365 gmin. W 1975r. zniesiono powiaty, wprowadzono podział dwustopniowych: utworzono 49 województw i 5 miast wydzielonych – Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań (szczebel podstawowy: gminy, miasta i dzielnice w większych miastach). 1 stycznia 1999r.- wprowadzono nowy zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa.

Jednostki podziału to: gminy, powiaty, województwa. Utworzono 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. 15

Bez zmian pozostał podział na gminy, których było 2489. Po raz pierwszy wprowadzono powiaty w II połowie XIVw. zastąpiono nimi kasztelanie. Jednostkami pomocniczymi w gminach są sołectwa (1999r.- 40057 sołectwo, 2007r.- 40398 sołectw, 2012r.- 40571 sołectw, 2014r.- 40617 sołectw) JEDNOSTKI PODZIAŁU TERYTORIALNEGO (2017) Województwa (16) Powiaty ogółem: 380 Miasta na prawach powiatu (66) tzw. powiaty grodzkie Gminy miejskie:302 Gminy wiejskie: 1555 Gminy miejsko-wiejskie: 621

Ziemskie (314)

GMINY (...