Zoologia bezkręgowców - stawonogi PDF

Preview

Summary

Download Zoologia bezkręgowców - stawonogi PDF

Description

ZOOLOGIA- WYKŁAD

WYKŁAD 10 20.XII.05 Budowa morfologiczna Głowotułów  U skorupiaków składa się z tagmy głowowej i części segmentów tułowiacephalothorax  u szczękoczułkowców składa się z tagmy głowowej i tułowiowej- prosoma Odnóża  U prymitywnych stawonogów w każdym segmencie występują odnóża z wyjątkiem acronu i telsonu  Odnóże dwugałeziste jest prymitywniejsze pod względem filogenetycznym niż odnóże jednogałeziste  Odnóża zestawione są z członów połączonych stawowo i połączone ruchomo z ciałem o Wewnątrz występują grupy mięśni  U prymitywnych skorupiaków prostowane następuje hydrostatycznie a zginanie mięśniowo  Odnóża dwugałeziste są zróżnicowane morfologicznie i funkcjonalnie Czułki (anteny)  2 pary czułek występują u skorupiaków (na II segmencie – antenule, i na III segmencie- anteny)  1 para czułek u tchawkodysznych (na II segmencie) Narządy gębowe (przysadki gębowe)  3 pary przysadek gębowych u skorupiaków osadzone są poza otworem gębowym o na IV segmencie- żuwaczki (mandibule) o na V segmencie- szczęki I pary (maxillule) o na VI segmencie- szczęki II pary (maxillae) o do rozdrabniania pokarmu służą endity o funkcje związane z pobieraniem pokarmu pełnią szczękonóża (maxillipendes)  u wijów i owadów jednogałęziste żuwaczki pełnią funkcje rozdrabniające  u szczękoczułkowców występują 2 pary o szczękoczułki (chelicery) na II segmencie o nogogłaszczki (pedipalpy) na II segmencie Odnóża:  o o  o o o

odnóża tułowiowe funkcje lokomotoryczne (kroczne, pływne) dwugałęziste u skorupiaków i jednogałęziste u pozostałych odnóża odwłokowe występują tylko u skorupiaków i staroraków funkcje oddechowe, płciowe i lokomotoryczne u pozostałych gdy występują pełnią inne funkcje i są silnie przekształcone (np. kądziołki przędne)

Szkielet

56

ZOOLOGIA- WYKŁAD

 

   

 



funkcje ochronne i przyczep mięsni każdy segment składa się z 4 płytek (sklerytów) elastycznie (cienki oskórek) ze sobą zespolonych o płytka grzbietowa -tergit o płytka brzuszna- sternit o 2 płytki boczne- pleury parzyste odnóża ustawione są na tułowiu między sternitem i pleurą pokrycie ciała oskórek składa się z epikutikuli i protokutikuli epikutikula składa się z 4 warstw o cementowej (lipoproteiny) o woskowej o polifenolowej o lipoproteinowej kutikuli epikutikula jest barierą przed wysychaniem, szkodliwym promieniowaniem, substancjami trującymi i mikroorganizmami protokutikula stanowi ochronę mechaniczną oraz przyczep dla mięśni o rezerwuar metabolitów, które są uruchamiane w czasie linienia i głodowania o zbudowana z wielocukru- chityny o egzokutikula- sztywna zesklerotyzowana o endokutikula- elastyczna i miękka (buduje połączenia między sklerytami) oskórek jest poprzebijany otworami przez które wychodzą wypustki celoplazmatyczne komórki naskórka

Linienie  okresowo występujący proces odrzucania i odtwarzania oskórka  linieniu podlegają wszystkie części ciała pochodzenia ektodermalnego: oskórek, jelito, tchawki, płucotchawki  linienie reguluje układ hormonalny  grupy prymitywne filogenetycznie i długo żyjące linieją przez całe życie (skorupiaki, pająki, wije, owady, bezskrzydłe)  młodsze filogenetyczne grupy linieją w okresach dojrzewania, stadiów larwalnych  formy linienia o przedlinka- wzrost aktywności metabolicznej, produkcja enzymów rozpuszczających endokutikuli o rozmiękczanie i upłynnienie endokutikuli (enzymy proteolityczne i chitynolityczne) o pęknięcie starego oskórka (parcie płynów) o produkcja substancji na nowy oskórek o twardnienie nowego oskórka  nabłonek (hipoderma) o jednowarstwowy, zbudowany z komórek kostnych lub cylindrycznych o między komórek nabłonka występuje wielo- lub jednokomórkowy gruczoł (np. gruczoły linienia) komórki zmysłowe połączone z włoskami czuciowymi

57

ZOOLOGIA- WYKŁAD

o

naskórek jest zawieszony na błonie podstawowej, oddzielającej od hemocelu

Zabarwienie  pochodzi z pigmentów (melanina, lipochromy) zdeponowanych w oskórku, komórkach barwnikowych nabłonka lub ciele tłuszczowym  barwę może taż nadać hemolimfa lub chlorofil pochodzący z roślin, zmagazynowany w ciele tłuszczowym Mięśnie  brak wora powłokowo- mięśniowego  występują zespoły mięsni  u owadów jest ponad 2000 odrębnych zespołów  podział na grupy zespołów mięśni o trzewiowe (narządy wegetatywne) o segmentalne o odnóży (odnóża, przysadki gębowe, czułki) o mięsni poprzecznie- prążkowanych  w odróżnieniu od mięsni kręgowców mają wiele płytek nerwowych, co pozwala im na częste skurcze Układ nerwowy  schemat zbliżony do pierścienic- wyżej zorganizowany  parzysty zwój mózgowy (mózg) położony jest w hemocelu tagmy głowowej w części nadprzelykowej  u niższych skorupiaków mózg składa się z 2 płatów protocerebrium i deuterocerebrium o protocerebrium unerwia zmysł wzroku o deuterocerebrium- czułki tchawkodysznych lub czułki I pary u skorupiaków  u pozostałych występuje dodatkowo III płat tritocerebrium o tritocerebrium- II para czułków u skorupiaków, wargę górną u tchawkodysznych i szczekoczułki u szczękoczułkowców  u szczękoczułkowców występuje płat I i III  obrączka okołoprzełykowa łączy mózg konektywą ze zwojem podprzełykowym o unerwia przysadki gębowe skorupiaków i tchawkodysznych i nogogłaszczki szczękoczułkowców  brzuszny łańcuszek nerwowy o unerwia mięśnie ruchowe, narządy zewnętrzne tułowia i odwłoka o odchodzą nerwy obwodowe o układ nerwowy sympatyczny (unerwia trzewia) Narządy zmysłów  oczy proste (ocelle) o reagują na natężenie światła  oczy złożone o złożone z oczek (ommatidiów) izolowanych przez pigment o i stożek krystaliczny tworzą aparat dioptryczny (załamujący światło) o w rombodanach zachodzą zjawiska fotochemiczne przekazywane do nerwów wzrokowych o powstaje obraz złożony z wielu punktów (mozaikowy)

58

ZOOLOGIA- WYKŁAD

 o  o o   o o

statocysty występują u skorupiaków narządy strunowe (chordotonalne) narządy słuchowe u tchawkodysznych narządy informujące o napięciu mięsni i sklerytów narządy węchowe narządy dotykowe włoski oskórkowe na powierzchni ciała zwierzęta lądowe mają narządy wrażliwe na wibracje powietrza oraz czułe na poziom wilgotności w powietrzu

Jama ciała –miksocel  połączenie blastocelu z celomą  hemocel jest częścią układu krwionośnego- hemolimfy o w rozwoju zarodkowym zawiązuje metamerycznie worki celomy, które później otwierają się i łączą z blastocelem  celoma zachowuje się tylko w światłach metanefrydiów Układ pokarmowy  jelito trzyodcinkowe  nabłonek jelita tylnego pokryty jest mikrokosmkami które tworzą rąbek szczoteczkowy (brak nabłonka orzęsionego)  jelito nie jest zawieszone na krezce (przegrodach trzewnych) Układ oddechowy  skrzela o cienkościenne wyrostki osadzone na tułowiu, odwłoku lub odnóżach  płucotchawki o wpuklenia komór ze sfałdowanymi blaszkami ( -> dyfuzja gazów) tchawki  długie wpuklone jamy ciała wysłane cienkim oskórkiem, uchodzące na zewnątrz przetchlinkami  gwieździste komórki oddechowe połączone z cienkimi tchawkami  skrzelotchawki układ   

    

59

krwionośny otwarty krew krąży w naczyniach i wylewa się do hemocelu serce o u bardziej prymitywnych w postaci długiego grzbietowego naczynia z kilkoma parami ostii o u innych naczynie skraca się, występuje 1 para ostii krew z zatoki okołosercowej (połączonej z hemocelem ostiami) wpływa do serca otwory boczne serca mają zastawki dzięki skurczom serca krew wypływa do aorty do przodu ciała i dalej do tętnic i do hemocelu brak naczyń włosowatych krew o osocze, amebocyty i hemocyty o barwniki oddechowe- hemocjanina lub ewentualnie hemoglobina

ZOOLOGIA- WYKŁAD

Układ       

wydalniczy metanefrydia brak twardych do celomy orzęsionych lejków metanefrydia są zamknięte cienkim nabłonkiem, który płynne metabolity pobiera na drodze osmozy gruczoły czułkowe (antenalne) gruczoły szczękowe (skorupkowe) gruczoły biodrowe (koksalne) cewki Malphigi’ego o występują u stawonogów lądowych  u pajęczaków- cewkowate uwypuklenia końcowego jelita środkowego  u tchawkodysznych uwypuklenia początkowej części jelita tylnego o produkty przemiany materii pobierane są a drodze osmozy z jamy ciała i z odchodami wydalane na zewnątrz

Układ dokrewny  występuje powszechnie  kieruje metabolizmem, linieniem, rozrodem Układ   

rozrodczy zwierzęta głownie rozdzielnopłciowe zaznaczony dymorfizm płciowy występuje para gonad i gonowoduktów różnie rozmieszczonych

Rozmnażanie  rozmnażanie płciowe i wegetatywne (niektóre pasożyty)  bruzdkowanie o skorupiaki- spiralne o u innych- równomierne, nierównomierne, powierzchniowe  gastrulacja na drodze migracji epibolii  w rozwoju osobniczym zwykle występują larwy Systematyka podtyp: Trilobitomorpha- trylobitokształtne podtyp: Chistacea- skorupiaki podtyp: Chelicerata- szczękoczułkowce  gromada: staroraki  gromada: pajęczaki  gromada: kikutnice podtyp: Tracheata- tchwakodyszne  gromada: wije  gromada: owady TRILOBIT TRILOBITOMORPHA OMORPHA OMORPHA-- TRYLO TRYLOBITOKSZT BITOKSZT BITOKSZTAŁTNE AŁTNE

Arthropoda Coelomata Występowanie  Stawonogi wymarł, znanych jest 5 000 gatunków z ery paleozoicznej- rozkwit w sylurze, wymarłe w permie  Występowały w morzach, prowadząc głównie przydenny tryb życia

60

ZOOLOGIA- WYKŁAD

Budowa:  Wielkość 0,5 mm- 1m  Homonomiczność segmentów  3 tagmy: część głowowa, tułowiowa i ogonowa  ciało okryte szkieletem zewnętrznym  na każdym segmencie para odnóży- z wyjątkiem I i ostatniego segmentu  głowa składa się z 5 segmentów  u najstarszych form występują granice miedzy segmentami  ciało pokryte chitynowym oskórkiem, wzmocnionym częściowo węglanem wapnia  na segmentach znajdują się dwugałęziste odnóża gębowe nie wyspecjalizowane, podobne do innych odnóży o tylko I para jest jednogałęzista- porównywalna z I parą czułków skorupiaków i czułkami tchawkodysznych o II para= II para czułków skorupiaków o III para= żuwaczki o IV-V para= I i II para szczęk  Nad otworem gębowym jest warga dolna Część tułowiowa  Segmentowany(2-40 segmentów)  Odnóża dwugałęziste, skrzela na prepodicie Część ogonowa  Wydłużony telson u form prymitywnych  Tarcza ogonowa (pygydium) złożona z telsonu i kilku połączonych segmentów podobnych do segmentów odwłoka  Z jelitem środkowym łączyły się uchyłki przypominające uchyłki trzustkowowątrobowe u skorupiaków Rozwój  Złożony  Larwa zbudowana z odcinka przedgębowego, zagębowego i telsonu  W trakcie rozwoju przyrost liczby segmentów w strefie między głową i telsonem (anamorfoza) Ewolucja  Znane ze skamieniałości ery paleozoicznej  Charakterystyczni przedstawiciele formy kambryjskiej  Rozkwit w okresie sylurskim (400 mln lat temu) gdzie występowały w morzach sylurskich obok graptolitów, ramienionogów, mszywiołów oraz koralowców i liliowców  Zanikają w permie

61...