5. Metody Nauczania - Notatki z wykładu 5 PDF

Preview

Summary

Monika Biedroń...

Description

METODY NAUCZANIA. KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA. METODY PODAJĄCE I PROBLEMOWE STOSOWANE W KSZTAŁCENIU PIELĘGNIAREK. Termin „metoda” wywodzi się z języka greckiego od słowa „methodos” i oznacza drogę dochodzenia do prawdy, sposób postępowania, sposób badania.

Rozwój metod nauczania

Organizacja nauczania posiada bardzo dawne tradycje, sięgające czasów starożytnej Grecji i Rzymu. Najstarszą historycznie grupę metod stanowią metody:  oparte na naśladownictwie, które stosowano w nauczaniu okazjonalnym, nie posiadają one swoich teorii nauczania;  słowne (werbalne, oparte na słowie), które przeważały w średniowieczu, ich istota jest przekazywanie gotowych wiadomości przez nauczyciela za pośrednictwem słowa mówionego, pisanego albo drukowanego.  erotematyczne, (czyli pytające) obejmujące metodę katechetyczną oraz heurystyczną, gdzie metoda katechetyczna polega na stawianiu pytań, na które uczeń daje gotowe, wyuczone odpowiedzi, natomiast heurystyczna wyraża się w stawianiu pytań, które maja prowokować uczniów do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi;  metody akroamatyczne (z j. greckiego akroma – wykład), czyli podające;  oglądowe – oparte na obserwacji, rzeczowe (wprowadzone przez J.A.Kameńskiego i Pestalozziego w XIX w). Zadaniem nauczyciela jest zorganizowanie obserwacji, zaś uczniów – zdobywanie wiadomości przez ukierunkowaną obserwację. Przykładem może być pokaz lub pomiar;  praktyczna (z końca XIX w) sposób zaznajamiania uczniów z wiedzą oparty na ich działalności praktycznej. Nauczyciel – organizuje i kieruje działalnością ucznia, uczeń – realizuje zadania praktyczne umożliwiające mu zdobycie wiedzy i sprawności (m. laboratoryjne, zajęć praktycznych).

Jak zauważamy nauczyciel w przekazywaniu wiedzy posługuje się zarówno słowem, pokazem i działaniem praktycznym. Można, więc mówić o trzech grupach metod nauczania:  słownych  poglądowych  praktycznych gdyż opierają się na trzech różnych sposobach pracy nauczyciela z uczniami.

Historyczny rozwój metod nauczania stał się podstawą jednej z możliwych typologii metod. W polskiej literaturze dydaktycznej pojęcie „metoda nauczania” jest określane przez czołowych dydaktyków w sposób bardzo zbliżony. Metoda nauczania wg W. Okonia jest to: „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijania zdolności i zainteresowań umysłowych”. Metoda nauczania wg K. Sośnickiego: „systematycznie stosowany przez nauczyciela sposób pracy dydaktycznej, obejmujący różne czynności nauczyciela i uczniów, które mają prowadzić do rozumienia i opanowania nowych treści i do uzyskania przynajmniej podstawowych umiejętności związanych z tymi treściami”. Metoda nauczania wg W. Zaczyńskiego: „celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania”. W. Zaczyński podkreśla kierowniczą rolę nauczyciela oraz wspomaganie pracy uczniów.

Metoda nauczania wg K. Kruszewskiego: „Czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruje ich obiegiem, mogą toczyć się wg rozmaitych wzorców; najbardziej typowe wzorce noszą nazwę metod nauczania”.

Metody nauczania to typowe wzorce czynności, jakie wykonują nauczyciele, wywołując, ukierunkowując oraz wspomagając te operacje ucznia, dzięki którym następuje uczenie się, a w wiadomościach, umiejętnościach i w systemie wartości ucznia następują planowe zmiany.

Dobór metod nauczania zależy od:  wieku uczniów i ich zdolności, posiadanej wiedzy i zainteresowań  charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania  treści  celów realizowanych w ciągu danej lekcji  form organizacyjnych  środków dydaktycznych.

Podział metod nauczania

Klasyfikacja metod nauczania wg K. Sośnickiego: - podające – podawanie uczniom nowego materiału przez nauczyciela - poszukujące – poszukiwanie wiedzy przez uczniów. Jako kryterium autor przyjął dominację udziału nauczyciela lub uczniów w procesie nauczania – uczenie się. B. Nawroczyński wyróżnia metody:

- podające - poszukujące - laboratoryjne przyjmując za kryterium aktywność nauczyciela i uczniów oraz miejsce zajęć szkolnych. Z. Zborowski przyjmuje za kryterium podziału postawę uczniów w procesie nauczania – uczenia się. Wyróżnia metody podające (wykład, opowiadanie) - uczeń słucha i przyswaja informacje (pogadanka heurystyczna, dyskusja) - uczeń nabywa wiadomości w dialogu z nauczycielem - kierowania samodzielną pracą uczniów – (praca z książką, praca laboratoryjna) uczeń samodzielnie, z pośrednią pomocą nauczyciela zdobywa wiadomości lub umiejętności. Metoda ta wyzwala pełną aktywność i samodzielność uczniów. Najbardziej znany i rozpowszechniony jest podział metod ukształtowany historycznie tj. podział na metody: 1. Słowne, czyli werbalne. 2. Oglądowe, które opierają się na obserwacji. 3. Praktyczne, oparte na naśladownictwie. Kryterium podziału stanowi tutaj dominujący rodzaj przekazu informacji przez nauczyciela i sposób ich nabywania przez uczniów. Klasyfikacje metod wg Czesława Kupisiewicza:  oparte na obserwacji (oglądowe) pokaz, pomiar 

na słowie (werbalne), do których zalicza się pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką

 na działalności praktycznej uczniów, do których zalicza metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych. Wyróżnił też nową grupę metod gier dydaktycznych (symulacyjna, sytuacyjna i psychologiczna).Wyróżnione grupy metod wg Kupisiewicza wiążą się ze sobą i

uzupełniają wzajemnie, a oprócz tego każda z nich może spełniać określone funkcje dydaktyczne: - zaznajamiać uczniów z nowym materiałem - zapewniać utrwalanie zdobytej wiedzy - ułatwiać kontrolę i ocenę opanowanej przez uczniów wiedzy. Klasyfikacje metod nauczania wg Tadeusza Nowackiego: 

nauczanie teoretyczne – wykład, opis, pogadanka, opowiadanie, wyjaśnienie

 nauczanie praktyczne – pokaz, ćwiczenie, inscenizacje, instruktaż, uczestnictwo w pracy

Wincenty Okoń- stworzył nowy podział metod nauczania, biorąc za podstawę teorię kształcenia wielostronnego. Podział ten jest najbardziej zaawansowany teoretycznie, a jednocześnie dostosowany do praktyki szkolnej. Wyróżnia on cztery strategie nauczania i uczenia się dostosowując do tych teorii cztery grupy metod:  asymilacji wiedzy – podające (pogadanka, dyskusja, wykład, opis, opowiadanie, praca z książką)  samodzielnego dochodzenia do wiedzy – problemowe – klasyczna metoda problemowa (m. przypadków, sytuacyjna, burza mózgów, giełda pomysłów)  metody waloryzujące – eksponujące (impresyjne i ekspresyjne)  metody praktyczne – metody ćwiczebne i metody realizacji zadań wytwórczych. Przedstawiony podział metod nauczania jest wskazówką do pracy nauczyciela. Jego twórcza praca nie powinna polegać na wiernym naśladowaniu szablonów metodycznych, lecz na poszukiwaniu własnych rozwiązań i sposobów pracy dających jak najlepsze efekty.

Zmodyfikowany podział metod nauczania wg Szloska.

Metody podające zwane też metodami asymilacji wiedzy. Polegają na przekazywaniu przez nauczyciela gotowej wiedzy w celu przyswojenia i zapamiętania jej przez uczniów, kształcą zdolność rozumowania dłuższej wypowiedzi nauczyciela i podążania za tokiem jego rozumowania, rozwijają umiejętność koncentracji uwagi oraz notowania słuchanego tekstu. Wadą tej metody jest bierność uczących się. Wykład – bezpośrednie lub pośrednie przekazanie uczącym się określonych wiadomości w sposób systematyczny i logicznie konsekwentny. Aktywne uczestnictwo w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej. Z tego też względu może być stosowany sporadycznie w gimnazjum, częściej w szkołach ponadgimnazjalnych i stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych.

Wykład nie powinien być zbyt długi, a wykładowca powinien treść wykładu wiązać umiejętnie z życiem, dobierać trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiać. Wykład informacyjny – najprostszy, treści bezpośrednio przekazywane przez nauczyciela. Nauczyciel przekazuje treści nowe, trudno dostępne w krótkim czasie, dużej liczbie uczących się. Wykład informacyjny powinien mieć określone cele, zaplanowane ujęcia treści ukazują główne myśli, idee . Przepływ informacji jednokierunkowy.

Przygotowanie nauczyciela do wykładu polega na:  przeczytaniu wybranej literatury dotyczącej tematu  opracowaniu konspektu, a nawet napisaniu całego tematu (jak twierdzą niektórzy wykładowcy)  zastanowieniu się nad rodzajem tez, które chce dowieść i doborem przykładów  dokonaniu wyboru metody  dokonaniu wyboru pomocy naukowych. Wykład informacyjny powinien składać się z trzech części: 1. Wprowadzająca – nauczyciel podaje uczniom informacje o celu, temacie i tezach wykładu, przypomina znane i wiążące się z tematem treści.

2. Główna – przedstawia wynikające z tematu zagadnienia z wyodrębnieniem myśli podstawowych i głównej tezy, którą nauczyciel udowadnia. 3. Podsumowująca – końcowa zawiera najczęściej wnioski lub wskazania do działania praktycznego. Przewiduje pytania kierowane do uczniów, aby zrozumieć czy dobrze zrozumieli omawiane zjawisko lub pozostawia czas na ewentualne pytania uczniów. Wykład jest metodą mało efektywną, ponieważ nie pobudza aktywności poznawczej uczniów /uczniowie w trakcie wykładu pozostają bierni/. Wskaźnik recepcji przekazywanych treści wynosi około 20 – 40% Sposoby zwiększania recepcji wykładu  Wzbogacenie wykładu środkami poglądowymi /zwiększa się aktywność poznawcza/  Sporządzanie notatek /lepsze skupienie uwagi/  Odpowiednie tempo i intonacja mówienia  Dygresje  Poczucie humoru  Życzliwy stosunek  Posługiwanie się przykładami  Nawiązywanie do wiedzy i doświadczeń studenta

Pogadanka polega na prowadzeniu swoistego dialogu (rozmowy) nauczyciela z uczniami. Polega na zadawaniu przez prowadzącego odpowiednio sformułowanych pytań i uzyskiwaniu pożądanych odpowiedzi od uczniów. Można ja zaliczyć do najstarszych i najczęściej stosowanych metod w nauczaniu i to zarówno na lekcji jak i w czasie praktycznej nauki zawodu w pracowni ćwiczeń lub placówkach ochrony zdrowia.

Pogadanka odbiór dwukierunkowy: treści płyną zarówno od nauczyciela jak i od uczniów.

Celem pogadanki jest:  przygotowanie uczniów do pracy na lekcji  zapoznanie z nowym materiałem  systematyzowanie i utrwalanie wiadomości  kontroli stopnia opanowania materiału Ze względu na funkcje dydaktyczne, jakie może spełniać pogadanka, wyróżnia się następujące jej rodzaje: 1. Wstępna - pełni funkcje porządkująca, organizacyjną i przygotowawczą. Przypomina wiadomości z poprzedniego wykładu, następuje ustalenie tematu i celu lekcji oraz omówienie metod pracy. 2. Przedstawiająca nowe wiadomości – ma za zadanie tak zaktywizować uczniów, aby nowe treści, informacje były zrozumiałe, powiązane z własnym doświadczeniem. 3. Utrwalająca – operowanie materiałem wcześniej opanowanym, lecz wymagającym uporządkowania, zintegrowania w ramach jakichś większych całości (zagadnień, działów, systemów). Pogadanka utrwalająca występuje prawie na każdej lekcji.

4. Kontrolna – polega na rozmowie nauczyciela z uczącym się o treściach wcześniej realizowanych. Pełnić może wówczas rolę sprawdzania stopnia opanowania wiedzy przez uczniów. Rodzaje pytań stosowanych w pogadance:  przygotowawcze – mają na celu przypomnienie treści, jakie mają być przedmiotem opracowania  naprowadzające – pozytywne, – gdy pobudzają aktywność umysłową ucznia i prowadzą do uzyskania nowej informacji lub też negatywne, gdy wykazują błędy, luki w wiedzy, niezrozumienie pojęć i praw  zbierające – podsumowujące wynik pogadanki, zrozumienie nowych uogólnień.

Pytania, aby właściwie spełniały swoją funkcję dydaktyczną powinny być:  jasne, konkretne, zrozumiałe i jednoznaczne w sformułowaniu, językowo poprawne  dostosowane do intelektualnych możliwości uczniów  kształcące tj. zmuszające do wysiłku umysłowego, a nie żądające potwierdzenia lub zaprzeczenia (nie należy zadawać pytań zaczynających się na „czy”)  skierowane do ogółu, a nie do pojedynczych uczniów, aby wszystkich zmobilizować do myślenia. Opowiadanie – polega na słownym przedstawieniu zdarzeń, faktów i procesów. Jest to, więc sposób przekazywania wiadomości przy użyciu

żywego słowa, mającego dużą wartość, jako środek wzajemnego komunikowania się ludzi. Wprowadza uczniów w świat obiektywnych zjawisk i działań:  wpływa na jego emocje i ożywia przekazywane treści  spełnia swoją funkcje dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe, gdy pobudza uczucia uczniów i trzyma ich w napięciu. Cele te można osiągnąć poprzez:  zastosowanie barwnego języka,  dobrej dykcji,  właściwej informacji połączonej z odpowiednią gestykulacją i mimiką. Układ treści opowiadania powinien mieć logiczną i przejrzysta strukturę. Opis – najprostszy sposób zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bardziej przedmiotami, zjawiskami, faktami czy osobami. Towarzyszy mu pokaz opisywanego przedmiotu w naturze w postaci rysunku, schematu, fotografii. Aby opis pobudzał wyobraźnię uczniów musi być jasny, zrozumiały, barwny i żywy. Prelekcja – to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej. Anegdota – krótka forma literacka zawierająca prawdziwe lub zmyślone opowiadanie o zdarzeniu z życia danej postaci żyjącej lub historycznej. Anegdota ma wyraziste zakończenie. Odczyt – może oznaczać występ przed publicznością i odczytanie zarejestrowanych danych. Objaśnienie, wyjaśnienie – jest to zwięzłe określenie faktu o charakterze teoretycznym. Wyjaśnienie ma duże znaczenie przy rozpoczynaniu nowych działów programowych, w których występują nowe terminy, pojęcia, prawa i zdarzenia. Wyjaśnieniem posługują się np. nauczyciele w czasie zajęć praktycznych w placówkach ochrony zdrowia, gdzie nowe sytuacje w jakich się znaleźli słuchacze, przyczyniają się do ujawnienia wielu wątpliwości. Metody problemowe

 W odróżnieniu od nauczania podającego – polegają nie na przekazywaniu wiadomości, lecz kierowaniu pracą uczących się, którzy zdobywają nowe wiadomości i umiejętności za pomocą rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych  Proces nauczania problemowego opiera się na samodzielnym dochodzeniu uczących się do wiedzy, która jest samym rozwiązaniem problemu, jak i tej, która jest zdobywana w toku formułowania problemu, wytwarzania pomysłów i ich weryfikacji. Aby uczeń przystąpił do rozwiązywania problemu i osiągnął zamierzony cel, musza być spełnione następujące warunki:  trzeba znać zasób wiedzy, doświadczenie ucznia, aby dobrać umiarkowany stopień trudności problemu nieprzerastający jego możliwości intelektualnych  problem musi wzbudzać zaciekawienie.

Problem wg Okonia – zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej podmiotu. Problem wg Dewey’a – wszystko to, co wprawia umysł w zakłopotanie i zastanowienie. Problem wg Kupisiewicza – jak zawsze trudnością myślową zwaną też intelektualną lub teoretyczną, której przezwyciężenie może odbywać się albo w myśli, albo w czynnościach praktycznych, połączonych zawsze z myśleniem. Nie każda trudność myślowa jest problemem, tylko taka, której przezwyciężenie wymaga samodzielnego, produktywnego myślenia. Problem wg Wasyluka – napotkana trudność teoretyczna lub praktyczna, której przezwyciężenie zależy od własnej pomysłowości i podjętego działania”

Metoda, sposób przekazywania wiedzy.

Sytuacja problemowa jest wstępem do aktywnej działalności poznawczej uczniów inspirowanym przez nauczyciela. Wywołuje u uczących się emocjonalną i intelektualną potrzebę rozwiązania problemu. Etapy powstawania sytuacji problemowej to:  niepokój – ciekawość  świadomość niewiedzy – wola wiedzy Nauczyciel zazwyczaj za pomocą określonych sformułowań słownych, odpowiednio dobranej treści filmu, ilustracji, książki, audycji radiowej lub telewizyjnej, konkretnych zdarzeń inscenizuje sytuacje problemową. Można ją wywołać posługując się metodą dyskusji, pogadanki lub opowiadania. Na sytuację problemową składa się:  zadanie do rozwiązania teoretyczne lub praktyczne  minimum wiadomości z danego zakresu, jako wstęp wewnętrzny do rozpoczęcia skutecznego działania  niezbędne środki do działania, jako warunki zewnętrzne do podjęcia skutecznego czynu  atmosfera rzetelnej i poważnej pracy (motywy i emocje). Umiejętność stwarzania sytuacji problemowych wg W. Okonia jest przejawem mistrzostwa dydaktycznego nauczyciela, które polega na tym, aby poprzez określony system zabiegów sprawić, aby uczeń:  naprawdę odczuwał daną trudność teoretyczną lub praktyczną  sformułował sam problem albo uświadomił sobie sformułowany problem przez nauczyciela  chciał ten problem rozwiązać  potrafił to zrobić.

Wykład problemowy – jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego, jego pojawienia się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.

Główna rola przypada w nim wykładowcy, który:  formułuje problem, stawia hipotezy  gromadzi przesłanki do weryfikacji oraz do rozwiązania problemu  prowadzi głośno „monolog-rozmowę” z samym sobą, przedstawia własny tok rozumowania na kolejnych etapach sytuacji problemowych.  wzbudza i steruje procesem myślenia uczącego się, aktywizuje i zachęca do udzielenia odpowiedzi. Odpowiedzi te wykładowca potwierdza i uzupełnia.

Przebieg wykładu problemowego:  podanie tematu i celu wykładu

 wytworzenie i analiza sytuacji problemowej

 sformułowanie problemu i określenie sposobu jego rozwiązania

 wysuwanie hipotez

 weryfikacja hipotez

 krótkie podsumowanie treści wykładu

Wykład konwersatoryjny – włącza uczących w tok prowadzonego wykład. Prowadzący wykład nawiązuje kontakt z uczącymi się, rozmawia , zadaje pytania lub poleca wykonywanie przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych. Wiedza przekazywana znajduje bezpośrednie zastosowanie w działaniach uczniów czy studentów.

Klasyczna metoda problemowa – to ciągłe, wzajemne oddziaływanie na siebie nauczyciela i uczących się. Nauczyciel kieruje i wspiera uczącego się w procesie rozwiązywania problemów. Cechą charakterystyczną klasycznej metody problemowej jest dominacja uczenia się nad nauczaniem. Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, ze jest w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problemy. ETAPY KLASYCZNEJ METODY PROBLEMOWEJ I etap - wytworzenie sytuacji problemowej II etap - formułowanie problemów III etap - zgłoszenie pomysłów ich rozwiązania IV etap – weryfikowanie pomysłów rozwiązania V etap – przyjęcie sprawdzonego rozwiązania problemów VI etap – porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym i teoretycznym

Metoda aktywizująca – to problemowa metoda nauczania. Wyrabia u uczniów aktywny stosunek do nauki. Wdraża do samodzielnego myślenia i działania.

 Nauczyciel jest przewodnikiem, uczy kreatywnego myślenia, prowadzi do twórczych rozwiązań, zajęcia są wtedy ciekawsze i motywujące uczniów  Uczniowie na bazie przyswajanej wiedzy trenują przydatne umiejętności

Cel metod aktywizujących  Stawianie ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań, jakich od niego oczekujemy „Powiedz , a zapomnę Pokaż, a zapamiętam Pozwól wziąć udział, a zrozumiem ” Zalety metod aktywizujących  angażowane są różne zmysły, co pozwala na lepsze zrozumienie i zapamiętanie nowych treści  umożliwia uczącym się dopuszczenie do głosu w czasie lekcji  rozwija myślenie, daje okazję do rozmów, wymiany doświadczeń  gwarantuje dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny  integruje grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy, rozwija uczących się intelektualnie i emocjonalnie  uczy sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym  kształtuje nastawienie nauczyciela na potrzeby uczącego się, jest szansą na wyrwanie się z szarej , szkolnej codzienności  mają dużą wartość w zajęciach z uczniami mniej zdolnymi i niepełnosprawnymi

...