EP 6 - Stosunek prawny. Zdarzenie prawne. Elementy stosunku prawnego. Podmioty stosunku PDF

Preview

Summary

Stosunek prawny. Zdarzenie prawne. Elementy stosunku prawnego. Podmioty stosunku prawnego. Przedmiot stosunku prawnego. Uprawnienie. Obowiązek prawny....

Description

Stosunek prawny Stosunek prawny to rodzaj relacji społecznej występujący pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami, w których zachowania (działania/zaniechania) jednej strony wpływają na reakcję drugiej i podlegają kontroli norm społecznych. Stosunki społeczne powstają, ulegają zmianie i wygasają w wyniku zaistnienia wydarzeń zwanych faktami prawnymi. Do nich należą: zdarzenia i zachowania.

Zdarzenie prawne Zdarzenia prawne to wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, wynikające często z działania sił przyrody. Np. śmierć człowiek ajako zdarzenie łączy się z wygaśnięciem stosunków prawnych. Zachowania w języku prawnym to wydarzenia zależne od ludzkiej woli, dzielą się na czyny i czynności konwencjonalne. Czyny: - zgodne z prawem (nakazane, dozwolone) - zabronione i niedozwolone (przestępstwa, wykroczenia, delikty, nadużycia…) Czynności konwencjonalne: - akty tworzenia prawa: czynności władcze organów władzy publicznej związane ze stanowieniem prawa (uchwalanie ustaw, wydawanie rozporządzeń) - akty stosowania prawa: władcze organów władzy publicznej związane ze stosowaniem prawa (wyroki sądowe, decyzje administracyjne) - prawne wymagające oświadczenia woli, podejmowane przez osoby fizyczne lub prawne zmierzające do wywołania skutków prawnych [oświadczenie woli oznacza przekazanie innej osobie lub osobom komunikatu (ustnego, pisemnego lub wyrażonego gestem), iż pragnie się ustanowić, znieść lub zmienić pewien stosunek prawny]

Elementy stosunku prawnego Stosunek prawny jest zjawiskiem złożonym, analiza stosunku prawnego winna obejmować ustalenie: - podmiotów stosunku prawnego - przedmiotów stosunku prawnego - treści stosunku prawnego - stopnia aktualizacji stosunku prawnego

Podmioty stosunku prawnego Podmioty stosunku prawnego: stronami stosunku prawnego są osoby (adresaci norm regulujących stosunek prawny), które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego.

Występują różne typy podmiotów prawa w zależności od gałęzi prawa i rodzaju stosunku prawnego: - w prawie konstytucyjnym: podmiotem jest państwo reprezentowane przez organy władzy publicznej oraz naród rozumiany jako zbiorowość wszystkich obywateli (również poszczególnym ludziom np. posłowie, radni, wyborcy) - w prawie administracyjnym: występują podobne kategoria jak wyżej (organy władzy państwowej) oraz obywatele danego kraju w różnych rolach (podatnicy, cudzoziemcy itp.) stronami również są instytucje np. banki, przedsiębiorstwa, szkoły, kościoły... - w prawie cywilnym: wyodrębnia się osoby fizyczne oraz osoby prawne, również ‘ułomne osoby prawne’ - w prawie karnym: państwo (organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości) oraz sprawcy czynów (osoby fizyczne, prawne) Osoba fizyczna to każdy człowiek od chwili narodzin aż do śmierci, posiada zdolność prawną, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (możliwość nabywania uprawnień i obowiązków względem innych) Jest to stan potencjalny, niezależny od wieku, sprawności psychicznej, fizycznej i innych okoliczności. Jest ona uznana za stan przyrodzony - nie można jej odebrać, a nabywa się ją w chwili narodzin. Osobie fizycznej przysługuje zdolność do czynności prawnych (zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w postaci nawiązania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego) przysługująca w postaci pełnej, ograniczonej lub braku zdolności do czynności prawnych. Zdolność prawna wymaga dojrzałości emocjonalnej i intelektualnej. W Polsce zdobywa się ją w dniu ukończenia 18. urodzin lub w wyniku nieutracenia jej w związku z ubezwłasnowolnieniem (np. na skutek choroby psychicznej lub niedorozwinięcia umysłowego). Osoby, które ukończyły 13 r.ż. posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnej - za te osoby świadczą rodzince, ich opiekunowie lub kuratorzy) Osoba prawna to twór organizacyjny powstały na podstawie i zgodnie z postanowieniami kodeksu cywilnego lub innych przepisów szczególnych, zwykle dysponuje pewnym majątkiem. Posiada osobowość prawną, czyli zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Rozróżnia się dwa rodzaje osób prawnych: - zrzeszenia (np. korporacje, stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe) - musi istnieć zgrupowanie pewnych osób fizycznych - zakłady (np. przedsiębiorstwa, spółki) - musi istnieć zgrupowanie pewnego majątku Osoby prawne powstają w różnych trybach: - rejestrowy - nabycie osobowości prawnej następuje w chwili wpisu do odpowiedniego rejestru na podstawie decyzji organu państwowego np. NGO wpisane do Krajowej Rady Sądownictwa - ustawowy - na drodze ustawy tworzona jest instytucja, której nadaje się osobowość prawną na mocy przepisów w niej zawartej np. państwowe szkoły wyższe - notyfikacyjny - warunkiem powstania osoby prawnej jest powiadomienie o tym odpowiednich władz państwowych np. partie polityczne Państwo jako całość jest osobą prawną i w tym charakterze występuje w stosunkach majątkowych pod postacią Skarbu Państwa. Ułomne osoby prawne to jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków.

Przedmiot i treść stosunku prawnego Przedmiotem stosunku prawnego może być: - określone zachowanie człowieka np. sprawowanie opieki nad dzieckiem, wykonywanie pracy) - przedmiot materialny np. samochód, mieszkania - prawo podmiotowe np. prawo osobiste Na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki.

Obowiązek prawny Obowiązek prawny polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach (określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego postępowania. Nałożenie na adresata jakiegoś obowiązku stwarza dla niego sytuację ograniczającą swobodę wyboru zachowania. Nakaz przybiera dwie formy: - obejmujący jeden typ zachowań, od którego nie można się uchylić bez narażania się na sankcję prawną np. nakaz poddania się szczepieniu w czasie pandemii - obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi, który w określonych okolicznościach może być wybrany przez adresata zamiast tego podstawowego np. naprawa szkody spowodowana kolizją pojazdów Zakaz wskazuje typy zachowań uznawane za niedopuszczalne, których realizowanie wbrew normie pociąga za sobą negatywne konsekwencje. Zakazanie określonego zachowania przez prawo może odbyć się w dwojaki sposób: - poprzez użycie takiego funktora normotwórczego, który jednoznacznie kwalifikuje zachowania jako niedopuszczalne - poprzez sformułowanie normy określającej sankcję (normy sankcjonującej)

Uprawnienie Uprawnienie polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możliwość zachowania się. Wyróżnia się wiele rodzajów uprawnień: uprawnienia podmiotów do własnych zachowań oraz uprawnienia do cudzych zachowań (uprawnienia sensu stricto - roszczenia materialne i procesowe). W ramach uprawnień do własnych zachowań można wyróżnić: -

wolności prawnie chronione - są nimi objęte m.in. wolności osobiste i obywatelskie np. słowa, zgromadzeń, sumienia, wyznania; ich funkcją jest ochrona tych wybranych sfer życia ludzkiego przed ingerencją państwa oraz osób trzecich. Występuje tu korelacja wolności prawnie chronionej i zakazu ingerencji w strefę objętą wolnością (wolność do… wolność od…)

-

prawa-upoważnienia - do których zalicza się określone przez przepisy prawne uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych. W

odniesieniu do podmiotów władzy publicznej nazywane są kompetencjami. Oprócz obowiązku innych osób do nieingerencji mogą przewidywać również obowiązek innego podmiotu do działania, jeśli podmiot uprawniony do dokonywania czynności konwencjonalnej skorzysta ze swojego uprawnienia. Występują tu również prawa do czegoś np. do emerytury, pomocy socjalnej, strajku... -

immunitety i przywileje - immunitet (sędziowski, poselski czy dyplomatyczny…) pozwala podmiotowi nie podlegać kompetencji innych podmiotów (np. organów władzy publicznej) w określonych okolicznościach. Osoby objęte immunitetem mają zapewniony np. szerszy zakres nietykalności, zwolnienie od podatków, opłat, kontroli celnych... przywilej polega na tym, że podmiot uprawniony jest do podejmowania pewnych działań w sposób wyłączny lub z pierwszeństwem wobec innych osób, pozwala również na bycie traktowanym szczególnie korzystnym w porównaniu z innymi podmiotami....