Filipino SA Humanidades, Agham Panlipunan PDF

Preview

Summary

FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNANAT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGANSITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNANSa pagtuturo sa larangan ng humanidades at agham panlipunan, batay sa probisyon ng patakaran ng bilinggwal, dapat gamitin ang wikang Filipino bilang wikang panturo sa mga lar...

Description

FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN

sa probisyon ng patakarang bilinggwal. Ang De La Salle, Ateneo,

AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN

Unibersidad ng Sto. Tomas, UP at iba pa ay ilan lamang sa malalaking pamantasan at unibersidad na patuloy na gumagamit ng Filipino bilang

SITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNAN

wikang panturo sa mga kurso sa pilosopiya, agham pampolitika, lohika, ekonomiks, batas, kasaysayan at pantikan. Patuloy rin ang mga iskolar sa

Sa pagtuturo sa larangan ng humanidades at agham panlipunan, batay sa

mga pamantasan at unibersidad na ito sa pagsasagawa ng mga pananaliksik

probisyon ng patakaran ng bilinggwal, dapat gamitin ang wikang Filipino

na tumatalakay sa iba’t ibang paksa sa larangang ito. Masigla rin ang

bilang wikang panturo sa mga larangang ito. Subalit, dahil sa pagiging

publikasyong sa mga scholarly journaltulad ng Malay, Daluyan, Lagda,

maluwag sa implementasyon nito, maraming kolehiyo at unibersidad ang

Hasaan, Kritika at iba pang bago at umuusbong na journal sa kasalukuyan.

hindi sumunod sa polisiya bukod pa sa katotohanang napakalakas ng kapit ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon sa bansa. Nabanggit nina San

Higit na nauna ang larangan ng Humanidades kaysa sa Agham Panlipunan

Juan et al., (2019), (mula kay Ferguson, 2006), na ang katanyagang taglay

subalit madalas na nagkakasalimbayan ang dalawang larangang sapagkat

ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon lalo na sa mga kolehiyo at mga

maraming paksa at isyu na kapwa tinatalakay ng mga ito, tao at lipunan.

unibersidad ay may kakambal na sosyo-ekonomiko. Naniniwala ang marami

Marami sa mga teoretiko at pilosopikong pundasyon ng agham panlipunan

na sa pamamagitan ng pagiging matatas sa paggamit ng Ingles, pasalita o

ay nagmumula sa humanidades.

pasulat, ay magbibigay ng malaking oportunidad na magkaroon ng maayos na trabaho na mag-aangat sa kanilang kalagayang ekonomiko na maaaring

Bawat larangan ay may tiyak na set ng mga teminong ginagamit na

maging daan upang magkaroon sila ng malawak na impluwensya sa lipunan

tinatawag na REGISTER. Ang mga salitang ito ay maaaring magkaroon ng:

at politika. Ang ganitong ilusyon ng mga Pilipino ang pumipigil sa marami upang higit na pagyamanin at paghusayin ang pag-aaral at paggamit ng

● Isang kahulugan lamang dahil ekslusibo itong ginagamit sa isang tiyak na

wikang

disiplina.

Filipino

bilang

wikang

panturo

o

wika

ng

komunikasyon.

Magkaganoon pa man, may ilan pa ring malalaking unibersidad ang hindi

● Dalawa o mahigit pang kahulugan dahil ginagamit sa dalawa o mahigit

sumusuko sa pagpapayaman ng wikang Filipino at marubrob na sumusunod

pang disiplina.

● Isang kahulugan lamang sa dalawang magkaibang disiplina gawa ng

miyembro ng lipunan. Kadalasang lapit analitkal, kritikal at ispekulatibo ang

pagkakaroon ng ugnayan ng mga disiplinang ito.

metodolohiya at estratehiyang ginagamit sa larangan ito upang mabigyan ng pagkakataong suriin ang isang teksto sa paraang sistematiko at organisado.

LARANGAN NG HUMANIDADES

Ang analitikal na lapit ay ginagamit sa pag-oorganisa ng mgaimpormasyon sa mga kategorya, bahagi, grupo, uri at mga pag-uugnay-ugnay ng mga ito

Ang pangunahaing layunin ng Humanidades ay “hindi kung ano ang gagawin

sa isa’t isa. Ang kritikal na lapit ang ginagamit kung ginagawan ng

ng tao, kundi kung paano maging tao”. Ang kaisipan, kalagayan at kultura ng

interpretasyon, argumento, ebalwasyon at sa pagbibigay ng sariling opinyon

tao ang binibigyang-tuon sa pag-aaral ng larangang ito. Ang layuning ito ay

sa ideya. Samantala, ang ispekulatibong lapit ay kadalasang ginagamit sa

sinugsugan ni J. Irwin Miller, na nagsabi na “ang layon ng Humanidades ay

pagkilala ng mga senaryo, mga estratehiya o pamamaraan ng pagsusuri,

ang gawin tayong tunay na tao sa pinakamataas na kahulugan nito” na

pag-iisip at pagsulat.

dinagdagan ni Newton Lee sa pagsasabi na “sana’y mapagtanto natin na

Ang ilan sa mga halimbawa ng mga pamamaraan at estratehiyang ginagamit

ang

sa

sa mga lapit na ito ay deskripsiyon o paglalarawan, paglilista, kronolohiya o

pagpapaunlad ng ating mga isipan at ng lipunan sa kalahatan, at di lamang

pagkakasunod-sunod ng pangyayari, sanhi at bunga, pagkokompara at

para magkaroon ng karera sa hinaharap”. Ang larangang ito ay binubuo ng

epekto. Samantala, mayroong tatlong (3) anyo ang pagsulat sa larangan ng

Panitikan (Wika teatro), Pilosopiya (Relihiyon), Singing (Biswal; pelikula,

Humanidades batay sa layunin ayon kina Quinn at Irvings (1991).

edukasyon

at

ang

Humanidades

ay

dapat

pahalagahan

teatro at sayaw, Applied; graphics, Industriya (fashion, Interior) at Malayang Sining (calligraphy, studio arts, art history, print making at mied media).

Ang mga ito ay ang mga sumusunod: 1. Impormasyonal - maaaring isagawa batay sa sumusunod:

Ang larangan ng Humanidades ay umusbong bilang reaksiyon sa

a. paktwal ang mga impormasyon bilang background gaya ng talambuhay o

iskolastisismo sa panahon ng mga Griyego at Romano kung saan

maikling bionote, artikulo sa kasaysayan at iba pa

inihahanda ang tao na maging doktor, abogado at sa mga kursong praktikal,

b. paglalarawan - nagbibigay ng detalye, mga imahe na dinedetalye sa isipan

propesyonal at siyentipiko. Inilunsad ito upang bumuo ng mamamayang

ng mambabasa, sinasabayan ng kritikal na pagsusuri na karaniwan ay

mahusay sa pakikipag-ugnayan sa kapwa at makabuluhan at aktibong

isinasagawa sa mga akdang pampanitikan gaya ng kritisismo, tula, kuwento,

at Rebolusyong Industriya (1760-1840) sa pagkabuo ng larangan sa Agham

nobela at iba pa

Panlipunan. Kinikilala sa larangan ng Agham Panlipunan sina Diderot,

c. proseso - binubuo ng paliwanag kaugnay ng teknik, paano isinagawa at

Rousseau, Francis Bacon, Rene Descartes, John Locke, David Hume, Isaac

ang naging result na kadalasan ay ginagawa sa sining at musika.

Newton, Benhjamin Franklin, Thomas Jefferson, gayundin sina Karl Marx, Max Weber, Emilie Durkheim, at marami pang iba.

2. Imahinatibo - binubuo ng mga malikhaing akda gaya ng piksyon (nobela, dula, maikling kwento) sa larangan ng panitikan, gayundin ang pagsusuri dito

Mga Disiplina sa Larangan ng Agham Panlipunan

3. Pangungumbinse - pangganyak upang mapaniwala o di-mapaniwala ang bumabasa, nakikinig at nanonood sa teksto o akda. Subhetibo ito kaya’t ang

Ang mga disiplina sa larangang ito ay ang mga sumusunod:

mahalagang opinyo ay kaakibat ng ebidensya at katuwiran o argumento. 1. Sosyolohiya - pag-aaral ng kilos, pag-iisip at gawi ng tao sa lipunan at LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN

gumagamit ng emperikal na obserbasyon, kuwalitatibo at kuwantitatibong metodo.

Ang Agham Panlipunan ay isang larangang akademiko na pumapaksa sa tao - kalikasan, mga gawain at pamumuhay nito, kasama ang mga implikasyon

2. Sikolohiya - pag-aaral mga kilos, pag-iisip at gawi ng tao, gumagamit ng

at bunga ng mga pagkilos nito bilang miyembro ng lipunan. Tulad ng

empirical na obserbasyon.

Humanidades, tao at kultura ang sakop nito subalit itinuturing itong isang uri ng siyensiya o agham. Lapit siyentipiko ang gamit bagamat iba-iba ito

3. Lingguwistika - pag-aaral ng wika bilang sistema kaugnay ng kalikasan,

depende sa disiplina. Ito ay gumagamit ng sarbey,

obserbasyon,

anyo, estruktura at baryasyon nito. Bahagi ng pag-aaral ang ponetika,

pananaliksik sa larangan, at mga datos na sekondarya. Ang pagsusuri o

ponolohiya, morpolohiya, sintaks at gramatika at gumagamit ng lapit na

metodolohiya dito ay dayakroniko (historikal) at sinkroniko (deskriptibo).

deskriptibo o pagpapaliwanag sa pag-aaral ng katangian ng wika, gayundin ng historikal na lapit o pinagdaanang pagbabago ng wika.

Malaki ang naging impluwensya ng Rebolusyong Pranses (1789-1799)

4. Antropolohiya - pag-aaral ng mga tao sa iba’t ibang panahong ng pag-iral

batas, relihiyon, kaguluhan at mga institusyong panlipunan, empirikal na

upang maunawaan ang kompleksidad ng mga kultura at gumagamit ng

imbestigasyon ang lapit sa pag-aaral dito.

participant-observation o ekspiryensiyal na imersyon sa pananaliksik. 9. Area Studies - interdisiplinaryong pag-aaral, kaugnay ng isang bansa, 5. Kasaysayan - pag-aaral ng nakaraan o pinagdaanang pag-iral ng mga

rehiyon, at heyograpikong lugar, kuwalitatibo, kuwalitatibo, at empirikal na

grupo, komunidad, lipunan at ng mga pangyayari upang maiugnay ito sa

obserbasyon at imbestigasyon ang lapit sa pananaliksik dito.

kasalukuyan, ginagamit ang lapit-naratibo upang mailahad ang mga pangyayaring ito.

10. Arkeolohiya - pag-aaral ng mga relikya, labi, artifact at monument kaugnay ng nakaraang pamumuhay at gawain ng tao.

6. Heograpiya - pag-aaral sa mga lipunang sakop ng mundo upang maunawaan ang masalimuot na mga bagay kaugnay ng katangian, kalikasan

11. Relihiyon - pag-aaral ng organisadong koleksiyon ng mga paniniwala,

at pagbabago rito kasama na ang epekto nito sa tao, metodong kuwantitatibo

sistemang kultural at mga pananaw sa mundo kaugnay ng sangkatauhan at

at kuwalitatibo ang ginagamit sa mga pananaliksik dito.

sangkamunduhan (uniberdo) bilang nilikha ng isang superyor at superhuman na kaayusan.

7. Agham Pampolitika - pag-aaral sa bansa, gobyerno, politika at mga patakaran, proseso at sistema ng mga gobyerno, gayundin ang kilos-politikal

Pagsulat sa Agham Panlipunan

ng mga institusyon, gumagamit ito ng analisis at empirikal na pag-aaral. Kaiba sa Humanidades, ang maga sulatin sa Agham Panlipunan ay simple, 8. Ekonomiks - pag-aaral sa mga gawaing kaugnay ng mga proseso ng

impersoal, direkta, tiyak ang tinutukoy, argumentatibo, nanghihikayat at

produksyon, distribusyon at paggamit ng mga serbisyo at produkto sa

naglalahad. Di-piksyon ang anyo ng mga sulatin sa larangang ito na madalas

ekonomiya ng isang bansa. Pinaniniwalaang ang mga kalagayang pang-

ay mahaba dahil sa presentasyon ng mga ebidensya ngunit sapat upang

ekonomiya ng isang bansa ay may epekto sa krimen, edukasyon, pamilya,

mapangatuwiranan ang katuwiran o tesis.

Mga Anyo ng Sulatin

d. Pagtiyak sa paraan ng pagkuha ng datos. Maaaring gamitin ang interbyu, mass media,internet, social media at new media, aklatan, sarbey, focus-

Karaniwang mga anyo ng sulatin sa Agham Panlipunan ang report,

group discussion, obserbasyon at iba pa.

sanaysay, papel ng pananaliksik, abstrak, artikulo, rebyu ng libro o artikulo,

e. Pagkalap ng datos bilang ebidensya at suporta sa tesis.

niyograpiya,

f. Analisis ng ebidensya gamit ang lapit sa pagsusuring kuwantatibo,

balita,

editorial,

talumpati,

adbertisment,

proposal

sa

pananaliksik, komersiyal sa telebisyon, testimonyal at iba pa. Mahalagang

kuwalitatibo, argumentatibo, deskriptibo, at etnograpiko.

maunawaan muna ang iba’t ibang katangian ng bawat anyo, pormat, layunin,

g. Pagsulat ng sulatin gamit ang lohikal, malinaw, organisado (simula, gitna

wika, nilalaman at inaasahang mambabasa. Kung gayon, mahalaga ang

at wakas),angkop, sapat at wastong paraan ng pagsulat.

pananaliksik sa datos sa bawat anyo, anomang paraan ito.

h. Pagsasaayos ng sanggunian at talababa sa mga ginamit na sulatin ng ibang may-akda.

Proseso KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSULONG NG Sa kalahatan, may sinusunod na proseso sa pagsulat sa Agham Panlipunan.

FILIPINO

Ang mga ito ay ang sumusunod: a. Pagtukoy sa genre o anyo ng sulatin gaya ng binanggit sa itaas.

Napakahalaga ng papel na ginampanan ng pagsasalin sa patuloy na

b. Pagtukoy at pagtiyak sa paksa. Wala pa bang nakapgatatalakay nito?

pagsulong ng wikang Filipino sa akademya. Kung muling babalikan ang

Kung mayroon na, ano ang bagong perspektibang dala ng pagtalakay sa

kasaysayan, noon pa mang panahon ng mga Español, nagkaroon na ng

paksa? Paano ito maiiba?

pagsasalin sa ilang dokumentong panrelihiyon at pampanitikan. Lalo itong

c. Paglilinaw at pagtiyak sa paksang pangungusap. Karaniwang sa simula

naging masigla noong panahong ng mga Amerikano at maging noong

inilalagay itongunit maaari ding sa gitna o sa hulihan. Sa ibang pagkakataon,

panahon ng mga Hapon at lalong lumalakas sa kasalukuyang panahon

hindi ito isinusulat ngunit nalilinaw sa takbo ng pagtalakay.

bilang paraan ng patuloy na intelektuwalisasyon sa wikang Filipino.

Ang pagsasalin ay nagmula sa salitang Latin na translatio na translation

3. Ang pagsasalin ay muling pagbubuo sa tumatanggap na wika ng

naman sa wikang Ingles. Metafora o metaphrasis ito sa wikang Griyego na

tekstong

pinagmulan ng salitang Ingles na metaphrase o salitang-sa-salitang pagsalin

naghahatid ng kahalintulad na mensahe sa simulaing wika subalit

(Kasparek 1983 hango kay Batnag 2009). Ito ang dahilan kung bakit

gumagamit ng mga piling tuntuning gramatikal at leksikal ng tumatanggap

palaging inaakala na ang pagsasalin ay isang simpleng pagtatapatan lamang

na wika.

ng mga salita ng dalawang wika o rehiyong na wika.

4. Ang pagsasalin ay isang pagsasanay na binubuo ng pagtatangkang palitan

Ang pagsasalin ay isang sining at agham na nangangailangan ng malawak

ang isang nakasulat na mensahe sa isang wika ng gayon ding mensahe sa

at malalim nakaalaman sa larangan ng lingguwistika at gramtika. Nagkaroon

ibang wika.

ng magkakaibang pananaw ang mga kilalang dalubhasa sa pagsasalin bunga marahil ng iba’t ibang estilo at layuning kakabit ng pagsasalin. Ito ay

Bilang kabuuan, sinabi ni Santos (1996), hango kay Batnag (2009), ang

nagresulta rin ng magkakaibang pakahulugan sa gawaing ito.

pagsasalin ay: “...ang malikhain at mahabang proseso ng pagkilala at pag-unawa ng mga

Ang sumusunod na mga pakahulugan sa pagsasalin ay mula sa aklat nina A.

kahulugan sa isang wika at ang malikhain at mahabang proseso ng

Batnag at J.Petra (2009):

paglilipat ng mga ito sa kinilala at inunawang mga kahulugan ng isa pang wika.” Napakalaki ng naitulong ng pagsasalin sa pagtataguyod ng kaisipang

1. Ang pagsasalin ay pagbuo sa tumatanggap na wika ng pinakamalapit at

maka-Pilipino kaya hindi napigilan ng malakas na pwersa ng Ingles ang ilang mga batikang propesor sa ilang malalaking pamantasan at unibersidad sa

likas na katumbas ng mensahe ng simulaang wika, una ay sa kahulugan at

Kamaynilaan na gamitin ang Filipino sa pagtuturo ng pilosopiya, agham

ikalawa ay sa estilo.

pampolitika, lohika, ekonomiks, batas, kasaysayn at panitikan.

2. Ang pagsasalin ay maaaring maisagawa sa pamamagitan ng pagtutumbas sa ideyang nasa likod ng pananalita.

Layunin ng Pagsasalin

1. Magdagdag ng mga impormasyon at kaalaman mula sa pag-aangkat ng

mga Español ng mga aklat, karamihan ay aklat ukol sa katesismo, na orihinal

mga kaisipan mula sa ibang wika.

na nasusulat sa kanilang wika kakambal nito ang layuning mabilis na

2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang iba’t ibang katutubong

pagpapalaganap

kalinangan mula sa iba’t ibang wikang rehiyonal at pangkating etniko sa

pampanitikan na nasulat ang

bansa.

mga paring misyonero na kadalasang tungkol sa moralidad at wastong

3. Mapagyaman ang kamalayan sa iba’t ibang kultura mula sa pagbubukas

pagkilos lalo na sa kababaihan ang paksa bukod sa katesismo. Sumulat din

ng bagong mundo mula sa mga salin.

sila ng ilang aklat sa gramtika at bokabularyo gamit ang wikang katutubo na

ng

Kristiyanismo

sa

kapuluan.

Maraming

aklat

malaki ang naitulong sa pag-aaral ng wika sa bansa. Uri ng Pagsasalin Ayon kay Tanawan et al., (2007) malaking tulong din sa mabilis na 1. Pagsasaling Pampanitikan - nilalayon na makalikha g obra maestra batay

paglaganap ng Kristiyanismo at pag-aaral sa gramatika at bokabularyo ang

sa orihinal na akdang nakasulat sa ibang wika

pagpangkat sa mga prayle sa apat na orden na naitalaga sa iba’t ibang

2. Pagsasaling siyentipiko-teknikal - komunikasyon ang pangunahing layon

bahagi sa bansa. Ang mga Dominican ay naitalaga sa Pangasinan at Cagayan, ang mga Franciscan ay sa Camarines, ang mga Heswita ay sa

Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin

kalahati ng Bisaya at ang mga Agustinian naman ay sa isa pang kalahati ng Bisya, Ilocos at Pampanga.

Nagsimula ang kasaysayan ng pagsasalin sa bansa noong dumating ang mga Español at ipayakap ang Kristiyanismo sa mga Pilipino. Naging napakalaking suliranin para sa mga Español ng wikang umiiral sa bansa

Nagkaroon ng sariling imprentahan ang mga lugar na ito upang higit na

sapagkat lubhang magkalayo ang pamilya ng mga wika sa bansa at sa

maging mabilis ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo at pagsulat ng mga

España. Ang Pilipinas ay mula sa Austronesia at ang Espanya ay kabilang sa

aklat at babasahin tungkol sa pag-aaral ng wika at gramatika. Samantala,

Indo-European. Napakihirap magkaunawaan kung dalawang magkaibang

naging hudyat ng pagsisimula ng kasaysayan ng imperyalismong Amerikano

wika ang gamit. Bilang tugon sa suliraning ito, nagsagawa ng pagsasalin ang

sa bansa noong pumirma ang Estados Unidos at Espanya sa Kasunduan sa

Paris noong ika-10 ng Disyembre 1898 na simula naman ng pagwawakas ng

hatid ng Estados Unidos sa bansa sapagkat sumasalamin ito sa mga

kasaysayan ng pananakop ng España.

pangyayari sa buhay ng mga bansang pinagmulan nito. Naghatid ito ng iba’t ibang kaalaman, kultura, karanasan at kasaysayan ng iba’t ibang lahi sa

Batay sa kasunduan, ang pagsakop ng Estados Unidos sa Pilipinas ay may

mundo.

layuning: Iba naman ang estratehiyang ginamit ng mga Hapon upang mapaniwala ang 1) ekspansyong ekonomiko; 2) pagtatayo ng depensang militar at pandagat

mga Pil...