Historia mediów - Notatki z wykładu 7 PDF

Preview

Summary

Stanisław Stachura...

Description

Historia mediów NAJPIERW GEN I MOWA, POTEM OBRAZKI gen FOXP2 – gen w którym 200 tys. lat temu nastąpiła modyfikacja i dał człowiekowi zdolności językowe. Występuje w naszym DNA w dwóch kopiach. Nawet drobne uszkodzenie jednej z nich powoduje poważne zaburzenia artykulacji wyrazów. Podobny gen znajduje się w DNA szympansów, ale różni się w dwóch miejscach od naszego. Mowa – odkąd człowiek nabył umiejętność mówienia, jest jego podstawową cechą i organicznie niezbędną. Pismo taką cechą nie jest. Wynaleziono je około 6 lub 7 tysięcy lat temu. Towarzyszyło mu święte oburzenie i długotrwały sprzeciw – uważano, że podkopie moralność i organizację społeczną. giornaleparlato– „gazeta mówiona”, określenie stworzone przez Giuliano Gazeta dla opisania sytuacji w Atenach, gdzie sztuka mówienia była ceniona wyżej niż pisania czy czytania. Sokrates słowo pisane traktował pogardliwie. Czytanie na prywatny użytek rozpowszechniło się dopiero za czasów Arystotelesa. Verba volant, scriptamanent– słowa ulatują, pismo zostaje. Pismo zrewolucjonizowało kontakty międzyludzkie, w istotny sposób wpłynęło na strukturę społeczną, pozwoliło także umacniać się ośrodkom władzy. Umiejętność czytania i pisania robiła życie plemienne. Pismo, posługujące się zmysłem wzroku poddaje kulturę procesowi przetworzenia i ujednolicenia. Pismo umożliwiło jednostkom uwolnienie się z więzi plemiennych. Historia pisma zaczyna się od prymitywnych, graficznych środków przekazywania informacji drogą niemówioną, czyli układania kamieni, drewna, kości, następnie tworzenia rysunków, zwykle naskalnych, zwłaszcza rytych, czasem też barwionych na skałach obrazków, które nazywa się petroglifami. Z nich powstały piktogramy. Różnica między nimi jest taka, że petroglify przedstawiają jakieś wydarzenie, a piktogramy o tym wydarzeniu opowiadają. Piktogramy to pismo obrazkowe, w którym obrazy lub schematyczne rysunki przedmiotów są symbolami tych zjawisk. Jest to alfabet semantyczny. Pismo piktograficzne z czasem przekształca się w pismo ideograficzne. Znaki stały się umowne i nie przypominały oznaczanych przez nie desygnatów. Tak powstały ideogramy. Obecnie występują tylko w alfabecie chińskim, ale w dawnych czasach taki charakter miały hieroglify oraz w początkowej fazie pismo klinowe. Uczeni przypuszczają, że pismo w swoich prapoczątkach mogło być pochodną garncarstwa – jako stawianie znaków fabrycznych, albo też

międzyplemiennym przedmiotem wymiany i symboli rachunkowych. Pismo chińskie – obecnie składa się z 50 000 znaków i wciąż powstają nowe. Jest to pismo ideograficzne z połączeniem kombinacji ideogramów, piktogramów i znaków podających wymowę. Uważane jest za sylabowe pismo logograficzne. Podstawy pisma chińskiego powstawały znacznie wcześniej, od 8000 p.n.e. Język chiński zawiera w sobie różne języki oraz dialekty.

Ideogramy reprezentują pojęcia, a nie głoski. Mają stałą formę i przypisaną do niej treść, dlatego potrzeba wiele takich znaków. Z czasem pismo ideograficzne przekształciło się w pismo fonetyczne, które istnieje w dwóch odmianach:  sylabicznej np. pismo japońskie – jeden znak odpowiada jednej sylabie  alfabetycznej – znak odnosi się do głoski Pismo ideograficzne zaczyna wykształcać się około 3400 p.n.e. (oprócz Chin). Pismo Sumerów – pismo klinowe – jest przykładem pisma ideograficznego, każdy znak oznacza cały wyraz. Stopniowo zmniejsza się liczba używanych znaków (początkowo około 2 tysiące znaków), upraszcza się też formę zapisu. W końcu pismo przekształciło się w rodzaj zapisu „kreskowego”, zredukowano liczbę znaków do około 500. W końcu pismo sumeryjskie przekształcono w pismo sylabowe. Równolegle rozwijało się pismo hieroglificzne (ok. 3300 p.n.e.). Powstały dwie uproszczone wersje hieroglifów:  pismo hieratyczne – kapłańskie  pismo demotyczne – ludowe Hieroglify składają się z 3 odrębnych elementów:  znaku ideograficznego  znaku fonetycznego  determinatywy Były zapisywane w kolumnach od góry do dołu, albo w rzędach od prawej do lewej lub na odwrót. Przy czytaniu trzeba zwracać uwagę w którą stronę „patrzą” zwierzęta czy ludzie na hieroglifach. Przełom w rozwoju pisma zaczął się od alfabetu, używanego przez Semitów w Egipcie około 2000 p.n.e. Nadali oni egipskim hieroglifom nowe nazwy, przyłączali do niego samogłoski. Uczeni podejrzewają, że na bazie tego pisma Fenicjanie ustalili liczbę liter oraz ułożyli je w szereg zwany alfabetem. Fenicki alfabet składał się z 22 znaków i był wykorzystywany do celów handlowych. Później został udoskonalony przez Greków i dał początek wszystkim alfabetom stosowanym w Europie. Fenicki alfabet był spółgłoskowy, Hebrajczycy i Grecy wprowadzili do niego samogłoski. Na bazie tego alfabetu powstał alfabet etruski, a potem około 600 p.n.e. na jego bazie powstaje alfabet rzymski, no i z niego wreszcie alfabet łaciński. Abdżad – pismo spółgłoskowe. Najstarszym jest aramejskie, ale włączamy w to również pismo fenickie. Hebrajczycy, w pierwszych wiekach n.e.,

opracowali opcjonalny system oznaczenia samogłosek pisma sylabicznego, Grecy przemianowali niektóre litery pisma fenickiego na samogłoski, tworząc pierwszy pełny głoskowy alfabet. Wcześniej Grecy próbowali stworzyć własne pismo: linearne A i linearne B. Oba do dzisiaj nieodczytane. Pismo greckie początkowo zapisywano od prawej do lewej. Następnie rozpowszechnił się system zwany „bustrofedonem” w którym pisano przemiennie. Z kolei w Atenach już od 550 p.n.e. pisano od lewej do prawej. Początkowo Grecy pisali litery, wyrazy i zdania jednym ciągiem – nie znano małych i wielkich liter, odstępów, znaków interpunkcyjnych. Niekiedy do rozdzielenia wyrazów stosowano pionową kreskę lub pionowy rząd 3 kropek. W końcu wprowadzili odstępy i znaki przestankowe.

W starożytności pisano wyłącznie kapitułą (kanciaste pismo) i kursywą. Dopiero w IX w weszła do użycia minuskuła. W dalszym rozwoju pisma łacińskiego powstała uncjała – pismo z zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami minuskulnymi. Później wprowadzono półuncjałę– pismo o charakterze minuskulnym. W średniowieczu powstała minuskuła karolińska, a z niej rozwinęło się ozdobne pismo gotyckie i antykwa humanistyczna – z niej wywodzi się kursywa zwana italiką oraz dzisiejsze kroje czcionek. Alfabet łaciński w klasycznej wersji składała się z 21 liter. Do I w. p.n.e. dodano litery G,Y,Z, których wcześniej nie było. Początkowo pismo miało kierunek od prawej do lewej lub naprzemianległy. Od IV w. p.n.e. piszemy od lewej do prawej. W IX i X w próbowano stworzyć alfabety słowiańskie: głagolicę i cyrylicę. W 1708 roku car Piotr Wielki wprowadził w Rosji grażdankę, która z pewnymi zmianami obowiązuje do dziś. Alfabet polski, zwany popularnie abecadłem, oparty jest na alfabecie łacińskim i obecnie zawiera 32 litery. RĘCZNE PISANIE, CZYLI ZAROBEK DLA PISARZA I KOPISTY Skrybowie – zawodowi pisarze, działali anonimowo W państwie Sumerów byli urzędowi pisarze, którzy narzędziami wykonywali znaki w miękkiej glinie. W Egipcie kapłani i pisarze trzciną lub metalowymi ryclami wycinali znaki w glinianych tabliczkach. Rzymscy pisarze pisali w specjalnych pomieszczeniach – scriptoriach. W średniowieczu tak określano specjalny pulpit. Zakonników piszących ręcznie nazywano scriptores, co po polsku oznacza skrybów. Kaligrafia to piękne przepisywane, iluminacja to ozdabianie książek miniaturami i ilustracjami. Jako pierwsi z zakonników przepisywaniem zaczęli zajmować się dominikanie w VI w. Na początku IX wieku powstały świeckie firmy zajmujące się kopiowaniem książek, głównie we Włoszech. Przeciętna książka powstawała w formacie in quarto czyli ¼ arkusza dla zapisu ręcznego. W centymetrach to 25 na 35 lub 17 na 22,5 (różne źródła). Przeciętnie kopista zapisywał 3-6 kartek dziennie. Przepisanie Biblii zajmowało rok. Sprawny kopista mógł w swoim życiu przepisać 40 książek. Narzędzia kopisty:  pióra nożyki do cięcia skór i ostrzenia piór  pilniczki  brzytwy do cięcia kart  kałamarze z atramentem  Kreda  deseczki polerskie  tabliczki z woskiem do zapisków i notatek w trakcie pisania  kamienie do rozrabiania farb

W bardzo dawnych czasach pisano teksty w formie zwojów o wysokości od 15 do 20 cm. Były nawijane na drążki z drewna lub kości, po zwinięciu zawiązywano je rzemykiem lub taśmą. Przechowywano je w pokrowcach. Już w czasach rzymskich zaczęto ciąć zwój pergaminu na poszczególne strony, na wzór „kodeksu” lub tabliczek wiązanych ze sobą rzemieniem. Stąd wziął się pomysł na tworzenie tekstu z mniejszych kart i składanie je jedna po drugiej. Książki pisano na pergaminie powstawały aż do XVIII wieku. Na początku XIII wieku w Europie pojawił się papier. Powstanie książki obejmowało kilka faz. 1. przygotowanie materiału do pisania, narzędzi oraz poliniowanie stron do równego kaligrafowania 2. w trakcie pisania tekstu zostawiano miejsca na ręczne iluminacje, które po napisaniu tekstu wykonywano 3. suszono strony i wyrównywano do formatu 4. książka trafiała do oprawy introligatorskiej Wiele książek posiadało zamknięcia lub specjalne uchwyty do zamocowania, z uwagi na ich znaczną wartość. Przechowywano je w skarbcach. Biblia pauperum – „wyciąg” z Biblii, adresowany do studentów i niższego duchowieństwa. W późniejszej wersji książeczka składająca się głównie z 30 do 50 ilustracji drzeworytniczych. W XIII wieku pojawiły się „ksera” – korporacje kopistów przepisujących książki bez ilustracji, iluminacji i zdobień. Miały charakter cechów. Kopista musiał mieć 7 lat praktyki i zdać egzamin przed przyjęciem do cechu. Do czasów renesansu prawie wszystkie książki europejskie powstawały w języku łacińskim.

DRUK, KTÓREGO WYNALAZCĄ NIE BYŁ GUTENBERG Prapoczątki druku można znaleźć już w starożytnym Babilonie i Egipcie, gdzie wykonywano specjalne stemple do odbijania wzorów w miękkiej glinie, przed wypalaniem. Potem tymi stemplami odbijano na papirusie, pergaminie i papierze. Potem technika ta trafiła do Chin, gdzie zbiory mogły liczyć nawet kilkaset stempli. W późniejszym czasie odlewano ideogramy i ruchome czcionki z brązu. Barwne wzory na tkaninach drukowano w Grecji i Chinach, już w IV wieku n.e. W VII wieku drukowano drzeworytami na papierze. W VIII wieku w Korei powstał najstarszy z zachowanych drukowany tekst – buddyjski zwój z zaklęciami. W 764 roku wydrukowano w Japonii buddyjską sutrę w nakładzie miliona egzemplarzy. Diamentowa

Sutra to chińskie tłumaczenie z sanskrytu. Pierwsza wydrukowana w całości książka, pięknie iluminowana, datowana na 868 rok. Obecnie znajduje się w British muzeum w Londynie. Jest to zwój o rozmiarach 533 cm na 26 cm. Ksylografia – dla każdej strony druku ryto drewnianą matrycę, następnie pokrywano ją farbą drukarską, tzw. odbijanie stron „z klocka”. Ta technika była znana w Europie w Grecji i Rzymie.

Około 1041 chiński kowal Pi-Sheng wprowadził do techniki drukowania pojedynczych znaków chińskiego alfabetu ruchomą czcionkę. Później pomysł udoskonalił WangZhen produkując czcionki z twardego drewna. Jednak w Chinach wynalazek nie przyjął się z powodu zbyt dużej ilości znaków. Niektórzy uczeni sądzą, że druk rozpowszechnili Mongołowie, którzy ruszyli z inwazją na Zachód. W XIII wieku w Persji drukowano tą metodą banknoty. Z Korei pochodzą 23 duże księgi wydrukowane na początku XV wieku za pomocą matrycy złożonej z metalowych czcionek. Kiedy Gutenberg pracował nad swoim wynalazkiem, w Europie było około 30 000 książek. 50 lat później liczba ta wzrosła do 9 milionów. Nad Biblią Gutenberg pracował 4 lata, wydrukował ponad 180 egzemplarzy. Gutenberg raczej nie znał doświadczeń chińskich, ale wykorzystał techniki znane w Europie (produkcja matryc do bicia monet). Za życia Gutenberg drukował głowie teksty o charakterze religijnym. Wraz z pomocnikami wydrukował około 190 000 egzemplarzy. Wynalazek Gutenberga sprowadzał się do:  wykonania urządzenia do odlewania czcionek o identycznej wielkości  stworzenia zwartej matrycy kolumny druku  znalezienie urządzenia (prasy) do tłoczenia dowolnej liczby stron z jednego składu Biblia 42-wierszowa Gutenberga wydrukowana została w latach 1453-1455. Gutenberg, żeby sfinansować swój pomysł wszedł w spółkę z lichwiarzem. Po wydruku Biblii, lichwiarz odsunął Gutenberga od pracy. Procesowali się, ale w końcu Gutenberg umarł w nędzy. Do końca XV wieku w Europie powstało około 250 warsztatów drukarskich. Część historyków twierdzi, że przed Gutenbergiem, pojedynczych czcionek używał Holender LaurensCosteer– w 1423 roku wydrukował małą, ośmiostronicową książeczkę. Oprócz niego, wynalazek ruchomych czcionek przypisuje się również:  Jan Brito  PamphiloCastaldi  Prokop Waldfogel Początki druku w Polsce wiążą się z nazwiskiem Kaspra Straubego, który był wędrownym typografem z Bawarii. Przybył w 1473 do Krakowa i pracował tam przez 4 lata. Zyskał miano polskiego drukarza. Od 1467 roku pod Krakowem pierwszy młyn papierniczy rozpoczął produkcję. Polska jako siódma na świecie rozpoczęła drukowanie techniką gutenbergowską. Rozwój druku przyczynił się do wytworzenia zasad gramatyki i ortografii

języków ojczystych. Pierwszą książkę po polsku wydrukowano w 1513. Druk wykorzystał Marcin Luter jako narzędzie do walki z Kościołem katolickim – „sami czytajcie Biblię”. Oficyna wydawnicza Manitiusa – pierwsze z europejskich wydawnictw. Wenecja 1494. Stosowali nowe typy czcionki, numerowali strony i wydawali książki w kieszonkowym formacie.

Bulla papieża Innocentego VIII – z 1487, nakazywała cenzurę wszystkich ksiąg. Od 1515 zaczęto palić te, wydawane bez zgody Kościoła. Cenzurą objęto dzieło Kopernika aż do roku 1828. Druk prasowy w XV wieku obejmował okazjonalne, dotyczące konkretnych wydarzeń ulotki. Przypuszcza się, że nazwa gazeta pochodzi od weneckiego pieniążka gazzetta, którym płacono za egzemplarz ulotki. W Polsce określenie „gazeta” pojawi się dopiero za Jana III Sobieskiego.

NA CZYM I CZYM PISANO I DRUKOWANO?Pismo to sposób utrwalania informacji, umożliwiający przekazanie ich innym ludziom, na odległość – w czasie i przestrzeni. Ludzie pierwotni wykorzystywali to co mieli pod ręką. Pojawienie się obrazów to wstęp do powstania pisma. Pisano na: kamień – jeden z najstarszych materiałów pisarskich i malarskich. Wykorzystywany w Egipcie, na Bliskim Wschodzie, w Grecji i Rzymie. Petroglify to pierwotne rysunki wyryte w skałach, z nich powstały piktogramy. Głównie wykorzystywano piaskowiec glina – stosowana głównie w Mezopotamii. W późniejszym okresie stosowane w starożytnym Rzymie. Znaki wycinano ryclem papirus – pojawił się 3 tys. lat p.n.e. w Egipcie. Wykonywany z rośliny o takiej samej nazwie. Pisano jednostronnie, trzcinowym ryclem. Po kilku czytaniach zaczynał się kruszyć drewno – w starożytności używane przez Greków i Rzymian. Tabliczkę pokrywano woskiem i pisano metalowym ryclem bambus – stosowany przede wszystkim w Chinach. Pisano pędzelkami, błędy poprawiano nożykiem jedwab – używany zwłaszcza przed wynalezieniem papieru. Pisano cienką bambusową rurką lub pędzelkiem z sierści wielbłąda. Używany tylko na specjalne okazje pergamin – wyrabiany ze skóry zwierzęcej. Konkurował z papirusem. Pisano trzciną, a potem gęsim piórem papier – produkcję tworzywa przypominającego papier rozpoczęli Chińczycy w III w. p.n.e. Taki „prawdziwy” papier pochodzi z 8 r. p.n.e. Produkowano papier czerpany lub lany. W III wieku tajemnica produkcji papieru przedostała się do Korei, Japonii i Indii. Do Europy zawitał dzięki Arabom, dopiero w XII wieku. Początkowo dokumenty spisane na papierze nie miały żadnej mocy prawnej. Początkowo produkowano papier z rozwłóknionych szmat, w formie arkuszy. Rozwój maszyny parowej spowodował produkcję papieru w rolach. Z masy celulozowej zaczęto produkować w 1844 roku.

inne – pisano również na płótnie, sklejanych liściach palmowych, cienkich blachach ołowianych. Czym pisano: tusz inkaust atrament POCZTA, CZYLI WIEKI HISTORII Początki poczty można odnaleźć już około 2000 r. p.n.e. w Egipcie oraz w IX wieku p.n.e. w Chinach. Swoich kurierów mieli Persowie (VI w. p.n.e.) i Aleksander Wielki (IV w. p.n.e.). Poczta rzymska zaczęła działać w 14 roku i była pocztą publiczną. Kursowali też prywatni „kursorzy”. Następne wzmianki o organizacji poczty pochodzą z średniowiecza, z II połowy VIII wieku. Karol Wielki organizuje pocztę i ulepsza stan dróg. Kolejne lata to głównie kurierzy na usługach dworów carskich i królewskich. W Polsce takie służby pojawiły się za Bolesława Chrobrego. W XIII wieku Temudżyn tworzy pocztę w Mongolii. Pod koniec XIII wieku, za panowania mongolskiej dynastii w Chinach dokonuje się wielki rozwój poczty. Miała 1500 stacji kurierskich i 40 tys. koni, i 6 tys. łodzi. W początkach XIII wieku w Europie zaczynają funkcjonować poczty zakonne oraz poczty miast kupieckich. Istniały też sieci kurierskie łączące europejskie uniwersytety. W XIV i XV zaczynają funkcjonować poczty kupieckich domów. Przesyłkami zajmowały się też niektóre cechy, np. „poczta rzeźników”. Pierwsze państwowe sieci kurierskie zaczynają działać w Europie w II połowie XV wieku. W 1516 powstaje pierwsza prawdziwa linia pocztowa łącząca Wiedeń z Brukselą. Założył ją Włoch, Francesco de Taxis. Potem jego rodzina stworzyła linie łączące prawie całą Europę Zachodnią. Początki poczty polskiej datujemy na 1558 rok. Na dworze Zygmunta Augusta Włoch, Prospero Provano, zorganizował pocztę z Krakowa do Wenecji. Po 4 latach, król oddał pocztę pod zarząd rodziny de Taxis. Ale coś tam nie wypaliło ;) Dopiero Sebastian Montelupi rozwinął koleją linię Kraków – Wilno. Poczta była pod nadzorem Montelupich do 1622 roku, potem przejął ją Bandinelli. Połączył siecią wszystkie główne miasta Polski. w 1659 roku w Anglii wprowadzono jednolite opłaty pocztowe. Wiek później poczta połączyła kontynenty. Od 1825 paczki i listy przesyłano koleją. W XVIII wieku powstały przepisy pocztowe obowiązujące do dzisiaj. Poczta spowodowała „zmierzenie” Europy – zaczęto stawiać słupki ćwierć-, pół- i milowe.

OD SYGNAŁÓW DYMNYCH I OGNISKOWYCH PO TELEGRAFY ISKROWE – CZYLI O KOMUNIKOWANIU NA ODLEGŁOŚĆ Sygnały ogniowe jako forma „telegrafów optycznych” znane były już w starożytności. Stosowano pochodnie lub wieże. Jedna z nich, to jeden z siedmiu cudów świata – latarnia morska na wyspie Faros. Runęła w 1302 roku. Sygnały ogniowe przez wieki służyły wojskom. Podjęto próbę „komunikacji wiatrakowej” – sygnały pokazywano na skrzydłach wiatraków. Pierwszy telegraf zastosowano w końcu XVIII wieku. Telegrafy optyczne wynalazł Claude Chappe wraz z bratem. Nazwano je potem telegrafami semaforowymi lub właśnie optycznymi. Do wynalazku odnoszono się z rezerwą. Kompletny projekt zaprezentowali w 1791, w 1794 zaczęła funkcjonować pierwsza linia telegrafu między Paryżem a Lille. Najdłuższa linia miała 1200 km (między Warszawą i Petersburgiem). Telegraf semaforowy miał 5 metrów wysokości i przypominał człowieka z wyciągniętymi do boku ramionami zakończonymi chorągiewkami. Pracownicy telegrafu za pomocą lunet odczytywali przekazywane informacje. Informacje między Paryżem i Lille przekazywano w ciągu 2 minut, a między Warszawą a Petersburgiem w ciągu 20 minut. Niestety nie można było nadawać w nocy, lub w czasie mgły. Mimo to, do wynalezienia telegrafu elektrycznego, był to najlepszy środek przekazywania informacji. Wykorzystywał go nawet sam Napoleon. Istniał też telegraf optyczny systemu szwedzkiego. Był bardziej precyzyjny niż francuski model. Telegraf elektryczny-przewodowy – prąd elektryczny zaczęto wykorzystywać w XIX wieku. Wiąże się z tym kilka wynalazków:  budowa baterii elektrycznej  zjawisko indukcji elektromagnetycznej  prawo Ohma (prawo opisujące związek pomiędzy natężeniem prądu a napięciem elektrycznym)  1800 rok – eksperymentalny telegraf w Hiszpanii  1835 – telegraf w Niemczech  1822-32 – opracowanie pierwszego telegrafu elektromagnetycznego przez Pawła Szylinga (poprzednie takie trochę oszukane ) Wynalazek Szylinga nie przyjął się w Rosji. Pod koniec swojego życia zaczął budować linię telegraficzną, ale zmarł i nikt nie pociągnął pomysłu. Równolegle z nim, bo w 1833 roku dwaj Niemcy Gauss i Weber wynaleźli podobny telegraf. Ich pomysł ulepszył Karl Steinheil i w 1937 zbudował krótką linię telegraficzną w Monachium. W 1837 Anglicy Cookei Wheatstonewynaleźli elektryczny telegraf igłowy. Oni opatentowali i

szeroko reklamowali swój wynalazek. W 1845 roku w Anglii zaczęto budować sieć telegraficzną według ic...