Horacy Ody i Epody - Notatki. PDF

Preview

Summary

Notatki....

Description

Kwintus Horacjusz Flakkus, Ody i epody, [w:] tenże, Dzieła wszystkie, wybór, przekła i komentarz Oktawiusz Jurewicz, t. 1, Wrocław 2000.1 WSTĘP I. -

Życie poety. zmarł tak nagle, że nie zdążył spisać testamentu, ustnie ustanowił Oktawiana Augusta swoim spadkobiercą, dwa miesiące wcześniej zmarł jego protektor i przyjaciel, Cylniusz Mecenas.

-

napisał 162 utwory (niewiele), ale najwyższy poziom artystyczny.

-

w drugiej połowie I w. n.e. Marek Waleriusz Probus – pierwsze krytyczne wydanie pełnej twórczości Horacjusza.

1. Wenuzja. -

urodził się w dniu, w którym konsulami zostali Lucjusz Manliusz Torkwatus i Lucjusz Kotta – 08,12,65 r. p.n.e., pochodził z Wenuzji.

-

ojciec był wyzwoleńcem – jeniec wojenny? Apulijczyk?

-

matka, zapewne także wyzwolenica, zmarła wcześnie (brak wspomnień); piastunka Pulia.

-

prowincjonalna szkoła prowadzona przez Flawiusza w Wenuzji.

-

55 r. p.n.e. przenosi się wraz z ojcem do Rzymu.

2. W Rzymie. -

jedna z najlepszych szkół stołecznych, główny preceptor – L. Orbiliusz Pupillus, w swoich metodach pedagogicznych nie stronił od rózgi; wysoki poziom nauczania łaciny i greki.

-

za najlepszego nauczyciela uznał ojca – wzór, moralne nauki.

3. Pobyt w Grecji. -

46/45 r. p.n.e. wyjazd do Grecji.

-

wykłady Kratipposa z Mityleny (szkoła perypatetyczna), Theomnestos (Akademia Platońska).

-

po zamordowaniu Cezara Horacy zaciąga się do wojska Brutusa.

-

przeżył bitwę pod Filippi 42 r. p.n.e. (ucieczka).

-

powrót do Rzymu w 41 r. p.n.e.

4. Znowu w Rzymie. -

za wstawiennictwem Mecenasa – przebaczenie Oktawiana.

-

śmierć ojca i konfiskata ziem.

-

stanowisko sekretarza kwestorskiego, twórczość literacka.

-

spotkania literackie z poetami, przyjaźń z Wergiliuszem i Lucjuszem Wariuszem.

-

opieka Mecenasa od 38 r. p.n.e, zażyłość.

-

posiadłość w Górach Sabińskich 33/32 r. p.n.e., od lat 20. przebywał tam coraz częściej i dłużej.

-

dużo czasu spędzał też w Tyburze.

-

30 r. p.n.e. wypadek na spacerze – omal nie został zabity przez suche drzewo.

-

zazwyczaj zimy spędzał w Bajach – modnym uzdrowisku.

-

umarł 27,11,8 r.p.n.e., śmierć nagła, trucizna? po śmierci Mecenasa; pochowany tuż przy grobowcu Mecenasa na krańcach Wzgórza Eskwilińskiego.

-

brak portretów, domniemany portret-relief przechowywany w Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie.

1

opracowała Aleksandra Araszkiewicz 1

-

niski, otyły, czarne włosy, lśniąca skóra, choleryk, depresje, bóle reumatyczne, problemy gastryczne, zawsze starannie ubrany, pogodny, lubiany, samotnik, wyznający zasadę „złotego środka”, żył skromnie, nie korzystał z protekcji Oktawiana.

5. Kalendarz życia i twórczości. II.

Wersyfikacja horacjańska.

1. Wiadomości wstępne. -

podstawową właściwością języka łacińskiego był akcent muzyczny, iloczas.

2. Struktura iloczasowa słownictwa. -

strukturą iloczasową słownictwa łacińskiego zajmuje się prozodia, czyli nauka o budowie iloczasowej poszczególnych głosek wyrazów.

-

ikt – przycisk rytmiczny, silniejsze wymawianie zgłosek, ´.

3. Jednostki wersyfikacyjne. -

miarą iloczasu jest mora.

-

najmniejszą jednostką rytmiczną jest stopa – część wymawiana głosem silniejszym to arsa, słabszym to teza.

4. Struktura wiersza i strofy. -

podstawową miarą (metrum) wiersza daktylicznego jest jedna stopa, wiersza trocheicznego, jambicznego, anapestycznego są dwie stopy.

5. Właściwości fonetyczne poezji horacjańskiej. -

rozziew, czyli hiat.

-

synalefa – szczególny rodzaj spłynięcia się samogłosek.

-

afereza – es, est.

-

diastole – wzdłużenie samogłoski krótkiej, w arsie w trzeciej osobie liczby pojedynczej.

-

synkopa – zanik samogłoski krótkiej w środku wyrazu.

-

tmeza – rozdzielenie wyrazu złożonego.

-

synafia.

6. Wiersze eolskie Horacjusza. -

poeci eolscy, czyli używający dialektu eolskiego, Safona, Alkajos.

7. Miary asklepiadejskie. -

od Asklepiosa z Samos (III w. p.n.e.), autora epigramów o treści erotycznej i biesiadnej.

8. Strofa alcejska. -

od Alkajosa z Mityleny na wyspie Lesbos, poety lirycznego z VII/VI w., autora hymnów, pieśni o tematyce wojennej, miłosnej i biesiadnej.

9. Strofy safickie. -

od Safony, poetki z Mityleny na wyspie Lesbos, piewczyni uroków przyrody, sublimowanego uczucia miłości (VII w.).

10. Strofy archilochijskie. -

od Archilocha z Paros (poł. VII w.) – trochej i jamby, autor elegii, epigramów, hymnów, wierszy jambicznych o treści zaczepnej i politycznej.

11. Strofa alkmańska. -

od Alkmana z Sardes (II poł. VII w.), autor parthenii i pieśni procesyjnych.

12. Strofa hipponaktejska. -

od Hipponaksa z Efezu (poł. VI w.). 2

13. Dekamter joński. 14. Miary jambiczne. -

od greckiego czasownika iapto – rzucam, obrzucam zarzutami.

-

zaczepne, kąśliwe treści satyryczne.

15. Miary pytyjsko-jambiczne. TEKST ODY I.

CARMINA

księga.

1. Do Mecenasa – autor wymienia różne zajęcia i pasje ludzkie, najwyższe miejsce wśród nich zajmuje twórczość poetów lirycznych, do których z dumą zalicza się Horacy. 2. Do Augusta – poeta życzy Oktawianowi, pozornie rezygnującemu z władzy, klęski i zemstę bogów, jeśli nie pomści Cezara. 3. Do statku, na którym Wergiliusz popłynął do Aten – propemptikon – życzenie szczęśliwej podróży dla Wergiliusza. 4. Do Sestiusza – obraz nadchodzącej wiosny, krótkie życie człowieka, epikureizm. 5. Do hetery Pyrry – subtelny erotyk, poeta uwolniony od namiętności współczuje swojemu następcy. 6. Do Agryppy – zamiast czynów wojennych Agryppy, poeta woli sławić boje miłosne. 7. Do Planka – szczęście jest blisko, w domu, w Italii, na niepokoje najlepsze jest wino. 8. Do hetery Lidii – przez miłość Lidii Sybarys przestał być żołnierzem. 9. Do Taliarcha – do niewolnika, ciesz się chwilą, każdy dzień jest darem losu. 10. Do Merkuriusza – pozbawiona modlitwy, wysławia boga jako dobrodzieja ludzkości, wynalazcę lutni, żartownisia lubianego przez bogów niebiańskich i podziemnych. 11. Do Leukonoe – astrologią interesowały się zwłaszcza kobiety, nie warto, Leukonoe, wnikać w przyszłość, czas umyka szybko, przygotuj wino, korzystaj z chwili i nie myśl o jutrze. 12. Hymn – pieśń-kantata na cześć Oktawiana po powrocie ze zwycięskiej wyprawy na Kantabrów (25 r. p.n.e.), uświetniająca również nowo zawarty związek małżeński jego córki, Julii, z Marcellusem, w którym princeps upatrzył swego następcę. 13. Do Lidii – zazdrość, szczytem uczucia jest miłość dozgonna. 14. Do Republiki – alegoryczne porównanie państwa do okrętu, który, choć niedawno uniknął rozbicia, wypływa po raz drugi na wzburzone morze. 15. Do Aleksandra-Parysa – mit o Troi, w parze Parysa i Heleny metafora Kleopatry i Antoniusza. 16. Odwołanie oszczerstw rzuconych na Gratydię lub Tyndarydę – dywagacje o roli gniewu w życiu człowieka. 17. Do Tyndarydy – uroki posiadłości sabińskiej, gdzie przebywa Faun. 18. Do Warysa Kwintyliusza – uroki wina (usuwa troski), skutki nadużywania. 19. Miłość do Glycery – poeta bezpieczny, wydawałoby się, pada ofiarą uczucia do pięknej dziewczyny, wola Wenus, może ofiara uczyni ją łaskawszą. 20. Do Mecenasa – żartobliwy bilecik wizytowy, zaproszenie możnego protektora w gościnę na wieś do poety, czeka nań jednak cieniutkie wino. 21. Oda do chóru mającego opiewać Diane i Apollina. 22. Do Marka Arystiusza Fuskusa – pochwała ludzi prawych, brak nieszczęść (niewinność), np. poeta. 3

23. Do hetery Chloe stroniącej od poetów – młodziutka Chloe, mimo że dojrzała, nie opuszcza swej mamy, płochliwa sarenka w górskich bezdrożach. 24. Tren na śmierć Kwintyliusza – tren opłakujący Warusa i pocieszenie Wergiliusza. 25. Wyrzuty pod adresem hetery Lidii – wizja starzenia się Lidii, opuszczą ją wielbiciele, będzie szukała miłości po zaułkach ku uciesze złośliwej, drwiącej młodzieży. 26. Do Muz. O Eliuszu Lamii – żartobliwa apostrofa do Muz, niech obdarzą młodego poetę i dramaturga nieśmiertelną sławą. 27. Do przyjaciół – scenka dramatyczna: poeta wpada na biesiadę, gdzie kłócą się przyjaciele, rozładowuje sytuację. 28. Do Archytasa z Tarentu. 29. Do Ikcjusza – jak będzie wyglądał pałac młodszego przyjaciela, dotychczas filozofa-stoika, gdy wzbogaci się na wojnie z Arabami. 30. Do Wenus – niech opuści Cypr i przybędzie do świątecznego domu pięknej Glycery. 31. Do Apollina – prośba do Apollina (poświęcenie nowej świątyni). 32. Do liry – inwokacja do liry, by rozbrzmiewała pieśnią łacińską nie tylko o tematyce wojennej, lecz również sympotycznej, erotycznej, biesiadnej. 33. Do Albiusza Tybullusa – przyjaciel jest zakochany bez wzajemności w Glycerze, nieodwzajemniona miłość jest wolą Wenus, poeta zna ja dobrze. 34. Do Losu i do siebie samego – wyznanie „nawrócenia się” poety do wiary w bogów pod wpływem piorunu z jasnego nieba jako znaku mocy Jowisza. 35. Do Fortuny – modlitwa do Fortuny o pomyślny wynik wyprawy Augusta przeciw Brytanii. 36. Do Plocjusza Numidy – szczęsliwy powrót przyjaciela z Hiszpanii, będzie biesiada. 37. Do przyjaciół – nawoływanie do radosnego święcenia zwycięstwa Augusta nad Antoniuszem i Kleopatrą. 38. Do usługującego niewolnika – poeta raczy się winem w cieniu altanki – topos skromności. II.

księga.

1. Do Azyniusza Polliona – polityk, wódz, adwokat, opiekun poetów, poeta, który porzucił tragediopisarstwo dla historii współczesnej. 2. Do Salustiusza Kryspusa – który umiejętnie korzysta ze złota. 3. Do Deliusza – „pomnij zachować umysł niezachwiany”, złoty środek. 4. Do lekarza-masażysty, Ksantiasza – niech się nie wstydzi miłości do niewolnicy, Filidy, najwięksi bohaterowie greccy tak postępowali ze swymi brankami. 5. Do przyjaciela – do zakochanego, jego przedmiot uczucia jest jeszcze młody (jałówka), niebawem dojrzeje i sama będzie szukała wielkiej miłości. 6. Do Septimiusza – który udałby się z poetą do najdalszych krajów, poeta jednak woli do późnej starości pozostać w Tyburze lub w Tarencie. 7. Do Pompejusza Warusa – powitanie przyjaciela z lat młodzieńczych po tułaczce, wspomnienia ze służby wojskowej w szeregach Brutusa. 8. Do Baryny – o wartości przysiąg miłosnych, poeta w nie nie wierzy. 9. Do Walgiusza Rufusa – pocieszenie po śmierci ukochanego niewolnika. 10. Do Licyniusza Mureny – pochwała filozofii „złotego umiaru”, w szczęściu – nie być zbyt pewnym siebie, w nieszczęściu – nie tracić nadziei, lepiej trzymać się brzegu niż głębin. 11. Do Kwinkcjusza Hirpina – młodość upływa szybko, lepsze wino niż polityka.

4

12. Do Mecenasa – recusatio, poeta nie może napisać eposu o tematyce mitologicznej czy współczesnej, Oktawiana sam Mecenas wysławi, poeta woli opiewać żonę Mecenasa. 13. Do drzewa – o wypadku ze spróchniałym drzewem. 14. Do Postumusa – o krótkości życia, nieuchronności śmierci i starości. 15. O zbytku współczesnego życia – ogólna mania budownictwa luksusowych will nadmorskich a skromne potrzeby przodków. 16. Do Pompejusza Grosfusa – bogactwo szczęścia nie daje, ale spokój wewnętrzny. 17. Do Mecenasa – po chorobie Mecenasa, obietnica poety o bliskich w czasie ich zgonach. 18. Do chciwca – piętnowanie zbytku i drogich pałaców, skromne życie poety. 19. Do boga Bakchusa – na samo wspomnienie wizji Bakchusa poeta drży ze strachu, korzy się przed bogiem i śpiewa ku jego czci pieśń-dytyramb. 20. Do Mecenasa – wiara w nieśmiertelną sławę poety, zamiana w łabędzia Apollina. III.

księga.

1. Do chóru dziewcząt i chłopców – bogactwo nie gwarantuje szczęścia, ponieważ nie zapewnia równowagi wewnętrznej i nie oddala strachu przed śmiercią. 2. Do przyjaciół – „słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”. 3. Do muz o Auguście – poeta opiewa dwie cnoty: sprawiedliwość i stałość. 4. Do muzy Kaliopy – pieśń do Kaliope, muzy poezji, wielkość poezji i jej czcicieli – poetów, Muzy obdarzają talentem poetów, tak jak dar władzy – władcom. 5. Do boskiego Augusta – uosobieniem dzielności jest Romulus, wódz rzymski, który dotrzymał słowa nawet największemu wrogowi – Kartagińczykom, choć wiedział, że naraża się na śmierć w męczarniach. 6. Do narodu rzymskiego – nawoływanie do wskrzeszenia dawnej rzymskiej pobożności. 7. Do Asterii – pocieszenie dziewczyny tęskniącej za ukochanym przebywającym w dalekiej podróży, wróci bogaty, choć grozi mu niebezpieczeństwo ze strony zakochanej gospodyni, ale i do dziewczyny zaleca się piękny młodzieniec. 8. Do Mecenasa – zaproszenie na piątą rocznicę ocalenia poety (01,03,25 p.n.e.). 9. Do hetery Lidii – dialog droczących się kochanków, hetery i poety. 10. Do Liki – serenada do drzwi (paraklauithyra). 11. Do Merkuriusza – mit o Danaidach. 12. Do Neobuli – zakochana Neobula: jej monotonna praca i ruchliwy tryb życia jej ukochanego. 13. Do źródła Banduzji – ofiary dla nimf zamieszkujących źródła zwane od ich imion. 14. Do narodu rzymskiego – powrót Oktawiana z Hiszpanii (wiosna 24 r. p.n.e.). 15. Do Chloris – obraz starzejącej się kobiety, która chce dotrzymać kroku młodym dziewczętom. 16. Do C. Mecenasa – potęga złota (przykłady z mitologii i histroii), poeta jest skromny i nie potrzebuje wiele. 17. Do Eliusza Lamii – dowcipny bilecik wysłany przyjacielowi z okazji jego urodzin. 18. Do boga Fauna. 19. Do Telefa – atmosfera uczty. 20. Do Pyrrusa – który pała miłością do chłopca, kochanego przez dziewczynę i cały zastęp chłopców. 21. Do dzbana – wielka rola dzbana i wina, jaką odgrywają w życiu ludzkim. 22. Do bogini porodów Diany – poświęcenie jej pinii rosnącej pod domem poety. 23. Do wieśniaczki Fidyli – skromna ofiara a kosztowne kapłanów i bogaczy. 5

24. Do zachłannych bogaczy – o obyczajach, wzór: barbarzyńscy Scytowie. 25. Do boga Bakchusa – w natchnieniu bakchicznym poeta sławi Oktawiana, który otrzymał godność Augusta. 26. Do Wenus – poeta-żołnierz w służbie miłości wycofuje się z dalszych bojów miłosnych – ukochana stała się zbyt nieprzystępna. 27. Do Galatei – życzenia szczęśliwej podróży, na morzu czyha niebezpieczeństwo – mit o Europie. 28. Do Lidy – poeta nie będzie świętował z ludem Neptunaliów, lecz z Lidą ze śpiewem i winem. 29. Do Mecenasa – na cześć Mecenasa (nowy pałac), zaproszenie poety do swojej skromnej posiadłości, bo Fortuna jest kapryśna. 30. Do muzy Melpomeny – poczucie własnej wartości i dumy, nieśmiertelność, „Exegi monumentum”. IV.

księga.

1. Do Wenus – poeta dobiega 50 roku życia, ma dość miłości z kobietami i chłopcami, a jednak nie dają mu spokoju piękne kształty urodziwego Liguryna. 2. Do Julusa Antoniusza – poeta przestrzega przed naśladowaniem Pindara, niedoścignionego twórcy pieśni chóralnych o klasycznej kompozycji strof i sugestywnych obrazach artystycznych. 3. Do muzy Melpomeny – podziękowanie za talent i sławę. 4. Do miasta Rzymu – hymn na cześć pasierba Augusta, Druzusa Nerona, i pochwała Rzymu, w łożona w usta Hannibala. 5. Do Augusta – hymn uwielbienia. 6. Do Apollina – podziękowanie za uratowanie Eneasza, protoplastę narodu rzymskiego. 7. Do Manliusza Torkwata – obraz przyrody, wiosna mija szybko, ale się odradza, człowiek nie. 8. Do Cenzoryna – żartobliwy upominek wręczony przyjacielowi, dla sławnych ludzi największym podarunkiem jest pieśń poety, która przetrwa wieki. 9. Do Loliusza – poezja liryczna, której nie zaćmi nawet wielki epos, również potrafi ocalić od zapomnienia wybitnych ludzi, w drugiej części poeta sławi bohaterskiego Loliusza. 10. Do Liguryna – przyjdzie czas, gdy chłopiec pożałuje swej obojętności (spojrzy na siebie w lustrze). 11. Do Filidy – zaproszenie do ukochanej na ucztę u Mecenasa, ona zapomni o niewiernym chłopcu, poeta – o nadchodzącej starości. 12. Do sprzedawcy pachnideł, Wergiliusza – miło poszaleć w porę, budząca się do życia przyroda wzmaga ochotę na wino. 13. Do starzejącej się hetery Liki – zemsta poety na starzejącej się, a wciąż zalotnej heterze, która kiedyś nie odwzajemniła jego zapałów miłosnych. 14. Do Augusta – zwycięstwa Druzusa i Tyberiusza nad plemionami alpejskich Germanów, August, twórca potężnego państwa rzymskiego i najlepszy gwarant długotrwałego pokoju. 15. Do boskiego Augusta – hymn dziękczynny za spełnione nadzieje, jakie poeta snuł niegdyś w imieniu narodu rzymskiego. PIEŚŃ NA STULECIE -

CARMEN SAECULARE

zgodnie z przepowiednią sybillińską, obchodzone w 17 r. p.n.e.

6

-

błaganie Apollina i Diany o pomyślność dla rodzin rzymskich, prośba o pokój, o urodzaj, o pomyślność dla całego imperium rzymskiego. EPODY

EPODON LIBER

1. Do Mecenasa – napisana z okazji zamierzonego udziału Mecenasa w wyprawie przeciw Antoniuszowi, zakończonej zwycięstwem pod Akcjum. 2. Pochwała życia wiejskiego – włożona w usta lichwiarza Alfiusa, który nie zdobywa się na zmianę trybu życia. 3. Do Cylniusza Mecenasa – dowcipna „zemsta” za zaproszenie przez Mecenasa poety na prawdziwie wiejską ucztę, na której gospodarz podał bardzo ostrą potrawę. 4. Do wyzwoleńca Sekstusa Meny – piętnowanie dorobkiewicza wyniesionego na urząd w czasie wojennego zamętu. 5. Na Kanidię – piętnowanie makabrycznych praktyk czarownic, zwłaszcza Kanidii, fabrykantki kosmetyków, która pastwi się nad morzonym głodem chłopczykiem. 6. Do Kasjusza Sewera – atak na tchórzliwego przeciwnika, który nie ma odwagi jawnie uderzyć, poeta porównuje go z nędznym psem nie zdatnym do polowania i żywiącym się padliną. 7. Do Rzeczypospolitej o wojnach domowych – około 39 r., ostrzeżenie przed wojną domową, przekleństwo Romulusa. 8. Na lubieżną staruchę – rażący utwór o realistycznej treści seksualnej. 9. Do Cylniusza Mecenasa – zwycięstwo pod Akcjum przeciwko Antoniuszowi, wezwanie do uczczenia winem wieści, rada: utopić w winie troski o dalsze losy Rzymu. 10. Na poetę Mewiusza – jakby antypropemptikon, nie utwór pożegnalny dla udających się w podróż, ale poeta prosi wszystkie wiatry, by nie oszczędzały okrętu, na którym płynie najgorszy z wierszokletów, Mewiusz, podróż zakończy się szczęśliwie, gdy Mewiusz stanie się żerem dla morskiego ptactwa. 11. Do Petiusza – poeta żartuje sam z siebie, elegia miłosna wyrażona w wierszu jambicznym. 12. Na Gratydię pod zmienionym imieniem – poeta otwarcie i brutalnie szydzi z leciwej damy narzucającej mu się ze swoją nienasyconą miłością. 13. Do przyjaciół – zachęta do radości przygnębionych szalejącą zamiecią towarzyszy, smutek i niepokój o przyszłość, melancholia. 14. Do Cylniusza Mecenasa – poeta nie może skończyć przyrzeczonej księgi epod, winę za to ponosi bóg miłości, który skierował jego serce ku pięknej wyzwolenicy, ona pochłania wszystkie siły poety. 15. Na przyjaciółkę Neerę – wiersz erotyczny na Neairę, niedotrzymującą przysięgi wierności, prawdopodobnie parodia miłosnej elegii. 16. Do narodu rzymskiego – niepokój o losy państwa, poeta jako przywódca narodu zachęca do ucieczki od pogrążonego w wojnie świata, do szukania schronienia na wyspach szczęśliwych. 17. Na Kanidię – palinodia (odwołanie oskarżeń rzuconych na Kanidię), jeszcze silniejsze powtórzenie dawnych zarzutów.

7...