Inteligencja wersja skrocona PDF

Preview

Summary

Inteligencja i zdolnościINTELIGENCJA POTOCZNIEOkreśleniem tym posługujemy się zwykle po to, by scharakteryzować różnice indywidualne w szybkości i jakości, z jaką ludzie rozwiązują problemy czy zadania. Za bardziej inteligentnych uważamy tych,którzy zadania i problemy rozwiązują szybciej, lepiej i s...

Description

Inteligencja i zdolności INTELIGENCJA POTOCZNIE Określeniem tym posługujemy się zwykle po to, by scharakteryzować różnice indywidualne w szybkości i jakości, z jaką ludzie rozwiązują problemy czy zadania. Za bardziej inteligentnych uważamy tych,którzy zadania i problemy rozwiązują szybciej, lepiej i skuteczniej w porównaniu z innymi. DEFINICJE Stern (lata 1970-te): inteligencja, to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań. Psychologowie rosyjscy (np. B.M. Tiepłow): inteligencja odnosi się do efektywności działania, a więc jest ona właściwością psychiczną, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań. Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów. Takie rozumienie inteligencji skoncentrowane jest na procesach umysłowych (np. rozumowaniu, wnioskowaniu, myśleniu abstrakcyjnym, wykrywaniu, rozumieniu, itd.), a nie na trwałych właściwościach intelektualnych człowieka. Mówi się raczej o zachowaniach inteligentnych niż o inteligencji. Jednym z reprezentantów tego podejścia jest J. Piaget, który zwraca uwagę na specyfikę rozwojową procesów intelektualnych. Jakość tych procesów zmienia się w zależności od rodzaju rozwiązywanego zadania. Ogólny, niezróżnicowany czynnik, na który składają się procesy wnioskowania i rozumowania. E.G. Boring: inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji. To operacjonistyczne podejście, choć atrakcyjne (wystarczy podać metodę badania inteligencji) nie posuwa nas naprzód w rozumieniu istoty inteligencji. Hebb (1949) wprowadził pojęcie inteligencji A i B, nawiązując do znanych w biologii pojęć genotypu i fenotypu. Inteligencja A stanowi podstawowy potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany przez genotyp (określając tym samym górną granicę możliwości człowieka).

Inteligencja B zdeterminowana jest przez fenotyp i

składają się na nią te zdolności intelektualne, które przejawiają się w zachowaniu.

Stanowią one wynik interakcji inteligencji A (dziedzicznie zdeterminowanej) ze środowiskiem.

Vernon: inteligencja C, oznaczająca zachowania, które ujawniają się w badaniach na podstawie testów inteligencji (inteligencja psychometryczna). Strelau: inteligencja, to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności.

Nęcka: zdolność przystosowania się do okoliczności

dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i

skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.

Obecny stan wiedzy nie pozwala na sformułowanie definicji inteligencji (B. Ruml) ZDOLNOŚCI • Te możliwości podmiotu, które określają, czy sposoby funkcjonowania psychicznego, niezbędne do efektywności jakiegoś działania znajdują się w repertuarze dostępnym jednostce (np. czy dysponuje ona potrzebnym rodzajem operacji myślowych, czy potrafi dokonywać analizy spostrzeżeniowej, itp.). • Są narzędziami, którymi człowiek może się posługiwać w działaniu (instrumentalnymi wyznacznikami sprawności człowieka). STRELAU (1997) wprowadził następujące rozróżnienie: - Zdolności specjalne – sprawność o stosunkowo wąskim zakresie (np. pamięć melodii); - Uzdolnienia – wiązka zdolności specjalnych, decydujących o rozwoju talentu (np. talent muzyczny). TEORIE STRUKTURALNE, CZYLI JAKA JEST WEWNĘTRZNA STRUKTURA INTELIGENCJI PYTANIA W TEORIACH STRUKTURALNYCH 1. Czy inteligencja, to jedna, czy też wiele zdolności? 2. Jeśli jest to wiele zdolności, to jakie są ich wzajemne relacje? 3. Czy zdolności mają charakter hierarchiczny, czy raczej są wzajemnie niezależne od siebie? Aby odpowiedzieć na te pytania, użyto metody matematyczno-statystycznej, zwanej analizą czynnikową. Za jej pomocą tworzono tzw. modele strukturalne. MODELE HIERARCHICZNE Spearman: Badanie na uczniach wiejskich szkół – oceny szkolne z

przedmiotów * pomiar funkcji psychofizycznych (np.

spostrzeganie, uwaga, funkcjonowanie zmysłów)

Wyniki: a) najwyżej ze wszystkimi wskaźnikami

psychofizycznymi korelowały oceny z filologii klasycznej, następnie z języka francuskiego, angielskiego i

matematyki;

b) najniżej ze wszystkimi wskaźnikami psychofizjol. i pozostałymi ocenami korelowały oceny z muzyki. Wniosek: wszystkie czynności umysłowe mają jedną wspólną funkcję, podczas gdy pozostałe elementy tych czynności są specyficzne, odrębne dla każdej z nich. Ową naczelną zdolność intelektualną Spearman nazwał czynnikiem g (general), zaś zdolności specjalne określił mianem czynników s (specific). Zgodnie z tą dwuczynnikową teorią zdolności wszystkie zdolności człowieka składają się z

dwóch niezależnych czynników. Czynnik g jest różny dla różnych osób, jednak występuje on zawsze jako ten sam w różnych zdolnościach u tej samej osoby. Czynnik s jest natomiast nie tylko różny dla różnych osób, ale także różny dla różnych zdolności występujących u tej samej osoby. Dla każdego zadania lub czynności umysłowej można określić proporcję udziału (nasycenie) czynnika g i czynnika s. Jeśli proporcja układa się na korzyść g, zadanie mierzy raczej inteligencję ogólną, jeśli na korzyść czynnika s - zadanie mierzy raczej specyficzną zdolność. Vernon: Czynnik werbalno-szkolny: czynnik słowny (S), liczbowy (L) i szkolny (E). Czynnik przestrzenno-manualny (praktyczny): sprawność mechaniczna (M), zdolności przestrzenne (O) i zdolności manualne (R). Im niższy poziom w modelu bierzemy pod uwagę, tym bardziej specyficzne i liczne są wyodrębnione czynniki. Najniżej znajdują się czynniki przejawiające się w konkretnych czynnościach i mające specyfikę zależną od rodzaju czynności. Cattell: Podzielił czynnik g na dwa bardziej specyficzne: • Inteligencja płynna (Gf) – zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli. • Inteligencja skrystalizowana (Gc) - dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym. Inteligencja płynna ujawnia się w rozwiązywaniu zadań polegających na ujmowaniu stosunków między rzeczami (elementami) w testach niewerbalnych (np. edukcja relacji wg Spearmana). Dotyczy niewyuczonej zdolności rozumowania. Jest uwarunkowana właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu i zależy Inteligencja płynna rozwija się tylko do osiągnięcia okresu dojrzałości.

w decydującej mierze od czynnika genetycznego.

Inteligencja skrystalizowana wyraża się głównie w rozwiązywaniu testów mierzących zdolności werbalne, liczbowe oraz zdolność rozumowania opartą na znajomości zasad logiki. Powstaje jako wynik doświadczenia i uczenia się, które nakładają się na inteligencję płynną. Zmienia się wraz z wiekiem, duży wpływ ma na nią kultura, w której się wychowujemy. Inteligencja skrystalizowana rozwija się do okresu starości. MODELE CZYNNIKÓW RÓWNORZĘDNYCH Thurstone: Pojęcie inteligencji: zdolność do hamowania reakcji instynktownych. W niektórych sytuacjach organizm powinien powstrzymać się od reagowania odruchowego, żeby sprawdzić alternatywne możliwości lub upewnić się, że reakcja odruchowa niczym nie grozi. Jeśli jednostka jest do tego zdolna, lepiej radzi sobie z zadaniami intelektualnymi.

Teoria zdolności podstawowych (jako wynik badań psychometrycznych oraz analizy czynnikowej metoda centroidalna): • rozumienie słów (V - verbal comprehension), • płynność słowna (W - word fluency), • zdolności liczbowe (N - number), • zdolności przestrzenne (S - space), • rozumowanie (R - reasoning), • pamięć (M - memory) • szybkość spostrzegania (P - perceptual speed). Guilford: Każde zachowanie inteligentne wyraża się zawsze w operacjach umysłowych, które są wykonywane na określonym materiale (treści) i prowadzą do określonego wytworu. MODELE ROZWOJOWE Różnicowanie inteligencji (Garrett, 1946) – wraz z wiekiem inteligencja zmienia swoją organizację od całkowicie jednolitej i ogólnej zdolności do luźno zorganizowanej grupy zdolności lub czynników. Wyniki inteligencji psychometrycznej wzrastają systematycznie do 21 r.ż. (Bayley, 1955), powiększają się też różnice indywidualne w inteligencji (różnice między ludźmi). Poziom inteligencji osiąga punkt szczytowy w okresie dojrzewania, potem przez kilka lat utrzymuje się na tym samym poziomie, po czym najpierw łagodnie spada, a w wieku starczym spada radykalnie (dotyczy raczej zmian ilościowych) (Royce, 1977). Czy rzeczywiście najlepiej rozwiązujemy zadania w wieku 15-16 lat? Rozróżnienie na inteligencję płynną i skrystalizowaną Cattella pozwala na wyjaśnienie, że po okresie dojrzewania obniżeniu może ulegać inteligencja płynna (spadek sprawności funkcjonalnej UN, zmiany w podstawach fizjologicznych, np. obumieranie komórek nerwowych), ale nie dotyczy to i. skrystalizowanej. W powyższej zależności występują różnice indywidualne – u niektórych osób i.skrystalizowana spada w młodym wieku (np. uraz → zaburzenia pamięci). Piaget • Inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej – rozwojowi umysłowemu towarzyszy wzrost złożoności i efektywności struktur poznawczych. • Inteligencja jest aktywnością, zmienia się jakościowo w ciągu życia: okres sensoryczno- motoryczny, przedoperacyjny, operacji konkretnych, operacji formalnych. • O. sensoryczno-motoryczny (0-2 r.ż.): inteligencja praktyczna, dominacja odruchów, brak rozwiniętej

pamięci trwałej, reagowanie na aktualnie spostrzegane obiekty/czynności. • O. przedoperacyjny (2-7 r.ż.): intensywny rozwój języka, przyswajanie znaków i symboli, brak zdolności tworzenia przekształceń, brak myślenia abstrakcyjnego. • O. operacji konkretnych (7-12 r.ż.): przyswajanie pojęć logicznych (odwracalności, identyczności, kompensacji), ale stosowanie ich tylko na poziomie konkretnym, niewerbalnym. • O. operacji formalnych (12-15 r.ż.): osiągnięcie pełnego repertuaru możliwości intelektualnych, myślenie hipotetyczno-dedukcyjne. Jak zmierzyć inteligencję? JEŚLI ZAKŁADAMY, ŻE COŚ ISTNIEJE, TO MUSI ONO BYĆ MIERZALNE (J. STRELAU) 1. Skala Inteligencji Bineta-Simona (1905) – skonstruowana na zlecenie ministra oświaty; – zbudowana w oparciu o badanie podłużne nad rozwojem umysłowym dwóch córek Bineta; – zakłada, że inteligencja wyraża się w złożonych procesach takich jak rozumowanie czy wnioskowanie; – cel – selekcja uczniów niepełnosprawnych umysłowo i nauczanie ich wg innego programu; – 30 zadań o takiej konstrukcji, by mogły je wykonać dzieci o przeciętnym poziomie umysłowym, typowym dla danego wieku życia (WŻ). 2. Skala Inteligencji Bineta-Simona (1908) – wersja zrewidowana – 59 zadań, ułożonych w grupy wg wieku, badanie dzieci 3-13 lat; – koncepcja wieku umysłowego (WU) – jego miarą jest osiągnięty maksymalny poziom wykonania zadań testowych (liczba rozwiązań); – WU=WŻ → inteligencja przeciętna. 3. Krytyka Skal Inteligencji Bineta-Simona: – Brak możliwości porównywania poziomu inteligencji (WU) dzieci w różnym wieku. – Nierówne „przedziały” WU w przypadku dzieci w różnym wieku (różnice kilku punktów znaczą coś innego w młodszym wieku, niż w wieku starszym). 1912 r - W. Stern wprowadził pojęcie Ilorazu Inteligencji II = (WU/WŻ)x100 2. Tak rozumiany II mógł być wykorzystywany w porównaniach osób w różnym wieku. 3. Wada: od 16 roku życia II spada wraz z wiekiem; pomiar inteligencji wg tradycyjnego wzoru II nie ma sensu dla osób powyżej 16-go roku życia. Wechsler – zaproponował usunięcie WU z obliczeń II i zastąpienie wartością standaryzowaną. Procedura: – Uporządkowanie wyników surowych oddzielnie dla każdego roku życia i przedstawienie w postaci krzywej;

– Średniej arytmetycznej przydziela się wartość 100 – jest to przeciętny II obliczony dla danej populacji o określonym wieku; – Wartości poniżej i powyżej 100 określa się na podstawie odchyleń wyników od średniej – odchylenie standardowe (SD=15) → dewiacyjny iloraz inteligencji. KATEGORIE INTELIGENCJI WYODRĘBNIONE NA PODSTAWIE II (SKALA INTELIGENCJI WECHSLERA DLA DOROSŁYCH) Kategorie inteligencji Iloraz inteligencji Procent badanej populacji Opóźnienie umysłowe 69 i poniżej 2,2. Na granicy normy 70-79 6,7 Poniżej przeciętnej 80-89 16,1 Przeciętna 90-109 50 Powyżej przeciętnej 110-119 16,1 Wysoka 120-129 6,7 Bardzo wysoka 130 i powyżej 2,2 KONTROWERSJE WOKÓŁ ILORAZU INTELIGENCJI Założenia: • II mierzy ogólny czynnik g niezależnie od zastosowanego

testu, o ile test bada takie procesy umysłowe jak wnioskowanie i

rozumowanie.

• II ma dużą wartość predyktywną – dzięki niemu możemy

trafnie przewidywać skuteczność osoby w tego rodzaju

zadaniach/sytuacjach, w których procesy rozumowania czy wnioskowania odgrywają istotną rolę (czyli np. w osiągnięciach szkolnych).

• II wg zamierzeń Wechslera miał być względną miarą inteligencji, pozwalającą na umiejscowienie oceny funkcjonowania umysłowego danej osoby na tle ocen obliczonych dla rówieśników.

Wątpliwości: • Vernon: II dotyczy wyłącznie rozwiązywania specyficznych zadań w specyficznej sytuacji (nie będącej podobną do sytuacji codziennych) i nie powinien być nazywany miarą inteligencji ogólnej, ale inteligencji psychometrycznej. • Czy istnieje inteligencja zerowa? Czy o kimś żyjącym można powiedzieć, że wcale nie ma inteligencji? ➢ Thurstone: taki moment występuje na kilka tygodni przed narodzeniem, wtedy pomiar daje zerowe rozproszenie (nie ma różnic między ludźmi). ➢ W zależności od zastosowanego testu moment ten może przypadać w różnych okresach rozwoju człowieka. ➢ Zerowe wykonanie nie musi wskazywać na brak inteligencji ale na to, że nie dało się „uchwycić” inteligencji za pomocą określonego pomiaru. • Czy II jest miarą niezmiennej inteligencji? ➢Czy II obliczony dla dziecka i osoby dorosłej oznacza tę samą inteligencję? Niekoniecznie – jej istota jest różna. ➢ Czy określony II wskazujący na inteligencję ogólną składa się zawsze z tych samych umiejętności? Niekoniecznie – dwie osoby o identycznym II mogą charakteryzować się odmiennymi strukturami

inteligencji. • Czy II rzeczywiście ma rozkład normalny? Czy na nim powinien opierać się podział na jednostki wybitne vs przeciętne? ❑ Czy istnieją osoby wybitnie utalentowane, których II nie przekracza określonego odsetka w populacji? ❑ Czy istnieją kraje, społeczeństwa, w których jest więcej jednostek wybitnie utalentowanych, niż wskazywałaby na to krzywa Gaussa? TESTY I ZASADY ICH KONSTRUKCJI • Liczba do tej pory skonstruowanych testów jest nieznana. • Aby można było nadać nazwę testu narzędziu diagnostycznemu, powinien on być rzetelny, trafny, znormalizowny i obiektywny. • Rzetelność oznacza stopień, w jakim narzędzie mierzy to, co powinno mierzyć. • Trafność dotyczy tego co i jak dobrze jest mierzone. • Normalizacja polega na opracowaniu norm odrębnych dla poszczególnych grup/populacji (np. wiekowych). • Obiektywność (wystandaryzowanie) charakteryzuje dany test, jeśli możliwe jest wykonywanie badania w takich samych warunkach niezależnie od czasu, miejsca i osoby oraz jeśli na obliczanie wyników i ich interpretację nie mają wpływu czynniki nie należące do instrukcji. RODZAJE TESTÓW • Testy indywidualne (np. Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta, Skala Inteligencji Wechslera): ➢ badana jest tylko jedna osoba w jednym czasie ➢ osoba ta podlega obserwacji ➢ możliwość oddziaływania na motywację ➢ czasochłonność ➢ konieczność posiadania kwalifikacji • Testy grupowe (np. Test Alfa i Beta, Ogólny Test Klasyfikacyjny, Test Matryc Ravena): ➢możliwość jednoczesnego badania większej liczby osób ➢ najczęściej stosowane w celach orientacyjnych, a w razie odstępstwa od normy – badanie indywidualne • Testy werbalne: ➢ zawierają przede wszystkim materiał słowny

➢ wymagają płynnego posługiwania się mową i znajomości języka ➢często jest to pomiar zdolności zależących od edukacji (szeroko rozumianej) • Testy wykonaniowe: ➢ polegają na wykonywaniu zadań nie zawierających słów; o charakterze psychoruchowym, na takim materiale jak klocki, obrazki, układanki, symbole ➢ nastawione są przede wszystkim na pomiar wrodzonych zdolności umysłowych Czy pomiar jest trafny? - Skala Inteligencji Wechslera i Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta pozwalają na trafne przewidywanie osiągnięć szkolnych – zdolności liczbowe, werbalne i ogólna zdolność rozumowania mają znaczenie dla uczenia się szkolnego; ale przewidywanie sukcesów zawodowych już nie jest tak trafne. - Ilorazy inteligencji zgodne są z poziomem funkcjonowania umysłowego, np. doktorzy mają wyższy II niż studenci ☺ (wg Eysencka). Testy inteligencji mierzą wyłącznie aktualne możliwości umysłowe człowieka, a nie potencjał (czy jest sens badać II przy rekrutacjach?). - Pomiar dotyczy tylko efektów działań, a nie procesów leżących u ich podstaw – ten sam wynik może być rezultatem przebiegu różnych procesów. - Za pomocą badania nie można wyjaśnić istoty inteligencji, przyczyn zachowania inteligentnego. - Rozwój metod diagnostycznych nie idzie w parze z rozwojem teorii inteligencji (nadal o niej niewiele wiadomo). - Wiele pytań straciło na aktualności, wydają się nie dotyczyć zdolności umysłowych. - Na wynik badania może mieć wpływ poziom motywacji, doświadczenie w rozwiązywaniu testów, stan psychofizyczny, które trudno kontrolować. - Pytania skonstruowane dla jednych populacji mogą być obce (np. kulturowo) dla innych. - Wymóg limitu czasowego – czas wykonania często nie koresponduje z efektywnością funkcjonowania intelektualnego. - Badanie inteligencji przebiega w sztucznych warunkach. Jakie są konsekwencje społeczne pomiaru inteligencji? - Zarzut stronniczości kulturowej testów (1981) – skonstruowany w określonych warunkach test inteligencji stosowany jest w odniesieniu do osób należących do innej kulturowo populacji. Nie istnieje test inteligencji całkowicie pozbawiony specyfiki kulturowej. - Aktualnie stosowane testy są standaryzowane na podstawie reprezentatywnych prób. - Przekonanie o dziedziczeniu różnic indywidualnych w zakresie inteligencji (także tej psychometrycznej). - Badanie imigrantów w USA Skalą Inteligencji Bineta: 87% Rosjan, 83% Żydów, 80% Węgrów i 79% Włochów to osoby opóźnione w rozwoju umysłowym.

- Badanie 12 tys. rekrutów urodzonych poza USA testami Alfa i

Beta: niższy poziom inteligencji Murzynów amerykańskich w

porównaniu z białymi; najwyższe wyniki u osób władających ojczystym angielskim oraz osób z krajów skandynawskich, najniższe – u osób z krajów słowiańskich i południowoeuropejskich → opracowanie Ustawy Imigracyjnej, ograniczającej drastycznie imigrację osób z Europy wschodniej i południowej.

- Trójwarstwowy system edukacji (C.Burt) obowiązujący w Anglii (1940- 1960): badanie dzieci w wieku 10-11 lat grupowymi testami inteligencji i wiadomości, na tej podstawie przekazanie 20% uczniów z najlepszymi wynikami do szkół przygotowujących do dalszej edukacji akademickiej, pozostali trafiali do szkół bez możliwości wstępu na uniwersytet. - Wyniki większości badań prowadzonych w tym czasie wskazywały na wyższą inteligencję bogatych, pracowników umysłowych, białych i większości narodowych. Tłumaczono to wpływami genetycznymi. A gdyby rzeczywiście usunięto testy? - Dzieci uzdolnione, ale zaniedbane, miałyby mniejsze możliwości rozwijania swoich talentów (Vernon); - wynik II nierzadko otwierał dzieciom ubogim, pochodzącym z mniejszości narodowych, wstęp na uniwersytet. W zależności od intencji ludzi/organizacji stosujących testy, mogą one być narzędziem przydatnym lub szkodliwym. KRYTERIA WYBITNYCH UZDOLNIEŃ - Bardzo wysoki iloraz inteligencji (powyżej 130) - Obszerna wiedza - Szybkie uczenie się - Wczesna dojrzałość intelektualna - Ponadprzeciętne osiągnięcia w jakiejś dziedzinie WYBITNIE ZDOLNI W LICZBACH - W Polsce jest ich ok. 380 tys., w tym 50 tys. dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. - To oznacza, że jest to powszechne zjawisko. - Jednak większość badaczy uważa, że wybitne uzdolnienia to nie tylko IQ, ale wiązka cech: poznawczych, emocjonalnych, osobowościowych, motywacyjnych, społecznych. ZDOLNE DZIECI (TO NA NICH KONCENTRUJE SIĘ PSYCHOLOGIA, NIE NA DOROSŁYCH) wymagają specjalnej opieki: - presja otoczenia - nierozpoznanie przez otoczenie wybitny...