Mikroekonomia- ekonomia jako nauka PDF

Preview

Summary

czym jest ekonomia? cechy praw ekonomicznych, gospodarowanie jako proces dokonywania wyboru, rodzaje dóbr...

Description

I EKONOMIA JAKO NAUKA

CO TO JEST EKONOMIA Ekonomia to nauka, mówiąca o tym jak należy racjonalnie gospodarować rzadkimi, ograniczonymi środkami, aby zrealizować określone cele. Ekonomia to nauka, która bada w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co, jak i dla kogo wytwarzać. Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem zachowania podmiotów gospodarujących w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków (dobra rzadkie), które mogą być w rozmaity sposób wykorzystane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

PODZIAŁ EKONOMII Makroekonomia zajmuje się badaniem gospodarki narodowej jako całości lub znaczących ich części. Odnosi się do ogólnego obrazu, a nie szczegółów gospodarki danego kraju. Posługuje się w swych badaniach wielkimi agregatami. Oparta na ekonomii Keynes ‘a. Mikroekonomia – bada poszczególne rynki funkcjonujące w ramach danej gospodarki. Bada co określa cenę dobra, co decyduje o wielkości produkcji firmy, itp. Przedmiotem analizy jest szczegółowe badanie indywidualnych decyzji odnoszących się do pojedynczych towarów. Mikroekonomia zajmuje się badaniem procesów podejmowania decyzji przez poszczególne podmioty gospodarcze, bada mechanizm funkcjonowania poszczególnych form rynku. Patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści. Oparta jest na dorobku ruchu subiektywno- marginalistycznego. Mezzoekonomia – zajmuje się opisem i analizą zjawisk związanych ze zmianami w gałęziowo-branżowej, sektorowej i regionalnej strukturze produkcji i zatrudnienia. Zajmuje się pośrednimi wielkościami ekonomicznymi. Megaekonomia przedmiotem badań jest głównie rozwój globalny, globalne przypływy finansowe, międzynarodowe stosunki gospodarcze i społeczne, problem ubóstwa, przyrostu naturalnego oraz zależności między gospodarką a ekologią w ujęciu globalnym. Ekonomia normatywna zajmuje się sądami wartościującymi o tym jak gospodarka powinna funkcjonować. Dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących. Odpowiada na pytanie: jak być powinno. Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym (naukowym) objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki, nie wartościuje i nie ocenia lecz podaje istniejące fakty. 1

PRZEDMIOT I METODA EKONOMII Kategorie ekonomiczne są to abstrakcyjne pojęcie teoretyczne, wyrażające istotne, stale występujące właściwości zjawisk ekonomicznych i wyodrębnione z rzeczywistości poprzez pominiecie cech drugorzędnych i przypadkowych. (prawo popytu, cena, rynek, utarg, zysk). Prawa ekonomiczne to pewne ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi. Opisują one stale powtarzające się zależności (związki) między elementami procesu gospodarowania. Pojawiają się w procesie gospodarowania przy ciągłym powtarzaniu się działań ludzkich. Formułujemy w postaci zdań twierdzących.

Cechy praw ekonomicznych: 1. Obiektywny charakter – działają niezależne od naszej świadomości, 2. Żywiołowość – działają niezależne od naszej woli, 3. Stochastyczny charakter – widoczne są przy masowym powtarzaniu się danego rodzaju zdarzeń, podlegają prawu wielkich liczb 4. „Względny” charakter (historyczny) – działają w określonym miejscu i czasie, tak długo jak długo istnieją określone warunki ekonomiczne 5. „Uniwersalny” charakter – działają zawsze i wszędzie (klasycy, Marks, marginaliści) Można przyjąć, że niektóre prawa są uniwersalne, a niektóre względne. Przykład prawa ekonomicznego Prawo Kopernika – Greshama, Prawo Okuna, Prawo popytu, Prawo podaży , Prawo malejącej użyteczności (I prawo H. Gossena) Teorie ekonomiczne to zbiór takich twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym, (tworzą uporządkowaną, spójną całość.) Cechy teorii ekonomicznej: zgodność z obserwacjami, niesprzeczność, logiczność, płodność poznawcza, elegancja i prostota. Modele ekonomiczne to zbiór tworzący uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu lub całości gospodarki, w którym można badać istotne zależności, abstrahując od zjawisk przypadkowych lub uznanych za mniej ważne. To świadomie uproszczony obraz rzeczywistości gospodarczej. 2

II GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORU GOSPODAROWANIE to działalność polegająca na uzyskiwaniu jak największej ilości dóbr i usług z posiadanych zasobów czynników produkcji. (wytwórczych). POTRZEBA to stan braku czegoś, wywołujący tendencję do jego zaspokojenia. Cechy potrzeb: 1. Subiektywne, indywidualne; mają charakter subiektywny (ludzie odczuwają potrzeby z różną siłą, w różny sposób je także zaspokajają – cechuje je indywidualizm) 2. Nieograniczone pod względem rodzajów (ulegają rozwojowi) w miarę rozwoju cywilizacji pojawiają się nowe potrzeby (np. telefon komórkowy); 3. Ograniczone w swej pojemności w danym czasie, w miarę zaspokajania słabnie intensywność ich odczuwania; 4. Substytucyjne - możliwe są do zaspokojenia różnymi dobrami; 5. Komplementarne; (samochód i paliwo) 6. Konkurencyjne (jak jedno to nie drugie) 7. Stale się odradzają potrzeby są odnawialne – po jakimś czasie odzywa się od nowa. Hierarchiczna teoria potrzeb A. Maslowa 1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, oddychanie) – podstawowe, biologiczne 2. Potrzeby bezpieczeństwa (pewność, ochrona) 3. Potrzeby społeczne (kontaktów społecznych: przyjaźń, miłość, poczucia przynależności) 4. Potrzeby szacunku (uznania, poczucia własnej wartości, status) 5. Potrzeby samorealizacji (praca nad sobą i samorealizacja). Prawo nasycalności potrzeb I prawo Hermanna H. Gossena: (1854 r.) intensywność każdej potrzeby zmniejsza się w miarę jej zaspokajania, tak więc i użyteczność krańcowa dobra maleje w miarę zwiększania się jego zapasu; Potrzeby zaspokajane są dobrami i usługami. DOBRA: POJĘCIE I RODZAJE DÓBR Dobro – każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich, w formie rzeczy, usługi lub stanu .

3

Rodzaje dóbr 1. Wg kryterium pochodzenia: a) Dobra wolne (pierwotne) - istnieją w przyrodzie w formie gotowej i w ilościach w zasadzie nieograniczonych, dla każdego, np. powietrze, grawitacja, ciepło słoneczne b) Dobra rzadkie (ekonomiczne) – znajdują się w ilości ograniczonej względem ludzkich potrzeb, jest ich zbyt mało, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie. 2. Wg kryterium przeznaczenia a) Dobra produkcyjne – to dobra wyprodukowane po to aby je zatrudnić do produkcji innych dóbr i usług. b) Dobra konsumpcyjne – dobra zużywane „zaraz” po ich wyprodukowaniu. Są konsumowane bezpośrednio, a nie zatrudniane do dalszej produkcji. 3. Wg kryterium własności: a) Dobra prywatne – dobro, które jest własnością prywatną, określona osoba ma wobec tego dobra uznawane i wyłączne prawa własności b) Dobra publiczne – dobro, z użytkowania którego nikogo nie można wykluczyć; użytkownicy korzystają z tego dobra nie konkurując między sobą; 4. Wg kryterium wzajemnych zależności między dobrami: a) Dobra komplementarne – wzajemnie uzupełniają się, zwykle konsumowane są razem, np. samochód i paliwo, lewy but i prawy, płyty kompaktowe i odtwarzacz, itp.. b) Dobra substytucyjne – wzajemnie się zastępujące; np. masło i margaryna, coca-cola i pepsi, hamburger i hot-dog. Substytuty mogą zaspokajać tę samą potrzebę. Proces produkcji jest działalnością polegająca na wytwarzaniu środków służących zaspokajaniu potrzeb ludzkich. CZYNNIKI PRODUKCJI – wszystkie środki użyte w procesie produkcji 1. I podział czynników produkcji (klasyczny) – jego autorem był Adam Smith (1723–1790). Wyróżnił on trzy czynniki produkcji: a) praca – jest to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje na otaczającą go przyrodę, przekształca ją i zmienia; b) kapitał – kapitał fizyczny (rzeczowy) (to potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu) oraz kapitał finansowy (różnego typu środki finansowe, np. środki pieniężne i papiery wartościowe w rodzaju akcji czy obligacji);

4

c) ziemia – obejmuje szeroko rozumiane zasoby naturalne, czyli ziemię w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemię uprawną, grunty pod zabudowę) oraz wszelkie zawarte w ziemi bogactwa naturalne, drogi, lasy, wody itd. d) organizacja – jako czwarty czynnik produkcji wyodrębnił go angielski ekonomista Alfred Marshall (1842–1924); e) przedsiębiorczość – jako czwarty czynnik produkcji wyeksponował go austriacki ekonomista Joseph Alois Schumpeter (1883–1950); f) postęp techniczny – jako piąty czynnik produkcji. Teoria ta określiła ekwiwalenty (dochody) płynące z czynników produkcji: 1. Dochodem z pracy jest płaca, Dochodem z kapitału jest zysk 2. Dochodem z ziemi jest renta, Dochodem z organizacji jest zysk 2. II podział czynników produkcji (współczesny): a) zasoby ludzkie – wiedza, umiejętności, kwalifikacje człowieka; b) zasoby naturalne: – odnawialne – związane są z wykorzystaniem substytutów (np. włókna syntetyczne, sztuczny kauczuk) – nieodnawialne – nie potrafimy ich odtworzyć (np. złoto, gaz, ropa, ziemia). c) zasoby kapitałowe: – rzeczowy zasób kapitałowy: środki pracy – wykorzystywane są w procesie produkcji (np. maszyny, urządzenia, hale, budynki); przedmioty pracy – to wszystko co przekształcamy w procesie produkcji (np. surowce, materiały, półfabrykaty); środki pracy + przedmioty pracy = środki produkcji; – finansowy zasób kapitałowy: środki pieniężne, które mogą wystąpić w postaci gotówki, kredytu, lokat bankowych, papierów wartościowych. UŻYTECZNOŚĆ DOBRA Użyteczność dobra to suma całkowitego zaspokojenia potrzeb przez daną ilość dobra. RZADKOŚĆ DOBRA Zjawisko polegające na tym że potrzeby są większe od możliwości ich zaspokojenia. Konsekwencją rzadkości jest konieczność ciągłego dokonywania wyborów a więc gospodarowania. Koszt alternatywny to koszt utraconych możliwości (F. Wieser). To najkorzystniejsza możliwość z której rezygnujemy dokonując konkretnego wyboru. 5

ZASADA RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA Dwa warianty racjonalności: 1. zasada maksymalizacji efektu (największej wydajności) – za pomocą danych, (określonych) nakładów uzyskać jak największy efekt, maksymalizacja efektów przy określonych nakładach; 2. zasada minimalizacji nakładów (środków) (zasada najmniejszego kosztu) – dany (założony) efekt osiągnąć przy użyciu minimalnego nakładu środków. minimalizacja nakładów przy założonym efekcie. Granica (krzywa) możliwości produkcyjnych - krzywa transformacji produktu jest graficznym przedstawieniem różnych kombinacji dwóch produktów, które mogą być wytworzone przez poszczególne podmioty gospodarcze lub jakiś kraj, gdy wszystkie zasoby pracy, ziemi i kapitału oraz technologie produkcji są w pełni efektywnie wykorzystane. Krzywa ta oddziela dwa zbiory kombinacji: kombinacje osiągalne oraz kombinacje nieosiągalne przy najbardziej efektywnym wykorzystaniu dostępnych czynników produkcji (również technologii). Krzywa transformacji może mieć kształt: a) krzywej wygiętej w łuk – gdy coraz więcej zasobów z których produkujemy dobra jednego rodzaju musimy poświęcić dla wzrostu produkcji dóbr drugiego rodzaju; b) linii prostej – gdy zwiększenie wytwarzania jednego dobra o jednostkę zawsze wiąże się z poświęceniem takiej samej ilości jednostek dobra drugiego.

6

III RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA

1. RYNKIEM nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży dóbr oraz usług wraz z zespołem warunków, w jakich one przebiegają. 2. Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. (Begg) 3. Klasyfikacja rynków według różnych kryteriów podziału: a) ze względu na zasięg geograficzny: – lokalny, regionalny, – krajowy, międzynarodowy, – światowy; b) ze względu na przedmiot obrotu: – rynek dóbr konsumpcyjnych i usług, – rynek czynników produkcji: rynek ziemi, rynek pracy, rynek kapitału; c) ze względu na ilość produktów oferowanych na rynku: – rynek hurtowy, – rynek półhurtowy, – rynek detaliczny; d) ze względu na stopień zorganizowania rynku: – rynek sformalizowany (zorganizowany), – rynek niesformalizowany (niezorganizowany); e) ze względu na liczbę podmiotów występujących na rynku: – rynek wolnokonkurencyjny, – rynek zmonopolizowany; f) ze względu na wpływ państwa na przebieg transakcji kupna-sprzedaży: – rynek wolny, – rynek sterowany (planowany); g) ze względu na legalność rynku: – rynki legalne (białe), rynki półlegalne (szare), rynki nielegalne (czarne); h) ze względu na stopień równowagi rynkowej: – rynek zrównoważony (wielkość popytu = wielkość podaży), – rynek niezrównoważony (wielkość popytu

lub

wielkość podaży):

rynek sprzedawcy (producenta) – wielkość popytu wielkości podaży, ceny ; 7

rynek nabywcy (konsumenta) – wielkość popytu wielkości podaży, ceny ; i) ze względu na stopień jednorodności przedmiotu transakcji: – rynek homogeniczny (jednorodny) – np. rynek ropy, pszenicy; – rynek heterogeniczny – np. rynek pracy (występują na nim różne zawody, wymagające odmiennych zdolności i kwalifikacji, nie konkurujące między sobą; mówimy wtedy o segmentacji rynku)

GOSPODARKA RYNKOWA 1. GOSPODARKA RYNKOWA to taka gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest mechanizm rynkowy.

Cechy charakterystyczne: a) Dominacja prywatnej własności czynników produkcji; b) Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych c) Wolność wyboru d) Interes własny jednostki e) Mechanizm cen (konkurencja) f) Ograniczona rola państwa

2. GOSPODARKA TOWAROWA a) to taki typ gospodarki, w którym producenci wytwarzane produkty przeznaczają na wymianę, czyli na sprzedaż; przedmiot wymiany – produkt pracy ludzkiej – staje się więc towarem (wszystkie dobra i usługi).

3. GOSPODARKA NATURALNA b) to taki typ gospodarki, w którym producent wytwarza produkty w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb, (nie występuje wymiana i rynek) gospodarka tego typu występowała prawie wyłącznie w okresie wspólnoty pierwotnej i dominowała w niewolnictwie i feudalizmie. Opiera się na gospodarstwie domowych. 4. SYSTEM GOSPODARCZY to zbiór określonych zasad funkcjonowania danej gospodarki narodowej wraz z jej elementami (podmiotami gospodarczymi i

8

rozwiązaniami instytucjonalnymi), w określony sposób powiązanych ze sobą i wzajemnie na siebie oddziałujących. 5. JANOS KORNAI – wyodrębnił w gospodarce dwa procesy : a) Sfera realna to procesy materialne. Ich istotą są zmiany wielkości naturalnych w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Np.: wytwarzanie, przetwarzanie, transportowanie, pakowanie. Sferę realną dzielimy na : Podmioty produkcyjne: przedsiębiorstwa Sferę wymiany: rynek, przedsiębiorstwa handlowe, usługowe, banki, banki komercyjne Sferę konsumpcji: gospodarstwa domowe b) Sfera regulacji to procesy myślowe, do których należą: postrzeganie, przekazywanie i przetwarzanie informacji, jak również przygotowanie i podejmowanie decyzji. 6. Rodzaje systemów gospodarczych: a) system nakazowy (nakazowo-rozdzielczy, gospodarka centralnie planowana) to sposób gospodarowania charakteryzujący się: – państwową własnością środków produkcji, – likwidacją rynkowego charakteru gospodarki, – oddziaływaniem na zachowania podmiotów gospodarczych poprzez narzędzia administracyjne (dyrektywy), nakazy, zakazy, przydziały, limity, koncesje itd. b) system

rynkowy

(wolny

rynek,

gospodarka

rynkowa)

–

jest

systemem

samoregulacyjnym, wykluczającym jakąkolwiek ingerencję centralną w mechanizm gospodarczy; c)

system gospodarki mieszanej – to system z dualnym układem regulacji, zawiera zarówno samoczynnie działający mechanizm rynkowy, jak i centralny układ regulacji.

9

IV POPYT, PODAŻ, RÓWNOWAGA RYNKOWA.

I.

Definicja popytu. 1. Popyt to ilość dobra (lub usługi), jaką nabywcy chcą i mogą nabyć przy różnych poziomach ceny tego dobra. 2. Wielkość popytu to konkretna (określona) ilość dobra (lub usługi), jaką chce i jest w stanie nabyć konsument w określonym czasie przy danej (określonej, konkretnej) cenie. W ujęciu graficznym wielkość popytu reprezentują poszczególne punkty na krzywej popytu.

II.

Rodzaje popyt: 1. Popyt indywidualny - wyraża wielkość popytu ze strony konkretnego, pojedynczego podmiotu gospodarczego na określony towar, przy różnych możliwych jego cenach; 2. Popyt rynkowy - stanowi sumą popytów indywidualnych, obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określony towar, przy różnych jego cenach; 3. Popyt efektywny - chęć nabycia dobra poparta jest posiadaniem przez konsumenta odpowiednich dochodów; 4. Popyt potencjalny - potrzeba zakupu określonego dobra nie mającą pokrycia w realnej sile nabywczej konsumenta; 5. Popyt komplementarny - występuje wówczas, gdy popyt na jedno dobro wywołuje popyt na inne dobro; 6. Popyt substytucyjny - występuje wówczas, gdy jedno dobro może być zastąpione innym dobrem 7. Popyt ograniczony - oznacza zależność popytu na jedno dobro od popytu na inne dobro; 8. Popyt złożony - to popyt na dobro, zależny od popytu na wszystkie dobra, które z niego mogą być wytworzone.

III.

Prawo popytu - definicja, interpretacja, analiza graficzna 1. Prawo popytu mówi, że w miarę wzrostu ceny danego dobra, nabywana ilość tego dobra w danym czasie zmniejsza się, (ceteris paribus) i odwrotnie – w miarę spadku ceny zwiększa się ilość nabywana tego dobra (ceteris paribus). Graficznym odzwierciedleniem działania prawa popytu jest ruch wzdłuż krzywej popytu. 2. Prawo popytu mówi o oddziaływaniu ceny na konsumenta (Antoine Augistin Cournot 1801– 1877). a) wielkość popytu będzie większa przy cenach niskich niż przy wysokich; (ceteris paribus) b) wielkość popytu na dane dobro rośnie, gdy jego cena maleje; c) krzywa popytu opada z lewej strony na prawą ponieważ jeżeli cena dobra spada to możliwości nabywcze konsumentów zwiększają się i odwrotnie.

10

3. Analiza graficzna. Krzywa popytu obrazuje zależność między ceną danego dobra, a wielkością (ilością) zapotrzebowania, przy innych czynnikach niezmienionych. P (cena)

P (cena) D’

D

D (popyt)

D’’ 0

Q (ilość, wielkość popytu)

Jeśli cena rośnie – to ilość maleje, Jeśli cena maleje – to ilość rośnie

0

D

Q (ilość, wielkość popytu)

D’ – wzrost popytu D D” – spadek popytu

WAŻNE Na zmianę wielkości popytu wpływają jedynie czynniki cenowe (spadek bądź wzrost ceny danego dobra). Zmiana czynników cenowych powoduje przesunięcia na krzywej popytu, a nie przesunięcia całej krzywej popytu. IV.

Determinanty popytu

1. Determinanty cenowe – poruszmy się wtedy po krzywej, wzrost ceny powoduje spadek ilości popytu i odwrotnie, 2. Determinanty pozacenowe – przesuwamy wtedy całą krzywą: a) Determinanty rynkowe Zmiana dochodów nabywców – ich wzrost powoduje wzrost popytu na większość dóbr. Dobro normalne (zwykłe) to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu, natomiast maleje wraz ze spadkiem dochodu. Dobra niższego rzędu to takie dobro, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodu, a wzrasta wraz ze spadkiem dochodu. Zmiana ceny substytutu lub dobra komplementarnego. Jeśli doba A i B są substytutami, to wzrost ceny dobra A wpływa na wzrost popytu na dobro B. Jeśli dobra A i B są komplementarne, to wzrost ceny dobra A, spowoduje spadek popytu na dobro B. Oczekiwania konsumentów co do zmian cen i dochodów w bliższej i dalszej przyszłości Jeśli przewidują wzrost cen w przyszłości, będą kupować więcej i popyt wzrośnie Jeśli przewidują spadek cen w przyszłości, będą kupować mniej i popyt spadnie b) Determinanty pozarynkowe preferencje konsumentów, gusta, upodobania, przyzwyczajenia, moda, reklama czynniki demograficzne (liczba ludności, jej struktura wg. wieku, płci, stanu cywilnego, poziomu wykształcenia, miejsca zatrudnienia)

11

warunki klimatyczne, pory roku ogólny poziom zamożności sytuacja gospodarcza i polityczna V.

Nieklasyczne zależności – paradoksy popytu (zmiany rozmiarów popytu i cen są jednokierunkowe)

1. Paradoks Giffena a) Odnosi się do zachowań konsumpcyjnych najuboższych ...