Motylica - interna gosp PDF

Preview

Summary

interna gosp...

Description

Motylica wątrobowa bydła i owiec – diagnostyka laboratoryjna i terapia. .

Streszczenie. Po kilkudziesięciu latach skutkiem wielokierunkowego działania opanowany został problem inwazji motylicy wątrobowej u przeżuwaczy. W ostatnich latach ponownie obserwuje się wzrost zachorowań wśród bydła i owiec na motylice wątrobową. W poniższym artykule przedstawione zostały najważniejsze objawy kliniczne, wyniki badań laboratoryjnych, metody rozpoznawania oraz problemy w leczeniu motylicy wątrobowej u bydła i owiec. Słowa kluczowe: motylica wątrobowa bydła i owiec, fascioloza, badania laboratoryjne Abstract: Fasciolosis caused by the liver fluke (Fasciola hepatica) is still an importat for animal human health. Fasciola hepatica can infect a wide range of vertebrate host especially domestics ruminants: cattle, sheep and goats. Fasciolosis cause economic losses throughouht the word. Diagnosis of this disease is usually based on clinical examinations and laboratory diagnosis (hematology, biochemistry , faecal egg counts or serological assays). The clinical symptoms and laboratory examinations as well as the diagnostic problems and therapeutical difficulties are reviewed. Keywords: fasciolosis , liver fluke, treatment of fasciolosis, laboratory diagnosis

Wstęp. W ostatnich latach co raz częściej pojawiają się przypadki zachorowań na motylicę wątrobową u bydła i owiec, wypasanych na pastwiskach. Problem inwazji motylicy wątrobowej w latach 1960 – 70 u przeżuwaczy został praktycznie definitywnie rozwiązany dzięki przeprowadzeniu kompleksowego programu jej zwalczania. Program ten obejmował zarówno zabiegi melioracyjne poprawiające gospodarkę wodną na pastwiskach i jednocześnie ograniczające warunki rozwoju żywiciela pośredniego ślimaka - błotniarki moczarowej jak również obligatoryjne zwalczanie inwazji u przeżuwaczy poprzez regularne podawanie preparatów przeciwmotyliczych. Wieloletnie zaniedbania w konserwacji urządzeń melioracyjnych, powodzie, okresowe zalewanie pastwisk (dorzecze Bugu), warunki pogodowe z nadmierną ilością 1

opadów oraz skutki bytowania dzikich zwierząt (głównie będących pod ochroną bobrów) doprowadziły do stworzenia korzystnych warunków do rozwoju ślimaka błotniarki moczarowej (Galba truncatula) - żywiciela pośredniego motylicy watrobowej. Zwierzęta wypasane na takich pastwiskach w dużym stopniu są narażone na zakażenie motylicą wątrobową (13). Również w wielu przypadkach zaniechano podawania preparatów przeciwmotyliczych po zejściu zwierząt z pastwisk oraz przed wypuszczeniem na pastwisko, uważając problem choroby motyliczej za marginalny. Inwazja przywry Fasciola hepatica jest poważnym problemem zdrowotnym u zwierząt przeżuwających jak również u człowieka. Choroba ta u zwierząt produkcyjnych jest przyczyną znacznych strat ekonomicznych, które wynikają głównie ze zwiększenia kosztów pozyskiwania mięsa i mleka, tj. pogorszenia produkcyjności, spadku wydajności mlecznej, pogorszenia przyswajalności składników pokarmowych, rodzenia słabo żywotnych jagniąt i cieląt, znacznych upadków nowonarodzonych jagniąt, spadku wartości rzeźnej, konfiskaty wątrób a w przewlekłej postaci upadków dorosłych zwierząt. Przyjmuje się, że fascioloza jest przyczyną strat ekonomicznych w rolnictwie na świecie rzędu 3 mld dolarów rocznie. W Polsce sytuacja epidemiologiczna jest bardzo zróżnicowana. W badaniach poubojowych na terenie Polski północno-wschodniej w 1997 ekstensywność inwazji wynosiła 16,31%. Badanie przeprowadzone na terenie centralnej i wschodniej Polski wykazało ekstensywność inwazji motylicy u bydła na poziomie 34,86% (± 16,95%). Natomiast

prewalencja

Fasciola.hepatica

u

żywicieli

pośrednich

była

bardzo

zróżnicowana (0 – 100%). (5) W latach 60 około 50% pogłowia bydła było zarażonych motylicą. Kompleksowy program zwalczania motylicy u przeżuwaczy doprowadził do spadku odsetka bydła zarażonego do wartości w zakresie 0,5 – 15% ( w zależności od województwa). W innych krajach stwierdza się wysoki procent zarażenia motylicą zarówno u owiec jak i kóz. Prewalencja inwazji motylicy wątrobowej u bydła mlecznego w Anglii określona w ostatnim dziesięcioleciu wynosi 70 - 80% (7). Objawy kliniczne przy inwazji motylicy wątrobowej. Do zarażenia motylicą wątrobową dochodzi podczas wypasania zwierząt na podmokłych terenach, gdzie są idealne warunki do rozwoju żywiciela pośredniego 2

motylicy ślimaka – błotniarki moczarowej. W porównaniu do owiec bydło jest bardziej oporne na zarażenie motylicą. U zwierząt wypasanych na pastwisku choroba ma przebieg subkliniczny. Objawy chorobowe związane są z rozwojem larw do postaci dorosłej (intensywne odżywianie się larw krwią), co skutkuje

uszkodzeniem wątroby i

przewodów żółciowych, niewydolnością wątroby oraz ogólnymi zaburzeniami trawienia i przyswajania składników pokarmowych. Przewlekła motylica prowadzi do zaburzeń w przemianie białkowej, węglowodanowej , tłuszczowej, mineralnej i witaminowej. Objawy chorobowe są uzależnione od liczby postaci larwalnych rozwijających się w żywicielu ostatecznym. Objawy kliniczne są mało zróżnicowane oraz mało charakterystyczne o różnym nasileniu: od słabo wyrażonych aż do nagłych zejść śmiertelnych. Objawy chorobowe zazwyczaj pojawiają się po zejściu zwierząt z pastwiska, tj. jesienią i zimą. Zarażone motylicą zwierzęta mają zmniejszony apetyt, szybko postępuje utrata masy ciała, pojawia się biegunka na przemian z zaparciami, obserwuje się wypadanie wełny, dochodzi do rodzenia słabo żywotnych

jagniąt i cieląt, które zazwyczaj padają. U

niektórych owiec można zauważyć obrzęk okolicy rozworu żuchwy. U wszystkich zwierząt występują objawy niedokrwistości. Metody rozpoznawania inwazji motylicy wątrobowej. Do rutynowej diagnostyki przyżyciowej fasciolozy u bydła i owiec stosuje się badanie kału metodą dekantacji. Badanie to pozwala na wykrycie pasożyta dopiero w okresie patentnym, kiedy po 3 – 4 miesiącach od zarażenia dojrzałe płciowo motylice rozpoczynają produkcję jaj. Ze względu na fakt, ze produkcja jaj przez motylice nie jest stała czułość metody jest stosunkowo niska. Obecnie w medycynie weterynaryjnej wykorzystuje się metodę molekularną PCR do wykrywania materiału genetycznego (DNA) F. hepatica u żywicieli pośrednich jak i ostatecznych

oraz diagnostykę serologiczną inwazji F. hepatica

u żywicieli

ostatecznych przy wykorzystaniu testu immunoenzymatycznego (ELISA). Na podstawie przeprowadzonych badań również wykazano, że w kale żywicieli ostatecznych możliwe jest wykrycie DNA F.hepatica przy pomocy opracowanej metody PCR (17). Metoda PCR pozwala na wykrywanie form larwalnych F.hepatica u żywicieli pośrednich już w 12 godz. po ekspozycji oraz inwazji F. hepatica u żywicieli ostatecznych od 8 tygodnia u 3

owiec i od 10 tygodnia u bydła (5). W przypadku testu immunoenzymatycznego (ELISA) do diagnozowania choroby motyliczej u bydła i owiec mogą być wykorzystane zarówno próbki surowicy, próbki mleka jak również próbki mleka zbiorczego. Czułość testu ELISA jest bardzo wysoka i wynosi 99,1% u owiec i 100% u bydła natomiast specyficzność wynosi odpowiednio 96,5 % i 98,5% (1). W medycynie człowieka wykorzystuje się diagnostykę serologiczną opartą na badaniach enzymów proteinaz cysteinowych Fasciola hepatica.

Wyniki badań laboratoryjnych (hematologicznych i biochemicznych) u zwierząt zarażonych motylicą wątrobową. Przewlekła

inwazja

motylicy

wątrobowej

prowadzi

do

postępującego

wyniszczenia zwierząt oraz istotnych zmian w badaniach hematologicznych i biochemicznych.

W

zakresie

badań

hematologicznych

stwierdzamy

obniżenie

wskaźników układu czerwonokrwinkowego (liczba erytrocytów, stężenie hemoglobiny oraz hematokryt) oraz zmiany pośrednich wskaźników układu czerwonokrwinkowego (SOK, SWH, SSH). Wynika to z faktu, że niedojrzałe płciowo motylice pasożytując w przewodach żółciowych intensywnie odżywiają się krwią. Konsekwencją intensywnego ich rozwoju jest niedokrwistość (Tabela 1 i 2). W badaniach własnych u owiec dotkniętych przewlekłą postacią motylicy wątrobowej stwierdzono: liczbę erytrocytów w zakresie 1,63 – 7,91 x 10 12 /l, wartość hematokrytu 3,6 – 24,6% oraz stężenie hemoglobiny 26 – 94 g/l. Niskie wartości wskaźników czerwonokrwinkowych u zwierząt przeżuwających zarażonych motylicą są zgodnie z doniesieniami innych autorów (6,12,) W wielu badaniach dotyczących inwazji motylicy u owiec podkreśla się występowanie normocytarnej i

hypochromicznej

niedokrwistości. Wskaźniki czerwonokrwinkowe u owiec zarażonych motylicą wątrobową mają wartość diagnostyczną jak również prognostyczną. Przyjmuje się, że przy spadku hematokrytu u chorych owiec poniżej 13 – 15 % rokowanie jest zazwyczaj niepomyślne. W przebiegu inwazji dochodzi również do zmiany w obrazie krwinek białych. W dostępnym piśmiennictwie opinie dotyczące zachowania się krwinek białych przy inwazji motylicy wątrobowej są rozbieżne.

Najbardziej istotną zmianą oraz szczególnie 4

przydatną w diagnostyce inwazji zarówno ostrej jak i przewlekłej, jest wzrost liczby granulocytów kwasochłonnych (eozynofilia). Prawidłowa liczba eozynofilów waha się w zakresie 2 – 20% (< 1 700 x 109/l) u bydła i < 10% u owiec. Własne obserwacje wskazują, że nie jest to jednak parametr miarodajny. U 10 owiec z przewlekłą motylica wątrobową eozynofilię stwierdzono tylko w 1 przypadku. To może wskazywać, że w przypadkach przewlekłych, w znacznym zaawansowaniu choroby i w znacznym wyniszczeniu zwierząt nie obserwuje się eozynofilii. W zakresie badania biochemicznego krwi obserwuje się zmiany parametrów uszkodzenia i stanu czynnościowego wątroby, przemiany białkowej oraz przemiany mineralnej (4, 10, 11).

W przewlekłej inwazji motyliczej dochodzi do uszkodzenia

wątroby oraz jej niewydolności (2). Manifestuje się to głównie wzrostem aktywności enzymów wątrobowych (AST, GGT, LDH) oraz obniżeniem stężenia albumin i kreatyniny.

Najbardziej

miarodajnym

jest

wzrost

aktywności

GGT –

enzymu

specyficznego i swoistego dla wątroby i dróg żółciowych. Wzrost aktywności enzymów wskaźnikowych AST, GLDH, LDH wskazuje na uszkodzenie miąższu wątroby powodowane przez młode migrujące larwy. Natomiast wzrost aktywności GGT wskazuje na wewnątrzwątrobową cholestazę powodowaną przez dojrzałe pasożyty. Aktywność AST i LDH wzrasta po 4 tygodniach i obniża się do wartości wyjściowych po 16 tygodniach od chwili zarażenia. Natomiast aktywność GGT wzrasta po 9 tygodniach i na podwyższonym poziomie utrzymuje się do 18 tygodni po zarażeniu (3). Określanie aktywności wybranych enzymów pozwala na dobór odpowiedniego środka do zwalczania postaci larwalnych i/lub postaci dorosłych. Przewlekła motylica u przeżuwaczy powoduje ze strony organizmu zmiany wytwórcze w wątrobie. Charakteryzują się one kalcyfikacją przewodów żółciowych w wątrobie bydła natomiast tego procesu nie obserwuje się w wątrobie owiec. Następstwem przewlekłej inwazji motylicy wątrobowej jest postępująca niewydolność wątroby. W przypadku przewlekłych chorób wątroby najwcześniej obserwuje się spadek stężenia protrombiny (ze względu na krótki okres półtrwania), fibrynogenu oraz albumin. Natomiast zaburzeniom biotransformacyjnym wątroby towarzyszy obniżenie stężenia mocznika i wzrost stężenia amoniaku we krwi. W rutynowych badaniach laboratoryjnych w przebiegu inwazji stwierdzamy najczęściej obniżone stężenie albumin oraz kreatyniny. 5

Klinicznym objawem obniżonego stężenia albumin we krwi w przebiegu przewlekłej motylicy wątrobowej są obrzęki zastoinowe. U owiec i bydła najczęściej obserwujemy zimne, ciastowate obrzęki w okolicy rozworu żuchwy (Fot.1). Większość autorów wskazuje na obniżone stężenie albumin, podwyższone stężenie globulin oraz obniżony iloraz albuminy/globuliny jako zmiany typowe dla podostrej i przewlekłej inwazji motylicy wątrobowej u owiec, kóz i bydła. Przyczyną niskiego stężenia kreatyniny może być zarówno niedożywienie zwierząt (głodzenie), postępująca utrata masy mięśniowej wywołana niedoborem białka jak również niewydolność wątroby powodowana przez przewlekłą inwazję motylicy. Jednocześnie stężenie kreatyniny uważa się ważny prognostyczny parametr w leczeniu anemii towarzyszącej fasciolozie. Matanovic i wsp. (6) u owiec doświadczalnie zarażonych motylicą wykazali wzrost stężenia globulin, spadek stężenia BUN oraz spadek aktywności AST. W

badaniach

własnych

w

przebiegu

przewlekłej

inwazji

motylicy

nie

obserwowano zmian w stężeniu bilirubiny całkowitej. Atypową zmianą w przewlekłej motylicy owiec był we krwi wzrost stężenia mocznika oraz obniżenie stężenia globulin. Specjalistyczne badania wykazały u owiec z przewlekła motylicą zmiany parametrów stresu oxydacyjnego (wzrost stężenia malonylodialdehydu, zmniejszone stężenie ascorbinianu oraz glutationu)(12). Tab. 1. Wyniki badania hematologicznego i biochemicznego krwi krów mlecznych dotkniętych inwazją motylicy wątrobowej*.

Parametr

Wartości referencyjne

Krowa nr 1

Krowa nr 2

Badanie hematologiczne Erytrocyty[1012/l]

5-8

2,0

2,73

Hematokryt [l/l]

0,27 – 0,48

0,12

0,16

Hemoglobina [mmol/l]

4,96 – 8,69

2,60

3,40

4 - 10 do 2

5,15

7,0

Leukocyty [109/l] Bazofile [%],

6

109/l Gr. kwasochłonne [%],

< 200 2 – 20

109/l Gr. pałeczkowate [%],

< 1 700 do 2

109/l Gr. segmentowane [%],

< 120 15 – 45

22

42

109/l Limfocyty [%],

600 – 4 000 45 – 72

1 130 30

2 940 25

109/l Monocyty [%],

2500 - 7500 2–7

1 550

1 750

0,84 – 0,94

2,32

3,0

MCV [fl]

40 - 60

60

59

MCH [pg]

11 - 17 18,6 – 22,3

21,7 l

21,2

100 - 800

498 anizocytoza

347 anizocytoza

oligochromia

oligochromia

109/l Neutrofile / limfocyty

MCHC [mmol/l] Trombocyty [109/l]

48

32

2 470

2 240 1

25 - 840

Badanie biochemiczne Albuminy [g/l] Albuminy/

32 - 49

20

18

0,8 – 0,9

0,39

0,35

ALP [U/l]

41- 116

93

58

AST [U/l]

< 100

78

80

Białko całkowite [g/l]

51 – 71

71

70

Bilirubina całk. [mg/dl]

0,1 – 0,5

0,2

0,2

Globuliny

7

Chlorki [mmol/l]

93,1 – 107,2

97,3

102,4

Cholesterol cał. [mg/dl]

69,7 – 201,2

79,0

71

56 – 1 236

44

59

Fosforan nieorganiczny [mg/dl]

4,0 – 9,5

5,3

3,8

GGT [U/l]

10 – 30

211

238

Globuliny [g/l]

28 - 88

51

52

Glukoza

40 - 80

41

38

1,0 – 2,1

0,6

0,7

2 666 – 4 293

4 773

3 408

1,8 – 3,2

1,7

1,7

Mocznik [mg/dl]

10 - 45

23

32

Potas [ mmol/l]

3,8 – 5,1

4,5

4,8

Sód [mmol/l]

135 - 156

141,5

133,8

Trójglicerydy [mg/dl]

8,9 – 26,6

10,0

22

Wapń całkowity [mg/dl]

9,0 – 11,5

9,3

8,9

CPK [U/l]

Kreatynina [mg/dl] LDH [U/l] Magnez całkowity [mg/dl]

* wyniki uzyskane dzięki uprzejmości lek.wet. D.Kordek (Centrum Weterynaryjne TOPVET s.c., Zbuczyn) Tab. 2. Wyniki badań laboratoryjnych krwi owiec z przewlekłą inwazją motylicy wątrobowej.

Parametr

Leukocyty [109/l] Erytrocyty [1012/l] Hematokryt [%]

Wartości Owca nr 1 referencyjne Badanie hematologiczne 4 – 12 8,8 9 -15 3,44 27 - 45 15,3

Owca nr 2 8,2 5,02 20,2 8

Hemoglobina [g/dl] Gr. pałeczkow.[%] Gr. segment. [%] Gr. kwasochłonne [%] Gr.zasadochłonne [%] Limfocyty [%] Monocyty [%] Trombocyty [109/l] MCV [fl] MCH [pg] MCHC [g/dl] Albuminy [g/l] AST [U/l] Białko całk. [g/l] Bilirubina całk. [mg/dl] Fosfataza alkaliczna [U/l] Fosfor [mg/dl] GGT [U/l] Globuliny [g/l] Kinaza kreat. [U/l] Kreatynina [mg/dl] Magnez [mg/dl] Wapń całkowity [mg/dl] Żelazo [ug/dl]

9 - 15 rzadkie 10 - 50 < 10

4,8 1 23 24

6,4

52

42

13 45

< 3 45 - 75

200 - 800 508 25 - 40 45,0 8 - 12 14,0 31 - 34 31,4 Badanie biochemiczne 33 - 48 23,7 20 - 25 78 60 - 79 50,1

158 40,0 12,8 31,9 32,7 83 73,3

0,1- 0,3

0,07

0,07

68 - 387

67

174

4,0 - 8,5 25 - 59 40 - 78 8 - 100 1,0 - 2,7 2-3

2,91 67 26,4 117 0,32 2,20

5,65 84 40,6 89 0,36 2,45

9,5 - 12

7,1

9,3

90 - 270

35

97

Tab. 3. Badania laboratoryjne zalecane do diagnostyki inwazji motylicy wątrobowej u przeżuwaczy wg Mitchell (8).

Rodzaj badania Jaja motylicy w kale

Wartości referencyjne -

Rodzaj próbki

Kał > 5 gramów

GLDH

< 60 U/l (owce)...