Motyw dziecka w literaturze PDF

Preview

Summary

Motyw dziecka w literaturze na maturę podstawową oraz rozszerzoną z języka polskiego....

Description

Dziecko - przez długi czas było w kulturze nieobecne. Postrzegano je jako miniaturę dorosłego lub traktowano przedmiotowo, nie zauważając w nim osoby – indywidualnej jednostki obdarzonej wyjątkowym i niepowtarzalnym charakterem. Większość wizerunków dziecka, jakie znajdziemy w dawnych tekstach kultury, przedstawia Dzieciątko Jezus, choć i tu występuje Ono raczej w roli Boga, a nie niemowlęcia, które wymaga opieki i troski. Wyjątkowe na tym tle są Treny Jana Kochanowskiego – dzieło poświęcone kilkuletniej dziewczynce, które szczegółowo opisuje jej cechy fizyczne i psychiczne. Dopiero XVIII w. zrehabilitował dzieciństwo. Dostrzeżono wówczas szczególne potrzeby i predyspozycje małego człowieka. Dziecko coraz częściej występowało w roli zarówno bohatera, jak i adresata tekstów literackich i artystycznych. Artystów zaczęły fascynować nieograniczona wyobraźnia, spontaniczność i bezpośredniość charakterystyczne dla wieku dziecięcego.

1) Świat w oczach dziecka – Sklepy cynamonowe Bruno Schulza (Świat w opowiadaniach Schulza poznajemy z

narracji prowadzonej przez dorastającego chłopca. Perspektywa dziecka sprawia, że opisywana rzeczywistość nabiera cech magicznych. Dzieciństwo to okres, kiedy człowiek dopiero kształtuje swoją wiedzę o świecie. Nie wszystko jeszcze sobie wyjaśnił, oswoił, ujął w karby stereotypów i schematów, którymi posługują się dorośli. Wytwory wyobraźni funkcjonują na podobnych prawach, co elementy świata realnego. Dość naturalne wydaje się zatem w Sklepach, że przestrzeń ulega dziwnym metamorfozom, mieszają się pory roku, przedmioty, ludzie i zwierzęta przeobrażają się i zmieniają swój sposób istnienia.)

– Urszula Kochanowska Bolesława Leśmiana (Wiersz jest aluzją literacką do Trenów

Jana Kochanowskiego. Bohaterką utworu i podmiotem mówiącym jest tytułowa Urszula Kochanowska, która po śmierci trafiła do nieba. Bóg, rozczulony widokiem małego dziecka, spełnia jej życzenie i tworzy idealną kopię rodzinnego domu dziewczynki. Urszulka nie posiada się z radości, do pełni szczęścia brakuje jej tylko mamy i taty. Czeka na nich z niecierpliwością. Jakież będzie rozczarowanie, gdy w drzwiach, zamiast ukochanych bliskich, ujrzy Boga. Okazuje się, że nawet On nie jest w stanie zastąpić dziecku rodziców.)

– cykl Harry Potter Joanne Kathleen Rowling (Książka dla dzieci i o dzieciach. Jej

głównym bohaterem jest zaniedbany, osierocony chłopiec, który zostaje przeniesiony do świata magii. Tam, ku własnemu zdumieniu odkrywa, że ma zdolności czarodzieja, ponadto obdarzonego szczególną mocą. Okazuje się, że świat czarów i baśniowych stworów istnieje na wyciągnięcie ręki, a racjonalna postawa, typowa dla ludzi dorosłych, jest wyłącznie przejawem ich „mugolskiej” ignorancji. Z początku w baśniowym świecie Harry’ego Pottera funkcjonuje czytelny podział na dobro i zło, które z nim przegrywa. Z czasem jednak – w miarę dorastania bohatera – czarno-biała rzeczywistość nabiera szarych odcieni, a tryumf nad nieprawością nie jest już tak oczywisty.)

– Film Jasminum Jana Jakuba Kolskiego (Do klasztoru w małym miasteczku przybywa

konserwatorka zabytków Natasza wraz z kilkuletnią córką Eugenią, która jest narratorką w filmie. Dziewczynka opisuje i komentuje otaczającą rzeczywistość. Wygłaszane przez nią sądy rzadko można by określić mianem racjonalnych, ale prawie zawsze są trafne. Magiczne wydarzenia przyjmuje bez zdziwienia i tego samego oczekuje od innych (stąd jej częste: „A co się dziwisz?”). Intuicyjnie wyczuwa dobro, jest dociekliwa, a jej z pozoru proste pytania zmuszają do intensywnego

wysiłku intelektualnego.)

2) Dzieciństwo – beztroska i niewinność – Treny Kochanowskiego (Obraz dzieciństwa, który wyłania się z Trenów, to czas

beztroski, zabawy i rodzinnego szczęścia. Zmarła Urszulka, bohaterka liryczna cyklu, w oczach cierpiącego ojca jawi się jako dziecko idealne. Dziewczynka swoją dobrocią, śmiechem, radością, niespożytą energią opromieniała cały dom, napełniała go życiem. Teraz, po jej odejściu, stał się on pusty i przejmująco cichy. W relacji poety niespełna trzyletnie dziecko zdradzało już nieprzeciętny talent poetycki, godny porównania do Safony. Jednocześnie Urszulka wykazywała się szczególną pobożnością, z zaangażowaniem pomagała w domowych obowiązkach. Ogrom jej zalet paradoksalnie stał się przyczyną nieszczęścia, tak wielu przymiotów nie mogło unieść młode życie: „Tak wiele cnót jej młodość i takich dzielności / Nie mogła znieść; upadła od swejże bujności”.)

– Pan Tadeusz Mickiewicza (W Epilogu poeta opisuje swoją tęsknotę za magiczną

krainą dzieciństwa. W jego wspomnieniach te szczęśliwe czasy nabierają cech idylli. Litewska przyroda stanowiła dla człowieka bezpieczne schronienie niczym znany od podszewki rodzinny dom. Nad losem jego mieszkańców miała pieczę Matka Boska, do której można było się zwrócić z wszelkimi troskami. Wszystkich łączyły silne więzy międzyludzkie, sąsiedzi i krewni żyli blisko siebie, w zgodzie. Nie znano prawdziwych nieszczęść i zagrożeń. Duszy nie zatruwała świadomość popełnionych błędów, ludzi byli pełni wiary i ufności w przyszłość: „Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie / Święty i czysty jak pierwsze kochanie”.)

– Przedwiośnie Żeromskiego (Dzieciństwo głównego bohatera upłynęło w sielskiej

atmosferze zamożnego domu. Rodzice, zapatrzeni w ukochanego jedynaka, opłacali mu najlepszych nauczycieli, zapewniali wszystkie możliwe wygody i rozpieszczali bez miary. Ten okres beztroski zakończył się gwałtownie wraz z wkroczeniem Historii w życie bohaterów – kiedy wybuchła I wojna światowa i Seweryn Baryka, ojciec chłopca, został powołany do wojska.)

– Dżuma Camusa (Syn sędziego Othona zapada na dżumę w momencie, kiedy jest już

gotowe serum przygotowywane na bazie zarazków choroby. Ponieważ stan dziecka zostaje uznany za beznadziejny, doktor Rieux podejmuje decyzję, aby zastosować eksperymentalny lek. Próba kończy się fiaskiem, a długa i bolesna agonia małego pacjenta wstrząsa jej świadkami. Ojciec Paneloux dojrzewa do zweryfikowania swojej tezy, że dżuma jest karą za grzechy, a doktor Rieux utwierdza się w postrzeganiu świata jako miejsca tortur, z którym trzeba się zmagać, nie oglądając się na nieistniejącego Boga.)

– Władca much Williama Goldinga (Alegoryczna powieść-antyutopia krytykująca

działanie mechanizmów społecznych, na przykładzie historii o grupce chłopców, którzy w wyniku katastrofy znaleźli się na bezludnej wyspie. Początkowo dziecięca społeczność zachowuje się solidarnie – wspólnie ustala zasady funkcjonowania i zgodnie się im podporządkowuje. Jednak strach przed ukrytym w głębi wyspy potworem prowadzi do rozbicia wspólnoty. Przewagę w grupie uzyskuje agresywny i autorytarny Jack. Nowy przywódca wymaga bezwzględnego posłuszeństwa i nie waha się przed użyciem przemocy. Wydobywa z dzieci najbardziej prymitywne instynkty tkwiące w człowieku i kiedy w końcu przybywa pomoc, wszyscy mają bolesne

uczucie na zawsze utraconej niewinności.)

– Obraz Dziwny ogród Józefa Mehoffera (Obraz przedstawia idylliczny obraz rodziny

artysty w letniej scenerii ogrodowej. Dziecko wydaje się najważniejszym bohaterem sceny – umieszczone na pierwszym planie, opromienione blaskiem promieni słonecznych. Nagość chłopca podkreśla, że jest on niewinny, czysty, niczym pierwsi rodzice w raju. Chłopiec trzyma nad głową w uniesionych rączkach malwy, obficie obsypane kwiatami. Wygląda z nimi jak przewodnik pochodu. Za synkiem, w cieniu drzew, podąża jego matka, odziana w wykwintną, szczelnie zakrywającą ciało suknię. Uśmiecha się łagodnie. W tle, w głębi alejki, widnieje postać w stroju ludowym – niania. Obie kobiety czuwają nad beztroskim, szczęśliwym dzieciństwem chłopca.)

– Film Marzyciel Marca Forstera (Opowieść o autorze Przygód Piotrusia Pana, który w

surowych czasach wiktoriańskich, wbrew utartym obyczajom, zajął się małymi czytelnikami. Potrafił wczuć się w ich potrzebę zabawy, kreowania fantastycznej rzeczywistości i wcielania się w intrygujące postacie. Przekuł te dziecięce pasje w książkę, która stała się bestsellerem i inspiracją dla wielu pokoleń twórców i czytelników. Pierwowzorem tytułowego Piotrusia wydaje się sam pisarz, który zachował w sobie wiele cech dziecka – nieograniczoną wyobraźnię, chęć przeżywania przygód i wrażliwość. Bohater o niebo lepiej czuje się podczas zabawy w Indian niż w roli poczytnego twórcy powieści i sztuk teatralnych. Tworzy dzięki temu interesujący tandem z Peterem – małym chłopcem doświadczonym utratą bliskich, a przez to pozbawionym złudzeń, że świat jest jednym wielkim placem zabaw.)

3) Dzieci wojny – Elegia o... [chłopcu polskim] Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (Wiersz jest

monologiem matki rozpaczającej po utracie dziecka. Czułe słowa, które kieruje do „synka”, oraz rytm utworu przypominający kołysankę śpiewaną dziecku, aby spokojnie pogrążyło się w snach – wszystko to podkreśla tragizm sytuacji, w której znaleźli się „polscy chłopcy”. Bolesny jest kontrast, jaki rysuje się między rzeczywistością, w której powinny dorastać dzieci, a okrutnymi obrazami krwi, pożarów i wszechobecnej śmierci, będącymi ich chlebem powszednim. Wojna odebrała dzieciństwo, a czasem również życie, całemu pokoleniu Kolumbów.)

– Film Życie jest piękne Roberto Benigniego (Przejmująca tragikomedia włoskiego

komika Roberto Benigniego w nietypowy, przewrotny sposób opowiadająca o Holocauście. Obdarzony bujną wyobraźnią i poczuciem humoru Żyd Guido trafia wraz z synem do obozu koncentracyjnego. Kochający ojciec, chcąc uchronić dziecko przed traumatycznymi, raniącymi przeżyciami, przekonuje je, że wszyscy wokół nich biorą udział w specyficznej grze, zabawie dla dorosłych, w której główną nagrodą jest czołg. Bestialstwa obozowe wydają się z tej perspektywy elementem fikcji, zło nie dzieje się naprawdę. Lagier staje się miejscem nie tyle okrutnym, co dziwnym, absurdalnym, odrealnionym. Guido na widok stosu ciał zastanawia się: „A może to był tylko sen?”.)

– Film Europa, Europa Agnieszki Holland (Oparta na faktach historia żydowskiego

chłopca, który w czasie II wojny światowej zostaje ofiarą dwóch totalitaryzmów. Uciekając z Niemiec przed faszystowskimi prześladowaniami, Sally, Żyd o aryjskim wyglądzie, dociera na Wschód. Los sprawia, że pod wpływem komunistycznej

ideologii wstępuje do Komsomołu i staje się wzorowym pionierem. Po ataku Niemiec na ZSRR mimowolnie zostaje niemieckim bohaterem wojennym i w nagrodę trafia do elitarnej szkoły Hitlerjugend. Chęć przetrwania powoduje, że chłopiec, aby przeżyć w paszczy lwa, przystosowuje się do okoliczności i robi wszystko dla ukrycia prawdy o swojej tożsamości. Towarzyszy mu jednak nieustanny strach przed zdemaskowaniem.)

4) Dziecko w dorosłym

– Ferdydurke Gombrowicza (Powieść ukazuje groteskowy obraz świata, w którym

człowiek ze swej natury jest niedojrzały – dzieckiem podszyty. Przejawia się to nieustanną potrzebą udowadniania otoczeniu swojej wyjątkowości, udawaniem kogoś, kim chciałoby się albo wypadałoby być, oraz podatnością na manipulację. Modelowym przykładem wpędzania w niedojrzałość jest szkoła, gdzie zachowania uczniów są reżyserowane tak, aby wydobyć z nich infantylizm.)

5) Krzywda dziecka

– Chłopi Władysława Reymonta (Witek to chłopiec osierocony we wczesnym

dzieciństwie, który nie zna nawet imion swoich rodziców. Przygarnięty przez Borynę, pełni obowiązki parobka. Jest dzieckiem zaniedbanym – chodzi w łachmanach, bez butów. Gospodarz bije go nawet za drobne przewinienia. Jedyną osobą, która przejmuje się Witkiem, jest Kuba. Parobek Boryny uczy dziecko pacierza, obyczajów, objaśnia świat i przekazuje swoją wiedzę o pracy w gospodarstwie.)

– Antek Bolesława Prusa (Bohaterem utworu jest wiejski chłopak wyróżniający się

talentem manualnym, który stanowi dla niego raczej źródło cierpień niż szansę na lepsze życie. Na przykładzie historii Antka pozytywistyczna nowela ukazuje ciężki los dzieci na wsi. To one płacą największą cenę za zacofanie, biedę, niesprawiedliwość ówczesnych stosunków społecznych. Dzieci są najsłabsze w brutalnym świecie, w którym rządzą zasady walki o przetrwanie, dlatego ich cierpienie wydaje się tak bardzo bulwersujące. Nie chronią ich rodzice, sami zagubieni i pozbawieni podstawowych środków do godnego życia, ani opresyjna szkoła niedająca szans rozwoju. Surowe obyczaje, zobojętnienie na krzywdę, zwyczajna ludzka głupota i tradycyjne przyzwolenie na przemoc wobec dzieci czynią ich egzystencję smutną i pozbawioną perspektyw.)...