Najwaźniejsze cechy architektury barokowe PDF

Preview

Summary

dr inż arch. Grażyna Kodym-Kozaczko...

Description

Najważniejsze cechy architektury barokowej ilustrowane wybranymi obiektami i zespołami. Umownie architektura barokowa obejmuje X\/ll i część XVlll wieku. Charakterystycznymi cechami były: - obfitość dekoracji - ekspansywne krzywolinijne formy - wyczucie bryły - upodobanie wielkiej skali - upodobanie rozległych perspektyw - preferowaníe złożonych kompozycji przestrzennych. Budowle barakowe występują na terenie całej Europy i Ameryki Łacińskiej. Sa jednak bardzo różnorodne, zwiazane z lokalnymi tradycjami i uwarunkowaniami. Łączy je jednak jeden wspólny element, którym jest tzw. kapryśność, przesada i brak logiki. Charakterystyczny dla Baroku jest wariabllizm - tendencja, aby każda budowla była oryginalna. Nie sporzadzano kopii. Stawiano na indywidualny styl architektoniczny, typ zdobień i rozwiązań technicznych Przykłady architektury barokowej: - Colonnata w Palazzo Spada - Wnętrze bazyliki św. Jana na Lateranie - Katedra w Turynie - Kościół San Giuseppe w Mediolanie - Zespół pałacowy Wersalu - Pałacyk myśliwski Stupinigi - Katedra św. Pawła w Londynie - Katedra w Santiago de Compostella - Bazylika św. Piotra w Rzymie - Bazylika ll Gesu w Rzymie 2.Zespół bazyliki św. Piotra i jego znaczenie dla sztuki i architektury baroku (wnętrza: konfesja, dekoracja filarów kopuły i obejścia, ołtarz oraz place przed bazyliką). Program ideowy. Kopułę bazyliki zaprojektował Michał Anioł. Bazylika miała forme kościoła centralnego, spowodowało to złe wykorzystanie przestrzenie. W tamym czasie budowano kościoły

pielgrzymkowe, które znacznie lepiej wykorzystywały dana przestrzeń. Koniecznością stała się rozbudowa, której podjął się Carlo Moderna. Dobudował dwa przęsła i wielki przedsionek. W projekcie została wykorzystana kompozycja ściany. Fasada bazyliki zdobiona jest attyką, w której znajduja się okna i 12 rzeź symbolizujących apostołów. (Wnętrze św. Piotra)W centralnej części kościoła, pod kopułą, znajduje się ołtarz główny, tzw. Papieski nad nim wykonany z brązu barokowy baldachim zaprojektowany pmez Berniniego na polecenie papieża Urbana Vlll. Brąz do wykonania konfesji św. Piotra pochodzi z belkowania przedsionka rzymskiego Panteonu. Cztery kolumny podtrzymujące baldachim o wysokości 28,0 m mają charakterystyczne dla baroku skręcone trzony. Ołiarz znajduje się ok. 7,0 m nad grobem św. Piotra Pomnik ten zaciera granice między archiłekurą a rzęźbą. Miedzy spiralnymi kolumnami na górze rozpięly został brazowy lambrekin. całość nakrywa dynamiczne zwieńczenie (gigantyczne przerywane woluty podtrzymujące glob ziemii). Kompozycja jesł bardzo dynamiczna . Spiralna forma kolumn nawiązywała do kolumn ołiarza głównego ww starej baylice św. Piolra, które byly wierna kola skradzionych ze świątyni Salomona (jerozolima) podpór. Konfesja ła miała być połwierdzeniem splendoru wyznania rzymskokałolickiego, symbolicznym zwycięslwem nad pogańsiwem ijudaizmem. Kaiedra święiego Piołra (izw. Tron św. Piołra). Wzniesieníe koniesji doporwadziło do stworzenia ołłarza w absydzie (punki ogniskowy kościoła). Zaprojekiowano tron Tak. aby móc go ogladac z daleka. Drewniany tron pochodzi Z przełomu Xll i Xlll wieku. Kaiedrę oiaczają rzeźby przedsiawiające ojców kościoła: św. Ambrożego, św. Augusiyna, św. Ałanazego i św Jana Złotoustego. Powyżej umieszczono wiłraż wyobrażający Ducha Święiego. Ołiarz zosłał wykonany w 1665 przez Berniniego. Czlery masywne filary podirzymują kopułę o średnicy 42 m. Filary zosiały ozdobione rzeźbami, kłóre nawiązywały do Nowej Jerozolimy. Pojedynczy filar nawiązywał rzeźbą do relikwi trzymanych w kosciele (np. Chusia św. Weroniki, głowa św. Andeizeja). Filary zosłały podzielone na dwie kondygnacej, w dolnej znajduje się nisza i osoba reprezenująca dany temat(relikwie) balok, nisza z puszką z relikwiami i kolumny ze świaiyni Salomona z Jerozolimy. (Układ placu św. Piotra) Plac św. Pioira powsłał ponieważ oioczenie nie współgrało z bazyliką, oraz zaisianił problem wyeksponowania kopuły. Plac składa się z trzech części, trapezowałej, owalnej i trapezowatej. Zasłosowany układ placu przyczynił się do wyeksponowania kopułł, kłóra w następstwie słała się dominanłą. Zabiegł łen mógł zosiać zrealizowany dzięki zasadom perspekływy, kłórd optycznie zmniejszała przestrzeń a co za -tym idzie fasadę Bazylikii. Na środku placu znajduje się obelisk, w kłórym umieszczono relikwie św. Krzyża. Na placu zosłały usyłuowane dwie fonianny, jedna projekłu Carlo Moo-e.-n-y, aruga jesł kopią. Plac zosłał obudowany porłykiem i rzeźbami. Podwójna kolumnada. Wnęłrze porlyków i narteks chronia przed deszczem. Kolumnada zwieńczona jest rzeźbami świełych. Zwarty program ideowy bazyliki to dążenie do stworzenia nowego i przebudowania starego. 3.Dziela F. Borrominirgo l ich znaczenie dla sztuki baroku w Europie.

Francesco Borromini (i599-l 667)-popełnił samobójstwo. Borromini odrzucił jasną koncepcję architektury jako odbicia proporcji ciało ludzkiego uznana przez wszystkich zapalrzonych w antyk architektów. Głosił, że jego architektura opiera się na naturze, Michale Aniele i anlyku. Rozpoczął swoją karierę około l62O r. U boku swojego krewnego Carla Modemy. Został przez niego zatrudniony przy bazylice św. Piotra jako rzeźbiarz dekoracji architektonicznej, pracował także przy konfesji Berniniego. Najważniejsze zamówienia na prace Borrominiego zlecili: - hiszpański zakon trynitarzy bosych-kościół i klasztor San Carlo alle Quattro Fontane. - zakon filipinów- oratorium kongregacji św. Filipa Neri - uniwersytet w Rzymie- San Ivo della Sapienza Kościół San Carlo alle Quattro Fontane Plan kościołą został oparty na dwóch równobocznych trójkątach tworzacych romb, w który pisane są dwa koła połączone łukami tak, by otworzyć owal. Plan ten, ze swym stalowanym obrzeżem, jest połączeniem krzyża greckiego iwydłuzonego rombu. Staje się owalem dopiero na poziomie gzymsu kopuły. Dekoracja opiera się głównie na nowatorskie] formie i miękko gnących się liniach.Głęboka dekoracja kasetonowa. Barwy wnętrza zostały ograniczone do szarości. Charakterystyczną pofalowana fasada, wyróżniająca obiekt ten z płaskiej zabudowy. Podstawowym motywem jest kontrast form wklęsłych i wypukłych. Kościół powstał w latach 16371641, nastomiast ”falująca" fasadę rozpoczęto w l665 i ukończono po śmierci architekta. W fasadzie zastosowano dwa wielkie porzadki równej wysokości w każdej kondygnacji.. "Dziwny" daszek nad posągiem św. Karola Boromeusza- w rzeczywistości uformowany ze skrzydeł cherubinów pokazuje, że rzeźba nie jest już narreacyjna, ale podorządkowana architekturze, stopiona z nią. Oryginalność kościoła wywarła ogromne wrażenie dla współczesnych. Oratorium kongregacji św. Filipa Neri Front oratorium jest wugięty. Subtelność fasady podkreśla przecyzyjnie ułozona drobna żóltobrunatna cegła. Małe prostokątne oratrium z fasadą zostało rozczłonkowane wlelkimijońskimi pílastrami przedłużonymi na sklepienie na sklepienie kolebkowe z lunetami. Collegi di Propaganda Fíde (Kolegium Propogancly Wiary) Strukturę otwarta Borromini zaadaptował w sposób jeszcze bardziej imponujący w kaplicy Colleglo di Propaganda Fide, gdzie pilastry przechodzą ponad belkowaniem w pseudożebra, które łączą się, przecinając całe sklepienie. Wypełniona oknami przestrzeń ścian pomiędzy pilastrami niemal zupełnie zanikłą, co dało efekt struktury szekeletowej, pokrewnej kościołom gotyckím. San Ivo della Sapienza

Początkowa kapica archigímnazjum papieskiego, później uniwersytet w Rzymie. Plan składa się z dwóch równobocznych trójkatów, zachodzących na siebie tak aby stworzyć sześcioramienna gwiazdę, z szećiobokiem W środku. Sześciobok jest flankowany trzema półkolistymi absydami. Rzut przypomina skomplikowanego wieloliścia Niezwykła forma została zaakcentowana profilem wewnętrznego gzymsu, który rysuje się na tle kopuły wznoszącej sie na nim, bez pośrednictwa dodowanego zazwyczaj bębna. Całosciowy efekt kojarzy się z dynamizmem. Kopuła ma dynamiczna i fasetowaną powierzchnię. Ekscentryczna forma kopuły za zewnatrz budowli ukrytej w 2/3 wysokości ukrytej w bębnie. Pod bębnem wznosi się schodkowa piramida zwięczona latarníą, otoczona zdwojonymi kolumnami flankującymi wklęsłe przęsła. Latarnia zakończona jest spiralnym hełmem. Całość wieńczy płonący wieniec laurowy z krzyżem na globie u gór. 4.Wnętrza urbanístyczne Rzymuprzestrzeń dynamiczna, charakterystyczne elementy wyposażenia ich funkcje l programy, rozwiązania modelowe (elipsa, "gęsia stopa",schody) 5. Cechy baroku weneckiego na przykładzie S. Maria delle Salute, wpływ na architekturę europy.Rozwój architektury barokowej w Wenecji skutecznie hamował stały wpływ sztuki Palladía Scamozziego. Wyjątkiem o tej zasady był uczeń Scamozziego - Baidassare Longhena. Jego najznokomistyszym dziełem jest kościół Santa Mario Della Salute, - wielka, centralna, budowla - rzut w kształcie regularnego ośmioboka z obejściem (forma charakterystyczna dla budowli późnoantycznych i bizantyjskich we Włoszech, np San Vitale w Rawenníe) - zwienczona monumentalną kopuła - kopuła dociąźona dwunastoma mosywnymí wolutami (według architekta symbolizowała koronę - kościół sławi Marię jako królową niebios) ‹ starannie rozegrane teatralne, scenograficzne widoki (rozchodzą się promieniście przez arkady otaczające centralna przestrzeń) - okna termalne - kolumny na wysokich cokołach - kontrast kolorystyczny pomiędzy pobielonym wnętrzem, a elementami strukturalnymi z szarego kamienia - hormonijne proporcje miedzy irzemo członomi kościoło - fosody dwóch bocznych koplic ukośnie cofnięłe zo frontem wejściowym

- moło kopuło znojduje się nod sonkiuorium, no wysokim bębnie,flankowana prez dwie dzwonnice. Longhena znokomicie połączył Typy weneckie i palladiańskie, dodojąc do tego indywiduolne podejście do scenogroficznych jokości boroku, o także powiązał kopułę z sylwetą Wenecji, mając no względzie kompozycję urbonisłyczną. W Ten sposób nodał nowo wizualną spójność i stworzył indywiduolny siyl Wenecji. Budowla ta ma ogromne znaczenie dla Polski, ponieważ pod Gostyniem została zreolizowono podobono budowlo, Zbudowono przez tutejszych budowniczych no podsłowie rzuiów przywiezionych z Rzymu. Różni się od oryginołu otynkowonymi ścionomi i brokiem wolut. 6. Gucirino Guorini i architektura Turynu. Turyn, słolico Piemonłu zosloł w dużej mierze przekszlołcony W duchu borokowym. W Turynie dziołoł jeden z nojwybiłniejszych i nojbordziej oryginolnych artysiów epoki boroku - Guorino Guorini. Jednym ze wczesnych projekiów guoriniego, ale i bordzo wożnym ze względu na nowe podejście do modulorności przestrzeni, był Kościół Santa Maria Divina Providencia w Lizbonie, kióry zowolił się podczos łrzęsienio ziemi. Wyróżnioł się nowo skłodojąco się w rzucie z ciągu splecionych ze sobą elips. Z tpowodu między filoromi tworzyły się łuki skośne (wichrowate), wyginały się w górę i skłaniały ku przodowi, sięgojąc w głąb przestrzeni. Kaplica św. Całunu Guorini dobudowoł w kołedrze łuryńskiej koplice Św. Cołunu, kłoro mioło pomieścić całun turyński. -niesomowiło, ożurowo kopuło, zbudowono z coroz cieńszych worsłw spłoszczonych, żebrowołych łuków, spięłrzonych nod sobą i zomknięlych łukiem odcínkowym okienek pod kożdym z nich ( rodzoj kopuły pozornej) - kopuło oparto no sześcioboku, zwieńczono okrągłą, piramidalną latarnią z wizerunkiem gołębicy Ducho święłego, podświełlono owolnymi oknomi umieszczonymi wyżej w latarni - kontrasł światła i cienia we wnętrzu - marmur o barwie przechodzącej siopniowo od czerni w ciemnej, niższej cześci budowli po szorości w jośniejszej kopule [ uzyskono w Ten sposób grobowy nasłrój w korpusie koplicy, pełniący funkcję budynku - relikwíorzo ) Kościół San Lorenzo -rzuł kwodrołowy, lecz ma ośmioboczno przestrzeń środkową, w kłórej kożdy bok wygino się do wewnołrz w formie szerokiego łuku w łypie

seriolny - no ośmioboku oporły tombur, o no nim kopuło - kopuła ażurowo złożono z ośmiu półkolislych żeber rozmieszczonycn tak, by utworzyć ośmioromienno gwiozdę -kopuła zwienczona wysoką latarnią, która jest przepruta oknami i nakryta kopułką też skonstruowana z żeber - na przekątnych kaplice o planie niemal owalnym - w wyższej strefie pojawiają się na przemian okno serliańskíe i pedantywy podtrzymujące stożkowatą kopułe - ośmioboczna nawa otwiera się na owalny chór, sklepiony drugą okrągłą i żebrową kopułą Fillipo Juvarra Juvarra stworzył troche inne oblicze arch. włoskiej, zbliżające się do klasycyzrnu, Przebudował Palazzo Madama, stworzył w niej jedną z najwspanialszych klatek schodowych we Włoszech, znakomicie operując przestrzenią. Superega Świątynia - mauzoleum dynastii sabaudzkiej l klasztor gigantyczny portyk cylindryczna nawa z wysoko osadzoną kopułą opartą na tamburze barokowe nawiązanie do panteonu flankuje go para dzwonnic nawiązuje do kościoła Karola Boromeusza w Wiedniu, poprzez powiązanie portyku z frontonem wież i kopuły Pałac Myśliwski królów Sardyníi w Stupinigi - znajduje się na głównej osi Turynu - typowy przykład o funkcji myśliwskiej z wieżą obserwacyjną i wielką salą kominkiem - niesamowity rzut w kształcie wieloboku ( krzyża. wiatraka) - rozległy sześciokątny dziedziniec główny - sala balowa zamknięta wysoką kopułą, zamieszczono w niej balkonowe galerie - bogato pokryte stiukami i freskami wnętrze - centralna przestrzeń nakryta kopułą podtrzymywana przez cztery wolnostojące filary - flankowana prze cztery wysokie absydy [ dwie duże i dwie małe) Bernardo Vittone - następca Guariniego i Juvarry w Turynie

- opublikował na podstawie notatek Guariniego Architektura Civile - rozbudował wiele kościół, większość jest bardziej konwencjonalna, ale istnieje grupa kościołów w której wprowadził indywidualne efekty strukturalne i świetlne prez zastosowanie wydrążonycn pendentywów. - jeden z najciekawszych kościołów Vittone - Sanktuarium nawiedzenia NMP z dwupowłokową kopułą 7.FARNESE PALAZZO - renesansowy pałac w Rzymie, którego budowę rozpoczęto 1513; od 1534 prowadziłją A. Sangallo (młodszy), kontynuował od 1546 Michał Anioł używając do budowy m.in. bloków z Koloseum), następnie od 1564 Vígnola, a dokończył Jacopo della Poría; min. freskí Carraccíchi Domenichino. Palazzo Barberíni Pałac To pyszna rezydencja możnowładcza przy drodze z Piazza Barberini na Kwírynał, przy kfórej budowie pracowali najwięksi artyści epoki: Carlo Mademo, Bernini i Borrominí. Warto zobaczyć dwie klafkí schodowe: kwadrafową w rzucie, zaprojektowana przez Berniniego [wchodzi się przez nią do muzeum) elíptyczną, ze spiraníe skręconymi schodami, po drugiej stronie fasady, dzieło Borrominiego Palazzo Carignano Pałace rzymskie końca 16 wieku przyjmują kolosalne rozmiary í takíeż formy. Fasady stają się bogałsze í bardziej plasfycznie arykułowane. Jeżeli w kubicznych bryłach pałaców z XV/XVI układ pomieszczeń był dość Iuźny, to w baroku program przestrzenny staję się bogatszy, a zarazem logiczny: - sala główna pośrodku piano nobile, ono wyznacza rozmiary i okreśia dekoracje pozostałych pomieszczeń. - barokowe zamiłowanie do złudy perspekiywisiycznej, efekły iluzjonistyczne stosowane zarówno w malarslwie ściennym jak i w archilekłurze ( zbiegające się rzuiy schodów Scala Regia, koryiarza Palazzo spada l635 F. Borromini, a także w galerii arkadowej górnego pięira Palazzo Berberini 1632 G. Bernini - wykszłałca się syslem zależności pomieszczeń parteru, westybul lub otwarty portyk poprzedza dojazd łączący ulicę z dziedzińcem, przestrzeń recepcyjna w posiaci hali i schody wiodące do traktu od str dziedzińca pojawiaja się po raz pierwszy w Rzymie w Pallazo Berberini - proste schody dwubiegowe z XV wieku zasląpione zostaja przez monumenłalne schody, biegnące wokół otwarte szybu lub wzdłuż ścian wielkich, prostokątnych czy elipiycznych klalek schodowych. ich rozwój zaczyna się w Genui (Palazzo Carega-Calaldi zaczęły w l5óO,G.Allessí), kióra położona jesi na stromym zboczu. Schody uliczne były od około 1620 komponawane w jeden system ze schodami pałacowymi w przedsionkach i między kondygnacjami na dziedzíńcach [ Palazzo Durazzo-Pallavicini). Pierwsze Rzymskie schody elipiyczne w Palazzo Barberiní. - galeria wiaże pałac z obowiązującymi ieraz założeniami ogrodowymi (po

raz pierwszy Caprarola Rzym Palazzo Farnese) - pomieszczenia w ryzaliiach powszechne dopiero w XVIII wieku w nawiązaniu do wzorów francuskich - plasłyczna arlykulacja fasady osiaga w okresie dojrzałego baroku apogeum mlęsislości i ruchu, krzywolinijne fasady właczają przestrzeń zew w odręb kompozycji, figuralna dekoracja rzeźbiarska zdobi ściany, strefę attyk i ogrody W 1668 Berniniowskie projekły wschodniej fasady Luwru zosiały odrzucone jako nazbyl barokowe i zasiąpione projekiem francuza C. Perraulia. To wydarzenie jesi znamienne dla procesu przesuwania się pkt ciężkości rozwoju archiiekiury baroku w kierunku Francji. Cechy baroku środkowoeuropejskiego (Austria, kraje niemieckie, Czechy, Doln Sląsk na wybranych obiektach sokralnych, katolicyzm i proiesfonłyzm archiłeklura kościołów. Austria Fischer von Erlach koscroł św. Trójcy w Salzburgu -wklęsła fasada między dwoma wieżami, jak w kościele św. Agnieszki w Rzymie ( wpływ Rzymu i Borrominiego na archiieklurę Erlacha, kióry przebywał się i uczył we Włoszech) -owalny rzuł kościół św. Boromeusza w Wiedniu -szeroka parawanowa fasada zachodnia z loggią i pawilonami po bokach - główny koryncki porfyk przypomina ten z panteonu (próba dodania cesarsrwu niemieckiemu majestatu imperium rzymskiego) - dwie smukłe flankujące poriyk dzwonice, slanowiące wersje kolumny Trajana lub przypominające minareiy meczeiu Hagia Sophia w Konslanlynopolu - kolumny są nie łylko dekoracja, maja uzasadnienie ikonograficzne, są pokryie scenami z życia święiego Karola Boromeusza - kolumny zwieńczone cesarskimi orłami i kopulki z hiszpańskimi koronarni - kopuła na wysokim tamburze -kruchta Johann Lucas von Híldebrandi Pałac Belweder w Wiedniu - pełne rozmachu założenie składa się z dwóch usyluowcrnych W ogrodzie na opadającym terenie pałaców: Dolnego i Górnego Belwederu -Dolny Belweder, stosunkowo skromna letnia rezydencja

- Górny Belweder dodano by pomieścić kolekcję szluki i bibliolekę księcia Eugeniusza oraz jako pomieszczenie dla rozrywek - Budynki oloczone regularnymi ogrodami, tarasami, schodkami, alejami, fontannami i sztucznymi jeziorkami (barokowa scenografia organizacji przestrzeni, w kiórej archileklura sianowi lylko incydent) - Pomysłowy deial archiiekloniczny ornament okuciowy, zwężające się dołowi pilastry) Hildebrandl uznany za innowalora w zakresie form artystycznych, dorównującego do Michała Anioła czy Borrominiego - W klatce schodowej zasłosowano barokowy sposób łączenia przestrzeni Jakob Prandtauer Trzeci z wielkiej Trójki ausłryjackich archilekiów, reprezenlujący Tradycyjny Typ budowniczego Opaclwo benedyklyńskie w Melku -Dwuwiekowa fasada - Fasada zachodnia to barokowy odpowiednik kościoła golyckiego - Niewielki plac zoslał ujęiy budynkami mieszczacymi isalę Cesarską (murowana), połączonymi niszą, wygiętą wypukłą przegrodą. zaakcentowaną pośrodku olbrzymim łukowym przeświiem w forie serialny czy okna weneckiego w Budynki na dziedzińcu rozmieszczone są w sposób dramaiyczny, typowy dla baroku 9. Rezydencje środkowo europejskie W budownlciwie sakralnym kościoły katolickie począłkowo rozwiązywano na planie trójnawowej bazyliki z elewacją fronlowa dość często flankowaną dwiema wieżami. Nie zawsze projekiowano nawę krzyżową i slosowano kopułę nad skrzyżowaniern naw. W drugiej połowie XVII wieku coraz częściej pojawiaja się układy ceniralne o wydluzonym planie i bogalej dekoracji. Koniec XVII wieku zaowocował budynkami o giętych elewacjach o silnie profilowanych obelkowaniach, rzeźbiorsko – traktowanych hełmach i lalarniach, fantazyjnie rozczlonkowanych obramowanioch otworów i gesto profilowanych pilaslrach i lukach sklepień, dekoracyjnie polraklowanych kartuszach, medalionach, wspornikach. Budowniclwo zborów ewangelickich, dlugo skromne, o układach podłużnych i cenlralnych, z wolna się zmienia, a w XVIII wieku zaczyna nawel przypominać archilekturę krajów katolickich. Wraz z normalizacją gospodarcza kraju ozywa również budowníclwo świeckie. Powslają nowe rezydencje magnackie, przebudowywane sa islníejące. Pałace wzorowane sa na układach francuskich, w klórych budynek główny z dwoma bocznymi skmydlami poprzedza dziedziniec, a ogród w slylu francuskim lokalizowany jesl za budynkiem. Tak samo wyslawnie proieklowane są pałace biskupów. Domy mieszczańskie olrzymują nowy wyslrój. Nadal, zwlaszcza na północy, występuje ornamenl...