Podstawy gospodarki przestrzennej wykłady PDF

Preview

Summary

Węcławowicz-Bilska...

Description

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY 25.02.2019r. Definicje podstawowych pojęć stosowanych w gospodarce przestrzennej Gospodarka przestrzenna – to całokształt działań biernych i czynnych dotyczących podmiotów i przedmiotów związanych z organizacją użytkowania przestrzeni. Celami gospodarki przestrzennej są:  

ochrona określonych wartości przestrzeni racjonalne kształtowanie przestrzeni przez stymulowanie procesów gospodarczych

Działania ochronne obejmują dążenie do zachowania równowagi pomiędzy elementami naturalnymi środowiska, a wytworami działalności ludzkiej. Kształtowanie przestrzeni to działanie przekształceniowe związane z nowymi kierunkami rozwoju społeczno – gospodarczego. Gospodarka przestrzenna wg Jana Macieja Chmielewskiego:  

przestrzenna organizacja funkcjonowania terytorialnego systemu społeczno- gospodarczego, czyli zarządzanie i administracja (aspekt ekonomiczny – gospodarowanie w przestrzeni) kreacja, organizacja i korzystanie z zasobów środowiska życia człowieka, czyli planowanie przestrzenne i urbanistyka (aspekt przestrzenny – gospodarowanie przestrzenią)

Rodzaje działalności związane z gospodarką przestrzenną: 

 

koordynacyjno-regulacyjna – rola administracji rządowej/samorządowej polegająca na podejmowaniu decyzji przestrzennych w sprawach przeznaczenia i sposobu zagospodarowania gruntów na podstawie ustaleń planów miejscowych lub przy ich braku – na podstawie przepisów ogólnych inwestycyjna – prowadzona przez podmioty gospodarcze państwowe, samorządowe i prywatne w myśl ich własnych celów i zadań kontrolna – prowadzona w trybie nadzoru przez administrację rządową (wojewódzką lub resortową) z punktu widzenia zgodności z prawem

Rodzaje gospodarki przestrzennej : 1.

Gospodarka gruntami – przestrzenią zurbanizowaną, zabudowaną

Diagnoza stanu miasta    

Na znacznej części terenów zurbanizowanych nie ma miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Podstawowe narzędzie jakim jest MPZP nie jest powszechnie stosowane Miasta, a szczególnie ich peryferie rozrastają się chaotycznie Władze samorządowe nie są zainteresowane tworzeniem prawa miejscowego co sprzyja prowadzeniu doraźnych interesów degradujących … przestrzeń

2.

Gospodarka ziemią – przestrzenią rolną, leśną, wiejską

  

Nadmierne rozciągnięcie zabudowy wsi. Przemieszanie zabudowy o różnym charakterze Bezpośrednie sąsiedztwo terenów z zabudową mieszkaniową

3.

Gospodarka leśna

Gospodarka obejmuje użytkowanie lasu oraz działania związane z utrzymaniem trwałości drzewostanów w warunkach ich eksploatacji: hodowlę, ochronę, utrzymanie i powiększanie zasobów leśnych, a także gospodarowanie zwierzyną leśną. Dodatkowymi elementami gospodarki leśnej są: pozyskiwanie płodów runa

1

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY leśnego, choinek, roślin leczniczych oraz realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu, związanych z ochroną powietrza, wód i gleby. Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad:    

Powszechnej ochrony lasów Trwałości utrzymania lasów Ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów Powiększania zasobów leśnych

Formy gospodarki przestrzennej :      

polityka przestrzenna planowanie przestrzenne ochrona przestrzeni zarządzanie przestrzenią dysponowanie przestrzenią monitorowanie przestrzeni

Polityka przestrzenna Działalność organów administracyjnych i planistycznych , w celu wypracowania warunków realizacji określonego rozwoju wraz z instrumentacją jego wdrożenia. Podmiotami polityki przestrzennej tworzonej na poziomie krajowym, regionalnym i gminnym są organy administracji rządowej i samorządowej podejmujące decyzje w sprawach wywołujących skutki przestrzenne, a także pośrednio osoby prawne i fizyczne realizujące zamierzenia inwestycyjne. Polityka przestrzenna na poziomie kraju, regionu czy gminy koordynuje w przestrzeni zamierzenia sektorowe na tych poziomach, wskazuje przedsięwzięcia o znaczeniu strategicznym i stanowi istotną przesłanką do opracowań programowych i planistycznych. Zawiera wypracowane cele, kierunki i zasady zamierzeń rozwojowych i zapewnia uwzględnienie interesów publicznych. Stanowi część ogólnej polityki rozwoju kraju, regionów i gmin (koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju) Instrumenty polityki przestrzennej :    

narzędzia prawne, ustawy, rozporządzenia narzędzia finansowe, opłaty, podatki narzędzia planistyczne, plany zagospodarowania przestrzennego na różnych poziomach narzędzia administracyjne, działania samorządów terytorialnych i administracji lokalnej

Polityka przestrzenna określa ogólne zasady zagospodarowania odnoszące się do : 

    

obszarów wymagających prawnej ochrony, parków narodowych, krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, obszarów ochrony uzdrowiskowej, obszarów źródliskowych wód powierzchniowych i zalegania wód wgłębnych, występowania surowców mineralnych oraz zespołów zabytkowych obszarów wymagających rekultywacji: składowisk odpadów, obszarów ekologicznego zagrożenia, zdegradowanych lasów i gleb, szkodliwego oddziaływania przemysłu obszarów wymagających modernizacji: zdegradowane elementy istniejącego zainwestowania miejskiego i przemysłowego terenów aktywności gospodarczej i specjalnych stref ekonomicznych terenów otwartych: turystycznych, rekreacyjnych, parkowych, terenów rolnych i leśnych wykorzystanie rezerw terenowych i terenów wymagających opracowania planów miejscowych

2

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY 

przebiegu i warunków przeprowadzenia liniowych systemów infrastruktury technicznej i układów węzłowych.

Zarządzaniu przestrzenią miasta powinny towarzyszyć działania organów wszystkich instytucji polegające głównie na:     

wsparciu i wymianie dobrych praktyk prezentacji projektów demonstracyjnych tworzeniu sieci ośrodków naukowo – stowarzyszeniowych poświęconych sprawom miejskim tworzeniu i użytkowaniu portali miejskich prowadzeniu szerokiej akcji informacyjnej i szkoleniowej

PLANOWANIE PRZESTRZENNE – DEFINICJE Planowanie przestrzenne – całokształt działań zapewniających prawidłowe zagospodarowanie przestrzenne kraju, województw (regionów) i gmin (miast), z uwzględnieniem wzajemnych związków i interesów oraz powiązań w skali międzynarodowej, regionalnej i lokalnej. Podstawowe zadanie planowania przestrzennego – rozwiązywanie i łagodzenie konfliktów przestrzennych, funkcjonalnych, kompozycyjnych, społecznych (pomiędzy interesem prywatnym, a dobrem ogólnym) lub związanych z infrastrukturą. Istota planowania przestrzennego – wykorzystanie zasobów środowiska (przyrodniczego, kulturowego, społecznego) w sposób zapewniający zaspokojenie bieżących jak i przyszłych potrzeb ludności. Planowanie przestrzenne w Polsce regulowane jest odpowiednią ustawą. Plan zagospodarowania przestrzennego – dokument określający sposób zagospodarowania i użytkowania terenu. Zagospodarowanie przestrzenne – stan i sposób urządzenia środowiska powstały w wyniku działalności człowieka. Składa się nań ogół współzależnych obiektów i urządzeń służący zaspakajaniu różnorodnych potrzeb mieszkańców i użytkowników. Zagospodarowanie terenu – ogół czynności podejmowany w związku z realizacją planowanego zamierzenia mającego na celu racjonalne i funkcjonalne użytkowanie środowiska z uwzględnieniem jego ochrony oraz zapewnieniem jakości życia mieszkańców. Zagospodarowanie terenu może mieć charakter trwały lub czasowy. Użytkowanie terenu – rodzaj działalności prowadzonej na określonej nieruchomości gruntowej. Użytkowanie terenu może mieć charakter trwały lub czasowy. Terenom wyodrębnionym w MPZP przypisuje się określone przeznaczenie – zgodne ze sposobem ich użytkowania. Terenom, którym MPZP wyznaczono inne użytkowanie niż istniejące mogą być wykorzystywane w sposób dotychczasowy do czasu ich zagospodarowania zgodnego z planem. URBANISTYKA – DEFINICJE Urbanistyka to sztuka kształtowania przestrzeni polegająca na:  

planowaniu i budowie miast, osiedli oraz zespołów budowli zagospodarowaniu i urządzaniu terenów zgodnie z przewidywanym przeznaczeniem (funkcje przemysłowe, mieszkalne, rekreacyjne, reprezentacyjne)

Urbanistyka to nauka o:  

powstawaniu i historii rozwoju miast programowaniu, planowaniu i projektowaniu miast

3

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY 

samodzielna nauka wyodrębniona z architektury

Urbanistyka zajmuje się analizą struktur miejskich, ich związków ze środowiskiem kulturowym i przyrodniczym co stanowi podstawę do koncepcji projektowych. Nazwa „urbanistyka”, od łacińskiego słowa „urbs”, określającego miasto Rzym, pozostałe miasta nazywano civitas. Pierwszy raz tej nazwy użył hiszpański teoretyk architektury IldefonsoCerda. ILDEFONS CEDRA W 1867 roku publikacja – Ogólna Teoria Urbanizacji, poświęconą rozwiązywaniu problemów związanych z rozwojem przemysłowym i demograficznym miasta. Teorie te zostały już wcześniej zastosowane przez architekta m. in. w projekcie układu przestrzennego dzielnicy Eixample w Barcelonie. Celem architekta było polepszenie warunków życia całej społeczności, higieny oraz transportu w mieście. Plan urbanistyczny dzielnicy Eixample wyróżnia się regularną siatką szerokich ulic wraz z ośmiokątnymi placami tworzącymi skrzyżowania. Zabudowania formują kwadraty o boku 133,3 metra, tworząc w środku odizolowane od zgiełku miasta , zielone podwórze dla mieszkańców. DEFINICJE MIASTA Miasto – (łac. Civitas) – historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charakteryzująca się dużą intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem, prowadzącą miejski styl życia. W różnych krajach kryteria miejskości są różne, najczęściej demograficzne i administracyjno-prawne. W podziale administracyjnym Polski są miasta o statusie samodzielnej gminy (gmina miejska) oraz gminy miejsko – wiejskiej (małe miasta). Miasta będące samodzielną gminą mogą się dzielić na tzw. jednostki pomocnicze: dzielnice, osiedla, sołectwa. W Polsce miasta są zarządzane przez: prezydenta (samodzielne gminy o liczbie ludności powyżej 50 tys. mieszkańców) oraz burmistrza (mniejsze miasta i gminy miejsko – wiejskie) FUNKCJE MIAST Rodzaje funkcji:  

funkcje egzogeniczne skierowane do wewnątrz (administracja miejska, część handlu) funkcje endogeniczne skierowane na zewnątrz miasta (przemysł, turystyka, handel morski)

Funkcje egzogeniczne:   

funkcje centralne – usługi, handel i drobna wytwórczość skierowane do ściśle określonego, zdefiniowanego i na ogół leżącego wokół miasta zaplecza funkcje wyspecjalizowane – o zasięgu zmiennym, często trudnym do zdefiniowania, niehierarchicznym: działalność przemysłu, turystyka funkcje mieszane – oba wspomniane typy nakładają się na siebie

Układy lokalizacyjne miast wg funkcji miasta:    

układ ośrodków centralnych (central places) układ ośrodków wyspecjalizowanych (specializedcities) układ systemów sieci (Network system) układmiast – wrót (gateway cities)

Funkcje miast zależne od dominującej funkcji w mieście i infrastruktury z tym związanej

4

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY Wyróżnia się miasta o funkcji:  

   

przemysłowej transportowej i) lotnicza – co najmniej jedno lotnisko międzynarodowe ii)portowa – port żeglugi rzecznej lub morskiej iii) kolejowa–węzeł kolejowy usługowej – przeważającą liczba sklepów, marketów, szpitali, przedszkoli, lekarzy religijnej – obecność sanktuarium, założeń kultu religijnego wypoczynkowo – uzdrowiskowej administracyjno – stołecznej

W wielu przypadkach miasta stołeczne posiadają odrębny status administracyjny, często są wydzielone z podziłu administracyjnego państwa na specjalnych warunkach.

04.03.2019r. Wybrane problemy urbanizacji i ruralistyki DEFINICJE MIASTA Definicja słownikowa miasta : duży obszar intensywnie i planowo zabudowany, podlegający odrębnej administracji, będący skupiskiem ludności wykonującej zawody nierolnicze. Miasto (od psłmesto „miejsce”) – historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charakteryzująca się dużą intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem ( w przemyśle lub usługach) prowadzącą miejski styl życia. W różnych państwach kryteria miejskości są różne, najczęściej są to kryteria ludnościowe bądź administracyjnoprawne (prawa miejskie). DEFINICJE MIASTA EFEKT SKALI Miasta charakteryzują się:   

większym zagęszczeniem ludzi, co sprzyja większej ilości i różnorodności kontaktów między ludźmi przekłada się to na większą produktywność i kreatywność, która rośnie szybciej niż liczba mieszkańców – im większe miasto tym większy dochód oraz większa liczba wynalazków i patentów, ale także większa ilość zachorowań na AIDS

Także szybkość przemieszczania się jest większa w większych miastach. Większa koncentracja ludzi sprzyja intensywniejszemu wykorzystaniu infrastruktury, która rośnie wolniej niż liczba mieszkańców – im większe miasto tym mniej na głowę np. dróg, stacji benzynowych czy kabli elektrycznych. CZYNNIKI MIASTOTWÓRCZE:     



przedsiębiorczość indywidualną i zbiorową mieszkańców i tzw patriotyzm lokalny – czynnik społeczny czynniki lokalizacji przemysłu, budownictwa, transportu oraz usług produkcyjnych – czynniki produkcyjne czynniki zainwestowania w infrastrukturze społecznej i ekonomicznej – czynniki zainwestowania infrastrukturalnego czynniki historyczne umożliwiające kontynuację procesów rozwojowych dotychczasowych funkcji tradycyjnych, uwarunkowanie biegiem historii położenie względem tzw otoczenia będącego siłą motoryczną rozwoju miast np. na szlakach handlowych, nad rzeką, nad jeziorem, nad morzem lub w jego pobliżu, na terenach rolniczych; na złożach rud i minerałów, w pobliżu kopalń lub źródeł leczniczych miejsca strategiczne i wyznaczone na zjazdy polityczne

5

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY    

tereny dogodne dla rozwoju zabudowy obszary rezerwy terenów miejskich dostępność komunikacyjna do źródeł zasilania w wodę, energię elektryczną itp. siła oddziaływania potencjału lub grawitacji w strefie wpływu wielkich miast – czynnik aglomeracji i deglomeracji miast

DEFINICJA WSI Wieś (łac. pagus, rus) – jednostka osadnicza o zwartej, skupionej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi usługowych lub turystycznych, która nie posiada praw miejskich lub statusu miasta ( Ustawa o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych) DEFINICJE WSI Definicja arch. Marii Kiełczewskiej – Zaleskiej – wieś to osada, w której ludność zajmuje się uprawą roślin i chowem zwierząt Definicja historyka Józefa Szymańskiego – zbiorowisko ludzi albo osiedla z należącymi doń gruntami Definicja socjologa Jana Turowskiego – wieś to społeczność lokalna, której funkcję produkcyjną uzupełnia funkcja rodziny i czyni to w sposób jednolity z zachowaniem kontroli społecznej Definicja geografa Jana Tkocza – wieś to twór terytorialny mający granicę, charakterystyczny rozłóg ziemi, siedlisko stanowiące całość przestrzenną o określonych więzach społecznych oraz uprawnieniach prawnych Rodzaje układów przestrzennych wsi:        

Łańcuchówka (wieś leśno-łanowa) Okolnica (wieś placowa) Owalnica Rzędówka Szeregówka Ulicówka Wielodrożnica Widlica

Typy i rodzaje wsi zależne od : 





Układu i położenia a. Samotnicza b. Rozproszona c. Fryderycjańska, józefińska d. Wola, wólka e. Przygraniczna f. Jednodworcza-przysiółkowa Funkcji / gospodarki a. Letniskowa b. Czynszowa c. Służebna Własności / ustroju a. Folwarczna b. Ziemiańska c. Szlachecka d. Pruska e. Sołecka

DEFINICJA URBANIZACJI

6

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY Urbanizacja – proces koncentracji ludności w przestrzeni, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu. Płaszczyzny urbanizacji :    



Demograficzna – migracje ze wsi do miast – wzrost ludności miejskiej Ekonomiczna – wzrost ludności zatrudnionej poza rolnictwem (przemysł, usługi) Społeczna – upowszechnianie się miejskiego stylu życia Przestrzenno – architektoniczna : a. Wzrost obszarów miejskich b. Tworzenie się nowych miast c. Nabywanie cech miejskich przez inne jednostki osiedleńcze d. Zmiany form przestrzennych Techniczna

Urbanizacja charakteryzuje się :  

Szybkim tempem wzrostu zaludnienia Zmianą stylu życia na miejski

Napływ ludności do miasta jest wysoki i związany ze wzrostem zatrudnienia. Suburbanizacja– charakteryzuje się przyrostem ludności na obszarach zewnętrznych miasta Urban sprawl, suburbansprawl– rozproszenie zabudowy miejskiej na przedmieścia i pomiędzy tereny wiejskie użytkowane rolniczo, powoduje urbanizację tych przestrzeni Dezurbanizacja – charakteryzuje się spadkiem liczby ludności na obszarze centralnym, a następnie również i zewnętrznym Reurbanizacja– proces odradzania miasta, występuje wówczas, gdy rośnie udział ludności obszaru centralnego w ogólnej liczbie ludności. W procesie tym przeważają siły dośrodkowe, w przeciwieństwie do fazy dezurbanizacji, w której dominowały siły dośrodkowe Aglomeracja – skupisko sąsiadujących ze sobą miast i wsi, spośród których jedno miasto dominuje. Ośrodki te tworzą wspólny zintegrowany organizm. Konurbacje – obszary skupisk miast równorzędnych bez wyraźnej dominacji jednego z nich Aglomeracja monocentryczna – z jednym głównym miastem, właściwa aglomeracja Aglomeracja policentryczna – układy miast powstałe w wyniku zbliżenia pól oddziaływania kilku miast. W aglomeracjach policentrycznych zaznacza się rywalizacja między miastami. Są one zlokalizowane w większej odległości od siebie, niż to ma miejsce w przypadku konurbacji Obszar metropolitalny – gęsto zaludniony obszar składający się z kilku/kilkunastu miast położonych niedaleko znaczącego centrum miejskiego. Miasta te połączone są więzami funkcjonalnymi i ekonomicznymi. Miasto centralne lub miasta centralne obszaru metropolitalnego tworzy tzw hub – centrum rozrządowe całego obszaru przez które przebiegają wszystkie linie komunikacyjne Obszar metropolitalny jest głównym, wielofunkcyjnym ośrodkiem regionu skupiającym funkcje wyższego rzędu; ekonomiczne, naukowe, kulturalne. Granice obszaru metropolitalnego mogą przekraczać granice jednostek administracyjnych czy państw. Zespoły miast bipolarnych i wielopolarnych – miasta kooperujące, a nie konkurujące DEFINICJE

7

PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ – WYKŁADY Aglomeracja (agglomero – gromadzę) skupienie na określonym obszarze dużej liczby osób i budynków (aglomeracja miejska) lub zakładów produkcyjnych (aglomeracja przemysłowa) 2000r. – 460 aglomeracji co najmniej milionowych 44 ponad 5 milionowe (20 w Azji, 14 w obu Amerykach, 7 w Europie, 3 w Afryce) 2008r. – 477 aglomeracji co najmniej milionowych 64 ponad 5 milionowe (33 w Azji, 20 w obu Amerykach, 7 w Europie, 4 w Afryce) Megalopolis– najwyższa forma aglomeracji, skupisko szybko rozwijających się wielkich miast wraz z dużą liczbą ośrodków mniejszych, które tworzą jeden organizm miejski. Największe megalopolis na swiecie znajduje się na wschodnim wybrzeżu USA Europolis – największe aglomeracje europejskie Zespoły miast – układy miast o zróżnicowanych funkcjach dominujących np. Trójmiasto, Gdańsk – SopotGdynia (niektórzy badacze uznają Trójmiasto za aglomerację policentryczną) Miasta bliźniacze (miasta graniczne) – dwa miasta, często o zróżnicowanych funkcjach, które w wyniku rozwoju zlewają się zachowując odrębność Wiesbaden – Mainz Interurbacje – szczególna forma miast bliźniaczych – skupienie dwóch lub większej liczby miast o odmiennych ale uzupełniających się funkcjach Kędzierzyn – Koźle O...