Podstawy prawa dla ekonomistów PDF

Preview

Summary

Download Podstawy prawa dla ekonomistów PDF

Description





 



Prawo przedmiotowe (stanowione, powszechnie obowiązujące)- całość norm, czyli reguł postępowania, ustanowionych przez kompetentne organy publiczne lub wynikających z prawa zwyczajowego, uznanych i chronionych przez państwo. Prawo zwyczajowe- kształtuje się w określonej społeczności przez lata i jest przez tę społeczność postrzegane jako obowiązujące, a zatem państwo również uznaje je za obowiązujące, jeżeli nie jest sprzeczne z prawem stanowionym. Prawo podmiotowe- możność określonego zachowania się lub też możność domagania się określonego zachowania od osób do tego obowiązanych (np. mam prawo do.., uprawnienia) Norma prawna- reguła postępowania ustanowiona lub uznana (usankcjonowana) przez państwo, której wykonanie zostało zagwarantowane przymusem państwowym. Składa się z: -hipotezy: określa adresata normy oraz sytuację prawną będącą zdarzeniem prawnym -dyspozycji: wskazuje wzór nakazanego/zakazanego zachowania się w sytuacji opisanej w hipotezie (np. zapłata, wydanie rzeczy itp.) -sankcji: określa konsekwencje niezachowania się w sposób wskazany w hipotezie. Rodzaje sankcji: *represyjne/karne (pozbawienie wolności, grzywna) *egzekucyjne (wymuszenie zachowania zgodnego z prawem) *nieważności - nie zawsze można wskazać wszystkie elementy Przepis prawny- elementarna jednostka systematyzacyjna aktu normatywnego (np. artykuł, paragraf, punkt).

W przepisach prawnych są zakodowane normy prawne ( 1 przepis= 1 norma/1 przepis=kilka norm/ kilka przepisów= 1 norma). Przepis a norma: O ile norma prawna to treść, o tyle przepis prawny to forma, którą nadaje się tej treści. 

System prawa- uporządkowany zbiór norm prawnych. Podział: - prawo publiczne: *naczelność jednego z podmiotów *interes społeczny *ochrona (działanie) z urzędu *karne, administracyjne, finansowe, konstytucyjne - prawo prywatne: *równorzędność podmiotów *interes jednostkowy *ochrona na wniosek zainteresowanego *cywilne, pracy (w mniejszym zakresie) -cechy systemu prawnego: *spójny (wolny od niezgodności) *zupełny (wolny od luk prawnych)



Niezgodności w systemie prawa: -formalne: *sprzeczności- wówczas, gdy wykonanie jednej normy skutkuje automatycznym złamaniem drugiej normy i nie jest możliwe zachowanie się podmiotu odmiennie od treści obu norm. *przeciwieństwa- wówczas gdy wykonanie jednej normy skutkuje automatycznym złamaniem drugiej, ale możliwe jest zachowanie się podmiotu odmienne od treści obu norm. -prakseologiczne: *niezgodność prakseologiczna 2-stronna- wówczas gdy możliwe jest zrealizowanie obu norm, lecz ich wykonanie nie doprowadzi do zamierzonego przez prawodawcę celu (wykonywanie bez sensu).

*niezgodność prakseologiczna 1-stronna- wówczas gdy przy zachowaniu odpowiedniej kolejności realizacji norm możliwe jest osiągnięcie zamierzonego przez prawodawcę celu, jednakże zmiana tej kolejności skutkować będzie osłabieniem/ zniweczeniem możliwości realizacji zamierzonego celu.



Luka prawna- to sytuacja gdy konkretna sytuacja społeczna nie została uregulowana w systemie prawnym, chociaż w powszechnym odczuciu społecznym uregulowana być powinna. Podział: - aksjologiczna: gdy w systemie prawnym przewidziane są nakazy/zakazy określonego postępowania, ale jednocześnie istnieją inne regulacje, które umożliwiają niezastosowanie się do tych nakazów/zakazów (obejście). -logiczna: gdy w systemie prawnym występują normy sprzeczne lub przeciwne (norma jest, ale jakby jej nie było xd) -konstrukcyjna: gdy do systemu prawnego została wprowadzona określona instytucja prawna, ale jednocześnie brak przepisów, które umożliwiałyby jej zastosowanie w praktyce



Gałęzie prawa: - podstawowe: karne, cywilne, administracyjne - kompleksowe: łączy elementy różnych podstawowych gałęzi prawa, np. prawo gospodarcze



Zasady stosowania prawa:

-zasada znajomości prawa (nieznajomość prawa szkodzi) -ustawa nie działa wstecz -reguła uchylania kolizji praw w przestrzeni  

Wykładnia przepisów prawnych- interpretacja, która zmierza do ustalenia rzeczywistej treści przepisów, czyli do odkodowania norm prawnych zawartych w tych przepisach. Rodzaje wykładni: - wykładnia językowa (polega na ustaleniu znaczenia słów, wyrażeń i zwrotów użytych w tekście przepisu prawnego, a w szczególności tych, które są nieostre lub wieloznaczne) -wykładnia systemowa (pozwala na ustalenie sensu przepisu ze względu na obowiązywanie innego przepisu/zasady danej gałęzi prawa/zasady systemu prawnego) -wykładnia celowościowa (zmierza do ustalenia treści przepisu ze względu na cel, któremu on służy)



Formalne źródła prawa: -usankcjonowane przez przepisy -wydane przez uprawniony organ -dostępne dla odbiorców -publikowane w dziennikach/periodykach: * Dziennik Ustaw RP (konstytucja, ustawy, niektóre konwencje międzynarodowe…) *Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski (zarządzenia prezydenta RP i uchwały RM, premiera; wszystkie wydane na podstawie ustawy) *wojewódzkie dzienniki urzędowe (akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy jednostek samorządu terytorialnego) *dzienniki urzędowe ministrów kierujących działaniami administracji rządowej



Podział: -prawo powszechnie obowiązujące: obowiązuje obywateli i administrację; posiada zamknięty katalog (konstytucja, ustawy, rozporządzenia, traktaty międzynarodowe, akty prawa miejscowego) -prawo wewnętrznie obowiązujące: obowiązuje jedynie wewnątrz administracji; posiada otwarty katalog (uchwały RM, wszelkie regulaminy i statuty)

*mogą wpływać na prawo powszechne, np. urzędnicy korzystają z okólników, które interpretują prawo powszechne, jednak nie w sposób formalny (uzasadnieniem będzie akt prawa powszechnie obowiązującego) *jeżeli wewnętrzne jest niezgodne z powszechnym to niezależny sąd powinien stwierdzić nieprawidłowość 

Ustawy: -mają materię nieograniczoną (chyba że konstytucją), mogą dotyczyć czegokolwiek -data ustawy datą ostatecznego zaakceptowania przez parlament, a nie wejścia w życie -kwestie techniczne i często zmienne powinny być regulowane aktami wykonawczymi -do ponownego zaakceptowania przez sejm ustawy, której nie podpisał prezydent potrzebna jest większość 3/5 głosów -akt prawny obowiązuje od momentu jego opublikowania- wakacjolegizm przyjęty na 14 dni (z wyjątkami)



Umowy międzynarodowe: -multilateralne (między wieloma państwami) *zamknięte (określone państwa) *półotwarte (dołączyć mogą niektóre państwa, warunki do spełnienia są dostępne dla ograniczonej liczby państw, np. UE dla państw europejskich) *otwarte (każdy może dołączyć, jeżeli spełnia warunki) -bilateralne (między dwoma państwami) -zasada pacta sunt servanta- umów należy dotrzymywać *brak struktury sądowniczej, organów ścigania itp. -zasada suwerennej równorzędności *każde państwo o tej samej pozycji *może wykonywać te same czynności *w praktyce niektóre państwa mogą wymuszać pewne decyzje na innych -wymagają zaakceptowania przez ludność poprzez referendum/parlament



Ratyfikacja: -mała: wymaga jedynie podpisu prezydenta RP -duża: najpierw ustawa przez parlament, potem podpis; gdy: *pokój, sojusz, układ polityczny, wojskowy *dotyczy: wolności, praw, obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji *członkostwo w organizacji międzynarodowej *znaczne obciążenie finansowe *dotyczy spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy -tzw. wielka: gdy przekazanie organizacji międzynarodowej kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach *przewidziana na wejście PL do UE *2/3 większości sejmu i senatu przy kworum lub referendum ogólnokrajowe



Rozporządzenia: -akt wykonawczy do ustaw na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawy, zgodne z nią, wskazuje organ upoważniony do wydania -organy uprawnione do wydania: *prezydent RP *Rada Ministrów (i ministrowie osobno) *KRRiT



Akty prawa miejscowego:

-charakter powszechnie obowiązujący (na danym terenie) -administracja zespolona: nadzór wojewody, np.: policja, straż pożarna, kurator oświaty -administracja niezespolona: podlega bezpośrednio organom centralnym/ odpowiedniemu ministrowi, np.: sprawy wojskowe, skarbowe, górnicze, gospodarka wodna, straż graniczna itp. 

Konstytucyjne zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego: -suwerenności narodu (naród najwyższą władzą) -niepodległości i suwerenności państwa -demokratycznego państwa prawa (obywatele mogą wszystko, co nie zakazane; a władza wszystko, co dozwolone) -podziału władz -społecznej gospodarki rynkowej -przyrodzonej godności człowieka



Konstytucja-cechy: -sama siebie stawia na czele źródeł prawa -podział na 12 rozdziałów -najważniejsze rozdziały: I- określenie ustroju, II- prawa i obowiązki człowieka i obywatela, III- zasady zmiany konstytucji (ich procedura zmiany najbardziej skomplikowana) -określa sposób wyboru poszczególnych organów -powołuje organy takie jak: NBP, KRRiT, RPO -może być stosowana bezpośrednio, chyba że z jej treści wynika inaczej -nie reguluje możliwości powołania nowej konstytucji -prawo do inicjatywy zmiany konstytucji: *prezydent RP *senat *1/5 sejmu -procedura zmiany konstytucji: *wydłużona do 30 dni *2/3 sejmu w obecności kworum *prezydent i senat nie mogą odrzucić *jeżeli dotyczy I, II, XII rozdziału można zarządzić referendum



Organy władzy ustawodawczej: -funkcje sejmu: *ustrojodawcza: kompetencje do udziału w procedurze uchwalania i zmiany konstytucji *ustawodawcza: uchwalanie ustaw *kreacyjna: powołuje i odwołuje wiele organów kolegialnych (skład TS, TK, prezes NBP; za zgodą senatu: prezes NIK, RPO, RPDz; współstanowi KRS, KRRiT, RPP) *kontrolna: wotum zaufania/ wotum nieufności, absolutorium dla rządu; prawo żądania informacji o działaniach rządu (interpelacje, zapytania) -funkcje senatu: *ustrojodawcza: bierze udział w uchwaleniu i zmianie konstytucji *ustawodawcza: inicjatywa ustawodawcza, rozpatruje ustawy sejmu *kreacyjna: wyraża zgodę na powołanie przez sejm określonych organów; współstanowi KRRiT, KRS, RPP



Organy władzy wykonawczej: - prezydent RP: *najwyższy przedstawiciel RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych

*wew: przyznaje ordery, odznaczenia, obywatelstwo polskie, stosuje prawo łaski, obsadza niektóre stanowiska cywilne i wojskowe *zew: ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP *kompetencje wobec organów władzy ustawodawczej: zarządza wybory do sejmu i senatu, prawo inicjatywy ustawodawczej i prawo weta ustawodawczego, podpisuje ustawy; w określonych przypadkach może skrócić kadencję sejmu i zarządzić wybory *kompetencje wobec rządu: dysygnuje prezesa RM, przyjmuje dymisję RM i odwołuje na wotum nieufności, może zwołać Radę Gabinetową *kompetencje wobec władzy sądowniczej: powołuje sędziów na wniosek KRS, I prezesa SN, prezesa TK, prezesa NSA; występuje z wnioskami do TK i TS *większość aktów wymaga kontrasygnaty, bo prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej - Rada Ministrów: *zapewnia wykonywanie ustaw, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, wydaje rozporządzenia wykonawcze *koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej *chroni interesy Skarbu Państwa *uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem *zapewnia bezpieczeństwo zew. i wew. państwa oraz porządek publiczny *sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie SM, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji *odpowiedzialność polityczna przed sejmem 

Organy władzy sądowniczej: -sądy powszechne: * rejonowe (I instancja), okręgowe (I lub II instancja), apelacyjne *sędziowie: niezawiśli (mogą w sposób bezstronny i niezawisły rozstrzygać powierzone im sprawy; podlegają tylko konstytucji RP i ustawom), powoływani na czas nieokreślony, nieusuwalni, przysługuje im immunitet sędziowski; nie mogą należeć do partii politycznej, związków zawodowych - sądy administracyjne: *wojewódzkie sądy administracyjne + Naczelny Sąd Administracyjny *sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę pod względem legalności działalności administracji publicznej *orzekanie w sprawach: skarg na decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, akt prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego *NSA: rozpatruje skargi kasacyjne od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych; podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych; rozstrzyga spory kompetencyjne -sądy wojskowe: *zasadniczo właściwe do rozpatrywania odpowiedzialności karnej żołnierzy w czynnej służbie wojskowej *wojskowe sądy garnizonowe+ wojskowe sądy okręgowe + izba wojskowa SN

- Trybunał Konstytucyjny: *powołany do badania konstytucyjności i legalności aktów normatywnych i umów międzynarodowych *orzeka on w sprawach: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, skarg konstytucyjnych, rozstrzygania sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych itp. *15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 lat *orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą -Trybunał Stanu: *orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe (i w bardzo wąskim zakresie posłów i senatorów) za zawinione naruszenie konstytucji w związku ze sprawowanym stanowiskiem *za delikt konstytucyjny grozi odebranie praw wyborczych na pewien okres *orzeka o odpowiedzialności karnej za przestępstwa popełnione przez prezydenta RP i członków RM *odpowiedzialność mogą ponieść również: prezesi NBP i NIK, KRRiT -Sąd Najwyższy: *sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania *na czele pierwszy prezes SN powoływany przez prezydenta na 6 lat *rozpatruje kasacje od orzeczeń sądów powszechnych, podejmuje uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne budzące wątpliwości bądź rozbieżności 

Pojęcie prawa administracyjnego: -prawo administracyjne jest gałęzią prawa publicznego normującą organizację i działalność administracji publicznej -przedmiotem prawa administracyjnego są stosunki z zakresu administracji publicznej, w ramach której wyróżnia się administrację rządową oraz samorządową



Podmioty administracji publicznej: -rządowej: *organy centralne + wojewodowie + kierownicy służb *wojewoda: powołany na czas nieoznaczony przez prezesa RM (i przez niego odwoływany) na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej *funkcje wojewody: przedstawiciel RM w województwie; organ i zwierzchnik zespolonej administracji rządowej; organ nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego; organ wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym; w pewnym zakresie reprezentant Skarbu Państwa -samorządowej: *wykonuje wszystkie zadania publiczne niezastrzeżone ustawowo dla innych władz publicznych (domniemanie właściwości) *zadania własne i zlecone (rządowe) *przychody: w wyniku własnej działalności, subwencje i dotacje celowe



Formy działania administracji publicznej: -władcze: *akty administracyjne (najczęściej decyzje administracyjne) *akty normatywne (wszelkie akty prawne niemające rangi ustawy; zarówno powszechnie, jak i wewnętrznie obowiązujące) -niewładcze: *umowy cywilnoprawne *porozumienia administracyjne *ugody administracyjne *działania faktyczne administracji (wywołują określone skutki w drodze rzeczywistych zdarzeń)



Pojęcie prawa karnego: Jest gałęzią prawa publicznego, które określa, jakie zachowania człowieka stanowią czyny zabronione będące przestępstwami, ustala zasady odpowiedzialności karnej za te czyny oraz kary i inne środki, które mogą być zastosowane wobec sprawców przestępstw.



Pojęcie prawa cywilnego: -reguluje stosunki między równorzędnymi podmiotami, majątkowe i niemajątkowe. -części/ regulacje prawa cywilnego: *kodeksowe: część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązań, spadkowe *pozakodeksowe: kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks spółek handlowych, prawa na dobrach niematerialnych



Zasady prawa cywilnego: -zasada nieretroakcji: ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia -zakaz nadużywania prawa *klauzura generalna- zwrot ustawowy, świadomie niedookreślony, odsyłający do wartości pozaprawnych, np. etycznych, moralnych -zasada specyficznego rozkładu ciężaru dowodu: ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne -zasada domniemania dobrej wiary *wzruszalne domniemanie- można wykazać, że nie było *dobra wiara- uzasadnione okolicznościami zachowanie danej osoby, mającej przekonanie, że ma ona uprawnienie do zrobienia czegoś, jednak wg prawa nie posiada takiego uprawnienia...