Rola kościoła w średniowieczu (kultura, polityka, nauka) PDF

Preview

Summary

Praca na zaliczenie rozdziału z średniowiecza, dotycząca roli kościoła w średniowiecznej Europie....

Description

Rola Kościoła w średniowieczu Korzeni kościoła należy doszukiwać się w czasach starożytnych. Kościół na początku swojego istnienia musiał się zmagać z niechęcią ze strony władz rzymskich, a jego wyznawcy podawali byli represją. Z czasem pozycja kościoła uległa stabilizacji. Przełomowym wydarzeniem w historii kościoła okazał się edykt mediolańskiego z 313 r. wydany przez Konstantyna Wielkiego. Dokument ten zapewniał wolność wyznania wiary w Cesarstwie Rzymskim, a co za tym idzie doprowadził do zakończenia prześladowań chrześcijan. Kolejny ważnym wydarzeniem było ogłoszenie chrześcijaństwa religią panującą w całym Cesarstwie Rzymskim . Czynu tego dokonał cesarz Teodozjusz Wielki w 380r. Umożliwiło to kościołowi swobodną budowę swoich fundamentów, które okazały się na tyle silne że kościół nie tylko przetrwał upadek Cesarstwo Zachodnio-Rzymskie ale zaczął odgrywać dominująca role w nowo nastałej epoce którą określamy mianem średniowiecza. W związku z upadkiem Rzymu kościół stał się nie tylko potęgą religijną, ale także posiadał znaczący wpływ na kulturę, gospodarkę oraz politykę średniowiecznej Europy. Umocnieniu pozycji kościoła sprzyjał ustrój feudalny. Duchowni stanowili bardzo ważny szczebel w drabinie feudalnej. Posiadane ziemie bardzo często dzierżawili osobą które musiały uiszczać na ich rzecz czynsze w zamian za użytkowanie ziemi. Z czasem wraz z rozwojem systemu feudalnego kościół stał się największym posiadaczem ziemskim. Swój majątek zawdzięczał głownie stałym dochodą z dziesięciny, czynszów oraz świętopietrza. Ogromne bogactwa wpływ na pozycje kościoła jako hegemona w Europie. Także duże znaczenie w tym kontekście miał uniwersalizm Europy, ponieważ to właśnie wspólna wiara w jednego Boga stanowiła głównym czynnikiem jednoczący Europę.

Nauka: Zdecydowanie największe zasługi kościołowi możemy przypisać w kontekście nauki. To właśnie on przyczynił się do utworzenia doskonałego systemu edukacji opierającego się na nauce zgodnie z wytycznymi zawartymi w Biblii. Jako że duchowni stanowili ówczesna elitę intelektualna społeczeństwa, szkolnictw zostało zmonopolizowane oraz dostosowane do nauk kościoła. Wszelkie przejawy niezgody z głoszoną nauka były postrzegane jako herezje i natychmiastowo zwalczane. Początkowo szkoły były zakładane przez zobowiązane do tego biskupstwa oraz kapituły, a z czasem zaczęły powstawać szkoły parafialne oraz szkoły zakonne. System edukacji opierał się na ,,siedmiu sztukach wyzwolonych’ do których zaliczmy gramatykę, retorykę, dialektykę („trivium”) oraz arytmetykę, muzykę, geometrię i astronomię, („quadrivium”) . Podstawowym celem średniowiecznego szkolnictwa było przede wszystkim nauczenie człowieka elementarnej wiedzy: czytania i pisania po łacinie a także modlitwy oraz interpretacji Pisma Świętego. W efekcie tych wszystkich działań prowadzonych przez kościół nastąpił rozwoju edukacji i proces alfabetyzacji społeczeństwa. Ważnym ośrodkiem były także klasztory które nie były miejscem samej nauki ale stanowiły ważny ośrodek produkcji. Kwitła w nich sztuka rzemieślnicza oraz powstawały nowe wynalazki techniczne. Z czasem zaczęły rodzic się także uniwersytety pełniąca istotna role w procesie edukacji. Do najlepszych z nich możemy zaliczyć: Bolonie, Paryż czy Oxford. Uniwersytety stanowiły niezwykle ważne ośrodek dla rozwoju myśli człowieka, to właśnie dzięki nim narodziła teologii i kwitła filozofa, której głównym celem było rozumowe wyjaśnienie prawd wiary. W wyniku tych prób narodziła się nowa nauka zwana scholastyką zajmująca się właśnie tym zagadnieniem. Scholastyka swoje rozważania opierała na myśli Arystotelesa. Prym w tej dziedzinie wiedli tak zwani ojcowie kościoła. Jednym z nich był święty Tomasz który m.in. przedstawił piec racjonalnych dowodów na istnienie Boga. Wpływ kościoła na system edukacji w średniowieczu jest nieoceniony. Przyczynił się do poszerzenia horyzontów myślowych, a także pomagał człowiekowi choć trochę odnaleźć się w tym trudnym i niezrozumiałym świecie. Jednak kościół w kwestii edukacji zaznaczył także swoje negatywne strony. Bardzo często wykorzystywał niewiedze prostych ludzi do swoich

korzyści oraz zamykał usta wielkim myśliciela którzy dokonali przełomowych odkryć jednak które nie koniecznie były dobre do autorytetu kościoła.

Światopogląd: Szczególnie duży wpływ kościoła możemy dostrzec w ogólnym światopoglądzie epoki średniowiecza. W tym aspekcie szczególna uwagę należy zwrócić na tzw. Ojców kościoła czyli wielkich myślicieli którzy mieli znaczący wpływ na kształtowanie się światopoglądu człowieka średniowiecza poprzez swoja filozofie. Do wielkich myślicieli wieków średnich zaliczamy:  Św. Augustyn który umieścił człowieka na drabinie bytów pomiędzy aniołami a zwierzętami. Powodowało to rozdarcie wewnętrzne człowieka, konflikt między cielesnością a duchowością. Uznawany jest także za twórcę teocentryzmu czyli poglądowi stawiającego Boga w centrum świata który stworzył piękny i doskonały świat.  Święty Tomasz który kładła nacisk na problemy etyczne, nakazywał kierowanie się cnotami, głównie cnotą roztropności, ograniczeń w pragnieniu sławy i zaspokajaniu żądz cielesnych. Uważał także że Chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary. Święty Franciszek który przeciwstawiał się okrucieństwu, wojnie nienawiści. Głosił, że każdą żywą istotę należy kochać, bo jest ona dziełem Stwórcy. Człowiek powinien cieszyć się z samego faktu istnienia. Kościół przy wykorzystaniu takich form jak kazania, mowy czy żywoty świętych kształtował sferę moralną i obyczajową człowieka średniowiecza. Tworzył wzorce parenetyczne czyli wzory godne do naśladowania, Ich największym źródłem były hagiografie czyli żywoty świętych. Światopogląd narzucany przez kościół wpływał także na sposób życia ludzi. Musieli oni przestygać postów, odpustów, świąt, oraz ich życie ulegało ogólnej organizacji w celu zbawienia. W kształtowaniu światopoglądu pomógł także kult świętych oraz relikwii (miejsca ich przechowywania były częstymi celami pielgrzymek). 

Kultura: W kulturze średniowieczna tak jak w innych dziedzinach życia należy doszukiwać się obecności kościoła, który odegrał znacząca rolę w kształtowaniu kultury cywilizacji europejskiej. Kulturotwórcza rola kościoła wynika z racji posiadania przez niego ogromnych majątków-kościół był głównym mecenasem sztuki ale także z racji tego ze skupiał on w swoich rękach główne jej ośrodki, co wiec za tym idzie miał ogromny wpływ na je kształtowanie. W kontekście kultury należy również wspomnieć o zasługach kościoła który przyczynił się do ocaleniu kultury antycznej przed zniszczeniem przez ludy barbarzyńskie. Wpływy kościoła możemy dostrzec w literaturze, architekturze i sztuce okresu średniowiecza.  Literatura: Jej główna tematyką była religia. Na twórczość literacką składają się głównie modlitwy, kazania, hagiografie, pieśń, hymny itp. Za najważniejsze dzieło literackie w średniowieczu uważało się Biblie. Rola Biblii zwiększyła się w V w n.e. po tym gdy została przetłumaczona przez świętego Hieronima na język łaciński (Wulgata). Literatura średniowieczna za swój cel obrała sobie pouczanie i wychowanie. Dlatego dominującym sposobem obrazowania w tekstach był alegoryzm. W średniowieczu rozwijał się dramat religijny. W okresie Wielkiego Tygodnia była to misteria męki Pańskiej natomiast w okresie Bożego Narodzenia odbywał się odpowiednik dzisiejszych jasełek (twórca był święty Franiczek). Powstały także mirakle, czyli opowieści o cudach związanych ze świętymi a także moralitety czyli opowiadania o wartościach jakie niosła religia. Warto zauważyć ze kościół zajmował się nie tylko tematyka religijna ale także historyczna. W klasztorach powstawały zapiski rocznikarskie oraz kroniki będące bezcennym źródłem informacji dla późniejszych epok. Do najważniejszych dzieł literatury średniowiecza

należy zaliczyć: "Bogurodzica", "Lament świętokrzyski", "Kazania świętokrzyskie", "Legenda o świętym Aleksym", "Historia Polski" Jan Długosz.  Architektura: również podlegała kościołowi wiec nie może dziwić fakt ze dominowały w niej budowle sakralne takie jakie bazyliki, kościoły, kolegiaty itp. W tym okresie powstało wiele wspaniałych budowli takich jak Katedra w Gnieźnie, Kolegiata w Tumie, czy najbardziej zanan Katedra Norte Dam w Paryżu. Wnętrza świątyń były bogato zdobione, w oknach pojawiły się piękne witraże a ściany były pokryte freskami, przedstawiające wydarzenia zaczerpnięte z Bibli i oraz żywotów świętych. Miało to na celu przyciągniecie do świątyń prostych ludzi oraz zapoznacie ich z treścią Ewangelii ponieważ znaczna większość nie umiała czytać. Wpływy kościoła możemy dostrzec także w niektórych elementach charakterystycznych dla poszczególnych stylów architektonicznych. Dla przykładu w budowla romańska stosowano dwójkowy układ kolumn będący analogie do dwóch części Biblii oraz kwadratowym ciosem kamienia symbolizującym cztery cnoty Boże. Natomiast w budowlach gotyckich ołtarz zorientowany był kierunku Jerozolimy. Lewa i prawa strona symbolizować miały dobro i zło, a światło przenikające do wnętrza przez wąskie okna symbolizowało łaskę Boga. Za pomocą architektury chciano okazac ludziom ich marność oraz zmusić ich do skruchy przed Bogiem  Sztuka: średniowieczna w głównej mierze spełniała funkcje praktyczną. Taka jak w innych dziedzinach także i w niej dominowała tematyka religijna i pozostawała na usługach kościoła. Stanowiła ona nie tylko odzwierciedlenie ówczesnego światopoglądu ale także jego dopełnienie. Pomagała w lepszym zrozumieniu go przez prostego człowieka Zarówno sztuka malarska jak i rzeźbiarska często stosowała ukryte symbole i motywy. Najwybitniejsze dzieła rzeźbiarskie zwieńczały świątynie a także ważniejsze obiekty a ściany zdobiły piękne arcydzieła malarskie. Do najbardziej znanych dzieł zaliczmy: drzwi gnieźnieńskie, Ołtarz Wita Stwosza, „Ostatnia wieczerza”, „Sąd ostateczny” i wiele innych. Rozwijała się także muzyka o czy może świadczyć chorał gregoriański(540-604).

Polityka: Zdecydowanie największy wpływ kościoła w okresie średniowiecza możemy dostrzec w polityce tego okresu. Przyczyn tego zjawiska można byłoby się doszukiwać w ogromnych majątkach kościoła oraz w wysokim statusie duchowych, którzy jako osoby wykształcone bardzo często posiadali funkcje doradczą dla władców wielu krajów, a także zajmowali wysokie urzędy państwowe. Role duchownych podnosił również sam fakt że to oni dokonywali koronacji nowych władców. Dla przykładu papież Leon III chcący zaznaczyć wyższość swojej władzy na Karolem Wilkiem dokonał jego niespodziewanej koronacji na cesarza w roku 800. Wydarzenie to w symboliczny sposób ukazywało wyższość władzy duchownej na świecka. Kościół w okresie średniowiecza prowadził rożnego rodzaju misje chrystianizacyjne, przyjęcie religii chrześcijańskiej niosło ze sobą poważne skutki, które możemy dostrzec m.in. na podstawie państwa Polskiego w którym to Mieszko I przyjął chrzest w 966r. Dla państwa Polskiego przyjęcie chrztu wiązało się z umocnienie władzy wewnętrzne jak i zewnętrznej Mieszka oraz podniesieniu jego prestiżu jako władcy. Wspólna religia stanowiła główny czynnik jednoczący plemiona słowiańskie i pozwalała stworzyć jednolite państwo. Na teren nowo ochrzczonej Polski napływali duchowni którzy przyczynili się do rozwoju nauki i kultury naszego państwa. Nowo przyjęta religia dawała także przewagę polityczna nad plemionami i państwami pogańskimi. Dawało to tym samym władcy pretekst do najazdów na kraje pogańskie w celu ich chrystianizacji. Co stanowiło doskonało okazje do pozyskania nowych ziem, łupów wojennych a także dalszego wzmocnienia pozycji państwa na tle międzynarodowym. Tym samym przyjęcie chrześcijaństwa stanowiło ochronne przed najazdem ze strony Niemiec pod pretekstem chrystianizacji polski. Natomiast z chrystianizacja nowych terenów

zyski czerpał także kościół. Otrzymywał nowe ziemie oraz wzrastały jego dochody. Chrystianizacja niosła ze sobą także negatywny skutek powodowała ona niemal całkowite wyniszczenie rdzennych tradycji ludów, które były często bardzo bogate i ważne ze względu na poczucie własnej tożsamości. Kościół musiał zmagać się także z atakami ze strony plemion pogańskich, w tym celu poszukiwał nowych sojuszników. Jednym z nich było państwo Karolingów. Tamtejszy władca Pepin Krótki pokonał zagrażacie papiestwu plemię Longobardów i utworzył na ich terenie państwo podlegle władzy papieża zwane Państwem kościelnym. Tym samym papież stał się także władca świeckim. Z czasem zaczęły pojawiać się kryzysy w kościele. Najpoważniejszym z nich była wielka schizma wschodnia w 1054r. Spowodowała ona podział na kościół wschodni i zachodnio który utrzymuje się do dziś. Przyczyn tego wydarzenia można dopatrywać się w różnicach cywilizacyjno-kulturowych, sporach dogmatycznych, rywalizacja Bizancjum i papiestwa o strefy wpływów oraz niechęć podporzadkowania się papieżowi przez patriarchowie Konstantynopola. Kościół musiał także walczyć z licznie pojawiającym się herezjami. W tym celu stworzono Inkwizycje czyli instytucje policyjno-sądowa kościoła która miała na celu walkę z herezja. Ofiarami inkwizycji często stawali się uczeni, myśliciele oraz ludzie niewygodni dla władz Kościoła. Zasada działania inkwizycji opierała się na szpiegostwie, donosicielstwie, torturach, paleniu dzieł oraz heretyków. Za początek działalności inkwizycji uważa się rok 1184, gdy papież Lucjusz III rozkazał wszystkim biskupom zwalczanie herezji. Zadania inkwizycji zostały powierzone zakonowi dominikanów. Wydarzenia te wywarły niezwykle negatywny wpływ na społeczeństwo widzące jakiego okrucieństwa dopuszcza się kościół oraz hamowały rozwój nauki gdyż dzieła niezgodne z przekonaniami kościoła były niestety natychmiast palone. Dzieła te często zawierały rewolucyjne teorie mogące odmienić sposób patrzenia na świat i przyczynić się do rozwoju wielu nauk. Bez wątpienia do najważniejszych wydarzeń w Europie w wiekach średnich należy spór o inwestyturę pomiędzy papiestwem a cesarstwem. W tych czasach w kościele można było dostrzec rozprzężenie moralne takie negatywne zjawiska jak symonia, nepotyzm, handel odpustami czy łamanie celibatu były nagminne. Wpłynęło to na sposób postrzegania kościoła w oczach społeczeństwa. Wyniku tych wydarzeń kościół musiał podjąć próbę reform by uspokoić narastające nastroje ludności. Plan reform został opracowany przez zakon Benedyktyński w Cluny. Zakładał on wzmocnienie dyscypliny i moralności w kościele, w celu odnowy autorytetu kościoła by mógł uniezależnić się od jakichkolwiek wpływów świeckich ( szczególnie władców Niemieckich którym papieże mieli składać przysięgę na wierność za sprawa Ottona I). Pierwsza próbę uniezależnia władzy papieża od władzy świeckiej był dekret wydany przez papieża Mikołaja II w roku 1059. Na jego mocy wyboru może dokonywać tylko konklawe. Jednak prawdziwe zmiany w kościele przyniósł wybór na papieża Hildebranda który przyjął imię Grzegorza VII. Zabronił jakiekolwiek posiadanie urzędów kościelnych przez osoby świeckie oraz przyjmowania urzędów z rak osób świeckich, ponadto ogłosił w 1075r. zbiór 27 tez które godziły w instytucje cesarza, ponieważ według tego dokumentu papież był nieomylny, był najwyższym władca (papocezaryzm), miał prawo detronizować władców świeckich oraz unieważniać ich decyzje a także tylko papież miał prawo koronować na cesarza. Tezy te szczególnie nie spodobały się cesarzowi Henrykowi IV który dążył do podporzadkowania władzy duchownej pod władze świecką. Rozpoczął on konflikt z papieżem. W 1076r. w Wormacji podważył wybór papieża. Spotkało się to z decydowana reakcja Grzegorza VII który rzucił na cesarza klątwę, wyniku czego Henryk IV stracił poparcie książąt. Zmuszony został do podporzadkowania się papieżowi w 1077r. Canosie . Jednak nie oznaczało to rezygnacji z walki z papieżem. Henryk IV po zdęciu klątwy na nowo rozpoczął walkę z papieżem . Tym razem w 1080r powołał drugiego papieża Klemensa III zwanego antypapieżem. Miał on stanowić przeciw wagę do decyzji Grzegorza VII. Ponadto Henryk IV zaatakował papieża który musiał uciekać ze stolicy Piotrowej. Zwycięstwo Henryka IV nie oznaczało jednak końca sporu o inwestyturę. Ten zakończył się dopiero za sprawa papieża Kaliksta II i Henryka V konkordatem w Wormacji podpisanym w 1122r. Cesarz zrzekł się prawa wyboru biskupów i opatów na rzecz kapituł, jednak wybór musiał odbywać się w obecności cesarza. Konflikt ten jednak z czasem się odnowił z końcem XIII w. Trwał wtedy konflikt pomiędzy władca Francji Filipem IV Pięknym a papieżem Bonifacym VIII. Głównym powodem sporu było prawo do dysponowaniem dochodów kościoła. Król Francji chciał je zagarnąć

dla siebie co nie spodobało się papieżowi dla którego spor ten nie zakończył się dobrze. Został on zabity a jego następca Klemens V został osadzony w Awinion ,co oznaczało uzależnienie papiestwa od władcy Francuskiego. Zapoczątkowało to tym samym okres w historii obejmujący lata 1309-1377 zwany niewola awiniońska papieży. Okres ten uważa się za koniec dominacji kościoła nad władza świecka. Dopiero papieżowi Grzegorz XI udało się powrócić w 1377r do Rzymu. Jednak tym samym rozpoczął się kolejny rozłam w kościelne zwany wielka schizma zachodnia, spowodowany obecnością dwóch papieży. Jednego urzędującego w Rzymie a drugiego w Awinionie. Rozłam ten zażegnał dopiero sobór w Konstancji w roku 1417. Konflikt o inwestyturę powodował poważne rozdarcie wewnętrzne wśród prostej ludności , która nie wiedziała kogo poprzeć: papieża jako następcę świętego Piotr czy cesarza jak pomazańca Bożego. Papieże tego okresu bardzo często odchodzili od ideałów kościoła a zaczęli skupiać się na kształtowaniu własnej pozycji. Zapomnęli ze mieli być duchowymi przewodnikami ludu. Chcieli tylko władzy i możliwości wzbogacenia się. Kolejnym znamiennym wydarzeniem w historii wieków średnich wartym uwagi są krucjaty zwane wyprawami krzyżowymi. Jako oficjalna przyczynę ich organizacji uważa się chęć oczyszczenia ziemi świętej spod wpływów muzułmańskich nie przychylnych dla chrześcijan. Jednak przyczyny tego wydarzenia są dużo bardziej złożone. Papiestwo dostrzegało w krucjatach możliwości szybkiego wzbogacenia, zdobycia nowych ziem a także szanse na wzmocnienie autorytetu papiestwa w Europie nadszarpniętego sporem o inwestyturę . W 1070 r. Jerozolima została zajęta przez Turków wrogich dla chrześcijaństwa. Wywołało to oburzenie w chrześcijańskiej Europie dlatego wiec w 1095 r. papież Urban II podczas synodu w Clermont wystosował apel do wiernych by zachęcić ich do udziału w krucjatach Idea ta spotkała się z dużym zainteresowaniem w Europie. Kościół zorganizował siedem oficjalnych wypraw krzyżowych. Oprócz wyprawach krzyżowych zorganizowano także trzy wyprawy Ludowe które zakończyły się okropna rzezią krzyżowców. Największym echem odbiła się wyprawa dziecięca w 1212r. której uczestników spotkał okrutny los. Spośród siedmiu krucjat tylko pierwsza z nich (1096–1099) zakończyła się sukcesem. Krzyżowca udało się zdobyć m.in. Niceę, Antiochię, Jerozolimę, wyniku czego utworzyli Królestwo Jerozolimskie. Była to jedyna wyprawa zakończona pełnym sukcesem wojsk Europejskich. Kolejne krucjaty to: II wyprawa krzyżowa (1147–1149), III wyprawa krzyżowa (1189–1192), IV wyprawa krzyżowa (1202–1204), V wyprawa krzyżowa (1217– 1221), VI wyprawa krzyżowa (1248–1254), VII wyprawa krzyżowa (1270). Krzyżowcy jednak w czasie tych wypraw nie ponieśli znaczących zwycięstw i musieli wycofać się ze ziemi świętej i zaakceptować swoja porażkę. Najbardziej brzemienna w skutkach była IV wyprawa, której uczestnicy zdobyli Konstantynopol i utworzyli cesarstwo łacińskie oddane władzy papieża. Wydarzenie to miało symbolizować fikcyjna jedność kościoła zachodniego i wschodniego. Jednak tak naprawdę jeszcze bardziej pogłębiło konflikt pomiędzy kościołami. Skutki krucjat odbiły się znaczącym echem w Europie. Przyczyniły się do rozwoju handlu oraz miast włoskich a także poszerzenia horyzontów myślowych. Początkowo kościół wzbogacił się na krucjatach , jednak seria niepowodzeń przyczyniła się do zmniejszenia roli papiestwa w Europie, wzmocnił się także fanatyzm religijny chrześcijan, oraz ostatecznie załamana została siła Bizancjum. W okresie krucjat powstały także nowe zakonny rycerskie podległe papieżowi: w 1118 r. zakon Templariuszy ( który 1312r został rozwiązany prze papieża Klemensa V w celu przejęcia jego majątków) , w. 1130 r. powstał zakon Joannitów oraz...