Samenvatting - college Alles, compleet PDF

Preview

Summary

Download Samenvatting - college Alles, compleet PDF

Description

STRUCTUUR EN CONFLICT IN HET GLOBALE ZUIDEN

1

LES 1: ALGEMENE INLEIDING Metafoor van twee mandarijnen: één twee weken oud, maar van een boom in Spanje geplukt. Een andere uit een winkel hier.  Ongeveer gelijk MAAR toch een verschil. De ene is geïmporteerd en heeft structuren meegemaakt (verplaatsing, verdeling, verschillende kosten).  DUS enorme verschillen in structuur; de tweede mandarijn = symbool voor globalisering.

TWEE FILMPJES, DRIE VRAGEN 1: Made in misery 2: Athens Christmas tree protest (Protest op Syntagmaplein n.a.v. een jongeman van 15 die werd doodgeschoten door een politiepatrouille in Athene (6 december 2008)) (1) Zouden we stoppen met bepaalde producten te kopen als we zien hoe ze gemaakt worden? 

We denken aan mensenrechten maar blijven zo’n producten kopen



Wat zit er achter de ‘prijs’ van een product? Laaghouden van de prijs heeft zijn prijs > conflicten (nu, maar ook vroeger al zo..)



Is de geldprijs onze enige waarde meter?

(2) In wat voor wereld leven we vandaag als de politiek en de politie eerder kerstbomen gaan beschermen i.p.v. haar burgers? 

Wat als protest de enige manier is geworden om bepaalde eisen naar voor te schuiven? Hebben ze in een land in crisis niets beters te doen?



OPM: in Spanje krijgt men nu tot 600.000 euro boete als je protesteert

(3) Wat bedoelen we met de term Globale Zuiden? Hoort Griekenland daarbij vandaag? 

Associaties met armoede, onderontwikkeling, corruptie, gebrek aan democratie (of beter – ‘good governance’), enz.



Staat het dus vast wie tot het Globale Zuiden behoort?



Griekenland, Spanje, Portugal, Italië? PIGS: in zuiden van Europa nu ook aan een sneltempo levensstandaard aan het dalen...

2

TERM ‘GLOBALE ZUIDEN’ Letterlijke vertaling van global south, een term die opkomt na KO (betere term zou eigenlijk ‘mondiaal’ zijn). ‘Derde wereld’ is verouderd en is verdwenen. 

Eerste wereld: welvaart, kapitalisme, Westen



Tweede: communisme



Derde: wil eigen lot in handen maar heel veel mislukkingen

Derde wereld impliceert een machtsverhouding: is die vandaag verdwenen? Is Globale Zuiden dan wel een neutrale term? Veel vragen! Problematische term ‘globale zuiden’?  

Het wordt een containerbegrip, dat geassocieerd wordt met ‘kijken naar de Ander’ Studie van denomenen in het Zuiden kan dus alleen door bepaalde disciplines? Antropologie vs sociologie?

Alternatieven? 



Structuur en conflict in de niet-Westerse Wereld? –

Zegt meer over ons dan over hen want wij plaatsen onszelf in een positief beeld

–

Wat maakt ons Westers? (geografie; waarden en normen, enz.)

–

Wat maakt de rest niet-Westers? (wat ze dus niet zijn)

Structuur en conflict in de ontwikkelingslanden? –

Gaat uit van een soort eenzijdige transitie? (moderniseringstheorie)

–

Einde van de geschiedenis? 

‘geschiedenis in een tijdslijn waarbij een aantal landen nog niet goed ontwikkeld zijn’ > Fukuyama: ‘alle landen na einde van de Sovjet Unie ontwikkelen naar liberale staten

–

Wat is ontwikkeling?

–

Vat het de complexiteit?



Structuur en conflict in de periferie?



Structuur en conflict in die delen van de wereld waar wij meestal geen of te weinig of te eenzijdig aandacht voor hebben?

3

Ontwikkelingslanden? Q: is ontwikkeling altijd materieel? Q: focus vaak op complexiteit? OPM: 837m hoge torens in Dubai = nieuwe stedelijke ontwikkeling MAAR N-Z scheiding is altijd ongelijk > sloppenwijken (bv Casablanca: centrum = westers ... maar buiten centrum sloppenwijken)

TOCH: ook bij ons groot verschil tussen rijk en arm...  1/5 belgen risico op armoede (US 50%)  Ontwikkeld? Model van kern-periferie? Voordeel: weergeven van bepaalde machtsverhoudingen en aandacht voor structuur Kern: westen en kapitalisme Periferie: Afrika bij uitstek (vroeger ook Azië) Nadeel: vandaag klopt dit beeld niet meer volledig + te veel op natiestaatmodel gericht

DAN TOCH ‘GLOBALE ZUIDEN’? Zuiden: 

Gedeelde geschiedenis: kolonialisme (uitz: Japan, Libië)

Globaal: 

“Global South” > mondiale zuiden is eigenlijk beter



Niet enkel geografisch



interconnectie tussen verschillende plaatsen = veeleer interconnectie benadrukken dan geografisch ingebed in onze globalisering (‘interconnectie’ impliceert de verschillen die er inderdaad zijn) = term heeft ook aandacht voor feit dat het Westen het beter heeft



De manier waarop een bepaalde geografische regio vorm krijgt binnen en vorm geeft aan een wereldsysteem; de globalisering



Nuttig omwille van gelijkaardige structurele kenmerken, dynamieken en machtsrelaties



Aandacht voor economische ongelijkheid met het Globale Noorden 4

GEVAAR VOOR EUROCENTRISME 

Wat zegt een vak over het Globale Zuiden over ons? Waarom bestuderen wij hen en zij ons veel minder? Hoe komt dit? = studie wordt door blanke, mannelijke wetenschappers (vs. Azië dat veel minder over ons studeert)





Studie van de Ander vereist andere concepten? 

Etnisch, religieus, stammen __communautair



Traditioneel __modern, verlicht



Etnisch-cultureel __Westers



Religieus __seculier

Zonder Globale Zuiden, Tweede Wereld, Derde Wereld, enz. bestaat er geen Westen 

Het concept is en blijft een sociale constructie



In de constructie van zo’n wereldbeeld schuilt een machtsrelatie



Wat is Eurocentrisme? (Samir Amin) –

Onweerlegbare culturele verschillen die het verloop van de geschiedenis van verschillende volkeren bepalen (Wij vs. Zij)



–

Het Westen (liberale democratie) als universeel model

–

Minder aandacht voor de structurele dynamieken binnen een wereldsysteem

Kapitalisme als Europese uitvinding? (Europees mirakel) –

Kapitalisme werd Europees kapitalisme omwille van de kolonisering

–

Ervoor ook al prekapitalisme (ME: feodaliteit en Europa ook lang niet kapitalistisch > wordt door kolonialisme opgewekt)



Europese dominantie omwille van haar culturele superioriteit?



Bv. Berlusconi’s uitspraken na 9/11: ‘Westen is superieur aan de islam omdat wij mensenrechten hebben’ MAAR dan vergeet hij verleden en heden (Pakistan: kinderen zijn blij als de zon niet schijnt omdat er dan geen drones actief kunnen zijn)

EUROCENTRISME DOORPRIKKEN? 

Gebruik van bepaalde concepten onvermijdelijk: Nieuwe Wereld,



Amerika, indianen, het ‘Zuiden’, enz.



Europees perspectief in ons geval zelfs wenselijk –



Maar ongelijkheid moet men verklaren (het is niet natuurlijk!)

Aandacht voor de structuren en de politiek die een wereldsysteem vorm geven –

breuklijnen tussen Westen en Globale Zuiden, binnen het Westen en binnen het Globale Zuiden

–

En de manier waarop die breuklijnen met elkaar verbonden zijn 5

–

Niet kijken naar het Globale Zuiden als de ANDER, maar als integraal onderdeel van ONZE globalisering.



Het vak structuur en conflict in het GZ is eigenlijk ook een vak over ons economisch, politiek en sociaal systeem!!

WELKE STRUCTUREN? WELKE CONFLICTEN? Kort gezegd: de globalisering en de manier waarop die tot stand is gekomen ... wat is globalisering? 1. Stereotype beelden: Londen, China, technologie, ‘global communication’ en ‘global economy’ 2. MAAR ook sloppenwijken zijn globalisering > meer bepaald het resultaat ervan = gevolg van integratie van landen in het wereldsysteem (bv kleine boeren verplicht om naar stad te verhuizen geraken in de bronx)

SAMENHANG TUSSEN STRUCTUREN EN CONFLICTEN BEGRIJPEN Global trade vs Global Jihad? Jihad is Mc World. Jihad is een anti-fenomeen tegen globalisering. We leven in een global village MAAR armoede, geweld, dictators ed. worden niet met globaliteit geassocieerd. Hoe komt dat? 9/11: machtscentrum van economie van het westen > target!

6

STRUCTUUR EN CONFLICT OM IS TE BEGRIJPEN? Opkomst van IS in de zomer van 2014 

Uit de lucht gevallen?



Ontstaan uit een (gevaarlijke) religie? Een totalitaire doctrine?



Probleem vandaag omschreven als:





Het probleem is de religie? De Islam?



Terugkeer naar het verleden, de middeleeuwen… ?



Eeuwenoud probleem tussen sjiieten en soennieten…?



Vaak enkel op ‘barbaarsheid’ gewezen en schuiven ons aandeel onder tafel

De ANDER opnieuw als spiegel?

Zeer complex fenomeen > ook, en vooral, een politiek probleem OPM: tijdens Houssein geen probleem... pas toe VS binnenviel IS als een zeer modern fenomeen 

Maakt deel uit van een evolutie dat opkomt sinds de jaren ’60 – natuurlijk met een langere voorgeschiedenis – Maar een product van onze huidige vorm van globalisering



IS niet toevallig in Irak ontstaan – ‘uitloper’ van de oorlog in Irak en spiraal van jarenlang geweld (laatste 10jaar enkel geweld) MAAR tot in 80s welvarend land van het het MO (nu dalend) – Met nieuwe escalatie en uitbreiding in Syrië na 2011



‘Jihad incorporated’ – Uitbrengen van een jaarverslag (inkomsten, uitgaven, activiteiten) – Intensief gebruik sociale media (twitter, facebook, …) om te recruteren – Oproep van Al Baghdadi: nood aan dokters, wetenschappers, ingenieurs, beroepsmilitairen – Vice-reportage: alles verloopt via ‘de persverantwoordelijke’



IS in de eerste plaats een politiek fenomeen – Uitbouwen van een staat – Afwijzing van Sykes-Picot akkoord



Islam is zeker een bron van zingeving – Maar zeer open voor interpretatie en zeer veranderlijk

DUS in de eerste plaats een politiek probleem, nl. een ideologie die tegen het westen strijd Ze wijzen het Sykes Picot-akkoord af (zorgde voor huidige grenzen in het MO na WO II)

7

HOE MOETEN WE AL DEZE VERSCHILLENDE FENOMENEN BEGRIJPEN? “Als de global-village achterstandswijken heeft dan is dat omdat de zegeningen en de vloeken van de moderniteit zeer ongelijk zijn verdeeld over de wereld. En niet omdat het licht van de moderniteit nog niet is doorgedrongen in die achterstandswijken. Rijkdom en autonomie in het ene deel van de wereld, maar ook armoede en afhankelijkheid in het andere deel zijn beide resultanten van een en dezelfde moderniteit; resultanten van dezelfde ‘vooruitgang’” BRANDSMA, B., (2006) De Hel: dat is de Ander, Diemen: Veen Magazines

ONGELIJKE ONTWIKKELING Casablanca: 1. moderne appartementen (‘Casablanca Marina’ = nieuw en voorspoedig) 2. sloppenwijken = zichtbare ongelijkheid (in Gent niet zichtbaar MAAR wel meeste armoede in Vlaanderen..)

ONGELIJKHEID EN HAAR CONTRADICTIES

Ongelijke ontwikkeling vs. perceptie van ontwikkeling als een lineair proces (transitie) 

Ongelijke ontwikkeling (uneven development) als concept verbindt armoede met rijkdom, sloppenwijken met skyscrapers, het Westen met de rest van de wereld, verzet met financiële crisis (bv. Occupy Wallstreet), enz. …

Ontwikkeling en onderontwikkeling vallen samen en het kunnen niet afzonderlijk begrepen worden 8

Inzicht in een aantal schijnbare contradicties: 

Wereldwijde financiële crisis __wereldwijde toename van aantal miljonairs



Klimaat van zware bezuinigingen, sociaal protest __toenemende rijkdom van de superrijken



Extreme rijkdom en armoede binnen het Globale Zuiden, het Westen, de grote steden, bepaalde regio’s, enz.

ONTWIKKELING IS ONGELIJK: SOCIALE ONGELIJKHEID NEEMT TOE John Catsimatidis (01/01/2013): “last year was a great one for the world’s billionaires” Bloomberg: 100 rijkste mensen hebben in 2012 $241 miljard toegevoegd aan hun vermogen (€181 miljard) = Een stijging van 10% (totale vermogen: €1900 miljard) = Slechts 16/100 heeft geld verloren in 2012

Hoe verklaar je die ongelijke ontwikkeling? Deze ongelijkheid is geen natuurlijk fenomeen! MAAR door structuren en ontwikkelingen van de laatste 500 jaar. Veel (foutieve) verklaringen: – Overbevolking (Vermeersch: ‘te veel mensen) – water tekort en droogte – (tropisch) klimaat in het algemeen – Grootste beschavingen voor 1500: Egypte van de farao’s, Maya’s, Inca’s, het Chinese rijk, het Moghul-rijk (erg machtig... waarom zij dan niet het westen? Wij hebben momenteel niets te bieden in België, vroeger wel kolen). Structurele verklaringen – De huidige globalisering is een kapitalistische globalisering – Het is verwant met een historisch proces (bv. kolonisering) 9

– Huidige vorm is ook niet onoverkomelijk, laat staan natuurlijk: tot stand gekomen door menselijk handelen – Aan de basis lag/ligt macht, geweld en conflict (Het is geen kracht, maar een project)

HET KAPITALISTISCH WERELDSYSTEEM Historisch & politiek project dat zich al minstens 500 jaar ontwikkelt 

Zeer belangrijk was het gebruik van staatsmacht (ontstaan van de moderne natiestaat)

Zeer veranderlijk proces vol met contradicties, conflicten en nieuwe wendingen (o.a. gevolg van verzet en concurrentie): 

Mercantilisme, liberalisme, keynesianisme, neoliberalisme, …

Twee algemene tendensen: (1) Geografische expansie (bv. kolonisering & neo-kolonialisme) > meer en meer landen geïntegreerd! (2) Intensieve expansie (steeds meer domeinen worden geïntegreerd)

TWEE VOETNOTEN... 1. Welke actoren zitten er achter het project/de projecten van globalisering? 

Niet zozeer nadruk leggen op bepaalde individuen, maar op de rol die bepaalde individuen en groepen spelen (klasse, gender, race, …)



“there’s been class warfare going on for the last 20 years, and my class has won” (Warren Buffet)



Geen complot

2. Wat bedoelen we met geweld? 

Niet alleen aandacht voor fysiek of psychisch geweld dat wordt geassocieerd wordt met personen, groepen of staten, …



Ook aandacht voor structureel geweld dat vervat zit in een systeem “Is een economisch beleid dat 820 miljoen mensen doet overleven op minder dan twintig roepies (dertig eurocent) per dag geen geweld misschien? Zijn de tweehonderdduizend boeren die zelfmoord gepleegd hebben geen uiting van structureel geweld?” (Arundhati Roy)

10

VERDERE VERLOOP VAN DE CURSUS De chronologische studie van de globalisering als project 

Speciale aandacht voor de relatie tussen de structurele dynamieken en de conflicten die ze voortbrengen



Geografische en intensieve expansie van het kapitalistisch wereldsysteem

De geboorte van een wereldsysteem 

Pre-koloniale wereldsystemen en vroege kolonisatie



Spaans, Portugees, Hollands en Brits handelskapitalisme (mercantilisme)



De Driehoekshandel en slavernij

Van handel naar heerschappij 

Hegemonie van de Europese Empires en het imperialisme



Einde van de grote Aziatische rijken



The scramble for Africa (speciale aandacht voor Congo)

Dekolonisering en onafhankelijkheid (?) in het Globale Zuiden: 

Geweld en verzet in de koloniale wereld



Het ontstaan van de Derde Wereld en de ontwikkelingsstaat



Einde van de Derde Wereld droom



Opkomst van de radicale Islam



De periode van het neoliberalisme



De Arabische lente en het spook van Tahrir

Rode draad: relatie tussen structuur en conflict in de historische ontwikkeling van de huidige globalisering

DOEL VAN HET VAK Belang van een historisch perspectief 

De Arabische lente is niet uit de lucht komen vallen



IS en de radicale Islam ontstaat niet uit het niets



De financiële crisis evenmin

Belang van een kritisch perspectief 

Machtsrelaties in vraag stellen; status-quo in vraag stellen



Dat is niet hetzelfde als een normatief of ideologisch perspectief



Neutrale geschiedschrijving bestaat niet!



Stel dus eerst en vooral uw lesgever in vraag



Kritisch zijn als competentie

11

“If you are neutral in situations of injustice, you have chosen the side of the oppressor. If an elephant has its foot on the tail of a mouse and you say that you are neutral, the mouse will not appreciate your neutrality” (Desmund Tutu)

KRITISCH PERSPECTIEF/ KRITIEK ALS COMPETENTIE?

Informeren wordt steeds meer vervangen door communiceren 

Voorbeeld: het probleem ‘Afghanistan’



NAVO wil meer communiceren



‘return to hope’



Leuvense reclamebureau Boondoggle (?!)

Cijfers en feiten spreken NIET voor zich! 

Ze worden eerst en vooral geselecteerd (keuze)



Ze worden altijd geïnterpreteerd



Kritisch perspectief is hier absoluut noodzakelijk

EN DE MEDIA? Media om propaganda van machtspionnen te propageren: Bv. Amber Lyon onder druk gezet om niet alles uit te zenden over Bahrein op CNN. Reden was dat CNN onder druk zit door bedrijven die in Bahrein fungeren.

12

LES 2: DE GEBOORTE VAN EEN NIEUW WERELDSYSTEEM 1492 ALS KEERPUNT? Columbus ontdekt Amerika (de Nieuwe Wereld) = globaal als vertrekpunt genomen MAAR niet alles begint dan. TOCH symbolische vertrekdatum. 

1492= begin van de huidige vorm van kapitalisme globalisering



Ontstaan van het kapitalisme als Europese fase/uitvinding?



Resultaat van Europees ondernemingszin, vooral tov andere passieve werelden (protestantse spirit)?

Vanaf 16de eeuw: ontwikkeling van één Wereldsysteem 

Eerst vooral handelskapitalisme (mercantilisme); pas later industrieel-kapitalisme (late 18de eeuw)



Eerste wereldsysteem

MAAR: 

Proto-kapitalistische vormen aanwezig in andere delen van de wereld (bv. Azië ook al prekapitalistisch. Ottomaanse Rijk en havenstad Malakka in het huidige Maleisië). OPM: havensteden sowieso voorsprong (ook in Europa al Genua en Venetië) want overschotten van landbouw nodig om commercie te voeren. Pirez: ‘als je Malakka kan controleren zet je mes op de keel’.



Grootste steden van de 16e E: in het globale zuiden MAAR via handel, macht en geld krijgt westen een steeds grotere rol (in 18e E voltrokken)



Ontdekking van Amerika zorgt voor begin van Europese deelname aan wereldhandel

AZIATISCHE WERELDSYSTEEM Niet één wereldsysteem maar meerdere 

Eurazië en de verschillende cultu...