Samenvatting geweldloos verzet in gezinnen H 1 - 3.3 PDF

Preview

Summary

Download Samenvatting geweldloos verzet in gezinnen H 1 - 3.3 PDF

Description

Geweldloos verzet in gezinnen

1. Geweldloos verzet: een nieuwe benadering van gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen en adolescenten. 1.1.

Inleiding

Door het mislukken van zowel de harde (straffen) als de zachte (praten) aanpak van de ouders zijn er twee soorten escalatie: complementaire escalatie (toegeven leidt tot hogere eisen) en symmetrische escalatie (waarin vijandigheid nieuwe vijandigheid oproept). Complementaire escalatie wordt gekenmerkt door de dynamiek van chantage. De ouder geeft op of geeft toe. Symmetrische escalatie wordt gekenmerkt door een wederzijdse toename van vijandigheid. Beide typen escalatie zijn op zichzelf al zeer schadelijk. Er wordt heen en weer geslingerd tussen een machtsstrijd en toegeeflijkheid, dit is een van de centrale problemen voor ouders in de aanpak van het agressieve en zelfdestructieve gedrag van hun kinderen. De schade is versterkend -> ouders worden steeds hulpelozer -> ouders merken het negatieve gedrag niet meer op -> relatie tussen ouders en kind wordt steeds slechter. De nieuwe aanpak is geweldloos verzet. Veel ouders zien af van het gebruik van geweld en zijn bang voor de schade. Ouders kiezen voor geweldloos verzet omdat ze hun kind graag zien.

1.2.

Geweldloos verzet is een vorm van vechten

Ghandi en Martin Luther King Jr. Geweld = Er is sprake van een daad die erop is gericht de tegenstander te beschadigen op een fysieke of emotionele manier, door beledigingen of vernedering. Binnen geweldloos verzet zijn acties die tot doel hebben gewelddadig gedrag van anderen te doorbreken wel toegestaan. De acties mogen geen fysieke of emotionele schade aanbrengen. Dit zijn de kenmerkende acties van geweldloos verzet. Het gaat om de strijd tegen gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen. Er moet geleerd worden om niet meer te reageren op provocaties van het kind. Termen als ‘geweld’, ‘mishandeling’ en ‘uitbuiting’ moeten niet worden gemeden of verzacht. Geweldloos verzet gaat er vanuit dat empathie en begrip, hoe belangrijk ook, niet de plaats kunnen innemen van de stellingname dat geweld als zodanig moet worden benoemd en dat er kalm, maar vastberaden protest moet worden aangetekend. Ouderlijke aanwezigheid wordt merkbaar wanneer de ouder handelt op een manier die de boodschap overbrengt: “Ik ben hier! Ik ben je ouder en blijf je ouder! Ik geef niet toe en ik geef je niet op!”. Geweldloos verzet is de vechtkant van ouderlijke aanwezigheid. Het is niet alleen de vechtkant maar ook het aanwezig zijn in het leven van hun kind.

1.3.

Geweldloos verzet tegenover verbale overreding

De alternatieven voor geweldloos verzet zijn gewelddadig conflict en overreding met woorden. Er is meer nodig dan enkel verbale overreding. Het organiseren van demonstraties, stakingen en het opwerpen van een barricade van demonstranten zijn echter uitingen van de keuze voor geweldloos verzet. Ouders doen dit anders. Ze bezoeken plekken waar het kind zijn destructieve gedrag vertoont, onthouden zaken die worden opgeëist of ze bouwen een steunend netwerk op om het kind te zoeken als het wegloopt of om samen een gemeenschappelijk front te vormen tegen antisociale normen. Geweldloos verzet begint daar waar woorden niet meer effectief zijn. Verbale interacties gaan aan geweldloos verzet en kunnen het ondersteunen, maar niet vervangen. Hoe meer ouders praten, hoe sterker het kind ervan overtuigd raakt dat de ouder niet van plan is om echt iets te doen. Soms is de escalatie beangstigend voor de ouders, waardoor ze maar weer overgaan op vriendelijke verzoeken (toegeven).

1.4.

Als geweldloos verzet geweld ontmoet.

Bij keuze voor geweldloos verzet, mag er niet van uitgegaan worden dat de tegenstander geen geweld meer zal gebruiken. Er is wel asymmetrie van middelen: hoe vaker de gewelddadige acties van de ander worden beantwoord met een houding van vastberaden geweldloos verzet, hoe sneller er een einde zal komen aan de gewelddadige acties. Het geweld wordt om verschillende redenen van zijn effect beroofd: Het verliest het gevoel van legitimiteit, het wordt geremd door de geweldloze houding van de tegenstander, de overtuiging van de dader neemt af door de boodschap van volharding die geweldloosheid afgeeft en de asymmetrie zorgt ervoor dat derden de kant van de geweldloze kiezen. Ghandi vergeleek dit met de kracht die op water slaagt: de arm zal eerder vermoeid raken dan het water. Een essentieel onderdeel van geweldloos verzet is dan ook dat ouders erop worden voorbereid provocaties voor geweld te weerstaan.

1.5.

Uit het isolement treden en de noodzaak van openheid

Het geïsoleerde, onderdrukte individu kan gemakkelijk ontmoedigd raken en ten prooi vallen aan angst en zwakheid. De moed van geweldloze activisten oogst de bewondering van velen. Het is door het samenzijn in groep dat de moed ontstaat. Door uit isolement te treden dragen mensen bij om steun te krijgen van derden die niet betrokken zijn. Hierdoor wordt het rechtvaardigheidsgevoel en het uithoudingsvermogen van de activisten versterkt. In plaats van geheimhouding gaat geweldloos verzet voor openheid en publiciteit. Geheimhouding maakt het gevoel van angst en verlamming erger. Geheimhouding houdt de slachtofferrol in stand. Het verwerven van steun van familieleden, vrienden en hulpverleners is dan ook een essentiële stap in de overgang naar geweldloos verzet. Zo kan de steun van vrienden de ouders ondersteunen in hun pogingen een einde te maken aan de gedragingen van het kind. Ouders kunnen het moeilijk hebben met openheid omdat ze hun eigen naam en die van hun kind niet willen schaden. Men moet het zwijgen doorbreken want ouders blijven zwakker staan zolang zij anderen niet bij hun situatie betrekken. Het beeld verandert meteen als zij anderen betrekken. Een veelgemaakte fout is het gebrek aan bereidheid om tot actie over te gaan. Therapeuten zien dit als te weinig motivatie om te veranderen. Dit zorgt voor een breuk in de werkrelatie. In geweldloos verzet wordt eerst een ondersteunend netwerk opgebouwd. Ouders moeten potentiële helpers aanspreken en uitleg geven over de principes van geweldloos verzet.

1.6. Het doorbreken van automatische gehoorzaamheid aan het machtsblok Een van de hoofddoelen is de gewoonte van automatische gehoorzaamheid van de ouders aan hun kind te doorbreken. Door een interne oppositie- ook al is die tijdelijk of zwak – kan aan kracht winnen en kan de status quo gaan bedriegen. Onderdrukking is de vijand en niet ‘de britten’ of ‘de blanken’. Het doel van geweldloos verzet is om de wij-zij tegenstelling zo klein mogelijk te maken. Geweldloos verzet moet de positieve tendensen bij het kind wakker schudden en versterken. Doordat ouders hun kind beschuldigen gaat het kind zich ingraven in zijn negatieve stellingname. Deze kijk op het kind is zowel positief als realistisch. Vaak is het niet nodig om de negatieve stemmen te laten verdwijnen maar wel om de balans naar de kant van de positieve stemmen te krijgen. Om zelfmoord te voorkomen, is het gelukkig voldoende dat de stemmen die voor het leven zijn een meerderheid gaan vormen ten opzichte van de stemmen die voor de dood zijn.

1.7.

Interne krachten bij geweldloos verzet

Geweldloos verzet werd vroeger ingezet door mensen die vreselijke vormen van onderdrukking en vernedering lange tijd en vaak passief hadden doorstaan. Het doorbreken van isolement creëert soms onvoorstelbare kracht. Andere processen die kracht produceren zijn: Het bundelen van krachten van het verzet, het begrijpen van afhankelijkheid, het ervaren van de kracht om verzet te plegen, het ontwikkelen van een gevoel van eigenwaarde en het gevoel zelf aan de goede kant te staan en de voorbereiding op eventuele vergeldingsmaatregelen. 1. Het bundelen van de krachten van het verzet

De ‘zachte’ ouder krijgt de garantie dat de ander niet agressief zal optreden en de ‘harde’ ouder krijgt de toezegging dat de ander niet zal opgeven. Aan de harde ouder leren we hoe beter deze erin slaagt om zijn harde opstelling binnen de perken te houden, hoe beter de ‘zachte’ ouder in staat zal zijn weerstand te bieden tegen de neiging het op te geven en ook andersom. 2. Het begrijpen van de afhankelijkheid van de heerser en van het arbitraire van zijn heerschappij. Geweldloos verzet wordt geboren uit het besef dat alle onderdrukking gebaseerd is op stilzwijgende instemming van de onderdrukten. De instemming is niet vrijwillig, men heeft het gevoel dat instemming onvermijdelijk is. Het vraagt veel energie om de onderdanen te onderdrukken. De heersers voelen zich vaak bedreigd door de mogelijkheid dat de onderdrukten zich van de onderdrukking zullen bevrijden. Onderdrukking is een geleidelijk proces waarbij het aantasten de integriteit van eigendommen, werk, lichaam en leven van de overheerser in toenemende mate als onvermijdelijk wordt gezien. Geweldloos verzet dat onderdrukking ondragelijk is. Het valt te betwijfelen of zonder de instemming van de ouders en zonder de middelen die zij beschikbaar stellen het misbruik ook maar één dag langer zou kunnen duren. Hoe meer dit bewustzijn groeit, hoe gemakkelijker ouders groeien naar geweldloos verzet. Door hun kind als ‘ziek’ te beschouwen, gaan de ouders denken dat het kind niet in staat is de uitbarstingen te beheersen. In dat opzicht heeft de psychologie een negatief effect gehad. Het gedrag van het kind wordt gezien als een onvermijdelijke reactie op trauma’s of wat het kind tekortgekomen is. Als men die redenering volgt zou verzet van de ouders zinloos of zelfs schadelijk zijn. Ouders die de eerste stappen naar geweldloos verzet zetten realiseren zich dat het gedrag van het kind wel vermijdelijk is. 3. De kracht om verzet te plegen Iedere daad van ongehoorzaamheid zou bijdragen aan het verdwijnen van de ingesleten gewoonte om te gehoorzamen. De rol van de vroegere leider bestond erin om hun aanhangers aan te moedigen om de eerste stappen te laten zetten. Als gevolg van de eerste daden van verzet gaan de voorheen zo gezeglijke onderdanen zich sterker voelen en wordt hun gevoel van overgeleverd zijn, vervangen door het gevoel van een opdracht te hebben. Het automatisme van gehoorzaamheid is in vele situaties een bekende factor. Door geweldloos verzet krijgt de ouder weer het gevoel dat hij bestaat als persoon en als ouder. Deze ervaring is voor ouders vaak een keerpunt in het beeld dat ze van zichzelf hebben. 4. Het ontwikkelen van het gevoel moreel en persoonlijk sterk te staan Geweldloos verzet heeft als resultaat dat het minderwaardigheidsgevoel van onderdanen verdwijnt, om plaats te maken voor een gevoel van eigenwaarde en morele superioriteit ten opzichte van de onderdrukkers. Het is belangrijk dat ouders het gevoel hebben dat ze moreel in hun recht staan. 5. De voorbereiding op eventuele vergeldingsmaatregelen Ghandi hechtte veel waarde aan de spirituele voorbereiding op vergelding, ook aan het ontwikkelen van de bereidheid om offers te brengen. Hij ging ervan uit dat er een gevoel van respect zou groeien voor de geweldloze partij, een nieuw besef van goed en kwaad en een groeiende bereidheid om van geweld af te zien bij de onderdrukkers. Voor ouders is het belangrijk dat ze zich goed voorbereiden en een ‘shock absorberende’ houding ontwikkelen tegenover provocaties en uitingen van vijandigheid. Ze kunnen buitenstaanders uitnodigen waardoor het effect van de verbale en fysieke agressie van het kind steeds kleiner wordt. De ouder kan de telefoonnummers noteren van de personen waarmee het kind contact heeft. Met dergelijke voorbereiding maken ze aan het kind en aan zichzelf duidelijk dat ze er iets voor over hebben om de strijd die ze aangaan te winnen. De nieuwe bereidheid van de ouders om pijn, spanning en uitputting te verdragen is een essentiële component van het veranderingsproces. Het uithoudingsvermogen van de ouder laat een indruk na bij het kind.

1.8.

Zelfdiscipline in geweldloosheid

Er zijn drie factoren die de kans op geweld helpen verkleinen: een zorgvuldige voorbereiding (het ijzer smeden als het koud is), ervaring met geweldloze strijd en de beschikbaarheid van een geweldloos alternatief.

1.9.

De doelen van geweldloos verzet

De eisen van geweldloos verzet moeten zo geformuleerd zijn dat de tegenstander in staat is ze in te willigen. Er kunnen drie typen doelen worden gedefinieerd: een ommekeer in het kamp van de onderdrukker, aanpassing en geweldloze dwang. Doelen zoals ‘stoppen met je zus slaan’ of ‘voor 12 uur thuis’ zijn duidelijker dan ‘een braaf kind zijn’. Het doel van innerlijke verandering kan bijvoorbeeld bevorderd worden doordat de ouders zelf het voorbeeld geven van geweldloosheid.

1.10.

Respect voor de tegenstander en verzoeningsgebaren

Leiders zoals Ghandi en M. Luther Kind jr. eisten van zichzelf en hun volgelingen dat verzetsdaden vergezeld zouden gaan van werkelijk respect voor de tegenstander. Dit is niet bij elke beweging van geweldloos verzet. Gebaren van respect en verzoening van de kant van de ouders zijn gebaseerd op echte gevoelens en vergroten op hun beurt de kans dat deze gevoelens voeding kunnen geven aan positieve interacties.

2. Escalatieprocessen 2.1.

Inleiding

Er zijn twee soorten escalatieprocessen: symmetrische en complementaire escalatie. Het ene escalatie versterkt het andere binnen een gezin. Ouders worden heen en weer geslingerd tussen boos worden en opgeven.

2.2.

De strijd opgeven

Ouders geven toe om de vrede te bewaren. Hoe vaker ouders toegeven, hoe hoger de eisen van kinderen gaan worden in ruil voor die rust. De ouders beginnen te geloven dat ze zich niet kunnen verzetten en dat ze hun gezinsleven zullen moeten aanpassen om aan de eisen van het agressieve kind te voldoen. Dit is een geleidelijk proces, net zoals terugkomen op de toegeeflijke houding. De positie van geweldloos verzet zegt: ‘Ik kan me verzetten zonder terug te slaan’. Ouders die overstappen op geweldloos verzet krijgen de kans hun situatie elke keer te herzien en zo nodig terug te komen op de eigen die tot niets leiden. De kracht om niet toe te geven kunnen ouders opbrengen door ui hun isolement te treden, een einde te maken aan geheimhouding en het besef ontwikkelen dat de agressie van het kind niet een gegeven is waar ze het maar mee moeten doen. Geweld is geen symptoom van een ziekte, maar een manier om iemand je wil op te leggen. Als agressie wel te maken heeft met een psychische stoornis is de agressie een manier van het kind om zijn zin te krijgen. Mensen van alle leeftijden streven ernaar hun doelen te bereiken en zicht te ontdoen van alles wat hun hierbij in de weg staat. Ouders moeten er in geloven dat hun kind niet psychisch gaat instorten. Ze zullen ontdekken dat ze, behalve de agressiviteit intomen, ook escalatie kunnen voorkomen. De angst van ouders dat hun kind zou weglopen moet serieus genomen worden, de ouders kunnen ondersteund worden, door bijvoorbeeld een lijst te maken van telefoonnummers. Ze kunnen een netwerk opzetten. De grootste angst is zelfmoord. We moeten hen helpen inzien dat deze kans miniem is en dat geweldloos verzet het zelfmoordgevaar tot een minimum reduceert. Dit heeft verschillende oorzaken: 1. De ouders verminderen het gevoel van isolement en verwaarlozing bij het kind door hun aanwezigheid voelbaar te maken. Door naar de kamer van hun kind te gaan geven ouders aan dat ze beschikbaar zijn en het kind beschermen. 2. Geweldloos verzet helpt ouders escalaties te voorkomen die kunnen leiden tot het dreigen met zelfmoord of de daadwerkelijke zelfmoordpoging. 3. Al de ouders hun isolement doorbreken, ontwikkelen zij ook een vangnet dat werkt als een beschermende barrière tegen de zelfmoordneigingen van het kind.

2.3.

Wie is de baas?

Dominantieoriëntatie is de neiging van mensen relaties te bekijken in termen van ‘wie is de baas?’. Hoe sterker deze neiging aanwezig is, hoe groter het gevaar voor escalatie. De personen die hoog scoren op een dominantieoriëntatie test komen vaak agressiever uit de hoek. Geweldloos verzet maakt een vastberaden opstelling van de ouders mogelijk zonder de toon van ‘uiteindelijk hebben wij het voor het zeggen’ gaat overheersen. Uitspraken van dominantieoriëntatie zijn: “ Jij zal doen wat ik zeg, of anders…” “ Ga jij zeggen wat ik moet doen?” “ Probeer me maar eens tegen te houden” Vele ouders hebben het idee dat er altijd iemand moet winnen. Ofwel zij ofwel het kind. Dat leidt tot escalatie. Hoe groter een beloning en hoe feestelijker de aankondiging van een nieuw begin, des te slechter waarschijnlijk het gedrag van het dominantie georiënteerde kind zal uitpakken. De stappen van geweldloos verzet zijn zorgvuldig ontwikkeld en erop gericht ieder vertoon van autoriteit of eisen dat de tegenpartij zich overgeeft, te vermijden. Men kan zeggen: “Ik ben niet bereid op deze manier door te gaan! Het is mijn plicht alles te doen wat in mijn vermogen ligt, behalve je aan te vallen”. Die waarschuw verschilt op veel vlakken van dat van een ouder die wil laten zien dat hij de baas is. Het is meer een aankondiging dan een dreigement. 1. De ouder verklaart van tevoren geen geweld te zullen gebruiken. 2. De ouder gebruikt een ik-boodschap 3. De morele verplichting van de ouders om zich te verzetten tegen destructief gedrag wordt geuit. 4. De nadruk ligt niet op resultaat, maar op de actie zelf. Ghandi zegt: “Wij hebben geen andere keuze dan..”. Ghandi duid op plichtsgevoel het is geen eis. Geweldloos verzet wil dat ouders afstappen van autoritaire dreigementen. De eerste fase is het afvragen van de reactie van het kind. Daarna richt de ouder zich op zijn eigen daden en niet op de reactie van het kind. Geweldloos verzet is geslaagd als het gedrag van het kind is verbeterd en als de ouder zich er goed bij voelt. Spelletjes van trots zijn interacties die zijn gebaseerd op de aanname dat het eigen eergevoel is aangetast wanneer de ander geen respect toont. Deze aanname leidt ertoe dat de beledigde partij de ander probeert te dwingen zijn gedrag te veranderen of de ander diep genoeg te kwetsen om de score weer in evenwicht te brengen. Veelvoorkomend zijn ouders die zich ‘verplicht’ voelen om te straffen. Wanneer het gedrag opnieuw begint na de straf, gaan de ouders nog erger straffen. Bij geweldloos verzet gaan ouders het kind laten weten dat zij de beledigingen niet passief zullen laten voorbijgaan, maar dat ze zich ook niet zullen laten provoceren tot vijandige escalatie. De ouders hebben dan hun zelfrespect in eigen handen.

2.4.

Emotionele arousal

Hoe hoger de emoties bij de twee partijen in een conflictsituatie oplaaien, des te groter wordt het risico dat het conflict escaleert. Als een van beide partijen kalmeert, al is het maar een klein beetje, neemt het risico op een escalatie al sterk af. Sterke emotionele arousal leidt bij ouders en kinderen tot escalatie. “Het ijzer smeden wanneer het koud is”.

2.5.

Ineffectief taalgebruik

De manier waarop de ouders zich verbaal uitdrukken kan leiden tot escalatie. Smeekbeden en verontschuldigingen zijn uitingen van toegeven en dat kan leiden tot complementaire escalatie. Beschuldigen, dreigen en schreeuwen zijn vijandige gedragingen die kunnen leiden tot symmetrische escalatie. Dit kan weer leiden tot toegeven. Een andere manier van nutteloos praten is het redelijke argument waarmee de ouder wilt bewijzen dat het kind ongelijk heeft of liegt. Pogingen van de ouders om te proberen het zich ontwikkelende waardesysteem van de adolescent te veranderen, worden daarom als bijzonder bemoeizuchtig ervaren. Alleen in situaties binnen een redelijk harmonieuze ouder-kindrelatie kunnen beide partijen succesvol over zware onderwerpen discussiëren. Stilte is waardevol bij geweldloos verzet, zolang het geen afstandelijke stilte is. Het moet een stilte zijn van de ouderlijke aanwezigheid.

2.6.

Polarisatie en wederzijds afstand nemen

Polarisatie is een proces waarin beide partijen elkaar steeds meer als tegenstanders gaan ervaren. Dit zorgt ervoor dat ze ...