Skrypt z wykładów z całego roku PDF

Preview

Summary

Skrypt z wykładów umieszczonych na stronie katedry prowadzonych przez prof. UJ Piotra Tuleję....

Description

SKRYPT Z WYKŁADÓW UDOSTĘPNIONYCH NA STRONIE KATEDRY

OS DR HAB. PROF. UJ Piotr Tuleja

Spis treści Problematyka kursu wg. syllabusa z 2018-2019 roku ............................................................................. 3 1.

Przedmiot, charakter i źródła prawa konstytucyjnego................................................................ 3

Źródła prawa ....................................................................................................................................... 7 Wykłady konstytucyjne z dr hab. prof. UJ Piotrem Tuleją 2014/2014: ................................................... 7 Ogólne pojęcie prawa konstytucyjnego .............................................................................................. 7 Historyczne znaczenie konstytucji................................................................................................... 7 Polskie prawo konstytucyjne............................................................................................................... 9 Aspekty historyczne......................................................................................................................... 9 Aktualne zasady i wartości konstytucyjne..................................................................................... 10 Ustawa jako źródło prawa ............................................................................................................. 12 Charakterystyka aktów normatywnych obowiązujących w Polsce ............................................... 13 Obowiązywanie w Polsce aktów prawa międzynarodowego ....................................................... 13 Zasada prawa................................................................................................................................. 14 Charakterystyka ustroju państwa polskiego ..................................................................................... 14 Artykuł 4. ust. 1. Określenie suwerena.......................................................................................... 14 Artykuł 4. ust 2. Formy wykonywania funkcji suwerena............................................................... 16 Artykuł 4. ust 2. Demokracja przedstawicielska ............................................................................ 17 Artykuł 2. Zasada państwa demokratycznego............................................................................... 17 Artykuł 2. Zasada sprawiedliwości społecznej............................................................................... 18 Artykuł 1. Zasada dobra wspólnego .............................................................................................. 18 Artykuł 2. Zasada państwa prawnego ........................................................................................... 18 Artykuł 20. Zasada społecznej gospodarki rynkowej..................................................................... 21 Artykuł 3. Zasada państwa jednolitego ......................................................................................... 21 Artykuł 10. Zasada trójpodziału władzy......................................................................................... 21 Rozdział II status jednostki ................................................................................................................ 21 Aparatura pojęciowa do II rozdziału Konstytucji........................................................................... 21

1

Artykuł 30. Godność człowieka ..................................................................................................... 23

Artykuł 32. i 33. Równość .............................................................................................................. 24 Artykuł 32. i 33. Zakaz dyskryminacji ............................................................................................ 25 Artykuł 31 ust. 3. Ograniczanie praw i wolności konstytucyjnych ................................................ 26 Środki ochrony praw konstytucyjnych .............................................................................................. 27 Artykuł 8. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji .......................................................................... 27 Artykuł 45. i 77. ust. 2 Prawo do sądu ........................................................................................... 27 Artykuł 79. Skarga konstytucyjna .................................................................................................. 29 Artykuł 77. Prawo do odszkodowania za bezprawne działania władzy publicznej ....................... 31 Artykuł 80. Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich ............................................................... 33 Rozdział II status jednostki c.d........................................................................................................... 33 Artykuł 38. Zasada ochrony życia .................................................................................................. 33 Artykuł 39. Eksperymenty naukowe.............................................................................................. 35 Artykuł 40 Zakaz tortur.................................................................................................................. 35 Artykuł 41. Nietykalność i wolność osobista ................................................................................. 36 Artykuł 47. Prawo do prywatności ................................................................................................ 36 Rozdział II prawa polityczne .............................................................................................................. 38 Artykuł 54. Wolność wypowiedzi .................................................................................................. 38 Art. 62. Prawa do udziału w referendum i prawie wyboru reprezentantów ................................ 39 System rządowy Rzeczpospolitej....................................................................................................... 41 Artykuł 10. ust. 1. Zasada podziału władzy ................................................................................... 41 Artykuł 10. Władza ustawodawcza................................................................................................ 44 Władza wykonawcza ..................................................................................................................... 51 Władza sądownicza ....................................................................................................................... 55 Dr hab. prof. UJ Monika Florczak-Wątor............................................................................................... 60 Wolności polityczne........................................................................................................................... 60 Artykuł 57 Wolność zgromadzeń................................................................................................... 60 Artykuł 58. Wolność zrzeszania się................................................................................................ 60

2

Art. 61. Prawo do informacji publicznej ........................................................................................ 61

Prawa socjalne i ekonomiczne .......................................................................................................... 61

Problematyka kursu wg. syllabusa z 2018-2019 roku 1. Przedmiot, charakter i źródła prawa konstytucyjnego 1.1 Pojęcie prawa konstytucyjnego •

Przedmiotem prawa konstytucyjnego są normy prawne regulujące proces polityczny, rozumiany jako proces zaspokajania potrzeb społecznych. Dotyczy on potrzeb ogólnych, których zaspokajanie jest możliwe wyłącznie w skali całego społeczeństwa – ochrona środowiska, dostęp do oświaty itd.. Ustanawiają kształt procesu politycznego we wszystkich stadiach.

•

Prawo konstytucyjne może też legitymizować władzę: przyznawać kompetencje rządcze pewnej małej, czy też większej grupie osób.

1.2 Źródła prawa konstytucyjnego i umowa międzynarodowa jako źródło prawa w Polsce •

„Źródła prawa” to termin wieloznaczny, zależny od systemu prawa, w którym się poruszamy. W polskim systemie oznacza on prawie zawsze akty organów władzy publicznej, a więc źródła prawa stanowionego.

•

•

W artykule 87 ust. 1 wymienione są źródła prawa powszechnie obowiązującego: o

Konstytucja RP;

o

Ustawy;

o

Ratyfikowane umowy międzynarodowe;

o

Rozporządzenia;

W artykule 93 wymienione są źródła prawa wewnętrznie obowiązującego, a więc obowiązujące tylko organy podległe podmiotowi wydającemu je: o

Uchwały Rady Ministrów – podlegają kontroli co do zgodności z powszechnie obowiązującym prawem;

o

Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów – tylko na podstawie ustawy i nie mogą stanowić podstawy rozstrzygania względem obywateli – podlegają kontroli z

3

powszechnie obowiązującym prawem;

o •

Zarządzenia Ministrów – j.w.;

Wymienione powyżej akty nazywane są aktami prawotwórczymi co oznacza, że aby określić treść norm z nich wynikających należy zastosować odpowiednie reguły interpretacyjne, wynikające z praktyki orzeczniczej i stanowiska doktryny. Są one więc podstawą do stwierdzenia jakie normy prawne obowiązują, tworząc w ten sposób normatywną koncepcję źródeł prawa.

•

Normatywna koncepcja źródeł prawa – wg. Z Ziembińskiego to „zespół reguł nakazujących uznawanie jakichś faktów za fakty prawotwórcze w danym systemie oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami prawotwórczymi – obowiązywania określonych norm w danym systemie”.

•

Akty normatywne to akty zawierające abstrakcyjno-generalne normy (kierowane do nieokreślonej grupy adresatów, określające ogólnie sposób postępowania). Określenie to jest używane przez obecną Konstytucję RP.

•

W rozumieniu rozdziału III Konstytucji źródłami prawa są więc wymienione wyżej akty normatywne. Warto zaznaczyć, że np. wyrok sądowy ze względu na swój konkretnoabstrakcyjny charakter do aktów normatywnych nie zalicza się, a już tym bardziej do źródeł prawa. Zalicza się natomiast do aktów stosowania prawa.

1.2.1 Konstytucja jako źródło prawa •

Konstytucja RP jako akt zalicza się do aktów normatywnych ze względu na posiadanie w swojej treści norm prawnych.

•

Termin Konstytucja jako termin abstrakcyjny oznacza akt prawny, dla którego najbardziej charakterystyczne aktualnie jest: o

Określenie suwerena i sposobu sprawowania przez niego władzy;

o

Określenie podstawowych zasad organizacji aparatu państwowego;

o

Wskazanie podstawowych praw jednostki oraz trybu, w jakim może dojść do zmiany konstytucji;

•

Konstytucję RP spośród innych aktów systemu prawnego wyróżnia: o

Szczególna treść, zgodna z powyższym wyliczeniem;

o

Szczególna forma – nazwa, sposób uchwalania, sposób zmiany, zupełnie różny od trybu dotyczącego ustaw zwykłych;

o

Szczególna moc – przyznaje się Konstytucji najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego;

o

Bycie wyrazem woli suwerena i tylko suweren lub organy przezeń legitymowane

4

mogą doprowadzić do jej zmiany lub uchylenia;

•

Konstytucja jako najwyższe prawo Rzeczpospolitej tworzy obowiązek jej przestrzegania. Dzieli się on na dwa aspekty, zależnie od narzucanego obowiązku: o

Aspekt pozytywny – znaczna część jej norm musi być doprecyzowana w ustawach i innych aktach normatywnych, kiedy Konstytucja tak stanowi.

o

Aspekt negatywny – wszystkie akty normatywne niższego rzędu (a więc wszystkie) muszą być zgodne z Konstytucją i jej postanowieniami;

•

W niektórych konstytucjach wyszczególnione są szczególne zapisy, które nie mogą być zmienione lub wymagają szczególnego trybu. W naszej nie ma jednak takich zapisów i może być zmieniana na podstawie rozdziału XII, w całości jednakowo, w sposób odmienny od innych ustaw zwykłych.

•

Najczęściej używanym podziałem norm konstytucyjnych jest rozróżnienie norm programowych i bezwzględnie wiążących. o

Bezpośrednio wiążące to takie, które narzucają konkretny sposób działania – Prezydent powołuje Prezesa Trybunału Konstytucyjnego;

o

Programowe to takie, które narzucają cele, do których władze państwowe powinny dążyć – prowadzenie polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnych i przyszłych pokoleń (ciężko określić konkretne działania);

•

Zasady konstytucyjne są to normy szczególnie znaczące dla całego systemu prawa danego państwa.

•

Instytucje konstytucyjne to, w najprostszy sposób mówiąc, zespół norm powiązanych ze sobą dla realizacji danego celu.

•

Zasady i instytucje przenikają się, jako że istnieje problem z ich jednoznacznym wyróżnieniem na podstawie jednakowego kryterium.

•

Wykładnia Konstytucji RP polega na wnioskowaniu z jej treści norm konstytucyjnych, które mają obowiązywać na jej gruncie oraz innych norm wynikających z celu obowiązywania tych pierwszych. o

Przykładem instrumentalnego uzasadnienia obowiązywania norm, a więc wyprowadzania z jednej normy oraz jej celu innej normy jest zasada demokratycznego państwa prawa, której celem jest między innymi zaufanie obywatela do państwa. W związku z tym, z normy oraz celu możemy wyprowadzić normę ochrony praw słusznie nabytych, jako pośrednio potrzebnej do realizacji celu zaufania obywatela do państwa.

•

Do przeprowadzenia wykładni Konstytucji RP bardzo często potrzebne jest przyjęcie bardzo

5

wielu założeń interpretacyjnych aby wyprowadzić w miarę jednoznaczne normy. Najczęściej

wymagane jest odwołanie do argumentów aksjologicznych lub teoretycznych leżących u podstaw poszczególnych norm, bądź też argumentacji o charakterze prawnoporównawczym.

1.2.2 Ratyfikowana umowa międzynarodowa jako źródło prawa •

Obowiązująca Konstytucja to pierwsza uznająca źródło prawa międzynarodowego wprost za źródło prawa polskiego. W myśl artykułu 91 ust. 1, ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, jest częścią krajowego porządku prawnego, chyba że jej stosowanie zależy od wydania ustawy. Bezpośrednie obowiązywanie jest więc zasadą, od której odstępstwem jest wymaganie zgody wydanej przez Sejm. Uzależnienie stosowania od wydania stosownego aktu prawnego najczęściej jest uzależnione od jej zbyt ogólnego charakteru.

•

Źródłem prawa polskiego jest: o

Ratyfikowana umowa międzynarodowa za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie, następnie ratyfikowana przez Prezydenta RP;

o

Ratyfikowana umowa międzynarodowa zawarta w drodze samodzielnej ratyfikacji Prezydenta RP;

•

Umowa międzynarodowa musi zostać zezwolona przez Sejm w kilku wyjątkowych kwestiach, których katalog ma charakter zamknięty: o

Dotyczą pokoju, sojuszy, układów politycznych, układów wojskowych;

o

Dotyczą wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji;

o

Dotyczą członkostwa RP w organizacji międzynarodowej;

o

Dotyczą znaczącego obciążenia państwa pod względem finansowym;

o

Dotyczą spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy (szczególna moc konstytucji – aspekt pozytywny);

•

Mimo, że oba akty mają moc obowiązującą, umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie ma miejsce w hierarchii aktów prawnych nad ustawą, ratyfikowana bez zgody zaś ma miejsce za ustawą, a przed aktami wykonawczymi do ustawy (rozporządzenia).

•

Pozostałe umowy międzynarodowe, niepodlegające ratyfikacji nie są oficjalnie obowiązującym prawem w Polsce. Z art. 9 wynika jednak związanie do wydania aktów normatywnych, do których zobowiązano się poprzez podpisanie takiej umowy.

6

1.2.3 Ustawa jako źródło prawa •

Źródła prawa

Wykłady konstytucyjne z dr hab. prof. UJ Piotrem Tuleją 2014/2014: Ogólne pojęcie prawa konstytucyjnego Historyczne znaczenie konstytucji •

Pojęcie ewoluowało; o

W starożytnej Grecji istniało pojęcie powiązane, oznaczało działalność prawodawczą określającą ustrój państwa;

o

W średniowieczu brano przykład ze starożytnej Grecji, w Polsce oznaczało akt sejmu (np. Nihil Novi – 1505), niekoniecznie wiedziano jaki jest stosunek aktu do innych aktów;

o

Na przełomie XVIII-XIX wieku uznano, że nie dość, że Konstytucja wyróżnia się zakresem przedmiotowym to jeszcze posiada wyższą moc prawną (pierwszy akt prawny spełniający warunki to Wielka Karta Swobód – 1215), dodatkowo Konstytucja powinna zabezpieczać jej spełnienie. Uważano, że jest to umowa między władcą a ludem. Mieszały się elementy publiczno-prawne i cywilno-prawne. Z czasem, kiedy uznano, że suwerenem jest naród a nie monarcha, podejście zmieniło się na najwyższy akt prawny, który jest wyrażeniem woli suwerena (podejście z XVIII-XIX wieku).

o

W połowie XX wieku w Europie zapanowała zgoda co do szczególnej mocy prawnej konstytucji. Ugruntowało się to w II połowie XX wieku jako przymus zgodności innych aktów z konstytucją.

•

Historia konstytucji nowożytnych o

Pierwsza konstytucja to Konstytucja USA -> Konstytucja III Maja -> XIX wiek –

7

przyjmowanie konstytucji masowo w krajach europejskich.

o

Tradycja anglosaska (amerykańska): ▪

Czynnikami wpływającymi na kształtowanie konstytucjonalizmu amerykańskiego były: negacja zasady suwerenności parlamentu Wielkiej Brytanii (bycia suwerenem) i jego nieograniczonej mocy stanowienia; wypełnienie braku suwerena po negacji władzy Wielkiej Brytanii; nadrzędność konstytucji wynikała z konieczności jej wyższej mocy niż prawa stanowego, na jej straży stał mechanizm sądowy;

▪

Doktryna nadrzędności konstytucji USA została wykreowana przez Sąd Najwyższy, zaczynając od orzeczenia z 1803 roku.

o

Tradycja kontynentalna (Europa): ▪

Przez długi czas był problem z stworzeniem funkcji ochronnej dla konstytucji, co wynikało z podejścia do konstytucji jako norm programowych, a nie bezpośrednio obowiązujących, wyrażeniem jej postulatów miała być ustawa; uważano, że sędzia nie może interpretować konstytucji, a wyłącznie stosować ustawę.

▪

Problem z ochroną konstytucyjnych norm prawnych był wynikiem słabej pozycji sędziowskiej i braku uprawnień do interpretacji norm, a wyłączność uprawnień do stosowania prawa.

▪

Zgodnie z teorią umowy społecznej wola narodu jest najważniejsza, a tą wyraża ustawa jako akt wydany przez przedstawicieli suwerena.

▪

W XIX wieku dominował pogląd zwierzchności programowej Konstytucji, jest ona adresowana do organów państwa, a nie do obywateli.

▪

W II połowie XIX wieku pogląd zwierzchności programowej zaczął być zastępowany, w związku z powstawaniem dualizmu konstytucyjnego (rozbieżność postulatów i realizacji norm konstytucyjnych). Jednocześnie zaczęto wprowadzać prawa człowieka do konstytucji, co sprawiało, że zaistniała potrzeba ich realizacji.

▪

W związku z postulowanym wprowadzeniem systemu amerykańskiego odrzucono taki pomysł, bo była za niska pozycja sędziowska (sędzia ustami ustawy) i ...