Kryminologia skrypt z wykładu PDF

Preview

Summary

Zawiera informacje przydatne do zdania egzaminu z przedmiotu kryminologia...

Description

Kryminologia: wykłady (2019/2020) Skrypcik KM Wykład 1 08.10.2019 • • • •

ćwiczenia: 2-5 punktów do egzaminu (zaliczane też do niezdanego) podręcznik = literatura uzupełniająca egzamin: test, 40 pytań, test jednokrotnego wyboru, czas 30 minut zdany egzamin od 24 pkt

• •

Conan Doyle określał profesję Holmesa jako kryminologa „Archiwum medycyny sądowej i kryminologii” - kwartalnik wydawany przez CM UJ; teksty poświęcone są medycynie i kryminalistyce, a nie kryminologii kryminologia i kryminalistyka – permanentnie mylone i używane zastępczo Ani Sherlock Holmes ani Hercule Poirot nie byli kryminologami, zajmowali się kryminalistyką ◦ Kryminologia: criminology, criminologie, Kriminologie ◦ Kryminalistyka: forensic science, criminalistique (science forensique), Kriminalistik (Forensik) crimen (łac. przestępstwo); logos (gr. nauka) – nauka o przestępstwie Twórcy kryminologii ◦ Cesare Lombroso (1836 – 1909) – antropologia kryminalna; lekarz więzienny; skąd bierze się przestępstwo? Czy istnieje możliwość naukowego wyjaśnienia? ◦ Paul Topinard (1830 – 1911) – w 1879 jako pierwszy użył terminu kryminologia ◦ Rafaele Garofalo (1851 – 1934) – w 1885 pierwszy podręcznik pod tytułem „Criminologia: Studio sul Delitto, sulle sue Cause e sui Mezzi di Repressione” stosunkowo młoda nauka definicja kryminologii – criminology includes the study of the processes of making laws, of breaking laws, and of reacting to the breaking of laws (kryminologia obejmuje badanie procesów tworzenia prawa, naruszania prawa oraz reakcji na owe naruszenia prawa) – D. Cressey, E. Sutherland „Criminology” kryminologia jest nauką prawną o szczególnym charakterze, w rzeczywistości jest nauką społeczną; bada procesy społeczne, fakty a nie same normy przedmiot kryminologii („piątka kryminologiczna”) ◦ przestępstwo – przestępczość – przestępca (triada „p”) ◦ ofiara – kontrola społeczna ← na początku często o tym zapominano; wiedza o ofierze pomaga redukować wiktymizację w społeczeństwie; każde społeczeństwo tworzy procesy kontroli, które mają eliminować niepożądane zachowania, zjawiska prawo karne - jeden z formalnych mechanizmów kontroli społecznej; istnieją też nieformalne rozbudowana definicja kryminologii - nauka społeczna o charakterze tak teoretycznym, jak i empirycznym, zajmująca się opisem, wyjaśnianiem oraz prognozowaniem przestępstwa

• •

• •

• •

• •

• •

Skrypt z kryminologii KM Strona 1 z 53

jako pewnej szczególnej formy zachowania człowieka (zachowania dewiacyjnego), przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także zachowania osoby sprawcy przestępstwa, jak również ofiary przestępstwa, a także funkcjonowania instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu przeciwdziałania przestępczości PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA KRYMINOLOGII Przestępstwo

Pewna szczególna forma zachowania człowieka (zachowanie dewiacyjne)

Przestępczość

Pewne zjawisko społeczne

Przestępca Ofiara przestępstwa Mechanizmy kontrolne

Tworzy je społeczeństwo w celu przeciwdziałania przestępczości

Przestępstwo jako szczególna forma zachowania człowieka • przestępstwo jako kategoria moralno-etyczna (normatywne pojęcie przestępstwa) • przestępstwo jako kategoria prawna (normatywne pojęcie przestępstwa) • przestępstwo jako kategoria behawioralna i społeczna (behawioralne i socjologiczne pojęcie przestępstwa) – jakie cechy nosi przestępstwo, że uznawane jest za złe PRZESTĘPSTWO JAKO SZCZEGÓLNA FORMA ZACHOWANIA CZŁOWIEKA Normatywne pojęcie przestępstwa Kategoria moralno-etyczna

Kategoria prawna

Behawioralne i socjologiczne pojęcie przestępstwa Kategoria behawioralna i społeczna

Przestępstwo jako zjawisko społeczne • fenomenologia (symptomatologia) przestępczości ◦ aspekty ilościowe – pomiar ilościowy zjawiska przestępczości → główne zainteresowanie kryminologi ▪ rozmiary przestępczości (ilość przestępstw) ▪ nasilenie przestępczości (liczba przestępstw na stałą liczbę mieszkańców) ▪ dynamika przestępczości (zmiany w zjawiskach przestępczości w czasie) ▪ struktura przestępczości (np. jaki jest stosunek przestępstw do ogółu przestępczości; jakie przestępstwa mają jaki udział) ◦ aspekty jakościowe – charakterystyka opisowa zjawiska przestępczości oraz sprawców przestępstw (np. czym się posługuje przestępca)

Skrypt z kryminologii KM Strona 2 z 53

• •

Kanada pod względem zagrożenia przestępczością jest bardziej podobna do Europy niż Stanów Zjednoczonych – dlaczego? Przestępstwo jako indywidualne zachowanie ◦ etiologia przestępstwa – wyjaśnianie przyczyn kształtujących zachowanie indywidualnego sprawcy przestępstwa: teoria zachowania przestępnego; ▪ kryminologia jako nauka o przestępcy: nurt indywidualistyczny w kryminologii ▪ pytanie lombrozjańskie („etiologiczne”): dlaczego pewni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? - Cesare Lombroso ◦ etiologia przestępczości - wyjaśnianie prawidłowości rządzących zjawiskiem społecznym przestępczości: teoria przestępczości ▪ kryminologia jako nauka o przestępczości: nurt socjologiczny w kryminologii ▪ pytanie queteletowskie: dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w ramach różnych grup społecznych? - Adolphe Quetelet (1796 – 1874) ▪ Gabriel Tarde (1843 - 1904) ▪ Japonia, kraje Dalekiego Wschodu – dlaczego jest tam tak niska przestępczość?

•

Wiktymologia (subdyscyplina naukowa) – victima (łac. ofiara), logos (gr. nauka) – nauka o ofierze (przestępstwa)

Ofiara jako przedmiot badań kryminologicznych „fenomenologia” ofiary: jakie cechy szczególne posiada? „etiologia” wiktymizacji: kto i dlaczego staje się ofiarą przestępstw? Badania wiktymizacyjne: rozmiary wiktymizacji i prawidłowości nią rządzące lęk i strach przed przestępczością postawy wobec przestępczości i sprawcy przestępstwa – zjawisko punitywności (1/3 mieszkańców Warszawy podczas badań za sprawiedliwą karę za kradzież uważała obcięcie prawej ręki) ◦ kobiety i osoby starsze są bardziej podatne; wpływ ma także sposób spędzania wolnego czasu, osoby częściej przebywające np. w barach są bardziej narażone mężczyźni 15 - 25 lat – najwięcej przestępstw i ofiar przestępstw (należy się wystrzegać :)) ◦ ◦ ◦ ◦ ◦

• •

instytucje kontroli społecznej i społeczna reakcja na przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych ◦ kryminologia tradycyjna: ▪ penologia i polityka kryminalna ▪ empiryczne badanie tzw. faktów prawnych (Rechtstatsachenforschung) ▪ prawo w ustawach a prawo w działaniu (law in the books vs. Law in action) ◦ kryminologia współczesna: ▪ nurt socjologii prawa karnego i kontroli społecznej ▪ pytanie „reaktywne” (reactive question): dlaczego pewne zachowania uznawane są za przestępstwa i pewni ludzie za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie? Skrypt z kryminologii KM Strona 3 z 53

Interdyscyplinarny charakter kryminologii i badań kryminologicznych – kryminologia czy kryminologie? • Nigdy nie dorobiła się własnej, specyficznej metodologii, „pasożytuje” na dorobku innych nauk – socjologii, psychologii, nauk medycznych i historycznych • kryminologia adoptuje na własne potrzeby metodologie innych nauk • czy „kryminolog” w ogóle istnieje?? - w Europie znaczna większość kryminologów to osoby o wykształceniu prawniczym Kryminologia a inne dyscypliny nauki 1) Biologia i medycyna a) antropologia kryminalna b) psychiatria i inne nauki medyczne 2) Psychologia a) kryminologia kliniczna 3) Pedagogika a) pedagogika resocjalizacyjna 4) Statystyka a) statystyka kryminalna b) metody statystyczne w badaniach kryminologicznych 5) Ekonomia a) ekonomiczna teoria przestępstwa i przestępczości (Garry Becker – jedyny noblista wśród kryminologów) 6) Historia a) kryminologia historyczna 7) Socjologia a) szkoła socjologiczna prawa karnego: Franz von Liszt (1851 – 1919), Enrico Ferii (1856 – 1929), Rafaele Garofalo (1851 – 1934) b) socjologia kryminalna: Adolphe Quetelet (1796 – 1874); Gabriel Tarde (1843 – 1904); Emile Durkheim (1858 – 1917) c) proces „socjologizacji” kryminologii w USA, a następnie w Wielkiej Brytanii i na kontynencie europejskim: Edwin Sutherland (1883 – 1950), Robert Merton (1910 – 2003)

Skrypt z kryminologii KM Strona 4 z 53

Wykład 2 15.10.2019 Typy rozważań socjologicznych w kryminologii 1) Społeczne uwarunkowania zachowań przestępnych znajdujące się poza jednostką, w jej środowisku społecznym, na poziomie struktur społecznych 2) Społeczne uwarunkowania zjawiska społecznego jakim jest przestępczość 3) Społeczne mechanizmy kontroli przestępczości • • • •

mężczyźni popełniają przestępstwa częściej niż kobiety większość przestępców to osoby o stosunkowo niskim stanie ekonomicznym od wieku 30 lat szansa na popełnienie przestępstwa gwałtownie maleje w USA 12% to Afroamerykanie, jednak w zakładach więziennych stanowią większość więźniów, natomiast Południowo-wschodni Azjaci rzadko tam trafiają

Relacja pomiędzy kryminologią a dyscyplinami stricte prawnymi (dogmatyka prawa karnego) • Nauki empiryczne (metody indukcyjne): ◦ przedmiotem nauk empirycznych są fakty ◦ metodą rozumowania indukcyjne („od szczegółu do ogółu”) • Nauki normatywne (metody dedukcyjne): ◦ przedmiotem nauk normatywnych są normy i oceny ◦ metodą są rozumowania dedukcyjne („od ogółu do szczegółu”) Nauka prawa karnego

Kryminologia

rozważania normatywne

kwestie i rozważania empiryczne

metody dedukcyjne, dogmatyczne

metody indukcyjne

uogólnienia budowane na przyjętych ogólnych założeniach wyjściowych

uogólnienia budowane na obserwacji i ustalaniu faktów

Rola i funkcja kryminologii jako nauki • kryminologia jako nauka stosowana (nauka pomocnicza prawa karnego) • kryminologia jako nauka teoretyczna (samodzielna i niezależna dyscyplina naukowa) kryminologia „dworska” - stara się przede wszystkim zadowolić mocodawców; raczej szkodliwa, niegdyś taka występowała

Skrypt z kryminologii KM Strona 5 z 53

Główne nurty (paradygmaty) kryminologii • wszystkie koncepcje kryminologiczne opierają się o pewne podstawowe założenia dotyczące człowieka, społeczeństwa, istoty przestępstwa, zachowania przestępnego i zjawiska przestępczości • uwzględniając te założenia wyodrębnić można trzy podstawowe typy refleksji kryminologicznej, czy też wzory uprawiania kryminologii jako nauki (paradygmaty kryminologiczne) • kryminologia klasyczna oraz neoklasyczna ◦ Cesare Beccaria (1738 – 1794), Dei delitti e delle pene (O przestępstwach i karach), 1764→ zwerbalizowanie zasady nullum crimen sine lege, pojęcie gwarancji praw procesowych oskarżonego; stworzenie pierwszej koncepcji sprawcy przestępstwa ◦ Jeremy Bentham (1748 – 1832) – Introduction to Principles od Morals and Legislation (Wprowadzenie do zasad moralności i legislacji); twórca penologii jako wyodrębnionej dyscypliny nauki; po śmierci jego ciało zostało w jego uniwersytecie (głowa została oddzielnie zmumifikowana), uczestniczyło jego ciało czasem na posiedzeniach Sejmu, Rady Wydziału ◦ Immanuel Kant (1724 – 1804) – twórca nowożytnego ◦ Georg Willhelm Friedrich Hegel ◦ Paul Joann Anselm von Feuerbach (1775 – 1833) ◦ Założenia dotyczące człowieka i sprawcy przestępstwa 1) Indeterminizm – człowiek jest istotą wolną, wyposażaną w dobrą wolę, dokonuje świadomego wyboru; przestępstwo to wolny wybór zła 2) Pesymistyczna wizja natury człowieka – człowiek jest z natury zły, jeśli będzie miał możliwość wybrania zła, to właśnie je wybierze (każdy jest potencjalnym przestępcą) 3) Racjonalność człowieka – ściśle związana z doktrynami liberalnymi; człowiek ma rozum i wybiera według pewnych racjonalnych kryteriów 4) Hedonizm – wybory człowieka są ukierunkowane na odczuwanie przyjemności (szczególnie obecne u Benthama); wniosek: człowiekiem można sterować za pomocą systemu kar i nagród ◦ Konsekwencje dla prawa karnego i kryminologii: 1) Prawo karne czynu (kara odpłatą za uczynione zło) 2) Kryminologia zorientowana na normę •

kryminologia pozytywistyczna ◦ August Comte (1798 – 1857), ◦ Herbert Spencer (1820 – 1903) ◦ Cesare Lombroso (1836 – 1909), L’uomo deliquente (Człowiek – zbrodniarz), 1876; La donna deliquente, la prostituta e la donna normale (Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka),

Skrypt z kryminologii KM Strona 6 z 53

◦ ◦ ◦ ◦

1893; jako pierwszy próbował wyjaśnić różnicę między przestępczością wśród kobiet i mężczyzn; twórca nurtu antropologiczno-biologicznego w kryminologii Enrico Ferri (1856 – 1929) Rafaele Garofalo Franz von Liszt (1851 – 1919), Juliusz Makarewicz był uczestnikiem seminarium przez niego prowadzonego Założenia dotyczące nauki i nauk społecznych 1) Scjentyzm – poprzez naukę człowiek jest w stanie rozwiązać każdy problem 2) Naturalizm metodologiczny – starania opierania metodologii nauk społecznych na tej stosowanej w naukach przyrodniczych

◦ Założenia dotyczące człowieka i przestępcy 1) Determinizm – wszystko na świecie ma swoją przyczynę; człowiek, tak samo jak wszystko inne, podlega ciągom przyczynowo-skutkowym; stwierdzenie o wolnej woli jest nienaukowe i spekulacyjne 2) Optymistyczna wizja natury ludzkiej – dopóki nie zadziałają określone przyczyny, to nikt przestępstwa nie popełni; przestępstwa popełnia niewielka część ludzkości, a to świadczy o dobrej naturze człowieka 3) Indywidualizm – pytanie lombrozjańskie (pytanie etiologiczne) – dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? 4) Teza, iż sprawca przestępstwa różni się w jakiś sposób od pozostałych ludzi ◦ Konsekwencje dla kryminologii i prawa karnego 1) Kryminologia zorientowana na sprawcę 2) „Korekcjonizm” (correctionalism) 3) Prawo karne sprawcy – przedmiotem zainteresowania prawa karnego nie powinien być czyn, a sam sprawca (właściwości i warunki osobiste – dzisiejszy KK); kara powinna być dostosowana do tego, kim jest 4) Kryminologia jako nauka stosowana na usługach prawa karnego – ma dostarczać empirycznych podstaw tworzenia i stosowania prawa karnego ◦ dwa nurty kryminologii pozytywistycznej ▪ nurt indywidualistyczny (paradygmat rodzajów ludzi): przyczyny przestępstwa tkwią w samej jednostce •

koncepcje biologiczne i antropologiczne przyczyn zachowania przestępnego

•

koncepcje psychologiczne przyczyn zachowania przestępnego

•

przyczyny endogenne

Skrypt z kryminologii KM Strona 7 z 53

▪ nurt środowiskowy (paradygmat rodzajów otoczenia) przyczyny przestępstwa tkwią w środowisku jednostki •

koncepcje socjologiczne przyczyn zachowania przestępnego

•

przyczyny egzogenne

•

socjologiczne koncepcje przyczyn zachowania przestępnego

•

socjologiczne koncepcje prawidłowości rządzących zjawiskiem społecznym, jakim jest przestępczość (społeczna dystrybucja zachowań przestępnych)

•

pytanie queteletowskie: dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w ramach różnych grup społecznych?

◦ Kryminologia pozytywistyczna a tzw. teoria kontroli ▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪

Emile Durkheim (1858 – 1917); Les Regles de la methode sociologique pytanie durkheimowskie: dlaczego większość ludzi nie popełnia przestępstw? Sprawca przestępstwa nie różni się zasadniczo od innych ludzi wszyscy ludzie są tak samo skłonni popełniać przestępstwa większość nie robi tego dzięki mechanizmom kontroli w przypadku niektórych ludzi mechanizmy te zawodzą jednak

Skrypt z kryminologii KM Strona 8 z 53

Wykład 3 29.10.2019 •

kryminologia antynaturalistyczna (krytyczna, radykalna) ◦ George Herbert Mead (1836 – 1931) – twórca nurtu socjologii i psychologii społecznej określanego mianem symbolicznego interakcjonizmu ◦ Georg Simmel (1858 – 1918) – badacz zjawiska konfliktu międzygrupowego, ciągła walka grup i interesów ◦ Karol Marks (1818 – 1883) – badacz zjawiska konfliktu społecznego (nie grupowy, tylko społeczny - wyższy poziom w sensie ogólności) ◦ Ralph Dahrendorf (1929 – 2009) – badacz zjawisk konfliktu społecznego we współczesnych społeczeństwach przemysłowych ◦ Główni twórcy prekursorskiego nurtu naznaczania społecznego (labelling theory) ▪ Edwin Lemert (1912 – 1996) ▪ Howard S. Becker (ur. 1928) ▪ Edwin Schur (ur. 1930) ◦ Podstawowe założenia ogólne 1. Antynaturalistyczna postawa metodologiczna - o naukowości świadczy możliwość powtórzenia doświadczenia 2. Interakcjonistyczna koncepcja rzeczywistości społecznej i przestępstwach - nie ma przestępstw jako takich → wszystko zależy od postrzegania danych zachowań przez społeczeństwo; nieważne są obiektywne fakty ◦ pytanie „reaktywne” (reactive question): dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców? ◦ Koncepcja badań kryminologicznych 1. Mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społecznej jako przedmiot zainteresowania badań kryminologicznych 2. Kryminologia zorientowana na normę – chodzi o stosowanie normy ◦ Wizja społeczeństwa i prawa karnego (instytucji kontroli społecznej) 1. Konfliktowa wizja społeczeństwa i prawa karnego, jako przeciwieństwo wizji konsensualnej ◦ Pytanie o istotę ładu społecznego: ▪ konsensualna wizja społeczeństwa ▪ konfliktowa (koercyjna) wizja społeczeństwa – konflikt jest, ale jest pożyteczny, funkcjonalny ◦ Rola i pozycja kryminologii jako nauki

Skrypt z kryminologii KM Strona 9 z 53

1. Problem wartości i ocen w kryminologii (kryminologia neutralna czy zaangażowana) 2. Problem niezależności kryminologii jako nauki ▪ Problem przestępczości a problem kontroli społecznej – przestępczość zależy od kontroli społecznej, zmienną niezależną jest kontrola, zmienną zależną jest przestępczość • Kryminologia neoklasyczna Andrew von Hirsch Ernest van den Haag (1914 – 2002) James Q. Wilson (1931 – 2012) Gary S. Becker (1930 – 2014) – twórca tzw. ekonomicznej teorii przestępstwa (przestępczości) ◦ Inspiracje kryminologii neoklasycznej ◦ ◦ ◦ ◦

▪ kryminologia klasyczna wraz z jej koncepcją wolnej woli i racjonalnie wybierającego sprawcy ▪ psychologia behawiorystyczna ▪ ekonomiczna teoria przestępczości ▪ teoria kontroli w socjologii i kryminologii ◦ Istota neoklasycyzmu w kryminologii ▪ Reakcja na wieloletnią dominację w kryminologii amerykańskiej pozytywistycznych socjologicznych teorii przestępczości i ich konsekwencje kryminalnopolityczne ▪ Postulat powrotu do prawa karnego opartego na tradycyjnych zasadach sprawiedliwej odpłaty, bądź odstraszania ▪ Podejście sprawiedliwościowe zamiast korekcyjnego ◦ Istota neoklasycyzmu w kryminologii 1. Indeterminizm 2. Racjonalność człowieka 3. Scjentyzm – charakterystyczne dla pozytywistycznej 4. Kryminologia zorientowana na normę w sensie przesłanek efektywności działania i norm i sankcji – osiąganie celów przy minimalnych kosztach ◦ Kryminologia neoklasyczna a pozytywizm ▪ Elementy wspólne • Scjentyzm • Praktyczne nastawienie (nauka stosowana) ▪ Różnice • Odrzucenie determinizmu • Odrzucenie badań etiologicznych Skrypt z kryminologii KM Strona 10 z 53

Przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych: • przestępczość rzeczywista • przestępczość ujawniona • ciemna liczba przestępstw • statystyki przestępczości Przestępczość rzeczywista – zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa, tj. realizujących znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary, jakie miały miejsce na danym terenie, w danym czasie Przestępczość ujawniona (zarejestrowana) – zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa, tj. realizujących znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary, jakie miały miejsce na danym terenie, w danym czasie, wiadomość o których dotarła do organów ścigania oraz które zostały przez te organu uznane za przestępstwa i jako przestępstwa zostały zarejestrowane w stosownych zbiorach danych Przestępczość nieujawniona (ciemna liczba przestępstw) – dark figure, dark number (ang.), chiffre noire (fr.), Dunkelfeld (niem.); zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa, tj. realizujących znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary, jakie miały miejsce na danym terenie, w danym czasie, o których wiadomość albo nie dotarła do organów ścigania albo dotarła, ale nie zostały one przez ni...