Prawo pracy - skrypt z prezentacji i wykładu PDF

Preview

Summary

PRAWO PRACY (III ROK PRAWA)OPRACOWANE PREZENTACJE + NOTATKI Z WYKŁADUI. POJĘCIE I CECHY PRAWA PRACY1. Pojęcie prawa pracy1 Przedmiot regulacji prawa pracy i jego systematykaPrawo pracy to ogół norm prawnych regulujących stosunki związane z pracą człowieka, która charakteryzuje się dobrowolnością jej...

Description

PRAWO PRACY (III ROK PRAWA) OPRACOWANE PREZENTACJE + NOTATKI Z WYKŁADU I.

POJĘCIE I CECHY PRAWA PRACY

1. 1.1

Pojęcie prawa pracy Przedmiot regulacji prawa pracy i jego systematyka

Prawo pracy to ogół norm prawnych regulujących stosunki związane z pracą człowieka, która charakteryzuje się dobrowolnością jej nawiązania oraz umownością podporządkowania pracownika. Paradygmat pracy podporządkowanej Systematyka: 1. Indywidualne prawo pracy (prawo stosunku pracy) 2. Zbiorowe prawo pracy 3. Sądownictwo prac 4. Administracyjne prawo pracy 5. Ubezpieczenia społeczne

2. 2.1 2.2 2.3

Ewolucja prawa pracy Rozwój stosunków pracy do 1918 r. Prawo pracy w okresie międzywojennym Prawo pracy po II wojnie światowej

I. Prawo rzymskie locatio conductio operarum - umowa najmu usług (pierwowzór umowy o pracę) essentialia negotii: najemnik (locator) zobowiązywał się do świadczenia własnej pracy w określonym czasie pracodawca (conductor) zobowiązywał się do zapłaty wynagrodzenia przedstawiciele tzw. wyższej sztuki (operae liberales) - nauczyciele wolnych sztuk, lekarze, architekci, urzędnicy sądowi, geodeci nie mieli prawa do wynagrodzenia, z czasem nabyli prawo do tzw. honorarium. cechy: osobisty charakter pracy - umowa wygasała wraz ze śmiercią pracownika w razie śmierci najemcy - obowiązek zatrudnienia przechodził na spadkobierców znaczenie umowy: ograniczone zastosowanie (przeważała praca niewolników ) W Starożytności nie istniały formy zbiorowego prawa pracy (brak negocjacji zbiorowych, brak wolności zrzeszania się najemników) II. Średniowiecze na wsi występowała praca zależna, która gwarantowała bezpieczeństwo socjalne w miastach przeważała praca rzemieślników świadczona w ramach ustroju cechowego W Średniowieczu powstają początki zbiorowego prawa pracy czeladnicy stworzyli własny stan, formowali związki czeladnicze i walczyli o wspólne interesy powstały także stowarzyszenia mistrzów cechowych formy przetargów zbiorowych (buntów czeladników)^ XIV-XV w. pierwsze porozumienia. III.

Absolutyzm monarszy

2

Praca regulowana odgórnie Obowiązujący w XVI-XVII w. zakaz stowarzyszeń, zakaz negocjacji zbiorowych pod groźbą surowych kar (np. w Anglii - zagrożone karą śmierci) IV. Prawo pracy w XVIII wieku Renesans prawa rzymskiego - powrót do locatio conductio operarum Powstały trzy wielkie kodyfikacje cywilne: 1. Kodeks Napoleona z 1804 r. 2. AGBG z 1811 r. 3. BGB z 1896 r. Umowa najmu w Kodeksie Napoleona Art. 1780. „nie można obowiązywać się do służby tylko na oznaczony czas i do oznaczonej roboty ” Art. 1781. „dana jest wiara temu, co pan utrzymuje i przysięgę gotów stwierdzić; co do ilości zasług, co do zapłaty z przeszłego roku, co do zapłaty danej na rachunek roku bieżącego”. Wydawane są państwowe przepisy socjalne mające charakter ochronny - wprowadzono ograniczenia w zatrudnieniu dzieci - powstają przepisy z zakresu bezpieczeństwa pracy (Inspekcja Pracy w 1833) Prawo ubezpieczeń społecznych -> 3 ustawy Bismarka 1. 1883 - ubezpieczenie od chorób 2. 1884 - ubezpieczenie od wypadków 3. 1889 - ubezpieczenia na starość od inwalidztwa 4. Ochrona bezrobocia - ustawa angielska z 1911 r. Rozwód zbiorowego prawa pracy: 1. Wolność koalicji (zniesienie zakazów zrzeszania się) 2. Rozwód układów zbiorowych pracy 3. Partycypacja pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem (w Niemczech) V. Rozwój prawa pracy w okresie międzywojennym 1. Dalszy rozwój zbiorowego prawa pracy Prawo pracy jest tworzone w przeważającej mierze w drodze negocjacji zbiorowych. Układ zbiorowy pracy w nauce prawa postrzegany jest jako naturalny rezultat rozwoju od indywidualnego do zbiorowego prawa pracy Powstaje koncepcja współzarządzania w Niemczech - tworzone są rady zakładowe (przedstawicielstwo pracowników w zakładach pracy) - wprowadzenie form uczestnictwa pracowników w organach spółek (delegowanie przedstawicieli pracowników do rad nadzorczych i zarządu spółek kapitałowych) 2. Powołano Międzynarodową Organizację Pracy (1919r.) 3. Tworzone są nowe instytucje, które ciągle obowiązują w prawie pracy (m.in. koncepcja stosunku pracy i umowy o pracę, tryb rozwiązania umowy i inne) Najważniejsze akty polskiego prawa pracy w okresie międzywojennym: - dekrety: o 8 godzinnym dniu pracy, o związkach zawodowych, o inspekcji pracy, o ubezpieczeniu na wypadek choroby, o urlopach, o inspekcji pracy, o sadach pracy, o umowie o pracę robotników ustawa o układach zbiorowych pracy. VI. Rozwój prawa pracy po II wojnie światowej 1. Rozwój zbiorowego prawa pracy w Europie Zachodniej - rozwój porozumień zbiorowych i innych form dialogu partnerów społecznych - wzrost znaczenia partycypacji pracowniczej (prawa pracowników do informacji i konsultacji) 2. Aktywność międzynarodowej organizacji pracy 3. Znaczenie prawa wspólnotowego - wpływ dyrektyw i rozporządzeń na prawo krajowe 4. Powstanie nowych form zatrudnienia i koncepcji flexicurity 5. Wpływ globalizacji -> znaczenie korporacji światowych w kształtowaniu prawa pracy 6. Powstanie koncepcji Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR) - tzw. Kodeksy dobrych praktyk

3

7. Obecnie tendencja do ekspansji prawa pracy ^ umowy prawa cywilnego mają zawierać wybrane instytucje ochronne z prawa pracy 8. Zmiana zbiorowego prawa pracy w zbiorowe prawo zatrudnienia

3. Zarys ustroju pracy w Polsce 3.1 Pojęcie ustroju pracy T. Zieliński: Ustrój pracy jest to określony prawem system stosunków społeczno-ekonomicznych składających się na organizację pracy zarobkowej człowieka Prawo pracy jest zależne od polityki i koncepcji gospodarczej państwa Prawo pracy wpływa na efekt ekonomiczny przedsiębiorstw (w skali mikro i makro) Cechy ustroju pracy w Polsce 1. Wolność pracy - prawo nawiązania stosunku pracy i jego kontynuowania 2. Indywidualizm i kolektywizm w prawie pracy - ochrona godności i innych dóbr osobistych pracownika; zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu W zbiorowym prawie prac prawa jednostki (indywidualnego pracownika) są ograniczone na rzecz ogółu (załogi) -> organy przedstawicielskie pracowników reprezentują i chronią interesy zbiorowości a nie poszczególnych pracowników (tzw. Przemoc kolektywna) Zasada negatywnej wolności związkowej - oznacza prawo zrzeszania się w związku zawodowym lub pozostawania niezrzeszonym bez ponoszenia z tego tytułu ujemnych konsekwencji 3. Dualizm tworzenia norm prawa pracy - prawo tworzone przez ustawodawcę państwowego oraz przez partnerów społecznych Art. 9 kp - Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i innych aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunków pracy Prawo parterów społecznych - prawo kształtowane w działaniu (law in action) Granice postanowień układowych - wydolność finansowa, stan gospodarki Porozumienia „kryzysowe” - zawieszające pozaustawowe przepisy prawa pracy w okresie kryzysu finansowego pracodawcy (art. 241(27) §1, art. 9 kp, art. 23(1a))

3.2

3.3

Ustrój pracy według Konstytucji RP z 1997 r.

1. Zasada wolności pracy - art. 65 ust 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa 2. Zasada ochrony pracy - art. 24 Praca znajduje się pod ochroną RP. 3. Zasada społecznej gospodarki rynkowej i współpracy partnerów społecznych art. 20 - społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP Art. 59 - Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań w szczególności w cel rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień 4. Ochrona własności - art. 64 ust 3 - własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie w jakim nie narusza ona istoty prawa własności 5. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej - art. 22 - ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny

Oddziaływanie prawa wspólnotowego na kształtowanie się ustroju pracy w Polsce

Olać to...

4

4. 4.1

Zasady prawa pracy Pojęcie i rodzaje zasad prawa pracy

Poniższy katalog jest potrzebny, stanowi on bowiem przy dużej liczbie przepisów wydawanych zarówno przez państwo, jak i samych partnerów społecznych wskazówkę w procesie ich stosowania i wykładni, ale też wytyczną legislacyjną na przyszłość. Ponadto istnienie takiego katalogu jest zgodne z wymogami prawa europejskiego, zawartymi w przyjętej przez Radę Europy w 1961 r. i ratyfikowanej przez Polskę Europejskiej Karcie Społecznej oraz w uchwalonej w 1989 r. wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników

4.2

Podstawowe zasady prawa pracy

1. Zasada wolności pracy 2. Zasada minimalnego wynagrodzenia za pracę określana przez państwo 3. Zasada równości praw pracowników z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków oraz zasada równego traktowania pracowników 4. Zasada zakazująca dyskryminacji pracowników 5. Zasada szanowania przez pracodawcę godności innych dóbr osobistych pracownik 6. Zasada godziwego wynagrodzenia za pracę 7. Zasada prawa do wypoczynku 8. Zasada zapewnienia pracownikom bezpiecznej i higienicznej pracy 9. Zasada zaspokajania stosownie do możliwości warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników 10. Zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych 11. Zasada wolności zrzeszania się pracowników i pracodawców 12. zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy Zasada obowiązywania norm prawa pracy Semiimperatywny charakter norm prawa pracy - jednostronnie bezwzględnie obowiązujące i jednocześnie granicznie zastępujące - postanowienia stron stosunku pracy mogą być bardziej korzystne lub niemniej korzystne dla pracownika Art. 18 §1 Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa pracy §2 - postanowienia umów i aktów, o których mowa w § 1 mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne ; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy

4.3

Funkcje prawa pracy 1. Funkcja ochronna - ochrona interesów i prawa pracowników, jako strony ekonomicznie słabszej stosunku pracy. Jej konsekwencją jest art. 18 - zasada uprzywilejowania pracownika na mocy której ustalenia mniej korzystne dla pracownika są z mocy prawa nieważne. Ponadto zasadę tę dopełniają ograniczenia w dopuszczalności rozwiązywania stosunku pracy oraz trwałego przekształcania treści, a także ochronę wynagrodzenia za pracę i uprawnienia związkowe 2. Funkcja organizatorska - realizowana przy pomocy przepisów sprzyjających prawidłowemu funkcjonowaniu zakładu pracy , a pośrednio całej gospodarki narodowej. To np. uprawnienie pracodawcy do kształtowania składu załogi. Prawo wydawania poleceń, konkretyzowania zadań, środki motywujące (oceny pracownicze, podwyżki, pakiet socjalny), stosowanie środków dolegliwości 3. Funkcja wychowawcza - spełnienie waloru społecznego - wykonywanie pracy zarobkowej wpływa na jakość życia u warunkuje rytm życia człowieka. Obowiązek szanowania godności i innych dóbr osobistych, zasada równego traktowania, sprawiedliwe wartościowanie pracy, wdrażanie i przestrzeganie zasad współżycia społecznego- wpływają na kształtowani osobowości człowieka.

5

II.

ŹRÓDŁA PRAWA PRACY 1. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa pracy 1.1. Socjologiczne i pozytywistyczne ujęcie źródeł prawa pracy

Pozytywistyczne ujęcie: • Konstytucja • Kodeks pracy i inne ustawy, konwencje międzynarodowe i umowy ratyfikowane • Rozporządzenia • Ponadzakładowe układy zbiorowe pracy • Zakładowe układy zbiorowe pracy i inne porozumienia zbiorowe oparte na ustawie • Regulaminy i statuty Socjologiczne ujęcie: • Regulaminy i statuty • Zakładowe układy zbiorowe pracy i inne porozumienia zbiorowe oparte na ustawie • Ponadzakładowe układy zbiorowe pracy • Rozporządzenia • Kodeks pracy i inne ustawy, konwencje międzynarodowe i umowy ratyfikowane • Konstytucja

1.2.

Dyferencjacja i uniformizacja w prawie pracy

1. Dyferencjacja ustawowa: % a) Wynikająca z kodeksu pracy: ■ Ochrona pracy kobiet i młodocianych ■ Ochrona pracowników wychowujących dzieci ■ Ochrona pracowników w wieku przedemerytalnym ■ Uzależniona rodzajem stosunku pracy (odrębności stosunku pracy z powołania, mianowania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę) b) Wynikająca z ustaw szczególnych ■ Ochrona „działaczy” związkowych i innych przedstawicieli pracowników, ochrona radnych, posłów, senatorów i innych ■ Ochrona żołnierzy w czynnej służbie wojskowej Dyferencjacja -> Uniformizacja (ma charakter powszechny i musi być stosowana przez wszystkich pracodawców) 2. Dyferencjacja układowa a) Wynikająca z ponadzakładowych układów zbiorowych pracy (dla kilku zakładów pracy lub dla całej branży, np. pracowników branży chemicznej lub stalowej) b) Wynikająca z zakładowych układów zbiorowych pracy, regulaminów lub innych porozumień zakładowych Praktyka układowa doprowadziła do uniformizacji prawa pracy poprzez wprowadzanie postanowień z porozumień zbiorowych do kodeksu pracy Dyferencjacja układowa oparta jest na zasadzie uprzywilejowania pracownika Art. 9 § 2 kp: Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych Zasada tworzenia norm w ramach szczególnych źródeł prawa pracy: X + 1 .... X - normy powszechnie obowiązujące (kodeks pracy i inne ustawy, rozporządzenia itd.) //niekiedy przepisy zezwalają na obniżenie standardów powszechnych - przepisy o czasie pracy, art. 150 §3, art. 151 §4 kp

6

Konstytucja jako źródło prawa pracy Art. 24 - Praca znajduje się pod ochroną RP. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy Art. 65 ust. 1 Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa Ust. 2 Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę Ust 4 Minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposobu ustalanie tej wysokości określa ustawa Ust. 5 Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjny Równouprawnienie kobiet i mężczyzn Art. 33 ust 1 - Kobieta i mężczyzna w RP mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym ust. 2 Kobieta i mężczyzna mają w szczególności prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego raz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń Bezpieczeństwo i higiena pracy Art. 66 ust .1 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Ust. 2 Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa Zatrudnianie młodocianych i dzieci Art. 65 ust 3 Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudnienia określa ustawa Zbiorowe prawo pracy Przepisy ogólne Art. 20 Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej Art. 59 ust 2 Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień Wolność zrzeszania się art 12 RP zapewnia wolnośc tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społecznozawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji art. 59 ust 1 Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych organizacjach społecznozawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców ust 4 Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym jakie są dopuszczalne przez wiążące RP umowy międzynarodowe Prawo prowadzenia sporów zbiorowych (w tym strajków) art. 59 ust 3 Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form procesu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

2. Kodeks pracy 2.1 Odrębne akty ustawowe ■ Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy ■ Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (ustawa o zwolnieniach grupowych) ■ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ■ Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych ■ Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych ■ Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji ■ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny ■ Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego

7

4. Akty wykonawcze

■ Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu wydawania i prostowania ■ Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie ■ Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop ■ Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych da zdrowia kobiet i in.

5. Pragmatyki - pojęcie i rodzaje

Termin „pragmatyka” jest terminem języka prawniczego (nie prawnego) Pragmatyka to szczególna regulacja prana (w randze ustawy lub rozporządzenia), która w sposób odrębny i kompleksowy reguluje status pewnej grupy zawodowej lub kategorii pracowników. Rodzaje pragmatyk pracowniczych: 1. Ustawowe pragmatyki pracownicze a) Ustawa z 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych b) Ustawa z 2008 o pracownikach samorządowych c) Ustawa z 2008 o służbie cywilnej d) Ustawa z 1982 Karta Nauczyciela 2. Podstawowe pragmatyki pracownicze a) Rozporządzenie RM z 1974 r. o prawach i obowiązkach pracowników kolejowych b) Rozporządzenie RM z 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników lasów państwowych i in. W sprawach nieuregulowanych w pragmatykach stosuje się kodeks pracy oraz inne źródła powszechnego prawa pracy.

6. Kodeks cywilny jako pomocnicze źródło prawa pracy

Art. 300 KP W sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu Cywilnego, jeżeli nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy Stosowanie kodeksu cywilnego do stosunków pracy: 1. W sprawach nie unormowanych w KP (luka normatywna, nie aksjologiczna) 2. Stosowanie odpowiednie 3. Niesprzeczne z zasadami KP Przykłady stosowania przepisów KC do stosunków pracy: 1. Wady oświadczenia woli 2. Składanie oświadczeń woli 3. Skutki czynności prawnej 4. Zasady wykładni oświadczeń woli 5. Sposoby zawierania umów 6. Terminy 7. Odsetki

7. Międzynarodowe źródła prawa pracy Uniwersalne źródła międzynarodowe: 1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.; 2. Międzynarodow...