Skrypt Jurysty prawo pracy PDF

Preview

Summary

skrypt obejmujący zagadnienia z prawa pracy...

Description

Niniejszy skrypt obejmuje swoim zakresem wykład z prawa pracy 2009/2010, materiał obowiązujący na ćwiczeniach, a także treści z poprzednich skryptów i częściowe opracowania podręcznika wraz z fragmentami obowiązujących aktów prawnych. Od autora – [klauzula wyłączenia odpowiedzialności]: 1) Treści zawarte w tym opracowaniu są interpretacją materiałów źródłowych dokonaną przez autora, dlatego też jakiekolwiek treści zawarte w niniejszym opracowaniu nie mogą stanowić podstawy do przypisania ich autorstwa innym osobom. 2) Treść zawarta w niniejszym opracowaniu podlegała swobodnej selekcji i redakcji autora, dlatego też ma jedynie charakter pomocniczy w stosunku do uznanych źródeł wiedzy, z których należy przygotować się do egzaminów obejmujących opisane niżej zagadnienia. 3) Opanowanie materiału z tego opracowania NIE GWARANTUJE ZDANIA EGZAMINU, a w szczególności nie rodzi żadnych roszczeń do autora o błędy natury merytorycznej, które mogą spowodować negatywny wynik na egzaminie. 4) Autor zachęca do samodzielnego badania tej gałęzi prawa ze szczególnym uwzględnieniem profesjonalnych opracowań uznanych przedstawicieli doktryny. 5) Opracowanie jest niekomercyjne, nie narusza praw autorskich osób trzecich, może być kserowane, powielane, pobierane z sieci internetowej nieodpłatnie, swobodnie modyfikowane (z zastrzeżeniem punktu 6). 6) Pierwowzór opracowania znajduje się u autora, autor nie odpowiada za treści, które mogą naruszać prawa osób trzecich, a które zostały dodane w czasie rozpowszechniania opracowania, a które nie są zgodne z pierwowzorem opracowania. Zobacz także   

inne opracowania z serii „Skrypty Jurysty”: Zobowiązania – część ogólna. Zobowiązania – część szczególna i prawo spadkowe. Postępowanie administracyjne.

1

MATERIAŁ WYKŁADOWY .......................................................................................................................................3 ZAGADNIENIA OGÓLNE ...................................................................................................................................................3 POJĘCIE PRAWA PRACY .....................................................................................................................................................3 HISTORIA I ROZWÓJ PRAWA PRACY...................................................................................................................................5 CECHY PRAWA PRACY .......................................................................................................................................................8 FUNKCJE PRAWA PRACY .................................................................................................................................................14 ŹRÓDŁA PRAWA PRACY .................................................................................................................................................17 MIĘDZYNARODOWE PRAWO PRACY ................................................................................................................................17 EUROPEJSKIE I WSPÓLNOTOWE PRAWO PRACY ...............................................................................................................22 KONSTYTUCJA RP I KODEKS PRACY ...............................................................................................................................27 USTAWOWE ŹRÓDŁA PRAWA PRACY(POZAKODEKSOWE) ...............................................................................................32 UKŁADY ZBIOROWE PRACY ............................................................................................................................................34 REGULAMINY WEWNĄTRZZAKŁADOWE .........................................................................................................................45 ZASADY PRAWA PRACY .................................................................................................................................................49 ZASADA PRAWA DO PRACY .............................................................................................................................................50 ZASADA SWOBODY NAWIĄZYWANIA STOSUNKU PRACY ................................................................................................52 - ZAKAZ NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI .............................................................................................................................55 ZASADA OCHRONY GODNOŚCI I INNYCH DÓBR OSOBISTYCH PRACOWNIKA ...................................................................61 ZASADA NIEDYSKRYMINACJI W ZATRUDNIENIU .............................................................................................................65 ZAKOŃCZENIE STOSUNKU PRACY.................................................................................................................................68 WYGAŚNIĘCIE STOSUNKU PRACY ...................................................................................................................................68 ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRACY ...................................................................................................................................70 OCHRONA POWSZECHNA TRWAŁOŚCI STOSUNKU PRACY ...............................................................................................78 OCHRONA SZCZEGÓLNA TRWAŁOŚCI STOSUNKU PRACY ................................................................................................82 WYPOWIEDZENIE ZMIENIAJĄCE ......................................................................................................................................86 ROSZCZENIA PRACOWNIKA W WYPADKU WADLIWEGO WYPOWIEDZENIA UMOWY O PRACĘ .........................................88 ROZWIĄZANIE UMOWY O PRACĘ BEZ WYPOWIEDZENIA .................................................................................................89 ZWOLNIENIA Z PRACY Z PRZYCZYN NIEDOTYCZĄCYCH PRACOWNIKÓW .......................................................................93 OBOWIĄZKI PRACODAWCY W ZWIĄZKU Z USTANIEM STOSUNKU PRACY .......................................................................97 MATERIAŁ Z ĆWICZEŃ ..........................................................................................................................................98 PRACOWNIK - PODMIOTOWOŚĆ PRACOWNICZA ..............................................................................................................98 PRACODAWCA ...............................................................................................................................................................104 TRANSFER .....................................................................................................................................................................106 POZAUMOWNE PODSTAWY NAWIĄZANIA STOSUNKU PRACY........................................................................................111 UMOWY CYWILNOPRAWNE A ZATRUDNIENIE PRACOWNICZE ......................................................................................114 UMOWA O PRACĘ ..........................................................................................................................................................117 TELEPRACA ...................................................................................................................................................................122 PODSTAWY PROCESOWEGO PRAWA PRACY ..................................................................................................................123 WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ ........................................................................................................................................125 OCHRONA WYNAGRODZENIA ........................................................................................................................................129 CZAS PRACY ..................................................................................................................................................................135 URLOPY PRACOWNICZE.................................................................................................................................................144 ODPOWIEDZIALNOŚĆ STRON STOSUNKU PRACY ...........................................................................................................150 PRAWNE POJĘCIE BEZROBOTNEGO................................................................................................................................156 OCHRONA PRACY KOBIET .............................................................................................................................................157 ZBIOROWE PRAWO PRACY ..........................................................................................................................................162 ORGANIZACJE PRACOWNIKÓW I PRACODAWCÓW ........................................................................................................163 SPORY ZBIOROWE PRACY ..............................................................................................................................................165

2

Materiał wykładowy Zagadnienia ogólne Pojęcie prawa pracy Prawo pracy jako przedmiot dydaktyczny Nauka prawa pracy jest ułatwiona, gdyż jest to prawo, które otacza nas dookoła, nazywano je często prawem dnia codziennego, bo niemalże każdy z nas lub naszych rodziców pracuje, więc mamy praktycznie codziennie do czynienia z konstrukcjami prawa pracy. Generalnie podstawą zatrudnienia obecnie jest stosunek pracy, ale coraz częściej osoby pracują na podstawie innych konstrukcji, a mianowicie na podstawie umów cywilnych(umowa zlecenie, umowa o dzieło), kontraktów menadżerskich, czy samozatrudnienie. Teoria prawa pracy jest względnie młoda, a więc doktryna dopiero się rodzi, to prawo ewoluuje od jakiegoś czasu. Problemem jest natomiast fakt, iż prawo pracy jest niezwykle obszerne, regulowane przez wiele aktów o randze ustawowej i niższej, ale też bardzo często się zmienia, co prowadzi do pewnych trudności. Również prawo europejskie nieustannie zmienia prawo polskie, więc proces dostosowywania tych systemów jest procesem ciągłym. Prawo pracy jako dyscyplina naukowa i część systemu prawa Prawo pracy w sensie podmiotowym – jest to pewne uprawnienie konkretnego podmiotu, prawo do wykonywania pracy. Prawo pracy w sensie przedmiotowym – jest to pewien zespół przepisów prawnych, który reguluje wybrany obszar stosunków społeczno-gospodarczych. Akty prawne składające się na prawo pracy cechują się pewną hierarchicznością: 1. Ustawy na czele z kodeksem pracy i akty wykonawcze do ustaw, o ile regulują stosunek pracy 2. Zbiorowe prawo pracy i inne układy zbiorowe prawo pracy(prawo tworzone przez partnerów społecznych sankcjonowane przez państwo – prawo nie pochodzące od ustawodawcy). 3. Regulaminy i statuty – lokalne prawo pracy lub akty wewnątrzzakładowe. W prawie pracy obowiązuje zasada korzystności rozwiązań dla pracownika, co oznacza, że akty niższe w hierarchii prawa pracy mogą jedynie rozszerzać uprawnienia i ograniczać obowiązki, więc akty prawa pracy niższej rangi mogą jedynie polepszać sytuację pracowników. Art. 9. k.p. [Źródła prawa pracy] § 1. Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumie ń zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. § 2. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumie ń zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników ni_ przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. § 3. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. § 4. Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumie ń zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują.

3

Co to jest praca? Praca w rozumieniu dyscypliny prawa pracy to:  Praca człowieka, ale aspekt techniczny pracy nie jest tak całkowicie obojętny(cały dział bhp opiera się na aspekcie technicznym pracy).  Praca w rozumieniu czynnościowym – chodzi o wykonywanie pracy, a nie jej wykonanie, chodzi o sam proces działania/wykonywania pracy(np. stosunek pracy opiera się na wykonywaniu pracy przez pracownika i to jest jego centrum, ale nie bez znaczenia pozostaje rezultat pracy, który może mieć wpływ na wynagrodzenie).  Interesuje nas bardziej aspekt socjologiczny niż ekonomiczny, badamy pewne stosunki społeczne bez względu na to czy przynosi ona konkretny rezultat ekonomiczny.  Tylko praca o celu zarobkowym ma znaczenie dla prawa pracy(przedmiotem prawa pracy nie jest pomoc sąsiedzka, czy wolontariat – choć wolontariat nie jest tak całkowicie obojętny, bo niektóre przepisy prawa pracy dotyczą wolontariuszy(np. bhp)).  Jest to praca wykonywana na rzecz innego podmiotu(nie interesuje nas praca wykonywana na rzecz gospodarstwa domowego).  Praca wykonywana w ramach obowiązku i to tylko obowiązku dobrowolnie przyjętego(prawo pracy nie dotyczy pracy żołnierzy, więźniów itp.) Charakterystyka prawa pracy w kontekście innych dyscyplin prawniczych 1. Prawo pracy a prawo cywilne. Z pewnością powiązania prawa pracy z prawem cywilnym są wielopłaszczyznowe: 1) powiązania natury genetycznej – prawo pracy wyrosło z konstrukcji cywilnoprawnych. 2) powiązania aksjologiczne/ideologiczne - nawiązywanie do pewnych wartości, pojęć wspólnych dla prawa cywilnego.  zasada równości formalnej stron, charakterystyczna dla prawa cywilnego.  konstrukcja zobowiązania - umowa o pracę rodzi stosunki zobowiązaniowe. 3) powiązania normatywne - przepisy prawa cywilnego mogą być i są wykorzystywane do regulowania stosunku pracy. Przyjmuje się, że nie wszystko trzeba regulować przepisami prawa pracy, skoro wystarczające mogą być odesłania do kodeksu cywilnego. Art 300 kodeksu pracy odsyła do kodeksu cywilnego w sprawach nieuregulowanych. 4) powiązania procesowo-instytucjonalne - spory z zakresu prawa pracy mogą być rozstrzygane przez sądy powszechne. Te spory są rozstrzygane według tej samej procedury - uregulowanej w kodeksie postępowania cywilnego jakkolwiek występuje kilka odrębnych reguł. Istnieją także pewne obszary sporne, jest to obszar konfliktów między prawem pracy, a prawem cywilnym(zawsze będzie sporną ocena kontraktów managerskich - dla jednych jest to umowa cywilna, dla innych pewien specyficzny stosunek pracy). 2. Prawo pracy a prawo administracyjne. 1) powiązania genetyczne - prawo pracy wyrosło też z prawa administracyjnego(jedna ze ścieżek rozwoju prawa pracy). 2) pewna sfera władcza(to co jest charakterystyczne dla prawa administracyjnego) - występuje w prawie ochrony pracy - zbliża nas to do prawa administracyjnego. 3) rozbudowane związki instytucjonalne między prawem pracy i administracyjnym - jakaś część organów administracji działa w obszarze prawa pracy. Przede wszystkim trzeba tu zwrócić uwagę na organy zatrudnienia - np. urzędy pracy i inne organy ukierunkowane na walkę z bezrobociem, inspekcja pracy. Jest pewna grupa spraw pracowniczych, która podlega sądom administracyjnym przede wszystkim dotyczy to działalności inspekcji pracy, ale również bezrobocia, a także zatrudnieniem administracji publicznej, odpowiedzialności dyscyplinarnej pracowników administracji publicznej. 4

Sfery konfliktów/sporów - przede wszystkim stosunki pracy w administracji publicznej. W niektórych krajach jest to domena prawa administracyjnego. W Polsce było bardzo różnie. Obecnie stosunki pracy w administracji podlegają przepisom prawa pracy, co nie zawsze jest akceptowane i spotyka się z różnymi ocenami. Pole konfliktu występuje również w stosunkach służbowych (policja, służby więzienne) podlegają one prawu administracyjnemu. 3. Prawo pracy a prawo karne. 1) W niektórych przepisach prawa pracy znajdujemy zestaw rygorów selekcyjnych - wstępnych warunków zatrudnienia. Wśród nich często pojawia się wymóg niekaralności. 2) pewne negatywne konsekwencje naruszenia prawa. Szczególnie popełnienie przestępstwa przez osobę zatrudnioną. a. Art. 51 kodeksu pracy - przestępstwo (ale nie każde - musi spełnić 3 przesłanki) może być pretekstem do niezwłocznego rozwiązania stosunku prawa pracy. b. tymczasowe aresztowanie - przewiduje się w jednym z przepisów, że upływ 3 miesięcy nieobecności pracownika z powodu tymczasowego aresztowania powoduje wygaśnięcie stosunku pracy. Oznacza to, że do upływu tych 3 miesięcy stosunek pracy trwa. Pracodawca traktuje tą nieobecność jako nieobecność uzasadnioną/nieuzasadnioną. c. pozbawienie wolności - ustawodawca ustala, iż upływ 1 miesiąca pozbawienia wolności daje pracodawcy podstawę do bezwarunkowego rozwiązania stosunku pracy (w tym wypadku ważny jest fakt absencji związanej z pozbawieniem wolności, a nie fakt dokonania przestępstwa). d. Skazany może zawiązać stosunek pracy, ale ten stosunek pracy musi mieć swoje właściwości (np. nie może mieć miejsca bez zgody naczelnika zakładu prawa pracy).

Historia i rozwój prawa pracy Historia prawa pracy Ścieżka umowy o pracę (Aby można było mówić o zupełnie wolnej umowie o pracy obie strony musiały posiadać podmiotowość prawną – jest to najbardziej podstawowy warunek)  (łać.)Locatio conductio operarum – umowa o najem pracy ludzi wolnych – miała bardzo niewielkie znaczenia w starożytnym Rzymie(rzymianie gardzili pracą, którą wykonywali niewolnicy, a wykonywanie pracy obniżało status społeczny), ale do tej właśnie instytucji prawa rzymskiego odnoszono się tworząc nowożytną konstrukcję umowy o pracy.  W średniowieczu również nie można mówić o wolnym prawie pracy, bo raczej był to system cechowy, czy patronacki, gdzie nie powstawały relacje zobowiązaniowe, a raczej stosunki osobiste, które miały inne cechy. Powstawały natomiast związki czeladnicze, które walczyły o prawa czeladników – są często uznawane za prototyp związków zawodowych.  W czasie rewolucji przemysłowej powstawały większe zakłady i manufaktury, a więc wykształcił się i pracodawca i pracownik. Powrócono wtedy do konstrukcji najmu pracy, który miał korzenie w prawie cywilnym(pierwsza regulacja w Kodeksie Napoleona – dwa przepisy dotyczące umowy najmu pracy).  Po II wojnie umowa o pracę wydostała się z więzi prawa cywilnego, chociaż ciągle ma tam korzenie. W Polsce w 1928 Prezydent wydał dwa rozporządzenia – o pracy robotników i pracy pracowników umysłowych(podobnie umowa o pracę upowszechniała się w całej Europie). Ścieżka administracyjno-prawna. (Pewien system ochrony, zakazów i nakazów, które miały ograniczyć patologię w stosunkach pracy, żeby wykluczyć wyzysk pracowników i ograniczyć samowolę silniejszych gospodarczo pracodawców).

5

  

1802 – ustawa brytyjska ograniczająca pracę dzieci(pierwsze ograniczenia wolnej swobody umów o pracę) - generalnie na początku zakres podmiotowy ograniczeń był niewielki, z czasem dotyczył większej ilości osób(ograniczenia dotyczące kobiet w ciąży, uregulowanie standardów bhp). 1833 – Pierwsza instytucja ochrony praw pracowników - inspekcja pracy w Wlk. Brytanii. Zmiany nazwy oznaczającej regulację ochronną prawa pracy: o Ustawodawstwo fabryczne(pierwsze nakazy i zakazy) o Ustawodawstwo przemysłowe/prawo robotnicze o Prawo ochrony pracy

Z czasem umowne prawo pracy i ochronne prawo pracy połączyły się i teraz zakładamy, że całe prawo pracy ma charakter ochronny. Ścieżka zbiorowego prawo pracy  XVIII – zakaz koalicji, zakaz zrzeszania się(niedozwolone było tworzenie związków pracowników czy nawet wykorzystywania pośrednika w kontaktach między pracodawcą a pracownikiem, charakter stosunku pracy był całkowicie i wyłącznie osobisty).  1824 – W Wlk Brytanii zalegalizowany pierwszy związek zawodowy (Z czasem zalegalizowano działania związków zawodowych i przejaw ich aktywności np. strajki)  Następnie uznano układy zbiorowe pracy jako instytucje prawa pracy (pierwszy przypadek Szwajcaria początek XX w.) ...