Skrypt ze Szwajcarią - systemy polityczne USA, UK, Francji, Niemiec, Włoch, Rosji, Szwajcarii, Hiszpanii, PDF

Preview

Summary

systemy polityczne USA, UK, Francji, Niemiec, Włoch, Rosji, Szwajcarii, Hiszpanii, Szwecji...

Description

!!!!!!!!!!Współczesne systemy polityczne!!!!!!!! !!Notatki własne i zebrane!! SYSTEM POLIT POLITYCZNY YCZNY – składa się z 3 elementów: 1) Ogół organów władzy publicznej (aparat państwowy lub system organów państwowych) + samorządy, 2) Partie polityczne i organizacje polityczne (grupy nacisku, grupy interesu) np. związki zawodowe, 3) Normy i zasady regulujące ich wzajemne stosunki (między elementami systemu politycznego) np. prezydent RP i partia polityczna. SYSTEM USTROJOWY = 1+3-2= ogół organów władzy w państwie oraz zasady i normy regulujące stosunki. Klasyfikacje systemów polit politycznych: ycznych: a) ZE WZ WZGLĘDU GLĘDU NA REŻIM POLIT POLITYCZNY YCZNY (sposoby sprawowania władzy, środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunku do obywateli) wyróżniamy: · demokr demokratyczne atyczne – wybór i kontrola władzy, · niedemokr niedemokratyczne atyczne – wybór i kontrola są ograniczone lub ich w ogóle nie ma, (wyróżniamy tu totalitarne – wszechogarniająca ideologia, autorytarne – ograniczony). b) ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER GŁ GŁOWY OWY PAŃSTW PAŃSTWA A wyróżniamy: · monarchie – wyróżniamy: absolutna do XVIII wieku, konstytucyjna XIX, parlamentarna w Europie, · republiki – głową państwa jest prezydent pochodzący z wyborów, c) ZE WZG WZGLĘDU LĘDU NA SYSTEM RZĄDÓW (system rządów to wzajemne stosunki między władzą wykonawczą a ustawodawczą) wyróżniamy: · prezydencki, · parlamentarny parlamentarny,, · półprezydencki, · parlamentarno – ko komitetowy mitetowy mitetowy,, d) ZE WZGLĘDU NA USTRÓJ TER TERYTORIALNY YTORIALNY wyróżniamy: · unitarne – jednolite wewnętrznie, · złożone (federacje lub konfederacje), w państwie federalny federalnym m kompetencje władz centralnych są wyliczone w konstytucji i przyjęta jest zasada domniemania kompetencji dla władz lokalnych np. Niemcy, Rosja, USA, Szwajcaria, Belgia. Konfeder Konfederacja acja to luźny związek państw – Wspólnota Brytyjska. Demokr Demokracja acja klasyczna – synonim praw i wolności obywatelskich. Demokracja jest to system polityczny w którym władze sprawuje lud pośrednio lub bezpośrednio i w którym są zagwarantowane praw i wolności obywateli. Partie polityczne mogą powstawać i działać swobodnie. Jest to fundamentalna zasada. Współcześnie politolodzy odwołują się do konkretów, wśród procedur najważniejszą jest procedura wyborów (Joseph Schumpeter). Przeprowadzane regularnie, dopuszcza jak najszerszą liczba obywateli, 4 przymiotniki zgodne z demokracją. Inne procedury: · wolność tworzenia stowarzyszeń i ich działania, · wolność mediów, tworzenia należnych dostępów do źródła informacji, · kontrolowanie władzy. Za Zasada sada suwerenności narodu – władza suwerenna to najwyższa, to ostatecznie decydująca. Obecnie powszechnie przyjmowana poza Wielką Brytania (suwerenność parlamentu). Lud to suma poszczególnych jednostek. Naród to pojęcie abstrakcyjne – czy suwerenność ludzi czy narodu? Tam gdzie państwo było rozbite to przyjmuje się naród. Naród może spra sprawować wować władze poprzez: · demokr demokracja acja pośrednia (wybory), · demokr demokracja acja bezpośrednia (referendum, inicjatywa ludowa, plebiscyt, Zgromadzenie Narodowe, Veto narodowe). Refere Referendum ndum – głosowanie ludowe dotyczy określonej polityki rozstrzygnięcia. Może być filarem ustroju (Szwajcaria) lub jednym z instrumentów ( referendum nie ma w USA i Niemczech). Zarządzone przez głowę państwa lub parlament, lub na wniosek lub bez wniosku. Referendum może być: ustawodawcze (w sprawie ustawy), konstytucyjne (w sprawie konstytucji), lokalne, ogólnopaństwowe, wiążące (stanowiące), opiniodawcze. Inicjatywa ludowa – prawo konstytucyjne określonej grupy do wystąpienia do parlamentu z projektem ustawy, tj. ludowa inicjatywa ustawodawcza lub zmiany konstytucji tj. ludowa inicjatywa konstytucyjna. Występuje w Włoszech, Hiszpanii, Polska, Litwa, Węgry – ustawodawcza, Wł, Szwajcaria – konstytucyjna. Obywatelom łatwiej korzystać z ciał pośredniczących np. partie polityczne. Veto ludowe – sprzeciw obywateli w stosunku do decyzji władzy lub poczynaniami władzy. Na Ukrainie jest obecnie veto ludowe. Np. manifestacje, wiece, strajki. Jest w Niemczech i Czechach – prawo do oporu. Plebiscyt – nie jest instytucją prawa konstytucyjnego tylko prawa międzynarodowego, głosowanie dotyczące ziem, ich przynależności. W doktrynie prawa konstytucyjnego mówi się o plebiscytarnym charakterze tzn. ludzie masowo poszli do wyborów, masowo opowiedzieli się za konkretną opcją i należy dodać, jeszcze emocje, np. 04.06.1989 roku wybory Solidarność, wybory w państwach socjalistycznych, IX 1958 referendum dotyczące przyjęcia nowej konstytucji we Francji. Zgromadze Zgromadzenie nie Narodowe – demokracja ateńska, decyduje ciało złożone z wszystkich uprawnionych obywateli. ZASADA PRZEDST PRZEDSTAWICIEL AWICIEL AWICIELSTWA STWA – reguluje stosunki między wybranymi a wyborcami. Rodzaje mandatu: · imper imperatywny atywny – związany, wybrany jest związany wolą i głosuje tak jak jego wyborcy sobie tego życzą. Jest tylko w II izbie parlamentu niemieckiego – BUDESRAT. · wolny – poseł, deputowany z momentem wyborów odrywa się od wyborcy, reprezentuje naród zgodnie z własnym sumieniem, ale jest dyscyplina partyjna, są też inne czynniki, które wpływają na głosowanie np. wielki człowiek (np. Józef Piłsudski). Jak głosują obywatel obywatele e wybier wybierając ając określone partie?? Decyzje powinny być optymalne, odpowiedzialna, legalna, racjonalna. Obywatel powinien kierować się programem partii. Do czynników wpływających na wybory dokonywane przez obywateli: · sytuacja społeczno – socjologiczna, · religia, · tradycja i wychowanie, · kampania wyborcza, · efekt kuli śnieżnej. W określonej sytuacji: · gdy są wybory w dwóch turach to w 1 ludzie wybierają a w drugiej eliminują, · gdy są wybory proporcjonalne ale z progiem wyborczym, to jeżeli nasza partia nie osiąga tego progu to nie oddajemy na nią głosu ale przerzucamy na inną podobną partię (teoria głosu skutecznego) np. UW w ostatnich wyborach, · gdy jest system większościowy w jednej turze to też działa głos skuteczny. Prawo wyb wyborcze orcze wiąże się z zasadą reprez reprezentacji. entacji. Musi charakteryzować się: · powszechne, · równe, · głosowanie tajne,

·

bezpośrednie – głosuje się na tego kandydata który kandyduje na dany urząd – muszą być do I izby parlamentu.

Cechy procesu wybo wyborczego: rczego: · zgłaszanie kandyda kandydatów tów – –proces wyborczy jest procesem partyjnym ale teoretycznie też grupy wyborców, · głosowanie – głosuje się albo na listę (na partię), albo imiennie (konkretny kandydat wybory większościowe), albo charakter mieszany (do Sejmu) · ustalanie wyników – wyróżniamy system proporcjonalne, większościowe, mieszane. System większościowy – 1 mandat otrzymuje ten kandydat który uzyskał większą liczbę główną. Większość może być względna lub bezwzględna (50%+1 głosów). System większości względnej – charakterystyczny dla państw anglosaskich. System większości bezwzględnej – system V Republiki Francuskiej – między turami są porozumienia wyborcze. System większościowy sprawia, że do parlamentu wchodzi kilka partii (mała ilość) – co daje możliwość stworzenia stabilnego rządu, np. WB są 2 partie które mają realne szanse zdobycie miejsca w parlamencie. System większościowy nie jest sprawiedliwy. System proporcjonalny – w wielomandatowych okręgach wyborczych, mandaty rozdzielane proporcjonalnie między partie (listy) w zależności od oddanych na tę listę głosów. Obecnie do systemu proporcjonalnego wprowadza się klauzulę zaporową, albo progi wyborcze aby eliminować partie małe i stworzyć stabilny rząd (zwykle 4-5%). System stosowany w Szwecji, Norwegii, Holandii, Hiszpanii, Danii, Polsce do Sejmu, Szwajcaria). system proporcjonalny jest sprawiedliwszy, korelujący w zasadą pluralizmu, powoduje wielopartyjność parlamentu, parlament jest rozdrobniony. ZASADA KONSTYTUCJ KONSTYTUCJONALIZMU ONALIZMU – odnosi się do konstytucji, konstytucja jest nadrzędnym aktem prawnym w państwie, obejmująca podstawy ustroju państwa ora prawa i wolności obywateli. Konstytucja jest aktem uchwalanym i zmienianym w szczególny sposób. Ko Konstytucje nstytucje –jej cechy: · szczególn szczególny y tryb stanowienia i zmiany – konstytucja powinna być uchwalona przez parlament, często ma charakter konstytuanty (w Polsce zwykły) czyli parlament jest po to tylko by uchwalić konstytucję, konstytucja ma być też przyjęta przez obywateli w drodze referendum, · szczególna nazwa – tylko jeden akt może nazwany jako Konstytucja, ale np. w Niemczech – ustawa zasadnicza, · szczególna treść – żeby była konstytucją pełną musi mieć pewne elementy: musi zawierać podstawy ustroju czyli zasady ustroju państwa, wskazanie naczelnych organów państwowych, ich sposób wyboru i kompetencje, · najwyższa moc pr prawna awna – stosunek norm do siebie, w hierarchicznym systemie praw, z konstytucją muszą być zgodne wszystkie pozostałe akty, nie mogą być nią sprzeczne, · moc obowiązująca – stosunek normy do adresata albo obaw i trzeba przestrzegać, albo nie. Moc obowiązująca wszystkich aktów jest taka sama. RODZAJE KONST KONSTYTUCJONALIZMU: YTUCJONALIZMU: · pisane, niepisane (WB), · ujęcie materialne (treść konstytucji, regulacje konstytucyjne) i formalne (forma konstytucyjna, artykuły), · pełne (zawierają wszystkie niezbędne sprawy które muszą być w konstytucji regulowane) i niepełne (małe), · proste (konstytucja to jeden akt np. Polska, Niemcy, Wły, Szwajcaria) i złożone (kilka aktów np. Szwecja). ZASADA PODZ PODZIAŁU IAŁU WŁADZY WŁADZY:: Stworzył ją Monteskiusz. Co było jego celem? Uważał, że ustrój WB był najlepszy, a celem najważniejszym była wolność dla obywateli. Postulował: · podział funkcjonalny w władzy ładzy (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza), · podział organizacyjny (przydzielenie do funkcji organu), · pomiędzy władzami ma obo obowiązywać wiązywać system wzajemnej kontroli kontroli,, hamulców i zabezpieczeń, · względna równowaga m między iędzy władzami. Pomiędzy władzami mogą być ustanowi ustanowione: one: · izolacja – brak powiązań pomiędzy władzami (Francja w czasie rewolucji – dyrektoriaty), · separacja – oddzielenie władz od siebie, ustanowienie powiązań (USA), · współpr współpraca aca – nałożenie się na siebie władz (ustawodawcza i wykonawcza). Pluralizm polityczny – różnorodność, ludzie się różnią między sobą, tworzenie płaszczyzny politycznej to swoboda i wolność działania partii politycznych uczestniczących w procesie wyborczym i sprawowaniu władzy. ZASADA P PAŃSTWA AŃSTWA PRA PRAWA WA WA. Powstała w Niemczech, polega na tym, że w państwie rządzi prawo, ale nie każde tylko demokratyczne. Na tą zasadę składa się: · zasada związania państwa prawem, lub zasada legalności, organy państwa mają bezwzględnie przestrzegać prawa, · zasada prawno – naturalna teoria prawa – prawo jest fenomenem społecznym, istnieje ono w naturze a rolą ustawodawcy jest to prawo odkrywać, · w państwach prawa muszą być ustanowione instytucje stojące na straży prawa, gwarantujące przestrzeganie prawa (zażalenia, odwołania, skargi, petycje), np. sądy, trybunał konstytucyjny, OMBUDSMAN – rzecznik praw obywatelskich. ZASADA WIĘKSZO WIĘKSZOŚCI. ŚCI. Demokracja to rządy większości przy zachowaniu praw mniejszości. Wyeksponowanie pozycji opozycji. W strategicznych decyzjach państwowych uczestniczy opozycja. Większość jest obecnie procedurą: większością podejmowane są następujące decyzje: · wybór reprezentantów (większościowy system wyborczy), · stanowienie prawa w parlamencie, większość kwalifik kwalifikowana owana (⅔ , 3/5): większość bezwzgl bezwzględna, ędna, większość zwykła. SYSTEMY RZĄDÓW System rządó rządów w – modele wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą, władza sądownicza jest władza odrębną, niezależną od innych władz. SYSTEM Prezydencki – tylko w USA! – 1787 roku – konstytucja jest on wymagający, silne organy władzy centralnej silni obywatele (społeczeństwo). Władza jest podzielona nie tylko między organy centralne ale i między centralną a lokalną (pionowo i poziomo). Zasady systemu prezyde prezydenckiego: nckiego: · prezydent jest jednym organem władzy wykonawczej, nieformalny rząd składający się z sekretarzy (13) jest podporządkowany prezydentowi, rząd jest wykonawcą poleceń prezydenta, · prezydent, kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych (dysponują podobną legitymacją). · Zasada separacji – maksymalne oddzielenie od siebie władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej (kongresu) przejawia się w: Ø prezydent nie może rozwiązać Kongresu, Kongres nie może odwołać prezydenta z przyczyn politycznych, Ø zasada niepołączalności władzy w Kongresie i władzy wykonawczej, ·zasada separacji została przełamana i przyjęte zostały powiązane, pomiędzy władzami np. impeachment (forma pociągania do odpowiedzialności prezydenta), veto pre prezydenta, zydenta, potrzebna ra rada da i zgoda Senatu przy nominacji prezyden prezydenta. ta. SYSTEM P PARLAMENT ARLAMENT ARLAMENTARNO ARNO (parlamentarno – gabinetow gabinetowy). y). To system brytyjski, Wły, Hiszpania, Dania, Szwecja, Norwegia, Polska, Czechy, Węgry, Kanada. Cechy: ·dualizm egzekutywy (głowa państwa i rząd),

·głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne (ma słabą wiedzę), ·rządzi rząd, ·rząd powoływany jest przez głowę państwa, ale z większości parlamentarnej, ·rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, ·głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (nigdzie) ale konstytucyjną, monarchowie nie ponoszą żadnej odpowiedzialności, ·głowa państwa może rozwiązać parlament (najczęściej), ·rząd uczestniczy w procesie ustawodawczym, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, ·członkowie rządu mogą być członkowie parlamentu (zasada połączalności). Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. Gdy jest system 2-partyjny (WB) system parlamentarny funkcjonuje stabilnie i sprawnie. Gdy jest system wielopartyjny to system funkcjonuje niestabilnie i dochodzi do częstej zmiany rządów (Wł. lat 60 i 70), potrzebne są koalicje. W połowie XX wieku wprowadzano racjonalizacje systemu parlamentarnego, polegającą na wzmacnianiu władzy wykonawczej a zwłaszcza rządu – system niemiecki kanclerski tzw. parlamentaryzm zracjonali zracjonalizowany zowany zowany. SYSTEM PÓŁPREZDENCKI (parlamentarna – pre prezydencki, zydencki, semi-prezydencki). Powstał na bazie systemu parlamentarnego poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta, przyjęciu pewnych zasad systemu prezydenckiego. Powstał we Francji (V Republika Francuska). Za Zasady: sady: ·dualizm egzekutywy (prezydent i rząd), ·prezydent wybierany w wyborach powszechnych, ·prezydent posiada szeroki zakres uprawnień, w tym osobiste nie wymagające kontrasygnaty (sam decyduje o ich wykorzystaniu), ·rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem a niekiedy też przed prezydentem. Ten system funkcjonuje w Austrii, Islandii, Irlandii, Portugalii, Finlandii, Litwie, Rumunii. Na funkcjonowanie systemu półprezydenckiego musi być zgoda partii. W Rosji wszystkie cechy odpowiadają systemowi półprezydenckiemu, ale wzorem dla systemu jest Francja i gołym okiem widać różnice w funkcjonowaniu. System rosyjski jest nazwany prezydencko – parlamentarnym jak i Ukraiński – silne ośrodki władzy w Rosji, premier nic nie znaczy, parlament jest takim drugim biegunem prezydenta. System półprezydencki jest najświeższy, najnowszy. SYSTEM P PARLAMENT ARLAMENT ARLAMENTARNO ARNO – KOMITET KOMITETOWY OWY OWY,, system rządów zgromadzenia lub ko konwentu. nwentu. Nadrzędność parlamentu, nie ma zasady podziału władzy, parlament wybiera, kontroluje i odwołuje pozostałe organy. W wersji czystej nigdzie nie funkcjonuje ale pewne elementy występują w Szwajcarii. W historii taki system funkcjonował we Francji za rządów Jakobinów, Komuna Paryska (1861), przedwojenna Estonia (1920), konstytucja PRL 52, państwa socjalistyczne. Organ państwowy – wyodrębnienie organizacyjny zespół ludzi posiadających określone prawem kompetencje, działają na podstawie i w granicach prawa, może korzystać z przymusu państwowego. Parlam Parlament: ent: ·sposób wyboru parlamentu: większościowy, ·struktura parlamentarna: jednoizbowy (unikameralizm) lub 2-izbowy (bikameralizm, może być równorzędność izb, egalitaryzm, nierównorzędny różne kompetencje), druga izba jest powoływana w państwie federalnym, albo jej istnienie wynika z tradycji i jest uzasadniana poprawieniem ustawodawstwa, ·kadencja – czas pełnomocnictw zwykle 4-5lat, ·głowa państwa rozwiązuje parlament gdy parlament nie może powołać rządu ·organizacja wewnętrzna parlamentu: Ø organy kierownicze – powoływane po t aby ktoś przewodniczył posiedzeniu i reprezentował na zewnątrz. Mają charakter jednoosobowy (WB speaker), lub organy mieszane (przewodniczący i prezydium. Na urząd przewodniczącego wybierana jest osoba reprezentująca większość. Ø Organy pracy (Komisje) – organy opniodawcze, doradcze, przygotowują sprawy na posiedzenie parlamentu (nie zawsze), rodzaje komisji: zastępujące parlament (decyduje zamiast izby np. komisje ustawodawcze we Włoszech i Hiszpanii oraz w USA, Szwecja, komisje stałe, ad hoc, komisje resortowe, pozaresortowe, komisje nadzwyczajne (dla załatwienia określonej sprawy), komisje śledcze. Ø Organy grupujące, sk skupiające upiające posłów (fra (frakcje kcje parlamentarne) – każdy parlamentarzysta chce należeć do frakcji bo mu się to opłaca. ·Funkcje parlamentu: Ø praw prawodawcza odawcza wyróżniamy tu funkcję ustrojodawczą (zmiana konstytucji), ustawodawczą, uchwałodawczą, Ø kontrolna (kontrola nad rządem), Ø kreacyjna – wybór osób na sprawowanie określonych funkcji. UST USTAWODA AWODA AWODAWSTWO WSTWO to proces. Etapy: 1. inicjatyw inicjatywa a ustawodawcza – praw prawo o inicjatywy najczęściej posiadają parlamentarzyści (każdy, grupa posłów lub cała izba), rząd, obywatele, w zachodniej Europie prezydent nie ma inicjatywy, tylko w Europie środkowo wschodniej ma inicjatywę (Polska, Ukraina, Litwa, Węgry, Rosja, Chorwacja), części składowe federacji (kantony w Szwajcarii). Inicjatywa może być kierowana do jednej lub drugiej izby, gdzie ma większą szansę przejścia (oprócz Niemiec i Polski). Prace są prowadzone w obu izbach jednocześnie. Projekt ustawy budżetowej jest zawsze kierowany do izby pierwszej (niższej). 2. przejęcie projektu przez izbę – są różne warianty: konieczne jest przyjęcie przez obie izby (USA, Rumunia), pierwsza izba ma prawo veta – drugi rodzaj (Polska, WB), projekt jest kierowany do głowy państwa i głowa państwa go podpisuje, promulguje (zgodna z konstytucją i wzięcie obowiązku za jej wykonanie) i sankcjonuje (charakter ostateczny). Głowa państwa zwykle dysponuje prawem veta ( zawieszające – może być ponownie przegłosowane przez izbę, ostateczne – ustawa nie wchodzi w życie, absolutne – tylko w WB ale królowa z tego nie korzysta). Weto głowy państwa jest obalane: większością zwykła lub kwalifikowaną (wzmacnia rolę głowy państwa np. Polska 3/5, USA2/3, Rosja 2/3, Ukraina 2/3). WŁADZA WYKONA WYKONAWCZA WCZA (EGZEKUTYW (EGZEKUTYWA) A) – może być monokrat monokratyczna yczna (jednolita), jeden organ sprawuje władze wykonawczą (USA, Szwajcaria), lub dualistyczna składająca się z głowy państwa oraz rządu z premierem na czele. Głową państwa może być prezydent lub monarcha. Czynniki wpływające na po pozycję zycję głowy państwa: · polity polityczno czno – konstytucyjna po pozycja zycja wyróżniamy tu: Ø pozycja konsty konstytucyjna tucyjna – wpływają na nią: sposób wyboru – wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym zwiększa jego legitymizacje i wpływa na podniesienie jego pozycji oraz a) jej wzmocnienie, b) zakres i jakość posiadanych kompetencji – dyskrecjonalne (własne, władcze, osobiste), ograniczone (wnioskiem, okolicznościami wskazanymi w konstytucji), c) zakres i rodzaj pono ponoszonej szonej odpowiedzialności, Ø pozycja wynikająca z poza kkonstytucji: onstytucji: a) osobowość polity polityczna czna prezydenta, styl spr sprawowania awowania władzy władzy,, b) kontekst sytuacyjny ((sytuacja sytuacja polity polityczna), czna), układ sił polityczny politycznych ch w parlamencie. RZĄD t o nadrzędny i kolegialny organ władzy wykonawczej wykonawczej, którego głównym zadaniem jest wykonywanie ustaw i kierowanie administracją rządową. Zadania każdego rządu w państwie parlamentarnym: · wykonywanie ustaw, · projekt budżetu, wykonywanie, przedstawianie realizowanie, kierowanie i koordynowanie resortami administracyjnymi,

· polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (dzielą z głową ...