Systemy pedagogiczne wykład - notatki PDF

Preview

Summary

Notatki z wykładu z przedmiotu Systemy pedagogiczne...

Description

1. Cele i zadania pedagogiki Znaczenie terminu "pedagogika" Źródłosłów: gr. παιδαγωγς (paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w szkole; dosł. „prowadzący dziecko”); łac. ars educandi - „sztuka wychowania”. Odpowiednikiem znaczeniowym polskiego terminu „wychowanie” jest grecki termin paideia (wykształcenie przygotowujące młodzież do bycia dobrymi obywatelami polis) Pedagogika – zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach, metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych (Encyklopedia powszechna PWN, 1996). •

Pedagogika jest nauką o wychowaniu i kształceniu (edukacji).

•

O przedmiocie pedagogiki mówimy zamiennie i równocześnie: ponieważ terminy te, rozumiane szeroko, są bliskoznaczne.

•

Rozumiemy przez nie wszelkie warunki, procesy i działania wspierające rozwój jednostki ku pełnym jej możliwościom oraz sprzyjające osiąganiu przez nią właściwej postawy i aktywności na rzecz dobra wspólnego.

Pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia. Obejmuje ona swoim zasięgiem poznawczym „oddziaływania bezpośrednie człowieka na człowieka (…), a więc działania dośrodkowe, jak i działania odśrodkowe, przejawiające się w samodzielnym trudzie wychowanka związanym z samowychowaniem, samokształceniem, samo kształtowaniem” Pedagogika zajmuje się identyfikowaniem, nazywaniem oraz definiowaniem wszystkich faktów składających się na praktykę edukacji. Fakty te różnią się między sobą stopniem jednorodności. Istnieją zjawiska edukacyjne mające strukturę niejednorodną. Takim niejednorodnym zjawiskiem jest edukacja, wychowanie, nauczanie, kształcenie. Zjawiska te postawały i rozwijały się jako formy praktyki społecznej, a pierwsze próby ich definiowania polegały na ustalaniu ich głównych składowych. Z tych definicji teoretycy wprowadzali pojęcia bardziej szczegółowe, kształtował się 1 system pojęciowy pedagogiki. CELE I ZADANIA PEDAGOGIKI •

1.Wszechstronne i harmonijne wychowanie człowieka zdolnego do udziału w różnych formach życia społecznego.

•

Wychowanie człowieka wyposażonego w takie same wartości i umiejętności, jakie są mu niezbędne do wykonania określonych zadań i ról w społeczeństwie.

•

Wyposażenie jednostek w niezbędną wiedzę.

•

Kształtowanie pożądanych z moralnego, wychowawczego, i społecznego punktu widzenia postaw, przekonań, hierarchii wartości.

•

Wdrażanie do samokształcenia, samorealizacji i samowychowania.

•

Wskazywanie istoty dążeń, aspiracji, formułowanie celów życiowych.

•

Wychowywanie w oparciu o normy, zasady, tradycje, obyczaje, kulturę obowiązującą w danym społeczeństwie.

•

Wspomaganie rozwoju jednostek o specjalnych potrzebach edukacyjnych. FUNKCJE PEDAGOGIKI

•

1. Funkcja diagnostyczna – czyli gromadzenie wiedzy dotyczącej tego co było, bądź nadal znajduje się w obiektywnej rzeczywistości. Jest to stwierdzenie jej obiektywnego stanu.

•

2. Funkcja prognostyczna – określenie w oparciu o poznane zjawiska ich przyszłego kierunku zmian i rozwoju.

3. Funkcja instrumentalno- techniczna - dostarczenie wiedzy na temat sposobu realizacji zamierzonych celów (w oparciu o środki, bazę, infrastrukturę). 4. Funkcja humanistyczna – zaspakajanie potrzeb człowieka w zakresie jego dążenia do obiektywnej rzeczywistości (człowiek wartością najwyższą).

poznania

2. Miejsce pedagogiki wśród innych nauk. Miejsce pedagogiki jest wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych. Możemy powiedzieć, że pedagogika należy częściowo do jednych i drugich, ponieważ co do swego charakteru jest nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest ona nauką przyrodniczą, przede wszystkim dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa. •

Wśród nauk niepedagogicznych badających również wychowanie możemy wyróżnić: nauki filozoficzne o wychowaniu: antropologia wychowania, aksjologia, etyka wychowania, nauki psychologiczne o wychowaniu: psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza, psychologia indywidualności, psychoanaliza, nauki socjologiczne: socjologia wychowania, socjologia społeczna, nauki techniczne o wychowaniu, technologia kształcenia, ergometria wychowania, nauki biologiczno-medyczne: genetyka pedagogiczna, higiena szkolna, neurofizjologia, psychiatria. Rozwój pedagogiki jako dyscypliny naukowej jest zależny od rozwoju nauk współdziałających z pedagogiką. Pedagogika nie tylko korzysta z usług innych nauk, ale również służy im wiedzą o człowieku. Nauki pedagogiczne

Nauki pedagogiczne można podzielić ze względu na: nauki badające fragmenty rzeczywistości wychowawczej: dydaktykę, pedagogikę społeczną, pedagogikę specjalną; nauki badające podmioty wychowania: pedeutologię, pedologię, andragogikę, gereontologię; nauki badające instytucje: pedagogikę przedszkolną, 2 zjawiska domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, pedagogikę wojska, pedagogikę sportu, nauki badające pewne wychowawcze, nauki badające całość wychowania, teorię pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę porównawczą. Nauki, które badają pedagogikę jako naukę: historia pedagogiki (jako wiedza o wychowaniu), pedagogika ogólna (pojęcia), metodologia pedagogiki.

3. Główne pojęcia pedagogiki.

    



edukacja, wychowanie, nauczanie, kształcenie

Edukacja (zmienianie i rozwijanie, czynności życiowe człowieka) - pojęcie o najwyższym stopniu ogólności i niejednorodności. To ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka. Niejednorodność tego pojęcia jest ukryta w takich pojęciach, jak: ogół oddziaływania, zmienianie, rozwijanie, zdolności życiowe człowieka. Ogół oddziaływań oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne, zarówno świadome, jak i nieświadome. Oddziaływania mogą być systematyczne i niesystematyczne. Systematyczne i zaplanowane mają miejsce w szkole (takie zorganizowanie pracy na lekcji aby uczeń stopniowo osiągał przyjmowany stopień rozwojowy). Niesystematyczne i przygodne zachodzą np. w interakcjach rówieśniczych (efekt uboczny przy podejmowaniu jakiś form aktywności, np. wspólna gra- wyuczenie się zasad współpracy).) Może zachodzić w jakimś konkretnym kierunku przyjętym według kryterium zewnętrznego, wobec jednostki, np. takie organizowanie pracy na lekcji, aby w jego efekcie uczeń stopniowo osiągał jakiś standard rozwojowy. Zdolności życiowe człowieka, mogą dotyczyć wielu obszarów jego funkcjonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego. [Szeroko rozumiane pojęcie edukacja zawiera wszystkie wymienione procesy oraz wszystkie zorganizowane czynności: nauczania, uczenia się i wychowania na wszystkich szczeblach tj. od systemu państwa do podmiotów prowadzących te działania bezpośrednio, a więc: rodzinę, grupy rówieśnicze, przedszkole, szkoła, szkoły wyższe, społeczność lokalna, samorząd, organizacje,

stowarzyszenia oraz pośrednio: Rząd, Parlament czy środki masowego przekazu – tv, radio, Internet, itp. (l.zarzecki)] Wychowanie - to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka. Kształcenie - to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się osobie umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości. Rozumieć należy jako jedność i nierozerwalność, równoczesność i niezbędność intencjonalnego rozwijania wiedzy, zdolność do przeżywania wyższych emocji moralnych i estetycznych oraz komunikowania emocji negatywnych, motywacji i umiejętności skutecznego działania w różnych sferach życia osobistego, społecznego i zawodowego. (l. zarzecki) •

Uczenie się i nauczanie - Uczenie się jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia). Nauczanie natomiast jest procesem kierowania uczenia się uczniów w toku planowanej pracy nauczyciela z uczniami. Jeżeli używamy pojęcia wychowanie w najszerszym znaczeniu to oprócz nauczania i uczenia się, jako działań zmierzających do pozyskania wiedzy i umiejętności, akcentujemy spontanicznie i celowe nabywanie trwałych orientacji wartościujących, względnie stabilnych kompetencji do działania, czyli postaw. Kształtowanie spójnych i specyficznych dla danej osoby właściwości zachowania się w zmiennych sytuacjach w różnych okresach życia, czyli charakteru i tożsamości.

3

• • • •

I. Podstawowe dyscypliny pedagogiczne: • pedagogika ogólna • historia oświaty, wychowania i doktryn pedagogicznych • teorie wychowania: - moralnego - estetycznego - społecznego - religijnego - fizyczmego • dydaktyka (teoria nauczania, uczenia się, wykształcenia) Punktem wyjścia badań pedagogicznych jest znajomość wewnętrznych i zewnętrznych warunków wychowania. Warunki wewnętrzne to osobowość człowieka, jego biologiczna i psychologiczna istota, zewnętrzne natomiast to odzwierciedlenie wpływu środowiska na wychowanie: warunki polityczne, ekonomiczne, kulturowe. W wychowaniu dochodzi do wzajemnego przenikania się okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych. Pedagogika bada i określa, w jaki sposób te warunki wpływają na

rozwój jednostki. Stara się stworzyć optymalne warunki wyjściowe w środowisku szkolnym czy rodzinnym oraz na niwie pozaszkolnej.

4. Tradycyjna szkoła herbartowska. System herbartowski - został opracowany w 1807 roku przez J. Fryderyka Herbarta, który zakładał, iż proces nauczania dominuje nad procesem uczenia się; w Niemczech rozwinęła się nowa gałąź przemysłu: masowo drukowano książki, powstał pierwszy masowy zawód nauczyciela, który był urzędnikiem, funkcjonariuszem państwowym; taki nauczyciel kształtował obywateli w sposób odpowiadający państwu; powstało szereg placówek do kształcenia nauczycieli; każda szkoła składała się z kilku oddziałów klasowych (od 4 do 8) i musiały one posiadać 2 mieszkania dla nauczycieli. System szkolenia → uczniów kształtowano na obywateli posłusznych państwu, posiadający wykształcenie ogólne byli humanistami, podstawą była znajomość greki i łaciny jak również kultury, sztuki, gry na instrumentach; nauczyciel miał dominującą pozycję - wykładał i przekazywał wiedzę, utrzymywał również dyscyplinę w szkole (stosowano kary cielesne); był to rodzaj kształcenia reprodukcyjnego a rodzice nie mieli żadnego wpływu na funkcjonowanie szkoły (istniał mit, że nauczyciel zawsze ma rację); w każdym powiecie znajdowała się komórka kontrolująca szkołę i jej efekty nauczania; wszystkie lekcje były uporządkowane według systemu; niemal cały świat przyjął system herbertowski (nawet Rosja).

5. Progresywizm. • • • •

• •

PROGRESYWIZM/PAJDOCENTRYZM Na kontynencie amerykańskim zyskał miano progresywizmu, zaś w Europie – nowego wychowania oraz nowej szkoły. Nowe wychowanie nie było ruchem jednolitym, choć podstawowe założenia były wspólne dla wielu jego odmian. „Ruch ten, oparty na wspólnych założeniach teorii pajdocentryzmu, stawiających jako zasadę wyzwolenie indywidualnych zdolności dziecka i jego spontanicznej aktywności, stanowił antytezę 4 „szkoły tradycyjnej – biernej” Nowe wychowanie związane było z wiejskimi szkołami doświadczalnymi, zakładanymi na przełomie XIX i XX wieku w Anglii, Francji, Niemczech. Pierwszą taką szkołę założył w 1889 r. w Anglii Cecil Reddie, opierając jej działalność dydaktyczną i wychowawczą na zasadzie „uczenia się przez życie” POCZĄTKI RUCHU PROGREWISTYCZNEGO Początki ruchu progresywistycznego wiązały się także z koncepcją wychowania estetycznego, która powstała w Niemczech jako odmiana kierunku pedagogicznego, postulującego zasadę „wychowania przez sztukę”. Nurt ten, związany początkowo głównie z działalnością Alfreda Lichtwarka, zyskał popularność przez założenie towarzystwa i zwołane kongresy wychowania estetycznego, m.in. w 1925 r. w Heidenberg’u – „Twórczość dziecka

6. System Montessoriański - wprowadzenie. •

W początkowej fazie ruchu (progresywistycznego ?) ważną pozycję zajmował system wychowania przedszkolnego Marii Montessori. System montesoriański oparty był na swobodzie dziecka w jego samorzutnym wyrażaniu siebie.

•

REFORMATORKA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO - Włoska reformatorka wychowania przedszkolnego Maria Montessori (1870 – 1952) w książce pt. „Domy dziecięce. Metoda pedagogii naukowej, stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci” (1909) wyjaśniła autorską koncepcję wychowania dzieci umysłowo opóźnionych i dzieci zdrowych, która zyskała uznanie pedagogów (również w ogólnej tendencji kultury ponowoczesnej). Maria Montessori była zwolenniczką wychowania swobodnego w rozwijaniu spontanicznej aktywności bez nagród i kar.

•

Nowoczesna pedagogika Marii Montessori - Maria Montessori była prekursorką nowoczesnej pedagogiki „przenikniętej duchem miłości, humanitaryzmu i tolerancji”, w której najważniejsze miejsce zajmuje dziecko, doświadczające przez cały czas podmiotowości i współpodmiotowości. Podstawową formą jest tu zabawa i indywidualne zdobywanie doświadczeń przez dziecko.

•

•

Pozwala na zorganizowanie przejścia od zabaw dziecięcych do elementów pracy. Opiera się na tym, co interesuje dziecko, pobudza jego ciekawość, sprzyja jego uniesieniom i sprawia mu satysfakcję, a tym samym prowadzi do sukcesu.

•

Wychowanie naturalne - Maria Montessori wysuwała postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu wszelkich istot żywych.

•

Była przekonana, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale także przez emocje oraz instynkty. Jeżeli wychowanie będzie dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, wtedy poczuje ono potrzebę zdobywania wiedzy.

7. Podstawy dydaktyki Johna Dewey. •

NATURALIZM PEDAGOGICZNY - Rozwój nauk biologicznych i psychologicznych przełomu XIX i XX wieku przyniósł krytykę szkoły tradycyjnej oraz odrodzenie myśli wychowania naturalnego. W Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku pedagogika naturalistyczna przyjęła nazwę progresywizmu którego inicjatorem był John Dewey. Progresywizm stal się początkiem dużego ruchu nowatorskiego. Zaczęły powstawać szkoły eksperymentalne: Główne zasady: * wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, pedagogika funkcjonalna, pajdocentryzm, natywizm lub teorię swobodnego wychowania. Nowego wychowania

•

„jego szkoła laboratoryjna przy uniwersytecie w Chicago prowadzona w latach 1896 – 1903 i działalność badawcza stworzyły podstawy nie tylko poczynań „progresywnych”, ale również teoretycznych rozwiązań pedagogicznych.

•

Podstawą treści i metod nauczania Johna Deweya było, z jednej strony dostosowanie się do5natury dziecka, a z drugiej wprowadzanie go w doświadczenie społeczeństwa, jego formy i tradycje.

•

Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń i samodzielna praca. Natomiast wiedzę zdobywano „przy okazji”.

•

Dlatego w jego szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który dziecko napotykało w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości. Zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów.

•

Koncepcja „nowego wychowania” oraz „szkoła pracy” zrywała z dotychczasową tradycyjną szkołą.

•

Dotychczasowa szkoła, twierdził Dewey zanadto sprzyja bierności ucznia i nie rozwija w nim naturalnego zaspokajania ciekawości. Tradycyjna szkoła uczy zbyt szablonowo, ogranicza zdolność dziecka tylko do tego czego uczą, co pokazują, a także przestała służyć dziecku jak i społeczeństwu przeciwstawieniem miała być jego koncepcja szkoły kształcącej bystrość i aktywność, pobudzająca do myślenia, ruchu i działania

•

JOHN DEWEY-PODSTAWY DYDAKTYKI - John Dewey współtworząc psychologiczne podstawy dydaktyki (podstawy psychodydaktyki, zalecał w procesie dydaktyczno wychowawczym uwzględnianie potrzeb społecznych (wychowanie obywatelskie) i artystycznych dziecka, przygotowanie dzieci do twórczej samodzielności w celu harmonijnego funkcjonowania całego społeczeństwa.

8. Stulecie dziecka Ellen Key. •

W 1900 roku wydano książkę Ellen Key (1849–1926) pt. „Stulecie dziecka”, która stała się symbolem Nowego Wychowania.

•

Szwedzka działaczka społeczna zawarła w niej swoje marzenia o XX stuleciu - „wieku szczęśliwego dziecka”, z należną dziecku dobrą opieką i wychowaniem zindywidualizowanym.

SZKOŁA – INSTYTUCJA PRZYGOTOWUJĄCA DO ŻYCIA •

W „Stuleciu dziecka” Ellen Key zaprezentowała marzenia o przyszłej szkole, w której „dusze mogłyby się swobodnie i samodzielnie rozwijać”

•

Wyjaśniła, że jej marzeniem jest, aby każda szkoła stała się instytucją przygotowującą do życia była otoczona ogrodem (również ze względu na wychowanie estetyczne) i była wyposażona w boisko do gier, bibliotekę oraz sale zaopatrzone w różnorodne środki dydaktyczne, pokoje do pracy (w których każdy uczeń będzie miał własny kącik do samodzielnych studiów).

9. Zagadnienie emancypacji w perspektywie pedagogicznej, pojęcia, przedstawiciele, idee.  Pedagogika emancypacyjna - to koncepcja powstała na przełomie lat ’60 i ’70 XX wieku.  Uważa się, że jest to proces dążący do wyzwolenia, podmiotowości oraz wpływania na funkcjonujące konteksty społeczno-polityczne.  Celem edukacji są pytania o sprawczość i wyzwolenie z opresji odbywającej się na trzech poziomach: indywidualnym, kulturowym i strukturalnym  EMANCYPACJA - Łacińskie – emancipatio – wyzwolenie się spod władzy ojcowskiej – mancipium – własność rodziny – instytucja prawna W oświeceniu termin ten donosił się do wyzbywania się niewiedzy, ignorancji przesądów, wprowadzanie w samodzielne myślenie Nabycie znaczenia społecznego – dotyczy nie tylko jednostek ale grup społecznych czy narodów; odwołanie do własnej aktywności , przeciwne nadawaniu praw przez podmioty zewnętrzne Współcześnie – uwalniać się, wyzwalać, uniezależniać

6

ZAGADNIENIA EMANCYPACJI  Zagadnienie emancypacji ma charakter wieloaspektowy.  Odnosi się nie tylko do kwestii egzystencjalnych i psychologicznych, lecz również społecznych, kulturowych, religijnych, cywilizacyjnych i politycznych.  Jest więc elementem różnorodnych dyskursów.  Emancypacja jest związana z zasadniczymi pytaniami dotyczącymi wolności, podmiotowości, autonomii i samostanowienia jednostek i grup społecznych. POJĘCIA Współczesne rozumienie emancypacji, sięgające korzeniami filozofii oświecenia, eksponuje jej podmiotowy wymiar, co łączy się z Kartezjańskim odkrywaniem specyfiki istnienia człowieka jako świadomego podmiotu, który – jak dodał Kant – posiada niezależny rozum i moralną autonomię EMANCYPACJA W PERSPEKTYWIE PEDAGOGICZNEJ  Rodząca się naukowa refleksja pedagogiczna w sposób wieloaspektowy podjęła problematykę podmiotowości, wolności i emancypacji.  Jean- -Jacques Rousseau, przykładowo, umieścił ją w kontekście napięcia między tym, co wiąże człowieka z naturą, a światem życia społecznie zorganizowanego;  Immanuel Kant w swoim traktacie pedagogicznym analizował wolność w kategoriach

samostanowienia człowieka;  Wilhelm von Humboldt ujmował niepowtarzalność człowieka w kontekście jego umiejętności językowych oraz idei kształcenia jako zindywidualizowanego uwewnętrznienia kultury;  W nieco późniejszym okresie pochwałę indywidualności człowieka i jego wolności duchowej zaprezentował Bronisław Trentowski.

IDEE EMANCYPACYJNE  Emancypacja, samokształcenie, dojrzałość, podmioto...