Zagadnienia na zerówkę PDF

Preview

Summary

Powszechna historia państwa i prawa...

Description

USTRÓJ 1. Zakres władzy króla frankońskiego. Królowie frankońscy byli wybierani. Uważali podbite terytoria za swą własność. Dysponowali królestwem tak jak majątkiem prywatnym ( patrimonium). Rozdawali ziemię oraz uprawnienia związane z władzą publiczna, immunitety. Władza królewska była bardzo silna, jej uzasadnienie znajdowało się w koncepcji monarchii patrymonialnej, gdzie królowie dysponowali dobrami państwowymi jak swoją własnością. Jednak już w dobie merowińskiej królowie byli ograniczani początkowo przez wiece, następnie przez grupy możnych, których reprezentowali wszechwładni urzędnicy 0 majordomowie. Władza króla frankońskiego rozciągała się na następujące dziedziny: - sprawy wojny i pokoju, władza wojskowa - był strażnikiem pokoju, musiał utrzymywać PAX regia – pokój królewski ( mir) - najwyższe zwierzchnictwo sądowe, mógł ewokować każdą sprawę przed swój sąd - władza wykonawcza: miał tzw. Bannus – prawo do wydawania rozkazów - władza ustawodawcza, ich kapitularze miały podobny charakter do rzymskich konstytucji cesarskich Królowie obsadzali biskupstwa i urzędy kościelne, zwoływali synody, ogłaszali uchwalane na nich prawa i zapewniali ich wykonanie 2. Kontrakt lenny: przedmiot lenna, forma zawarcia kontraktu, obowiązki wasala i seniora. Na czele hierarchii lennej stał monarcha. Feudałowie byli wasalami króla lub innych seniorów, od których dzierżyli lenno. A sami mogli być seniorami dla innych wasali. Każdy stosunek lenny to stosunek osobisty między dwoma osobami, które zawarły ze sobą umowę, czyli kontrakt lenny. Kontrakt lenny był umową, w której jedna osoba, zwana seniorem, nadawała drugiej, wasalowi, pewną nieruchomość w lenno, w zamian za określone świadczenia. Obie strony zobowiązywały się do wzajemnej lojalności. Przedmiotem lenna była zwykle ziemia, wyjątkowo urząd, czy renta – prawo pobierania corocznie określonej kwoty od seniora. Forma zawarcia cechowała się całym symbolicznym rytuałem, na który składał się hołd lenny ( hommagium) i inwestytura. Wasal składał hołd, klęczą przed seniorem, mając ręce złożone w jego dłoniach, składał przysięgę wierności. Równocześnie senior dokonywał aktu inwestytury w lenno – wręczał wasalowi jakiś przedmiot je symbolizujący. Uroczystość kończono pocałunkiem. Wasal oprócz lojalności wobec seniora przyjmował na siebie również: - obowiązki wojskowe, początkowo najważniejsze, które uzasadniały samą instytucję lenna. Mogły do nich należeć: służba w wyprawie wojennej seniora ( do 40 dni rocznie); kawalkada ( stawienie się na zawołanie seniora w orszaku zbrojnym, w celu krótkiej wyprawy zbrojnej); stróża – obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora. Ich rodzaj i wysokość określano indywidualnie w każdym kontrakcie lenna. - obowiązek rady – stawienie się na dworze seniora, aby służyć mu radą, np. udział w sądzie - świadczenia finansowe – jednorazowe opłaty z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala ( relevium). Senior mógł pobierać zasiłki w wypadku pasowania na rycerza

1

seniora lub syna; ślubu córki lub siostry seniora; wykupienia seniora z niewoli; wyruszenia seniora na krucjatę Obowiązki seniora to lojalność, zapewnienie wasalowi możliwości objęcia i niezakłóconego dzierżenia lenna, oraz zapewnienia im sądownictwa 3. Własność podzielona, własność alodialna. Własność podzielona jest przeciwstawna rzymskiemu pojęciu własności, a swoja genezę wywodzi od germańskiego pojęcia gewere, które nie było uzależnione od rzeczywistego dzierżenia nieruchomości, lecz wiązało się z faktem pobierania z niej pożytków, co pozwalało na jednoczesne posiadanie kilku osób. Własność podzielona składała się z własności bezpośredniej, czyli zwierzchniej (dominium directum) i własności użytkowej ( dominium utile). Własność zwierzchnia należała do seniora, do wasala należała mniej lub bardziej ograniczona własność użytkowa, podobnie w stosunkach poddańczych, chłop miał tylko prawo użytkowe do ziemi, której własność miał pan feudalny. Własność alodialna, inaczej wolna, była przeciwieństwem własności lennej wasali. Była rzadka w krajach o rozbudowanych stosunkach lennych. Można nią było dysponować na wypadek śmierci. 4. Jakie znasz systemy następstwa tronu w państwie feudalnym? - system dziedziczności tronu – różnie mogła być jednak uregulowana sprawa sukcesji kobiet bądź sukcesji krewnych przez kobiety; kobiety mogły być uprawnione do objęcia tronu lub być od niego odsądzone (prawo salickie) - system elekcyjności tronu – różnie mogła być regulowana sprawa tego, kto zostanie wybrany na monarchę ( osoba elekta), oraz tego, jaki był krąg elektorów - system mieszany – typową forma było połączenie obu zasad, czyli o następcy decydowała elekcja w obrębie dynastii 5. Wymień formy państwa feudalnego. a) b) c) d)

monarchia wczesnofeudalna rozdrobnienie feudalne monarchia stanowa monarchia absolutna

jako zjawisko nietypowe wyodrębnia się monarchę przedfeudalną, albo protofeudalną, jako przejściową formę państwa, tam, gdzie państwo feudalne wyrosło bezpośrednio z rozkładu wspólnoty pierwotnej W niektórych państwach występowały feudalne republiki miejskie – o ustroju republikańskim 6. Ustrój średniowiecznych miast francuskich: miasta prewotalne, komunalne, konsularne. Położenie prawne każdego miasta określone było osobnym przywilejem. Można powiedzieć, że otrzymywały one następujące uprawienia: uzyskiwały osobowość prawną, czyli prawo posiadania własnego majątku i zarządzania nim; mieszczanie nabywali

2

wolność osobistą, aby ją uzyskać wystarczyło przebywać w mieście przez 1 rok i 1 dzień; miasta uzyskiwały władzę policyjną sądową i wojskową. a) miasta prewotalne – najmniejszy zakres samorządu, władzę w nich sprawował w rzeczywistości urzędnik, przedstawiciel pana miasta, prewot. Przywilej miejski zawierał gwarancje, chroniące mieszkańców przed samowolą urzędników w dziedzinie administracji i sądownictwa, określał wysokość świadczeń finansowych i wojskowych na rzecz pana miasta. Sądownictwo sprawował prewot z udziałem ławników spośród mieszczan. Czasem powoływano mera i 12 przysięgłych, którzy obok prewota zajmowali się administracją miasta. Miasta te, najczęstsze na terenie domeny królewskiej, występowały głównie we Francji północnej i okolicach Paryża. b) Miasta o ustroju komunalnym – posiadały rozległy samorząd, urzędnicy pana miasta nie rezydowali w nim. Głównym organem było ogólne zebranie obywateli, miało ono władzo prawodawczą i zazwyczaj wybierało władze miejskie. Władza administracyjna i skarbowa spoczywała w ręku ławników (24-100) z merem na czele. Mera wybierali ławnicy, był przewodniczącym sądu, dowódcą milicji i sprawował władzę administracyjną. Władze miejskie powoływało się na rok albo dwa. Milicja miast broniła murów miejskich; mogła być zobowiązana wobec pana miasta do wyruszenia na wyprawę wojenną. Powstawały przede wszystkim we Francji południowo wschodniej, w Amiens, Arras, Laon c) Miasta o ustroju konsularnym – cieszyły się dużymi swobodami, powstawały na południu Francji i wzorowały się na ustroju miast włoskich. Miały ogólne zgromadzenia obywateli, które powoływały władze miejskie, od 2 do 24 na rok konsulów, którzy mieli władzę wykonawczą i sądową 7. Następstwo tronu we Francji w okresie monarchii stanowej: wykluczenie prawa kobiet, teoria statutowa, regencje. Od początku XIII w ustaliła się zasada, że królestwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna na zasadzie primogenitury (przekonanie o dziedzicznym prawie do tronu najstarszego syna); nie była ona jednak zgodna z ówczesnym prawem we Francji, które przyznawało kobietom prawo do dziedziczenia. Po śmierci Karola IV, który w 1328 umarł bez potomków męskich, nastąpiły pewnie nieścisłości, gdy na tron powołano hrabiego Valois, a jednocześnie król angielski Edward III rościł sobie do niego pretensje jako potomek linii żeńskiej rodu Kapetyngów. O wykluczeniu kobiet zadecydowały wówczas względy polityczne, jednak odnaleziono uzasadnienie prawne w prawie salickim, które odsuwało kobiety od spadku. Teoria statutowa powstała w ostatnim etapie wojny stuletniej, kiedy król Francji, Karol VI, traktatem w Troyes z 1420 wydał córkę za króla angielskiego Henryka V, zapewniając mu tym samy następstwo tronu z wykluczeniem własnego syna, delfina. Jednak nastąpiło wówczas wystąpienie Joanny D’Arc i koronacja delfina jako Karola VII. Legaliści postawili teorię statutową w myśl której traktat w Troyes był nieważny, bo królowie nie mogli dysponować koroną jako majątkiem prywatnym. Koronę objął najstarszy syn nie jak zwykły spadek, ale na podstawie „statutu królestwa”, którego zmienić nie można. Regencje były rządami opiekuńczymi, przejmowanymi od małoletniego króla Francji przez królową matkę. Powstały, ponieważ na początku XV w ustaliła się zasada ciągłości tronu, stanowiąca, że następca tronu, delfin, nawet małoletni, stawał się królem przez sam

3

fakt śmierci swego poprzednika. Rządy regencyjne nie trwały jednak długo, w XVI w obniżono granicę pełnoletności króla z 20 do 14 lat. 8. Stany Generalne: geneza, organizacja, skład i kompetencje. Stany Generalne wykształciły się ze zgromadzeń feudalnych wasali ( z kurii królewskiej), na początku XIV w. były to reprezentacje społeczeństwa feudalnego, podzielone na stany. Ich skład nie miał arystokratycznego charakteru zjazdów feudalnych, brały w nim udział miasta, uczestnikami były głównie osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały. Uprawnienia: - uchwalanie podatków - prawi przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych - prawo wyrażania zgody na alienacje domeny i prawo wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii Stany Generalne mogły być zwoływane jedynie przez króla w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, pierwotnie powoływał indywidualnie przedstawicieli duchowieństwa i szlachty, oraz miasta do wzywania delegatów. Od XV w. wprowadzono system wyborczy – baliwowie i seneszalowie przed zebraniem się Stanów zwoływali szlachtę i duchowieństwo ze swoich okręgów, które wybierały delegację. Deputowani otrzymywali instrukcję, które miały charakter wiążący. Posłowie byli reprezentantami nie całego kraju a tylko swojego stanu bądź baliwatu. Reprezentacja trzech stanów tworzyła trzy osobne kolegia, które obradowały oddzielnie w poszczególnych stanach. Jednomyślność była niezbędna do podjęcia uchwały. 9. Parlament we Francji: geneza, organizacja, skład i kompetencje. Wyłonił się z Rady Królewskiej jako odrębny organ sądowy, od XIV w. nosił nazwę parlamentu. Stało się tak, ponieważ niemożliwe było sądzenie wszystkich spraw przez Radę z udziałem króla, oraz i charakter spraw wymagał rozstrzygania ich przez wykształconych prawników. Od XIV w, Parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą w paryskiej Cite. Obsadzany był zasadniczo przez samych sędziów zawodowych, wykształconych prawniczo sędziów świeckich i duchownych. Od XV wieku byli oni nieusuwalni Parlament sądził jako Sąd Parów – w komplecie obsadzonym dostateczną liczbą parów. Od XIV w. zaczęły powstawać w innych miejscowościach podobne sądy najwyższe parlamenty. W XVIII w było ich 16, miały stanowisko równorzędne z Parlamentem paryskim. Parlament był królewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw, zarówno cywilnych, jak i karnych, oraz administracyjnych. Działał jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich. Od wyroków Parlamentu nie było apelacji, lecz mogły być skasowane przez Radę Królewską. Poza sprawowaniem sądownictwa od XIV wieku parlament miał prawo rejestrowania ustaw królewskich. 10. Ustrój średniowiecznych miast niemieckich: miasta cesarskie, biskupie, krajowe. Miasta cesarskie – zakładane przez królów niemieckich, którzy widzieli w nich np. siłę zdolną do rozsadzenia potęgi książąt szczepowych. Od XIV nosiły nazwę Rzeszy albo miast

4

cesarskich ( Reichsstadt). Były to min. Norymberga, Frankfurt nad Menem, Ulm, z czasem te lokowane przez innych panów stawały się na mocy przywileju cesarskimi, jak np. Lubeka. Podlegały one bezpośrednio królowi, a w okresie rozkładu władzy królewskiej uzyskały uprawnienia zwierzchnie, prawa mennicze, celne, targowe, zwierzchnictwo sądowe i wojskowe. Wobec króla były zobowiązane do ograniczonych świadczeń pieniężnych i wojskowych. Miasta biskupie- Kolonia, Wormacja, Moguncja, Magdeburg i inne; szybko wyzwoliły się spod zwierzchnictwa biskupów i zostały prawa analogiczne do miast cesarskich. Były podporządkowane bezpośrednio królowi, jedynie ich świadczenia na rzecz Rzeszy były jeszcze niższe. Od XIV w. nazywano je wolnymi miastami Rzeszy Miasta krajowe – zakładane przez świeckich władców terytorialnych (Wiedeń, Drezno), pozostające w większej lub mniejszej zależności od swoich panów. Miały często pozycję jak miasta Rzeszy, niekiedy przewyższały swoim znaczeniem pobliskie miasta cesarskie. Ustrój miast zależał od rodzajów uzyskanych przez nie przywilejów, odrębne było również w różnych miastach prawo sądowe. Jednak od XIII w przy zakładaniu miast zaczęto opierać się na gotowych wzorach i nadawać nowym miastom prawo istniejących. Tak powstał system filialny. Powstały tak całe rodziny miast, mające podobny ustrój i prawo. Zależność miast od panów najdłużej utrzymywała się na polu sądownictwa, gdyż sądownictwo wyższe należało do urzędników – wójtów. Miasta wyzwalały się spod ich władzy poprzez wykupienie od pana miasta urzędu wójtowskiego. Nowo zakładane miasta uzyskiwały samorząd – w sprawach organizacji obrony miasta, utrzymania bezpieczeństwa i pokoju wewnątrz miasta, gospodarki finansowej. Głównym jego organem od XIII w stała się rada miejska, złożona z rajców, wybranych przez obywateli. Funcie administracyjne sprawowali burmistrzowie, wybierani z reguły na okres roku. 11. Złota Bulla: zasady elekcji króla, przywileje książąt – elektorów. Dokument wydany przez cesarza Karola IV, na Sejmie rzeszy w Norymberdze w 1356 r. - regulowała prawo wyboru króla, które odtąd przysługiwało 7 elektorom: 4 książętom świeckim ( król czeski, palatyn Renu, margrabia brandenburski, książę saski) oraz 3 duchownym ( arcybiskupi Moguncji, Kolonii i Rewiru). Skład ten wywołał protesty, Karol IV jako król czeski przyznał godność elektora królowi czeskiemu, pomijając książąt Austrii i Bawarii. Skład elektorów przetrwał prawie bez zmian do 1806r. - wybór miał mieć miejsce we Frankfurcie nad Menem - elektorzy wybierali „ króla niemieckiego, mającego zostać cesarzem” - po elekcji koronacja na króla niemieckiego odbywała się w Akwizgranie, następnie król udawał się do Rzymu aby otrzymać koronę i godność cesarską - w drugiej części Złota Bulla przyznawała książętom elektorom szczególne uprawnienia w ich księstwach, oraz pewne prawa w Rzeszy Przyznawała książętom elektorom szczególne uprawnienia w ich księstwach, oraz pewne prawa w Rzeszy, arogowali sobie współudział w rządach. Do tytułów dodawali wyróżniający ich tytuł elektora – kurfirsta. 12. Pokoje ziemskie, landfrydy.

5

Grupy osób tworzyły sprzysiężenia, zobowiązując się do przestrzegania pewnych zasad, ograniczających sposób prowadzenia wojny ( Pokój Boży i rozejm boży). Z ogłoszeniem landfrydu organizowano specjalne sądy pokoju ziemskiego dla sądzenia spraw o naruszenie landfrydu. Rozróżniano landfrydy prowincjonalne i państwowe. Te ostatnie dochodziły do skutku na Hoftagu (Zjeździe Nadwornym). Najstarszy pokój państwowy został zawarty w 1103 r.. w Moguncji. Autorytetem cieszył się landfryd moguncki Fryderyka II, dopuszczający wypowiedzenie wojny prywatnej tylko w drodze sądowej procedury, lub landfryd Wormacki z 1495, zakazujący wojny prywatnej. Teksty landfrydów ujmowane w formie ustaw, zawierały wiele przepisów z dziedziny prawa karnego. 13. Landtagi: geneza, organizacja, skład; kompetencje. Landtagi to inaczej sejmy krajowe, czy zgromadzenia stanowe. Ich geneza wiąże się ze zjazdami feudalnymi wszystkich wasali. Landtagi pojawiły się w Niemczech już w XIII w. W różnych krajach niemieckich inne były ich składy i kompetencje. - uchwały przedstawicieli poszczególnych stanów zapadały oddzielnie w odrębnych kolegiach, posłowie byli uważani za reprezentantów swojego stanu i swego kraju, byli związani instrukcjami swoich wyborców. Wszędzie, w każdym niemieckim kraju, ich działalność oparta była na umowach między księciem a stanami, ujętymi w formie przywilejów; przywilejów razie niedotrzymania umowy stanom przysługiwało prawo oporu – prawo wypowiedzenia posłuszeństwa - ich skład był różny w różnych krajach – wchodzili do niego przedstawiciele szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa ( dopiero później stanowisko równorzędne z pozostałymi); reprezentacja chłopska była wyjątkiem i pojawiała się jedynie tam, gdzie żyli wolni chłopi ( np. w Tyrolu) - uchwalanie podatków było najważniejszą funkcją Landtagów; miały też udział w zarządzie kraju i ustawodawstwie krajowym ( prawo wyrażania zgody na prowadzenie wojny i zawarcie pokoju, wpływ na obsadę głównych urzędów) Rozwój instytucji Landtagów dał niektórym krajom niemieckim już w XIV w. charakter feudalnych monarchii stanowych. 14. Wielka Karta Wolności art. 39, art. 21, art. 12 i 14, art. 61. Po bitwie pod Bourines (1214) Jan Bez Ziemi utracił na rzecz króla francuskiego wszystkie posiadłości Plantagenetów na terenie Francji. Zmusiło to go do wydania przywileju królewskiego, na rzecz baronów, zwanego Wielką Kartą Wolności. Składała się ze wstępu, kontekstu ( 63 art.) oraz zakończenia. Powołano Wolną Radę królestwa, składała się z bezpośrednich lenników króla, do jej kompetencji należało: - wyrażanie zgody na ściąganie tarczowego i innych danin lennych, kontrole przyjętych przez króla zobowiązań miała być nadzorowana przez specjalną komisję, złożona z 25 baronów; w razie nadużyć mogła zastosować lenne prawo oporu wobec króla - kościołowi angielskiemu zostały potwierdzone wszystkie posiadane prawa i przywileje - baronom i rycerstwu zapewniono dziedziczenie lenn przez spadkobierców na dotychczasowych prawach - ograniczono uprawienia urzędników królewskich - potwierdzono przywileje dla miast, zwłaszcza Londynu - dla kupców wprowadzono jednolite miary i wagi - ustanowiono nietykalność osobistą i majątkową w stosunku do wszystkich wolnych

6

Wielka Karta Wolności była wyłącznie przywilejem dla ludzi wolnych, pomijając całkowicie rzesze ludności poddanej. Broniła głównie interesów możnowładców w mniejszym stopniu rycerstwa. 1. Artykuł 39 dotyczy wolności osobistej. Mówi on, że „żaden wolny człowiek nie może być więziony ani pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa czy wygnany, inaczej jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego”. Art. 21 gwarantuje baronom, że będą sądzeni tylko przez iudicia parium. 2. Artykuł 13 potwierdza przywileje miast, w szczególności „dawne wolności i swobody miasta Londynu”. 3. Najważniejsze postanowienia zawierają artykuły 12 i 14, przyznają bowiem specjalne uprawnienia kurii królewskiej. Artykuł 12 postanawia, że dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych (auxilia) konieczna jest zgoda ogólnej Rady Królestwa. W skład tej ogólnej Rady Królestwa, zgodnie z artykułem 14, wchodzą tylko bezpośredni lennicy króla (tenentes in capite). 4. Artykuł 61 określa sankcje dla przestrzegania postanowień Wielkiej Karty. Mianowicie baronowie mają wybrać spośród siebie komisję 25 baronów, którzy będą czuwać, aby król przestrzegał przyjętych na siebie zobowiązań. W razie ich złamania przez króla komisja może wezwać do wystąpienia przeciw niemu. Mamy tu więc w sposób najbardziej jasny sformułowane prawo oporu przeciw władcy nadużywającemu władzy. Wielka Karta, podobnie jak często przywileje stanowe, ma formę umowy wzajemnie zaprzysiężonej między królem a kontrahentami. Wielka Karta była przywilejem dla baronów, wydanym w ich interesie i gwarantującym im uprawnienia. Zawiera też uboczne postanowienia dotyczące miast. Najbardziej dyskutowana jest kwestia związana z artykułem 39, który mówi o prawach wolnościowych „każdego wolnego człowieka”. Usiłowanie nadania temu artykułowi treści demokratycznej i przyjmowanie, jakoby Wielka Karta adresowana była do całej ludności Anglii, wydają się chybione. W każdym razie nie objęła ona licznej jeszcze w początku XIII wieku ludności feudalnej zależnej, która stanowiła większość ludności Anglii. 15. Parlament w Anglii: geneza, organizacja, skład, kompetencje Parlament wywodzi się genetycznie z kurii królewskiej, w szczególności z ...