Antropologia Zagadnienia PDF

Preview

Summary

cultural anthropology - notes from the subject...

Description

Krąg kulturowy: Jest to wspólnota posługująca się tym samym systemem wartości [religia oraz tradycja], tym samym [podobnym] językiem, oraz o podobnej historii [przeszłości]. Wydziela się około 12. kręgów kulturowych: - krąg angloamerykański - krąg europejski - krąg wschodniosłowiański - krąg chiński - krąg indyjski - krąg islamski - krąg australijski - krąg japoński - krąg latynoamerykański - krąg pacyficzny - krąg Afryki Subsaharyjskiej - krąg Azji Południowo-Wschodniej

a) krąg europejski: Tworzony jest przez kraje Europy Zachodniej i Środkowej. Mieszka tam 520 milionów ludzi. Poza nielicznymi wyjątkami, narody tego kręgu posługują się językami z rodziny indoeuropejskiej. Narody kręgu europejskiego wyznają chrześcijaństwo, a wartości niesione przez tą religię są powszechnie uznawane, nawet przez deklarujących areligijność. Tożsamość kręgu europejskiego wzmacnia istnienie Unii Europejskiej. b) krąg wschodniosłowiański: Obejmuje kraje słowiańskie, leżące na wschód od Polski: Rosję, Ukrainę, oraz Białoruś, a także dwa kraje niesłowiańskie - Gruzję i Armenię. Niektórzy do tego kręgu zaliczają również północną część Kazachstanu i europejskie kraje prawosławne, takie jak Bułgaria, Serbia, część Grecji i Cypru. Więzi buduje wyznawana religia, którą jest prawosławie, a także języki słowiańskie, różniące się od słowiańskich języków kręgu zachodniego alfabetem. Obszar całego kręgu wschodniosłowiańskiego był i nadal jest strefą wpływów politycznych i militarnych Rosji. c) krąg angloamerykański: Należą doń dwa państwa: USA i Kanada. Kultura tych krajów wywodzi się z kultury europejskiej, o czym świadczy podobieństwo języka - dominuje angielski [będący jednym z dwóch języków urzędowych w Kanadzie - obowiązuję tam również francuski], i religii, którą jest chrześcijaństwo, oraz - w jego obrębie - protestantyzm. Kultura amerykańska stanowi jednak odrębny krąg kulturowy, i dziś sama wyznacza trendy rozwoju. d) krąg Ameryki Łacińskiej [Latynoamerykański]: Obejmuje on wszystkie państwa Ameryki Południowej i Środkowej, wraz z wyspami na Morzu Karaibskim. Język hiszpański jest najpowszechniejszy w Ameryce Łacińskiej, nawet w Argentynie, gdzie większość mieszkańców pochodzi z Włoch. Tylko w Brazylii ludność posługuje się językiem portugalskich. Religią panującą w tym kręgu jest katolicyzm. Nazwa "Ameryka Łacińska" wskazuje na pochodzenie tej kultury od wspólnego, łacińskiego pnia. Ludność tego kręgu kulturowego pochodzi z Ameryki [Indianie], Europy [konkwistadorzy i imigranci], Afryki [niewolnicy], a także z Azji. e) krąg islamski: Do tego kręgu należą państwa arabskie Afryki i Azji, oraz kraje tureckojęzyczne Bliskiego Wschodu. Spoiwem tego kręgu jest religia muzułmańska, oraz język arabski, którym została napisana święta księga islamu - Koran. Krąg ten bardzo dynamicznie rozwija się, a religia muzułmańska zdobywa coraz więcej zwolenników. Struktury polityczne, reguły życia społecznego, prawodawstwo są ściśle regulowane przepisami religijnymi. f) krąg Afryki Subsaharyjskiej: Stanowi zwarty obszar leżący na południe od Sahary, potocznie zwany "Czarną Afryką". Jest jednak bardzo zróżnicowany, zarówno etnicznie jak i religijnie. Pod względem liczebności dominują wyznawcy tradycyjnych wierzeń plemiennych potem wyznawcy islamu, a następnie chrześcijaństwa, oraz religii afrochrześcijańskich. g) krąg chiński: Obejmuje teren Chin. Jest najbardziej licznym spośród wszystkich kręgów. Ludność porozumiewa się za pomocą języków należących do rodziny chińsko-tybetańskiej. System wartości cywilizacji chińskiej opiera się na konfucjanizmie [doktrynie filozoficznej ustanowionej przez Konfucjusza, głoszącej między innymi szacunek dla tradycji, posłuszeństwo wobec władzy, konieczność przestrzegania norm współżycia społecznego]. Cywilizacja chińska w rozwoju technologicznym wyprzedzała cywilizację europejską. Jednak przyjęcie przez Państwo Środka polityki izolacjonizmu, oraz późniejsze rządy partii

1

komunistycznej, spowodowały zastój, a nawet regres cywilizacyjny. h) krąg japoński: Jest to najmniejszy z wszystkich kręgów - obejmuje Japonię, oraz dwa państwa Koreańskie. Narodową religią Japonii jest szintoizm, ale wielu Japończyków i Koreańczyków wyznaje buddyzm. Cechą charakterystyczną dla mieszkańców tego kręgu jest silne poczucie tożsamości narodowej. Wyznają oni również wartości takie jak honor, odwaga, oraz pracowitość. i) krąg indyjski: Obejmuje on Indie, Nepal, Sri Lankę, Bhutan oraz Bangladesz. Religie wyznawane w tym rejonie są bardzo zróżnicowane, od hinduizmu w Indiach, przez buddyzm w Nepalu oraz Sri Lance, do islamu w Bangladeszu. j) krąg Azji Południowo-Wschodniej: Należą doń państwa leżące od Myanmaru [dawna Birma] do Filipin na zachodzie, i Indonezji na południu. Łączy je wspólnota terytorium i historii, dzielą różnice językowe i religijne. W Myanmarze i Tajlandii wyznaje się buddyzm, w Indonezji, Malezji i Brunei - islam. Filipiny - będące dawną kolonią hiszpańską - są katolickie. k) krąg australijski: Tworzony jest przez Australię i Nową Zelandię, dawniej połączone z koroną brytyjską, co miało ogromny wpływ na kształtowanie się tego kręgu. Oba państwa cały czas prowadzą dosyć otwartą politykę imigracyjną, zatem kultury etniczna i religijna ulegają stałym zmianom. l) krąg pacyficzny: Jest to olbrzymi powierzchniowo obszar obejmujący wyspy Oceanu Spokojnego. Do kręgu należą Hawaje, Nowa Gwinea, Mikronezja oraz Polinezja. RASA Wprawdzie termin rasa bywa używany w odniesieniu do populacji ludzkiej, jednakże w artykule tym odnoszony jest do koncepcji klasyfikacji odrębnych grup ludzi. W szczególności, artykuł ten skupia się na definiowaniu pojęcia rasa według zasad taksonomii. Ogólnie, pojęcie rasa oznacza grupę zwierząt w obrębie tego samego wielotypowego gatunku, która odznacza się swoistymi, dziedzicznymi cechami. Różnice te wykształciły się w procesach naturalnych (rasy prymitywne) bądź w hodowlanych (rasy kulturowe i przejściowe). W języku polskim i języku rosyjskim, proces wyodrębnienia rasy nosi miano rasogenezy. Określenie rasa nie jest używane we współczesnej taksonomii biologicznej, jednakże było używane w podobnym sensie do określenia podgatunku. Niezależnie od definicji, zastosowanie taksonomii w stosunku do grup ludzkich było - i wciąż jest kontrowersyjne, szczególnie w stosunku do wniosków płynących z takiej klasyfikacji. W tym artykule znajduje się streszczenie debaty o charakterze naukowym odnośnie pojęcia rasy, jego ewolucji, a także znaczenia społeczno-kulturalnego. Fakt społeczny Fakt społeczny - termin socjologiczny. Faktem społecznym są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości. Przykładem faktu społecznego może być religia, prawo, moralność, obyczaje. W powyższym rozumieniu termin ten wprowadził francuski socjolog Emile Durkheim w pracy Zasady metody socjologicznej (1895). Badanie faktów społecznych powinno, jego zdaniem, stać się podstawą działalności naukowej socjologii. W ujęciu durkheimowskim fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:   

powszechność - przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości, zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji, przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych.

Durkheim uznał fakt społeczny za podstawowy przedmiot badań socjologicznych. Powinno się badać je "jak rzeczy", tzn. badać je w sposób obiektywny, unikając wszelkich uprzedzeń wynikających z wiedzy potocznej. Takie podejście było krytykowane, gdyż sugeruje ono, że fakty te są zewnętrzne wobec jednostek i że można je studiować bez odniesienia do subiektywnych znaczeń jakie przypisują im ludzie.

2

Metonimia Metonimia (zamiennia) to w literaturze figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. Z figury tej korzysta się także często w codziennym języku (patrz przykłady). Rodzaje metonimii 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

metonimia przyczyny, np. czytam Słowackiego zamiast czytam utwory Słowackiego metonimia skutku, np. pot zamiast wysiłek metonimia miejsca, np. Biały Dom ogłosił... zamiast Prezydent USA ogłosił... metonimia narzędzia, np. najlepsza trąbka w historii zamiast najlepszy trębacz w historii metonimia zawartości, np. kufel zamiast piwo metonimia oznaki, np. berło zamiast król metonimia konkretu, np. głowa zamiast rozum

W ogólniejszym sensie, w rozumieniu nurtu myślenia zwanego strukturalizmem, metonimia to zgrupowanie pojęć i przedmiotów według związków między nimi, np.:   

zdanie jest utworzone z części mowy zgodnie z pewnymi regułami tworzenia (związek zgody, związek rządu, itd.), konkretny strój składa się z pewnych części garderoby, konkretna linia melodyczna składa się z fraz, nut, itd.

Pojęciem dopełniającym jest metafora. Dualizm metafora-metonimia po raz pierwszy został zaproponowany przez Romana Jakobsona w 1956 r., a w tak ogólnym znaczeniu spopularyzowany przez antropologa Claude Lévi-Straussa. Amalgamacja Amalgamacja - jeden z czynników asymilacji kulturowej polegający na mieszaniu się grup etnicznych, rasowych czy wyznaniowych w wyniku zawierania małżeństw międzygrupowych (za T. Palecznym). Asymilacja kulturowa Asymilacja kulturowa - proces określający całokształ zmian społecznych i psychicznych, jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej grupie o odmiennej kulturze. Najczęściej o asymilacji mówi się w przypadku przystosowania się imigrantów do norm życia społecznego kraju, w którym się osiedlili bądź przedstawicieli mniejszości narodowych do norm zbiorowości (narodu) dominujących w danym kraju lub krainie. Zjawisko to może mieć naturalny, niewymuszony charakter; niekiedy państwa prowadzą aktywną politykę asymilacyjną, która ma prowadzić do wykorzenienia innych wartości kulturowych i narzucenia norm narodu panującego. Proces asymilacji składa się z trzech faz:   

akulturacja - przyjęcie przez migrantów (mniejszość) wzorów zachowań społeczności gospodarzy (grupy dominującej), asymilacja strukturalna - przenikanie migrantów do grup i instytucji społeczeństwa gospodarzy, asymilacja identyfikacyjna - rozwinięcie poczucia przynależności migrantów jedynie do społeczności gospodarzy.

Proces pełnej asymilacji może trwać dwa lub trzy pokolenia - czasami jednak zasymilowani potomkowie migrantów powracają do swoich korzeni kulturowych. Zderzenie kultur Zderzenie kultur - stosunki kulturowe, które zawiązują się między dwiema kulturami na skutek ich zetknięcia się w sposób bezpośredni lub pośredni. Do takich interakcji dochodzi w obszarach stykowych pogranicza dwóch kultur bądź na skutek migracji przedstawicieli danej kultury. Zderzenie dwóch odmiennych kultur może wywołać tzw. szok kulturowy. Sprzeczności wartości reprezentowanych przez obie grupy może doprowadzić do konfliktu między nimi. Adaptacja - zmiana w celu przystosowania do nowych warunków.

3

Integracja społeczna Integracja społeczna jest terminem używanym w socjologii i innych naukach społecznych. Ogólnie oznacza proces włączania (się) do zasadniczej części społeczeństwa różnorodnych, zwykle mniejszościowych grup społecznych takich, jak mniejszości narodowe, uchodźcy, emigranci i repatrianci, itp., i w konsekwencji uzyskanie możliwości, praw i usług dotychczas dostępnych tylko dla większości. Jest to jednocześnie zjawisko pełne sprzeczności, gdyż wymaga akceptacji obu stron, co nie jest sprawą oczywistą, gdyż może oznaczać konieczność wyrzeczenia się przez jedna lub obie strony pełni lub części swojej tożsamości rozumianej jako role społeczne, wartości, normy, zwyczaje, tradycja, prawo, światopogląd, nawet język. Geneza religii Najstarsze ślady religii występują już w czasach prehistorycznych w postaci rysunków naskalnych i pochówków (wiara w życie pośmiertne). Pierwotną religią był prawdopodobnie animizm. Religia była sposobem, w jaki człowiek próbował pojąć świat i otaczające go zjawiska (np. pioruny, śmierć, zjawisko dnia i nocy). Klasyfikacje funkcjonalne Istnieją dwa typy klasyfikacji funkcjonalnej, ze względu na liczbę i rodzaj uzytkowników danego języka. Pierwsza klasyfikacja funkcjonalna dzieli języki na żywe (zdolne do zaspokajania bieżących potrzeb komunikacji określonej grupy ludności, która posługuje się nim od urodzenia, np. język polski), martwe (kiedyś żywe, ale obecnie nie posiadające już żadnych użytkowników "od urodzenia", np. język sumeryjski), wegetujące (takie, które jeszcze używane są przez niewielkie grupy ludności, ale raczej się już nie rozwijają, nie dostosowuja do bieżących potrzeb, np. używane przez wieki tylko przez elity, jak sanskryt, czy esperanto w niektórych kręgach tzw. denaskaj esperantistoj, czy zagrożone wymarciem, jak język jukagirski, gdyż większość Jukagirów młodego pokolenia uległa rusyfikacji) i odrodzone (języki pierwotnie martwe lub wegetujące, obecnie ponownie żywe wskutek decyzji politycznej zaakceptowanej przez ludność, np. język nowohebrajski; podejmowane próby odrodzenia innych martwych języków, np. języka kornickiego, raczej nie odnoszą sukcesu z powodu braku użytkowników). Druga klasyfikacja funkcjonalna dzieli języki na narodowe lub etniczne (czyli używane przez określne grupy etniczne; tzw. etnolekty), oraz na wehikularne, służace wyłącznie komunikacji pomiędzy różnymi grupami etnicznymi (tzw. pidżiny, kreole i interlingwy i in.). Z kolei etnolekty dzieli się na języki lokalne, regionalne, narodowe i ponadnarodowe.

Ewolucja człowieka, filogeneza człowieka, antropogeneza (gr. ánthrôpos człowiek, génesis pochodzenie) - proces powstawania człowieka jako odrębnego gatunku, wyjaśniony na gruncie teorii ewolucji.

Ewolucja człowieka Kolebką ludzkości jest Afryka, gdzie kiedyś żyli wspólni przodkowie człowieka i małp człekokształtnych. Bodźcem dla rozdzielenia się linii ewolucyjnych było zróżnicowanie klimatu Afryki, związane z wypiętrzeniem pasm górskich wielkiego rowu tektonicznego około 10 mln. lat temu. W warunkach wilgotnych lasów równikowych zachodniej Afryki rozwijały się formy naczelnych przystosowane do nadrzewnego trybu życia. We wschodniej Afryce klimat stawał się co raz bardziej suchy, prowadząc do powstania otwartych terenów sawanny. Właśnie tam, w wyniku adaptacji do nowych warunków środowiska, ewoluowały populacje przodków człowieka. Pierwszymi formami w linii ewolucyjnej człowieka były australopiteki, które pojawiły się około 5 mln. lat temu. Posiadały niewielką jeszcze pojemność czaszki (około 500 cm 3 ) oraz masywną wysuniętą do przodu twarzoczaszkę i niski wzrost, lecz już poruszały się na dwóch nogach. Zredukowaniu uległy kły i diastema (charakterystyczna dla małp przerwa między kłem a siekaczami). Dieta australopiteka była różnorodna. Składały się na nią bulwy, owoce, drobne bezkręgowce oraz mięso większych zwierząt, uzyskane w wyniku prostych form polowania lub wykorzystania padliny. Do tej pory brak dowodów, że australopiteki produkowały narzędzia. Jednak możliwe, że posługiwały się nie obrobionymi kośćmi, patykami, kamieniami itp. Przed około 3 mln. lat, z grupy australopiteków wyodrębnił się pierwszy gatunek człowieka - Homo habilis. Posiadał on delikatniejszą, lepiej wysklepioną czaszkę o większej pojemności (700-800 cm 3). Jego sylwetka była bardziej wyprostowana niż u australopiteków, a tym samym był lepiej przystosowany do poruszania się na dwóch kończynach. Na podstawie budowy anatomicznej dłoni można stwierdzić, że człowiek ten posiadał już zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Dzięki badaniom archeologicznym, wiemy że ponad 2 mln. lat temu, człowiek ten wytwarzał pierwsze narzędzia kamienne. Stąd też nadano mu nazwę gatunkową Homo habilis, czyli "człowiek zręczny".

4

Kolejny gatunek człowieka - Homo erectus, pojawił się w Afryce około 1,8-2 mln. lat temu. Charakteryzują go silnie rozwinięte wały nadoczodołowe, pochylone czoło oraz masywne i wysunięte do przodu szczęki. Jednocześnie jego wzrost i proporcje ciała zbliżone były do człowieka współczesnego. W wyniku ewolucji tego gatunku, znacznie powiększyły się rozmiary mózgu: od 800 cm 3 u najwcześniejszych form, do około 1200 cm3 . Taka pojemność mózgu mieści się już w normalnym zakresie zmienności u współczesnego człowieka (1000-2000 cm 3). Homo erectus udoskonalił technikę produkcji narzędzi, dobrze opanował sztukę polowania i nauczył się rozniecać ogień. Jako pierwszy wywędrował z Afryki. Ponad 1,5 mln. lat temu dotarł do zachodniej i południowo-wschodniej Azji, a około miliona lat temu do Europy. Również na terenie dzisiejszej Polski odkryto narzędzia datowane na 0,4-0,5 mln. lat temu, produkowane przez Homo erectus. W okresie 600-300 tys. lat temu wśród europejskich populacji Homo erectus pojawiają się rozwinięte formy, uważane za przodków człowieka neandertalskiego. Pierwsze znaleziska kostne neandertalczyków liczące 250-150 tys. lat, znaleziono na terenie dzisiejszej Francji i Niemiec. Zasięg tego gatunku obejmuje niemal wyłącznie Europę i Bliski Wschód. Pojedyncze znaleziska znane są również z terenów północnej Afryki i Azji centralnej. Klasyczni neandertalczycy zamieszkiwali głównie tereny o suchym i zimnym klimacie. Przystosowaniem ich do takich warunków były charakterystyczne proporcje ciała ograniczające utratę ciepła: krótkie w stosunku do tułowia kończyny, podobnie jak u współczesnych Eskimosów. Neandertalczyk był znakomitym myśliwym. Podstawą jego diety było mięso i tłuszcz wielkich ssaków epoki lodowcowej. Pod względem pojemności mózgu nie ustępuje on już współczesnemu człowiekowi. Około 200 tys. lat temu, z afrykańskich Homo erectus rozwijają się pierwsi przedstawiciele naszego gatunku - Homo sapiens. Około 45 tys. lat temu człowiek współczesny dotarł do Europy, gdzie zastał grupy neandertalczyków które wymarły dopiero ok. 10 tys. lat później. W porównaniu do swoich przodków, Homo sapiens różni się anatomicznie wykształceniem guzowatości bródkowej, cofniętą twarzoczaszką, zanikiem wałów nadoczodołowych, wysoko wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną budową szkieletu i wyższym wzrostem. Jego głównym atutem jest wysoko rozwinięty, sprawny mózg i zdolność do artykułowanej mowy. Zagadnienia ewolucji człowieka są przedmiotem ożywionych dyskusji. Istnieje wiele przeciwstawnych teorii, pojawiają się nowe koncepcje, zmieniają się datowania znalezisk i ciągle dokonuje się nowych odkryć. Dlatego opisany tu proces antropogenezy jest bardzo uproszczony. Psychologia poznawcza (ang. Cognitive psychology), inaczej kognitywizm, psychologia kognitywna to dziedzina psychologii badająca procesy poznawcze. Zakłada, że mechanizmem tworzenia doświadczenia jest percepcja. Poszerzaniem tych badań na procesy myślenia naturalnego i sztucznego (komputerów i robotów) zajmuje się obecnie nowa dziedzina interdyscyplinarna kognitywistyka. Psychologia poznawcza wykorzystuje badania psychologii, biologii, językoznawstwa i informatyki Porównuje w swych pracach człowieka do komputera i przejawia silną fascynację możliwościami ludzkiego mózgu, dążąc do stworzenia sztucznej inteligencji. (Cognitive science) Podejście poznawcze w psychologii zrodziło się z potrzeby odejścia od myślenia o człowieku w kategoriach energetycznych. W miejsce biologiczno – popędowych determinant ludzkiego zachowania, psychologia poznawcza wskazuje na informacyjne i semantyczne parametry procesów energetycznych. Zgodnie z koncepcją poznawczą siły motywujące ludzkie czynności są immanentnie zawarte w procesie przetwarzania informacji zachodzącym w ludzkim umyśle. Prócz wspomnianego wyżej odchodzenia od przypisywania człowiekowi hipotetycznych popędów, potrzeb i motywów, na rozwój nurtu poznawczego wpływ wywarł rozwój technologii cybernetycznych oraz ewolucja teorii behawiorystycznych zmierzająca do wyjaśniania reakcji nie tylko poprzez funkcję popędową bodźca, ale też przez przypisanie mu funkcji sygnałowej (zob. John Dollard, Neal Miller). Sygnały decydują o tym, kiedy jednostka zareaguje i jaką...