Metodologia zagadnienia moje PDF

Preview

Summary

Wprowadzenie do metodologii nauk z elementami logiki...

Description

1.Wiedza naukowa (nauka) na tle innych rodzajów wiedzy Nauka ➔ dziedzina ludzkiej działalności, dziedzina kultury ➔ pewien typ działalności Wiedza racjonalna: - wiedza naukowa - wiedza artystyczno-literacka - wiedza potoczna (zdroworozsądkowa)

Wiedza naukowa - to uznawany przez przedstawicieli danej dyscypliny naukowej zespół sądów, o tym jak jest, jak się rzeczy mają i dlaczego się tak dzieje. To zestaw twierdzeń (lub systemów twierdzeń) stanowiących opisy poszczególnych fragmentów rzeczywistości i teorie wyjaśniające zjawiska z danej dziedziny ● Mamy wiedzę irracjonalną, ale też racjonalną. Wiedza naukowa należy do racjonalnych ● Wiedzę naukową można osiągnąć jedynie w sposób METODYCZNY, tj. poprzez zastosowanie właściwej dla danej nauki metodologii badań, za pomocą naukowych narzędzi i według naukowych metod i reguł (np. mocnej zasady racjonalności) Warunki, które muszą być spełnione, aby uznać dane twierdzenie za naukowe ● twierdzenie oparte na określonej metodyce naukowej ● określona metoda naukowa ● tylko to co jest pomiędzy sceptycyzmem i dogmatem można uznać za wiedzę naukową, muszą być zachowane odpowiednie proporcje (Ajdukiewicz) Sceptycyzm (nasze przypuszczenia nie mają żadnych racjonalnych przesłanek, żeby były prawdziwe;nie ma żadnych dowodów na to aby stwierdzić, że twierdzenie jest prawdziwe) Dogmatyzm (przesadna pewność o własnym przekonaniu) - nasze przekonanie do tego, że twierdzenie jest zawsze prawdziwe i nie są potrzebne żadne dowody

Mocna zasada racjonalności Ajdukiewicza - podstawa, jedno z kryteriów czy dany wycinek naszej wiedzy ma charakter naukowy, racjonalnego uznawania przekonań. Stopień przekonania z jakim głosimy dane twierdzenie nie może być większy od stopnia z jakim głosimy dane twierdzenie i nie powinien być mniejszy od naszego stopnia przekonania Słaba zasada racjonalności Ajdukiewicza - istnienie innych rodzajów wiedzy, które cechuje intersubiektywna sprawdzalność (wyników) → własne doświadczenia, nie jest możliwe aby inna osoba obiektywnie mogła powtórzyć dany proces i dojść do tych samych wniosków. Zakłada, że trudno jest twierdzenia komunikować (intersubiektywna komunikacja), jeżeli nie zna się kodu kulturowego, języka, kontekstu nie będziemy w stanie “wejść w buty”, zrozumieć tego, który twierdzi, aby udowodnić bądź sfalsyfikować dane twierdzenie Wiedza potoczna (zdroworozsądkowa) - stanowi uboczny produkt praktycznej działalności człowieka, np. refleksje starożytnych filozofów, miały charakter mitu, dopiero później znalazły

naukowe uzasadnienie, wynikały z obserwacji zachodzących w przyrodzie i społeczeństwie, powtarzalnych procesów, nie miały natomiast swojego naukowego uzasadnienia. Ma pragmatyczny charakter, jest zdroworozsądkowa, dość ogólnikowa, o małym poziomie precyzji, nie jest osadzona w teorii, nie ma mocy prognostycznej (odnosi się do tu i teraz). Przesiąknięta jest stereotypami, upraszcza, jest sztywna i odporna na zmiany Przykłady ludowej mądrości, ogólnej, potocznej, odnoszącej się do tu i teraz, nie osadzonej w teorii: przysłowia “z dużej chmury mały deszcz”, “co cię nie zabije to cię wzmocni” Wiedza artystyczno-literacka i potoczna (zdroworozsądkowa) - to ta, która wynika z szeroko rozumianych praktyk artystycznych: malarskich, rzeźbiarskich, muzycznych(umiejętność gry na instrumencie jest zdolnością, która niesie ze sobą pewnego rodzaju wiedzę); praktyka sztuki ludowej, poezja, mitologia i wynikającą z nich wiedza ma podłoże racjonalne, chociaż nie ma charakteru naukowego. NIE JEST WIEDZĄ NAUKOWĄ!!! Wiedza irracjonalna - wiedza wynikająca z indywidualnego, subiektywnego doświadczenia z rzeczywistością nadprzyrodzoną; mistyka i mistycy są istotnymi elementami, które składają się na cały obraz dogmatu; wiedza o charakterze irracjonalnym; nie odmawia się jej statusu, bo nazywa się ją wiedzą, chociaż nie ma ona podstaw racjonalnych ani naukowych Wiedza spekulatywna - zawarta w systemach spekulatywnych, filozofii, religii (mity) 2. Klasyfikacja nauk Podział dychotomiczny → najczęściej stosowany podział nauki. W tym podziale wyróżniamy: ● nauki teoretyczne - czyli podstawowe, oparte są na pojęciach abstrakcyjnych i dotyczą twierdzeń analitycznych, wzbogacających ogólne prawa naukowe ● nauki stosowane - czyli praktyczne, zajmują się problemami praktycznymi (pragmatycznymi) i dostarczają wiedzy oraz umiejętności do konkretnego działania. Ich twierdzenia empiryczne oparte są na badaniach stosowanych i sprzyjają przede wszystkim efektywności działania. Poznawcze rezultaty nauk teoretycznych uzasadniają i dostarczają naukom stosowanym wiedzę i umiejętności do praktyki przemysłowej, rolniczej, ekonomicznej, medycznej, technicznej, pedagogicznej, etc. W celach organizacyjno - porządkowych naukę dzieli się na ➔ dziedziny ➔ dyscypliny ➔ specjalności ➔ specjalizacje

Uwzględniając przedmiot i metody badań można wyodrębnić: ● nauki formalne - określa się je mianem nauk racjonalnych, dedukcyjnych lub matematycznych. Należą do nich logika, filozofia, matematyka, etc. ● nauki empiryczne - określa się je mianem nauk indukcyjnych lub realnych. Dzielą się

one na nauki: ■ humanistyczne - zajmujące się wytworem świadomej i celowej działalności człowieka; np. historia, pedagogika, ekonomia, socjologia ■ przyrodnicze - badają przeważnie żywiołowo kształtowane wytwory przyrody; np. fizyka, chemia, biologia 3. Medioznawstwo jako odrębna dyscyplina naukowa (tak/nie - uzasadnienie). Tak, ponieważ: ★ isteniej możliwość uznania pracy za medioznawczą ★ istnieje możliwość uznania badacza za specjalistę w dziedzinie mediów i komunikacji społecznej ★ istnieją prace licencjackie i magisterskie na kierunku dziennikarstwo i komunikacja społeczna ★ istnieje możliwość konfigurowania nowej nazwy (media i komunikacja społeczna) w obcych językach np. media and communication studies ★ istnieje sprawdzona tradycja badawcza ★ istnieje sprawdzona (uzasadniona) interdyscyplinarność ujęć 4. Cele badań naukowych. ➔ eksploracja - ogólne poznanie jakiegoś zjawiska, “rozpoznanie terenu”, identyfikacja zagadnień do dalszego zbadania, wstępne badania na nowym terenie, wypracowanie metod do dalszych badań ➔ deskryptywny opis - opisanie “jak jest”, odpowiedź na pytania “co, jak, gdzie, kiedy”, charakter opisowy, który bazuje na wtórnych źródłach danych ➔ eksplanacja - wyjaśnienie; badanie można podjąć, żeby odpowiedzieć na pytanie dlaczego? jak to się stało, że..?; odnalezienie relacji między zjawiskami; nawiązuje do światopoglądu postpozytywistycznego 5. Funkcje badań naukowych. ● teoretyczna - polegająca na konfrontowaniu aktualnie funkcjonujących teorii, w potrzebie ich korygowanie i dążenie do konstruowania na ich podstawie nowych (uzasadnionych naukowo) teorii i praw naukowych ● metodologiczna - polegająca na rozwijaniu instrumentarium badawczego przy tworzeniu nowych hipotez, ich empiryczną weryfikację, doszukiwanie się istotnych zmiennych i ich wskaźników, a także na analizie tych zmiennych oraz ustalaniu związku i zależności w badanych zjawiskach, procesach i strukturach ● praktyczną - polegającą na budowie modeli weryfikowanych empirycznie i w konsekwencji wdrażanych do praktyki 6. Różnice pomiędzy: analizą i syntezą. Analiza → proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej całości na jej części składowe i rozpatrywanie każdej z nich osobno. Badania analityczne w naukach empirycznych mają na celu przede wszystkim wykrycie struktury i mechanizmu działania. Rozróżniamy: ❖ analizę czynnikową - zbieg statystyczny pozwalający na sprowadzenie dużej ilości zmiennych do znacznie mniejszej ilości (liczby) oraz na wyodrębnienie podstawowych zagregowanych czynników wywołujących korelację między zmiennymi. Wykrycie czynników wspólnych pozwala na sformułowanie hipotez odnośnie istnienia i natury ogólnych wpływów kształtujących istniejące zależności

❖ analizę wariancji - zbieg statystyczny pozwalający na ilościowe określenie wpływu poszczególnych czynników wejściowych oraz przypadku na zmienność czynnika wyjściowego, a ponadto pozwalająca na ocenę istotności wpływu tych czynników na zmienność wielkości wyjściowej Stosując analizę przy rozwiązywaniu danego problemu należy dążyć do rozłożenia go na tyle części (tez, struktur, zjawisk, faktów), na ile jest to możliwe, dopuszczalne i niezbędne, by można było zgłębić (ustalić) istotę, związki przyczynowo-skutkowe i właściwości Synteza (z gr. synthesis = zestawienie) - łączenie wyodrębnionych czynników, elementów, części, cech, relacji, danego problemu, procesu, struktury lub organizacji. Jest to całościowe, poznawcze potraktowanie danego zjawiska lub struktury w procesie myślowego poznania i działalności ludzkiej. Jako proces myślowy, synteza, polega na łączeniu w całości wyodrębnionych przez analizę czynników, parametrów, części, elementów składowych badanej struktury lub organizacji. Synteza przy pomocy takich operacji myślowych jak porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie zmierza do wykrywania w połączonej, nowej całości istotnych właściwości i zależności (związków) 7. Indukcja jako typ procesu poznawczego. Od szczegółu do ogółu - małe fragmenty składają się na duży wniosek; od tego, co konkretne do tego, co ogólne; zaczynając od szczegółów, kończąc na odkryciu prawidłowości; wiedza na temat tego, że jakiś wzór istnieje, ale bez wiedzy dlaczego; na podstawie informacji o niektórych procesach, zjawiskach jakiejś klasy można wnioskować o przedmiotach tam znajdujących się Indukcja jest to metoda wprowadzania zdań ogólnych ze zdań opisujących poszczególne doświadczenia naukowe i tym samym sensowne są tylko zdania, które są potwierdzone w doświadczeniu. W naukach empirycznych: tworzenie teorii w oparciu o fakty nagromadzone przez doświadczenia i obserwacje. 8. Dedukcja jako typ procesu poznawczego. Od ogółu do szczegółu - znajdujemy potwierdzenie przypuszczenia w pojedynczych przypadkach od tego, co ogólne, do tego, co szczegółowe; zaczynając od wzorca do obserwacji, które sprawdzają występowanie danego wzorca; od "dlaczego", do "czy" 9. Poznanie empiryczne empiryzm → założenie, że człowiek poznaje rzeczywistość poprzez doświadczenie zmysłowe, zewnętrzne lub wewnętrzne. Empiryzm dzieli się na: ● genetyczny - zakłada, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych, dostarcza mu je doświadczenie ● metodologiczny - zakłada, że poznanie prawdziwie oparte może być jedynie na poprzedzającym je doświadczeniu i tylko i wyłącznie w nim może znajdować swoje uzasadnienie: teza ta przeczy możliwości czystego rozumowania, niezwiązanego z doświadczeniem, jednocześnie nie neguje czynników rozumowych w procesie poznawczym

badania empiryczne - badania, które za źródło danych potrzebnych do ich wykonania uznają wiedzę zdobytą w wyniku ukierunkowanych obserwacji lub eksperymentów. Głównym celem badań empirycznych jest stwierdzenie istnienia jakiś faktów naukowych, które posłużą w przyszłości za podstawę do późniejszych uogólnień i rozważań teoretycznych. Badania empiryczne rozumiane w ten sposób są realizowane w toku bezpośredniego operowania obiektami. Obejmują: obserwację, eksperyment, wstępną i logiczną analizę wyników 10. Typy badań naukowych (podstawowe, stosowane, diagnostyczne itd.). a) badania podstawowe (poznawcze) - poszerzenie wiedzy teoretycznej z danej dziedziny. Odkrywanie nowych faktów, prawd, powiązań między zjawiskami, tworzenie nowych teorii. Jest to formułowanie ogólnych praw nauki. Na ich podstawie wyjaśnia się problemy i zagadnienia określonej teorii naukowej lub koncepcji. Badania podstawowe ujmują zjawiska rozwojowo, genetycznie i historycznie b) badania stosowane - to badania empiryczne. Dotyczą zmian organizacyjnych, udoskonalenia metod nauczania, wychowania, w ogóle postępowania, w tym nowych stylów zarządzania. Pytania problemowe w tych badaniach zaczynają się od słów: jaka, jaki, która?, są to przeważnie pytania dopełnienia c) badania diagnostyczne - mają na celu stwierdzenie faktów, zjawisk, ustalenie stanu faktycznego, rzeczywistych cech i zasad funkcjonowania. W badaniach diagnostycznych formułuje się nowe hipotezy, ale przede wszystkim ustala stan faktyczny, wykrywa rzeczywiste zależności między zjawiskami i procesami d) badania weryfikacyjne - mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie danego stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk i procesów. Najczęściej stosuje się badania weryfikacyjne typu indukcyjnego lub redukcyjnego. Typ indukcyjny polega na ustaleniu następstw dla znanych przyczyn. Typ redukcyjny polega na ustaleniu w jakim stopniu znane zmienne zależne wpływają na nieznane zmienne niezależne e) badania kompleksowe - o badaniach kompleksowych mówimy wówczas, gdy rozpatrujemy i rejestrujemy różne formy działalności. Przedmiot ich badań nie stanowi zwykle spójności, cechy nie są jednorodne - badania kompleksowe powinny mieć charakter empiryczny - należy stosować rygorystyczną, pewną i sprawdzoną procedurę badawczą - wszystkie informacje muszą być starannie sprawdzane i dokumentowane - na każdym etapie badań niezbędna jest konieczność koordynowania działań - musi istnieć świadomość odpowiedzialności nie tylko w zakresie analizy i syntezy badań, ale także co do dyscypliny czasowej, metodycznej i merytorycznej f) badania przyczynkarskie - dotyczą wąskiego zakresu zjawiska. Tego typu badaniami można na przykład analizować wybraną grupę pracowników danej organizacji społecznej (instytucji) w zakresie ich motywacji płacowych lub pracy produkcyjnej, względnie wybraną grupę studentów i ich aktywność w procesie nauczania - uczenia się określonych treści i form kształcenia g) badania heurystyczne - (gr. heurisko = znajduję) - dotyczy umiejętności wykrywania nowych faktów i związków między nimi zachodzących. Są to niekonwencjonalne twórcze sposoby rozwiązywania problemów 11. Paradygmat naukowy (definicja i przykłady). paradygmat - światopogląd naukowy, jest rozumiany jako zbiór podstawowych przekonań, które kierują naszym naukowym postępowaniem ,,Paradygmat to parasol, który niesie naukowiec, pozwalający mu określić swoje stanowisko

względem otaczającej go rzeczywistości i przedmiotów badanych” D. Kasprowicz Na paradygmat składają się 3 elementy, typy przekonań dotyczące ● ontologii ● epistemologii ● metodologii ad.1 przekonania dotyczące natury rzeczywistości (jaka ona jest? obiektywna, niezależnie istniejąca?), jaką pozycję w tej rzeczywistości zajmuje badacz (czy jest bytem niezależnym, obiektywnym czy nieodłącznym elementem) ad.2 przekonania dotyczące sposobów poznania (jak badać, poznawać rzeczywistość?) ad.3 nauka o tym, jak zorganizować procesy badawcze, aby zbliżyć się do prawdy TE TRZY ELEMENTY SĄ NIEZBĘDNE I KONIECZNE, ŻEBY MÓWIĆ, ŻE COŚ SKŁADA SIĘ NA PARADYGMAT NAUKOWY Światopogląd naukowy (paradygmat) jest więc zespołem przekonań o tym jaka jest otaczająca nas rzeczywistość (ontologia), jak można ją poznać (epistemologia) oraz jak należy zorganizować proces badawczy, aby wiedza wyrosła na tym gruncie mogła mieć miano wiedzy naukowej (metodologia) Paradygmat określa: ● ● ● ●

co ma być badane i analizowane; rodzaj pytań, które można zadawać; sposób w jaki te pytania powinny być konstruowane, jakie narzędzia badawcze należy stosować w praktyce naukowej,

Przykładem paradygmatu mogą być: ● ● ● ●

teoria heliocentryczna, teoria ewolucji Darwina; Mechanika newtonowska; teoria względności Einsteina

12. Epistemologiczne i ontologiczne założenia paradygmatu postpozytywistycznego, konstruktywizmu, pragmatycznego. Paradygmat postpozytywistyczny ● pytanie: ILE? ● możliwość poznania prawd absolutnych (oświeceniowych) ● WCZEŚNIEJ: naukowy fundamentalizm → wiedza naukowa zdobyta w wyniku badań ma charakter absolutny (absolutnie prawdziwy) ● TERAZ: naukowy antyfundamentalizm → dzięki systematycznym badaniom i obserwacjom można stopniowo poznawać świat, który nas otacza i ten świat istnieje

● ● ●

●

wobec nas zewnętrznie ludzka wiedza ma charakter koniekturalny - oparty na przypuszczeniach \; dowód należy poddawać nieustannej weryfikacji i triangulacji (Denzin) metodologia - w uproszczeniu badania ilościowe, które opierają się na założeniu, że określone skutki wywołane są przez określone przyczyny - kierują się determinizmem tego typu badania ilościowe, które kierują się redukcjonizmem, stosuje się aby: 1) zweryfikować istniejącą tezę 2) zaproponować istniejącą hipotezę 3) wykonać prognozę - przewidywanie względnych prostych procesów w przyszłości 4) zbadać trendy najbardziej popularne badanie ilościowe: ○ analiza zawartości ○ analiza treści ○ eksperyment medioznawczy ○ co na co wpływa i z jaką siłą

Paradygmat konstruktywizmu ➔ pytanie: DLACZEGO? ➔ prekursor: Karel Mannenheim ◆ rozumienie ◆ społeczne konstruowanie rzeczywistości ◆ interpretacja ◆ budowanie teorii ➔ ludzie dążą do zrozumienia świata, nadając swoim doświadczeniom subiektywne znaczenia zorientowane na pewne przedmioty i zjawiska ➔ ludzie nie dążą do znalezienia uniwersalnych wytłumaczeń, ani przyczynowo -skutkowego powiązania ➔ jednostki dążą do indywidualnego poznania i każda robi to na swój sposób - tyle ile jednostek świadomych tyle rozwiązań, odpowiedzi, przekonań. ➔ badacze inaczej niż w pragmatyzmie nie zaczynają od gotowej teorii, lecz generują lub indukcyjnie rozwijają nową teorię (szkoła metodyczna!) ➔ dopuszcza się wielość odpowiedzi i interpretacji ➔ metody: swobodny wywiad, metody projekcyjne ➔ cel: interpretacja wyobrażeń ludzkich o świecie poprzez badanie ich źródeł ➔ świadomość roli interpretacji wyniku w procesie badań (badacz zawsze narzuca swój subiektywny filtr na badania → nigdy nie jest obiektywny; rola aktywno-pasywna badacza) ◆ jaki był wpływ badacza, w jakim momencie ◆ obserwacja ukryta - badacz nie jest widoczny, uświadomiony ➔ konstruktywizm sprawdza się w badaniach eksploracyjnych - badanie nowego obszaru Paradygmat pragmatyczny ★ pytanie: ILE? DLACZEGO? ★ w centrum stawia problemy badawcze, które stara się wyjaśnić stosując wszystkie możliwe dostępne działania ★ badacze skupiają się na metodologicznym aspekcie naukowego światopoglądu.

★ ★ ★ ★ ★ ★ ★

Zarzuca się im naukowy koniunkturalizm. Nie rozważają epistemologicznego i ontologicznego aspektu prawdziwe jest to, co w danym czasie jest skuteczne. Nie zakładają dualizmu między rzeczywistością niezależną od umysłu, a istniejącą w umyśle stosuje się dane o charakterze ilościowym i jakościowym, o ile pozwalają rozwiązać dany problem stosuje się metody mieszane → sekwencyjnie (stopniowo) i zbieżnie (równolegle prowadzi się 2 typy badań) łączy myślenie dedukcyjne i indukcyjne nic nie dzieje się przypadkowo; jest przemyślany i zaprojektowany świat istnieje niezależnie od obiektu przeważa w badaniach grupowych

13. Teoria naukowa (definicja i przykłady). Definicja: Warunkiem uznania określonych twierdzeń za naukowe jest ich falsyfikowalność → musi istnieć przewidywalny wynik eksperymentalny, wyjaśnienie zjawiska lub konsekwencje zdarzenia, które umożliwiają stwierdzenie, ze ta teoria jest błędna Aby teoria mogła być teorią, musi spełniać następujące kryteria: - zostać ogłoszona publicznie i musi być możliwe zapoznanie się z nią szerokiej społeczności - przewidywać wynik doświadczeń lub konsekwencje zdarzeń (im bardziej przewiduje wyniki doświadczenia tym bardziej jest podatna na falsyfikację) - przewidywania teorii muszą być zgodne z obowiązującymi aktualnie teoriami i wiedzą Przykłady: ● twierdzenie, że Ziemia jest płaskim dyskiem, implikuje, że nie da się jej okrążyć ● zachodzi zdarzenie polegające na okrążeniu Ziemi Wniosek: Ziemia nie jest płaskim dyskiem Dodatkowo: ❖ grawitacja działa zawsze prostopadle do dysku, czyli aktor znajdujący się poza obrysem powierzchni dysku nie będzie w stanie się na nim utrzymać

14. Falsyfikacja w procesie budowania teorii. zasada falsyfikacji (falsyfikowalności) Hipotezy się testuje. Ten crash test dla hipotezy to procedura flasyfikacji. Przeprowadzenie eksperymentów logicznych, które pozwalają na flasyfikację hipotez, jest to warunek niezbędny i konieczny w drodze do sformułowania tezy. Aby móc przeprowadzić procedurę falsyfikacji musimy potrafić wyobrazić sobie sytuację i warunki, w których nasza hipoteza nie będzie prawdziwa, nie potwierdzi się (założyć hipotezę zero). Nienaukowe teorie to takie, które nie mają potencjalnych falsyfikatorów. Takie, do których nie można założyć hipotezy zero. Takimi teori...