zagadnienia Wielkie struktury społeczne PDF

Preview

Summary

wszystkie zagadnienia na egzamin z prof. Zagórskim...

Description

Socjologia II rok , 2016 r. Zagadnienia egzaminacyjne „Wielkie struktury i systemy społeczne” :

1.Wielkie struktury a makrostruktury społeczne w badaniach socjologii klasycznej i współczesnej. Makrosocjologia to dział socjologii, usiłujący badać niewidoczne gołym okiem struktury, układy, systemy i segmenty, aby poznać ich naturę, konsekwencje rozwoju, identyfikować aktorów konfliktowych. Pozwala na wykorzystanie potencjałów konfliktowych na rzecz konstruktywnych działań. Współcześnie zajmuje się takimi systemami, układami, wielkimi grupami (w tym mniejszościowymi i większościowymi), które funkcjonują na najwyższych poziomach agregacji kulturalnej. Makrosocjologia jest to dział socjologii w obrębie którego realizuje się badania nad makro i megażyciem społecznym. Bada się budowę rzeczywistości społecznej, analizuje bada mega i makrotwory w nowych warunkach, ich skład, wzajemne powiązania i dynamikę zmian. Ogólnie socjologię można rozpatrywać na 4 poziomach. Jest to model 4 poziomów rzeczywistości społecznej: 1. struktury MIKRO polegają na bezpośrednich kontaktach, więzi, dają się najefektywniej identyfikować. Na przykład na poziomie mikro mamy do czynienia głównie z działającymi jednostkami, interakcje polegają na bezpośrednich kontaktach. 2. struktury MEZO dominują miedzy jednostkami zapośredniczone dzięki odpowiednim tworom życia społecznego; pojawia się anonimowość kontaktów; wyobraża się je jako byty nieredukowalne do sum jednostek. 3. struktury MAKRO – funkcjonują wśród wielu układów: społeczeństwo, klasa, grupa zawodowa, wyznaniowa, naród. Na poziomie makro funkcjonują wielkie grupy, wielkie systemy gospodarcze, kulturowe, polityczne i konsumpcyjne. 4. Bardziej rozwinięte społeczeństwa a także cywilizacje oraz wszystkie systemy organizujące stosunki ponadnarodowe mogą przejść na poziom MEGA. Na tym poziomie występują wszelkie organizacje ponadnarodowe, wielkie mocarstwa takie jak Stany Zjednoczone, Unia Europejska, religie światowe, gangi międzynarodowe, mafie, ukryte grupy interesu korumpujące tradycyjne organizacje, grupa G7, G9 itd. Model ten umożliwia identyfikację interesującego nas przedmiotu badań. Uwzględnia 4 poziomy rzeczywistości, przypisując im odpowiednie konstrukcje i aktorów społecznych. Konstrukcje to systemy, układy, instytucje mające różne formy w zależności od poziomu i sfery rzeczywistości. Wzrost znaczenia aktorów megapoziomu, związany jest z procesem globalizacji. Państwo nie jest w stanie dyscyplinować tych aktorów. Zadaniem makrosocjologii jest opis rzeczywistości społecznej w wielu sferach i wymiarach: bada jej budowę, szczególnie na poziomie makro, funkcjonowanie i dynamikę zmian społecznych, wykrywa ukryte struktury i układy struktur i systemów, a także społeczeństwa narodowe, które są złożona strukturą segmentacyjną. Tradycyjne ujęcie makrosocjologii to ujęcie z perspektywy społeczeństw narodowych. W tradycyjnej socjologii makrostrukturami są: narody, grupy etniczne (jako mniejszości narodowe), klasy, warstwy, zawody, grupy wyznaniowe. Współcześnie socjologowie badają również systemy ponadnarodowe „stające się” stosownie do potrzeb, rozwiązywania problemów i konfliktów społecznych. Zaliczamy do nich organizacje różnego rodzaju, które obsługują stosunki międzynarodowe, np. NATO, Liga Narodów. Istnieją pewne problemy z identyfikacją wielkich struktur społecznych: Po pierwsze, jak już było wspomniane rzeczywistość społeczna jest jedna i niepodzielna. Nie da się więc ująć wielkich struktur bez budowania modeli, które rzeczywistość upraszczają. Po drugie, granica pomiędzy poziomami mezo a makro i między makro i mega jest płynna. Nie da się jednoznacznie określić co można zaliczyć do którego poziomu. Jeśli weźmiemy pod uwagę większe społeczności regionalne, to mamy problem na jakim poziomie je umieścić, uzależnione jest to od możliwości elit regionalnych. Pomiędzy poziomami makro i mega problem polega na tym, że nie wiadomo jakie struktury osiągnęły już poziom ponadnarodowy i stały się niezależne od makropoziomu, a które nie. Wielkie struktury i systemy społeczne - takie, których nie można dotknąć, zważyć, zobaczyć, można je jedynie zobaczyć jeżeli ktoś jest obdarzony wyobraźnia socjologiczna, w ramach których mieszczą sie inne, mniejsze, podrzędniejsze. Są to dla nas makro i mega struktury

Struktura społeczna to istniejący między składnikami życia społecznego system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w nieorganizacyjnej jak i organizacyjnej formie, wynikający ze stosunków władzy i podziału funkcji Makrostruktury to sieci powiązań między złożonymi obiektami społecznymi (takimi, które same są wyposażone w strukturę społeczną, np. struktura polityczna: sieć powiązań rząd – politycy – samorząd – grupy nacisku). Są cechą społeczeństwa globalnego i wielkich struktur społecznych, tworzą je klasy i warstwy społeczne, kategorie zawodowe, naród, zbiorowości terytorialne, państwo, grupy wyznaniowe itp. To nie prosta suma mikrostruktur, ale całość niesprowadzalna do elementów składowych W socjologii klasycznej zajmowano się analizą całości i od tego przechodzono do szczegółów. Socjologia współczesna zajmuje się osobowością, wnętrzem, małą grupą społeczną, z tego poziomu przechodzi do społeczeństwa rozumianego jako ogół.

3. Luhmannowska teoria systemów społecznych. Systemy autopojetyczne a wyzwanie poznawcze dla nauk społecznych. W modelu rzeczywistości społecznej wyróżnia się takie komponenty jak struktury, systemy i segmenty, oraz układy zbudowane z elementów rzeczywistości społecznej. Wszystkie one konstytuują ład społeczny. Nie są one dziełem przypadku, lecz utrwalonymi historycznie i społecznie mechanizmami zaspokajania potrzeb zbiorowych i indywidualnych ludzi. Układy— takie całości, które są zbudowane ze ściśle określonych elementów rzeczywistości społecznej. Układy są charakteryzowane jako zupełnie zamknięte, izolujące się od innych całości. W ich obrębie istnieją systemy. Systemy społeczne - są lokowane w zorganizowanych obszarach rzeczywistości społecznej.  zajmują centralne miejsce w teorii Luhmanna  są przystosowane do potrzeb analizy systemów społecznych, odmiennych od systemów mechanicznych, organicznych i psychicznych.  wyróżnikiem systemu jest jego wyodrębnienie się ze środowiska - nieskończenie złożonego, a system redukuje złożoność poprzez wybór niektórych tylko możliwości; w grę wchodzi wybór, nie konieczność  są systemami komunikacji, w związku z czym szczególnej uwagi w ich charakterystyce nabiera pojęcie znaczenia.  procesy komunikacji decydują zarówno o kształtowaniu się systemów, jak i ich różnicowaniu się na podsystemy;  nie ma i nie może być systemu bez swoistego kodu umożliwiającego obieg informacji  system jest zamknięty lub ulega stopniowo zamknięciu na wpływy zewnętrzne (związane z "pamięcią" systemu, a więc tym, że jego kolejne operacje są coraz bardziej zależne od operacji wcześniejszych i zgromadzonego w ich wyniku zasobu informacji) AUTOPOJETYCZNOŚĆ SYSTEMU: Autopojetyczność systemu polega na tym, że on sam wytwarza swe elementy składowe, sam wyznacza swoje granice i określa swoją strukturę, jest samoreferencyjny i zamknięty, tj. pozbawiony wszelkich bezpośrednich związków ze środowiskiem. Bodźce ze świata zewnętrznego docierają do systemu jedynie w tej mierze, w jakiej zostają "przetłumaczone" na jego wewnętrzny język czy też kod. Luhmann mówi że: "Relacje między bodźcem i reakcją nie są bezpośrednio uzależnione od środowiska zewnętrznego; wszystko, do czego system jest zdolny, jest raczej uwarunkowane czynnikami wewnątrzsystemowymi". · Świat zewnętrzny to jednostki ludzkie ze swoim życiem psychicznym, które zostają z systemu wykluczone lub wchodzą w grę wyłącznie jako nadawcy i odbiorcy informacji. · System społeczny jest kategorią analityczną, służącą poznaniu uniwersalnych zasad leżących u podstaw wszelkich społeczeństw. · Społeczeństwo to system samoreprodukujacy się przez samoobserwacje i samoodnoszenie się do otoczenia zewnętrznego. · Warunkiem funkcjonowania społeczeństwa jako całości jest monitorowanie kondycji strukturalnej społeczeństwa czy aktorów otoczenia zewnętrznego. · Żadne społeczeństwo nie jest w stanie reprodukować systemu. · System ten nie jest związany z jakimkolwiek konkretnym społeczeństwem jako zgromadzeniem ludzkim. FUNKCJONALNE PODSYSTEMY:

· Luhmann mówi, że owe systemy: "[...] aktualizują, realizują społeczeństwo w jakimś specyficznym aspekcie, ujmując relacje system-środowisko we właściwej sobie perspektywie". · Społeczeństwa nowoczesne odznaczają się nikłym stopniem wewnętrznej integracji, wg autora są społeczeństwami : "[..] pozbawionymi wierzchołka i ośrodka centralnego" - społeczeństwami składającymi się z "funkcjonalnych podsystemów", posiadających znaczną autonomię i ograniczoną zdolność komunikowania się ze sobą. · Każdy z tych podsystemów (gospodarka, polityka, nauka, sztuka, prawo, religia, miłość i rodzina) ma swój własny kod, który jest, w gruncie rzeczy, nieprzetłumaczalny na kody innych podsystemów. ·Żaden z tych kodów nie jest powszechnie zrozumiały i żaden nie jest w stanie zapewnić ogólnospołecznego porozumienia. Komunikacja odbywa się raczej wewnątrz podsystemów niż pomiędzy nimi. · Każdy z owych podsystemów - "systemów funkcji" jest tak samo jak wszelkie systemy, systemem autopojetycznym i jako taki wykazuje tendencję do zamykania się w sobie. · Dla każdego podsystemu wszystko, cokolwiek przychodzi do niego z innych podsystemów, jest w istocie szumem wytwarzanym przez nieskończenie złożone środowisko, które jest dla systemu źródłem pobudzeń i zakłóceń, a nie informacji. Koncentracja na określonych informacjach, powoduje brak wrażliwości na inne. Rozwój ewolucyjny społeczeństw: Dyferencjacja segmentarna: polega na podziale całości na części o takich samych lub podobnych funkcjach; wyodrębnienie się centrum i peryferii: ukształtowanu się dominacji jednej z nich Dyferencjacja stratyfikacyjna – polegała na powstaniu hierarchii i nierówności Dyferencjacja funkcjonalna dominująca obecnie, pojawiła się stosunkowo późno, tj dopiero wraz z nowoczesnością Wszystkie te formy zróżnicowania tym m.in. różniły się od obecnego zróżnicowania funkcjonalnego, że nie stanowiły zagrożenia dla ogólnospołecznego konsensu, pozwalały na istnienie uniwersalnego kodu i zespołu wspólnych wartości, których źródłem i gwarantem mogła być w przeszłości na przykład religia. W społeczeństwie współczesnym nic nie jest już w stanie odgrywać takiej roli: ani moralność, ani prawo, ani pieniądz, dokonała się nieodwracalna detotalizacja społeczeństwa. Najważniejsze tezy teorii systemów autopoietycznych: - Warunkiem istnienia systemów, w tym systemów społecznych, jest różnica pomiędzy systemem i otoczeniem. - Trwanie i odtwarzanie się systemu zależy od wykonywanych przez niego operacji. - Komunikacja jest procesem odtwarzania się systemu poprzez produkcję operacji. Procesy autopoesis to procesy komunikacji: analiza życia społecznego musi zaczynać się od refleksji nad warunkami ich możliwości. - serie operacji składają się na proces autopoesis tj. proces samowytwarzania się systemów - Ewolucja to proces, w którym systemy podlegają selekcji ze względu na możliwość przetrwania. W procesie ewolucji systemy trwają, ale także zmieniają się i znikają. Podstawowe formy zróżnicowania systemów społecznych jakie pojawiły się w procesie ewolucji: 1. Społeczeństwa segmentalne –system operuje przez wyróżnianie części w oparciu o taką samą zasadę (np. klany kruków i wilków) 2. Społeczeństwa stratyfikacyjne – system operuje przez wyróżnianie części traktowanych jako elementy zhierarchizowane (np. szlachta, duchowieństwo, chłopi). 3. Społeczeństwo funkcjonalnie zróżnicowane – system operuje przez wyróżnicowanie się podsystemów pozostających ze sobą w specyficznych relacjach. Poszczególne formy zróżnicowania związane są z przemianami technologii komunikacji. Wyłonienie się społeczeństw stratyfikacyjnych związane było z pojawieniem się pisma, a powstanie społeczeństw funkcjonalnie zróżnicowanych z wynalazkiem i upowszechnieniem się druku. Źródła inspiracji dla Niklasa Luhmanna to: 1. Talcott Parsons i funkcjonalizm skąd zapożyczył zainteresowanie dla warunków trwałości systemów społecznych. 2. Fenomenologia z niej wykorzystał pojęcie sensu. 3. Max Weber inspirował Luhmanna w zakresie refleksji nad różnicowaniem się nowoczesnych społeczeństw 4. Humberto Maturana i Francisco Varela od nich Luhmann zaczerpnął pojęcie autopoeisis. 5. Claude E. Shannon i Warren Weaver Luhmann zapożyczył od nich sposób rozumienia komunikacji jako przezwyciężenia szumu.

4.Rozumienie struktury społecznej a typy i rodzaje struktur. Struktura społeczna – ukryta sieć trwałych i regularnych zależności pomiędzy składnikami jakiejś rzeczywistości, która istotnie wpływa na zjawiska jakie mają w niej miejsce. Rodzaje struktury społecznej: ∙ klasowa (status materialny, posiadanie lub nieposiadanie pewnych dóbr, np. klasa wyższa, średnia, niższa.)

∙ warstwowa (rodzaj wykonywanego zajęcia, pozycja w społeczeństwie, poczucie przynależności do danej warstwy, np. do inteligencji) ∙ zawodowa (znaczenie zawodów, zawody popularne, szanowane, zmiany na rynku pracy.) ∙ demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania, liczby ludności, przyrostu naturalnego.) Wielkie struktury społeczne (np. państwo, duże grupy społeczne, między i ponadnarodowe organizacje, USA, UE, mafie o globalnym zasięgu) Są 4 idee pojęcia struktury: 1. idea relacji – zależności stosunków między elem. 2. idea regularności – prawidłowości, powtarzalności, trwałości 3. idea głębokiego, ukrytego, fundament wymiaru 4. idea determinującego, wyznaczającego, kontrolującego wpływu wobec zjawisk empirycznych. Struktura społeczna – ukryta sieć trwałych i regularnych zależności pomiędzy składnikami jakiejś rzeczywistości, która istotnie wpływa na zjawiska jakie mają w niej miejsce. struktura społ. Jest zawsze ukryta, niewidoczna gołym okiem, widoczne są dopiero po analizie np. statystycznej, struktury są wykorzystywane do analizy. Cztery wymiary struktur: 1) Wymiar normatywny – wzory zachowań, wartości, np. szkoła w wymiarze normatywnym: w szkole są oficjalnie obowiązujące normy i jest nieoficjalny kodeks zachowań, który obowiązuje uczniów. (zagórski). Powiązana i charakterystyczna sieć norm, wartości, instytucji, zewnętrznie zobiektywizowanych. (Sztompka) 2) Wymiar idealny – modele jak coś ma funkcjonować, misje, idee (Zagórski). Sieć idei, przekonań, stereotypów. W odróżnieniu od norm i wartości nie mają one charakteru powinnościowego, lecz kategoryczny, stwierdzający. 3) Wymiar interakcyjny (organizacyjny) – kanały interakcji i relacji. Socjometria – bada w jaki sposób ludzie się komunikują. (Zagórski) Wpływa na szanse podjęcia interakcji przez jednostkę . Determinuje z kim lub wobec kogo ludzie podejmą działania (Sztompka) 4) Wymiar interesów – prestiż uznanie, władza, nierówności, hierarchizacja. Wymiar zróżnicowanych i powiązanych interesów, szans życiowych. Rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane, bogactwa, władzy, prestiżu, wiedzy. Generuje on hierarchiczne nierówności między ludźmi i wynikające z tego konflikty społeczne

5. Modele identyfikacji i analizy makrostruktur społecznych (wielowariantowy model rzeczywistości społecznej: model relacyjny: naród społeczeństwo, państwo, kościół w otoczeniu zewnętrznym. model komponentów ładów głównych typów społeczeństw współczesnego świata a inne modele.

Wielowymiarowy model rzeczywistości społecznej Model ten nawiązuje do teorii potrzeb i kulturowo-społecznych reakcji na nie, w różnych sferach życia przez odpowiednich aktorów społecznych stworzonej przez B. Malinowskiego. Model ten pozwala na uchwycenie zasadniczych segmentów społeczeństwa jako składników makrostruktury, a tym samym wskazuje związki poszczególnych typów i rodzajów segmentów z odpowiednimi rodzajami potrzeb i sfer rzeczywistości społecznej Model wyróżnia m.in. następujące wymiary segmentacji:  wymiar demograficzny  wymiar rasowy  wymiar cywilny  wymiar pokrewieństwa  wymiar wykształcenia  wymiar ekologiczny  wymiar zawodowy  wymiar klasowy Podstawowymi formami zbiorowości segmentacyjnych społeczeństwa wg modelu są wspólnoty, związki, instytucje i zrzeszenia. Stabilizują życie zbiorowe i indywidualne na różnych poziomach. MODEL relacyjny między narodem, państwem, społeczeństwem narodowym a kościołem

Analizujemy relacje miedzy tymi komponentami, a aktorami megapoziomów. Musimy mieć na uwadze z jednej strony konstruktywnych, z drugiej destruktywnych aktorów (megakorporacje, mafie, gangi, grupy terrorystyczne, które nie respektują zasad i wartości jako czynników regulacji stosunków miedzy aktorami społecznymi) Demokracja kończy sie na makropoziomie. To także model obejmujący aktorów otoczenia zewnętrznego, którzy funkcjonują na megapoziomie. W bliższym kręgu są aktorzy tego samego rodzaju, których możemy sklasyfikować biorąc pod uwagę biegunowe wartości:  Na biegunie pokoju - sojusznicy (państwa jak i społeczeństwa)  Na biegunie wojny - państwa nieprzyjacielskie, wrogie  Na biegunie suwerenności - neutralne  Na biegunie niewoli - okupanci Nie jest łatwo określić kto kwalifikuje się jako wróg, okupant, sojusznik itp. analizując sytuację zewnętrzną i wewnętrzną. – np. można okupować za pomocą procesów niewidocznych ukrytych sieci, które wpływają na

społeczeństwo, są różne formy wojen (są też wojny w cyberprzestrzeni, ekonomiczne, finansowe, a nie tylko na otwartych polach walki). Nie jesteśmy w stanie określić dziś kto jest przyjacielem, a kto nie - dopiero po upływie czasu wiemy na pewno. Dzięki wiedzy, monitorowaniu można jednak do pewnego stopnia monitorować aktorów społecznych, a wiedzę wykorzystywać na rzecz ścisłe określonego kierunku relacji (przyjaznych, neutralnych, oziębłych) W otoczeniu zewnętrznym, na osiach biegunowych wartości: pokój – wojna, suwerenność-niewola uwzględnia z natury rzeczy Kościół jako ostoję ładów, a zwłaszcza ładów cywilizacyjnych. Nie odnosi się to tylko do współczesnej wersji cywilizacji łacińskiej, czy do zachodniej jako całości. Chodzi również o badania nad ładami ponad państwowymi na bazie wspólnych systemów wartości konstytuujących diasporyczne wspólnoty wartości najwyższego rzędu i megawspólnoty. Naród – Społeczeństwo- Państwo - są złożonymi strukturami, które należy rozpatrywać w relacji świata zewnętrznego - scena gry miedzy N- S- P jest ruchliwa, zmienia się - pomiędzy nimi istnieją wartości, które mogą mieć charakter integrujący lub dezintegrujący * Były one odzwierciedlane w rozmaitych doktrynach ideologicznych i zapisach konstsytucyjnych * Zdaniem Znanieckiego głowy państw (elity, kulturowi przodownicy narodu) przysięgają, respektują, czynią przedmiotem swojej aktywności owe wartości; dążą do materializacji owych idei. * Są permanentnie obecne w świadomości społeczeństw mniej lub bardziej narodowych, o większych lub mniejszych dążeniach do imperializacji. * W modelu tym zmieniają się aktorzy otoczenia zewnętrznego, których można zinterpretować jako sojuszników, nieprzyjaciół, okupantów lub neutralnych aktorów. Społeczeństwo jest wielowymiarową strukturą segmentacyjną, gdyż ten sam osobnik może należeć do wielu segmentów, zarówno w sensie grup, jak i zbiorowości agregacyjnych. Przy czym segmenty te to stabilne składniki powiązane w określony sposób i często złożone na rzecz reprodukcji życia społecznego na terytorium danego kraju i przy integracji danego kraju, są potencjalnie i realnie podmiotami makropoziomu, a co za tym idzie – mogą wyłaniać swoje reprezentacje. Społeczeństwo jest pochodną zaspokajania lub dążenia do zaspokajania potrzeb zbiorowych i indywidualnych, elementarnych i wyższego rzędu, rzeczywistych, otoczkowych i pozornych. W toku owych dążeń ludzie reprodukują życie społeczne i prze to stabilizujące się w jego toku struktury. Dzieje się to głównie przez funkcjonowanie ludzi w grupach społecznych. Składnikami społeczeństwa są zbiory i zbiorowości utrwalające procesy reprodukcji życia ludzkiego. Zbiory i zbiorowości przypadkowe (masa, tłum) powstają jako niesegmenty w efekcie spontanicznych reakcji na istniejące lub potencjalne napięcia, frustracje i mogą dynamizować lub opóźniać procesy w obrębie rzeczywistości społecznej. W strukturze danego społeczeństwa znajdują się struktury etniczne: *Ich status nie jest wieczny, ani trwały; *Istnieje permanentna rywalizacja po...