łacina teoria semestr I UW PDF

Preview

Summary

notatki z I semestru przedmiotu propedeutyka języka łacińskiego...

Description

Koniugacja I temat na –a (are)

Koniugacja II temat na –e (ere) - długie

Koniugacja III temat na spółgł. (ere) - krótkie

Koniugacja IV temat na –i (ire)

czytam leg-o leg-i-s leg-i-t leg-i-mus leg-i-tis leg-u-nt

karzę puni-o puni-s puni-t puni-mus puni-tis puni-u-nt

Indicativus Praesens

oznajmiam, mówię upominam nunti-o mone-o nuntia-s mone-s nuntia-t mone-t nuntia-mus mone-mus nuntia-tis mone-tis nuntia-nt mone-nt

Imperfectum mówiłem przeszły nuntia-ba-m niedokonany nuntia-ba-s nuntia-ba-t nuntia-ba-mus nuntia-ba-tis nuntia-ba-nt

upominałem mone-ba-m mone-ba-s mone-ba-t mone-ba-mus mone-ba-tis mone-ba-nt

czytałem leg-e-ba-m leg-e-ba-s leg-e-ba-t leg-e-ba-mus leg-e-ba-tis leg-e-ba-nt

karałem puni-e-ba-m puni-e-ba-s puni-e-ba-t puni-e-ba-mus puni-e-ba-tis puni-e-ba-nt

Futurum I będę mówił przyszły nuntia-b-o niedokonany nuntia-b-i-s nuntia-b-i-t nuntia-b-i-mus nuntia-b-i-tis nuntia-b-u-nt

będę upominał mone-b-o mone-b-i-s mone-b-i-t mone-b-i-mus mone-b-i-tis mone-b-u-nt

będę czytał leg-a-m leg-e-s leg-e-t leg-e-mus leg-e-tis leg-e-nt

będę karał puni-a-m puni-e-s puni-e-t puni-e-mus puni-e-tis puni-e-nt

Perfectum

upomniałem monu-i monu-isti monu-it monu-imus monu-istis monu-erunt

przeczytałem leg-i leg-isti leg-it leg-imus leg-istis leg-erunt

ukarałem puniv-i puniv-isti puniv-it puniv-imus puniv-istis puniv-erunt

oznajmiłem nuntiav-i nuntiav-isti nuntiav-it nuntiav-imus nuntiav-istis nuntiav-erunt

Imperativus nuntia - oznajmij nuntiate - oznajmijcie

mone - upomnij lege- czytaj legite -czytajcie puni - ukarz monete -upomnijcie punite -ukarzcie

Infinitivus Praesens

nuntia-re oznajmiać

mone-re upominać

leg-e-re czytać

puni-re karać

Perfectum

nuntiav-isse że oznajmiłem

monu-isse że upomniałem

leg-isse że przeczytałem

puniv-isse że ukarałem

CZASOWNIK "BYĆ" - VERBUM "SUM" - Czasownik sum, esse, fui Tryb oznajmujący - Indicativus

Os. Praesens Sing. 1. sum jestem 2. es jesteś 3. est jest Plur. 1. sumus jesteśmy 2. estis jesteście 3. sunt są

Imperfectum eram byłem eras byłeś erat był erāmus byliśmy erātis byliście erant byli

Futurum I ero będę eris będziesz erit będzie erĭmus będziemy erĭtis będziecie erunt będą

ZŁOŻENIA Z ESSE - (COMPOSITA) Czasownik sum, esse tworzy złożenia (composita), które odmieniają się tak samo, jak ten czasownik. Są to między innymi: ab + sum = absum, abesse - być nieobecnym ad + sum = adsum, adesse - być obecnym de + sum = desum, deesse - brakować in + sum = insum, inesse - znajdować się w czymś inter + sum = intersum, interesse - brać udział w czymś ob + sum = obsum, obesse - przeszkadzać prae + sum = praesum, praesse - przewodniczyć pro + sum = prosum, prodesse - pomagać sub + sum = subsum, subesse - być pod, być blisko super + sum = supersum, superesse- zostać, przetrwać PRZYKŁADOWA ODMIANA W TRYBIE OZNAJMUJĄCYM: liczba singularis

Os. 1

praesens obsum przeszkadzam obes przeszkadzasz

imperfecti oberam przeszkadzałem oberas przeszkadzałeś

futuri I obero będę przeszkadzać oberis będziesz przeszkadzać

3

obest przeszkadza

oberat przeszkadzał

oberit będzie przeszkadzać

1

obsumus przeszkadzamy

oberamus przeszkadzaliśmy

oberimus będziemy przeszkadzać

2

obestis przeszkadzacie

oberatis przeszkadzaliście

oberitis będziecie przeszkadzać

3

obsunt oberant przeszkadzają przeszkadzali STRONY BIERNE CZASOWNIKA

2

pluralis

oberunt będą przeszkadzać

indicativus praesentis passiva - tryb oznajmujący cz.teraźniejszego str. biernej koniugacja 1 koniugacja 2 koniugacja 3 temat kończy się temat kończy się na- temat kończy się na spółgłosce na-a e ale w N.-eo lub-i (krótkie) laboro, laborare video, videre lego, legere capio, capiere 1 labora-r 2

laboraris

3

laboratur

koniugacja 4 temat kończy się na-i (długie) audio, audire

leg-o- leg-i- capi-o- cap-ilaboraaudi-o-r audi-mur vide-o-r vide-mur r mur r mur mur laboraleg-e- leg-i- cap-e- cap-iaudi-ris audi-mini vide-ris vide-mini mini mini ris mini ris laboraleg-i- leg-u- cap-i- cap-i-u- audi- audi-uvide-tur vide-ntur ntur tur ntur tur ntur tur ntur

indicativus imperfecti passiva - tryb oznajmujący cz.przeszłego niedokonanego str. Biernej - cecha czasowa - ba koniugacja 1 koniugacja 2 temat kończy się na- temat kończy się a na-e ale w N.-eo laboro, laborare

koniugacja 3 koniugacja 4 temat kończy się na spółgłosce temat kończy się lub-i (krótkie) na-i (długie)

video, videre

lego, legere

capio, capiere

audio, audire

1

labora- labora-ba- vide-ba- vide-ba- leg-e- leg-e- cap-i- cap-i- audi-e- audi-eba-r mur r mur ba-r ba-mur ba-r ba-mur ba-r ba-mur

2

labora- labora-ba- vide-ba- vide-ba- leg-e- leg-e- cap-i- cap-i- audi-e- audi-eba-ris mini ris mini ba-ris ba-mini ba-ris ba-mini ba-ris ba-mini

3

labora- labora-ba- vide-ba- vide-ba- leg-e- leg-e- cap-i- cap-i- audi-e- audi-eba-tur ntur tur ntur ba-tur ba-ntur ba-tur ba-ntur ba-tur ba-ntur

indicativus praesentis passiva - tryb oznajmujący cz.teraźniejszego str. biernej - cecha czasowa: I i II koniugacja – b, III i IV koniugacja - a w 1 os. poj. - e w pozostałych koniugacja 1

koniugacja 2

temat kończy się na-a

temat kończy się nae ale w N.-eo

koniugacja 3 temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)

laboro, laborare

video, videre

lego, legere capio, capiere

koniugacja 4 temat kończy się na-i (długie)

audio, audire audi-elabora-b- labora-b-i- vide-b-o- vide-b-i- leg-a- leg-e- cap-i- cap-i-eaudi-a-r 1 mur o-r mur r mur r mur a-r mur 2

labora-b- labora-b-i- vide-b-e- vide-b-i- leg-e- leg-e- cap-i- cap-i-e- audi-ee-ris mini ris mini ris mini e-ris mini ris

audi-emini

3

labora-b- labora-b- vide-b-i- vide-b-u- leg-e- leg-e- cap-i- cap-i-e- audi-ei-tur u-ntur tur ntur tur ntur e-tur ntur tur

audi-entur

Tryb oznajmujący czasu przyszłego I strony biernej - Indicativus futuri I passivi

Os. Sing.

1. 2. 3.

Plur.

1. 2. 3.

I kon. II kon. vidē-b-or salutā-b-or będę pozdrowiony będę widziany vide-b-ĕ-ris saluta-b-ĕ-ris będziesz pozdrowiony będziesz widziany vide-b-ĭ-tur saluta-b-ĭ-tur będzie pozdrowiony będzie widziany saluta-b-ĭ-mur vide-b-ĭ-mur będziemy pozdrowieni będziemy widziani saluta-b-i-mĭni vide-b-i-mĭni będziecie pozdrowieni będziecie widziani saluta-b-u-ntur vide-b-u-ntur będą pozdrowieni będą widziani

III kon.

IV kon. duc-a-r audĭ-a-r będę prowadzony będę słuchany duc-ē-ris audi-ē-ris będziesz prowadzony będziesz słuchany duc-ē-tur audi-ē-tur będzie prowadzony będzie słuchany duc-ē-mur audi-ē-mur będziemy prowadzeni będziemy słuchani duc-e-mĭni audi-e-mĭni będziecie prowadzeni będziecie słuchani duc-e-ntur audi-e-ntur będą prowadzeni będą słuchani

BEZOKOLICZNIKI CZASU PREASENTIS - Infinitivus praesentis passivi Schemat tworzenia bezokoliczników przedstawia się następująco:

Praesentis

Activi 1. forma podstawowa amare - kochać videre - widzieć ponere - kłaść audire - słuchać

Passivi temat 1. formy podstawowej + -(r)i amari - być kochanym videri - być widzianym poni - być kładzionym audiri - być słuchanym scribi - od scribere – być pisanym wyjątek III koniugacji (!)

TRYBY ROZKAZUJĄCE Tryb rozkazujący (Imperativus, od imperare - rozkazywać) stanowi formę rozkazu, polecenia lub prośby. Inaczej, niż w języku polskim, w łacinie tryb rozkazujący może występować w czasie teraźniejszym oraz przyszłym, w stronie czynnej i biernej. 1. Tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony czynnej - Imperativus praesentis activi Os. I kon. II kon. III kon. IV kon. ama! vide! leg-e! audi! Sing. kochaj! zobacz! czytaj! słuchaj! amā-te! vidē-te! leg-ĭ-te! audī-te! Plur. kochajcie! zobaczcie! czytajcie! słuchajcie! Wyjątki:

Bezok.

Sing.

Plur.

Ducere prowadzić Dicere mówić Facere czynić Ferre nieść

Duc! Ducite! Prowadź! Prowadźcie! Dic! Dicite! Mów! Mówcie! Fac! Facite! Czyń! Czyńcie! Ferte! Fer! Nieście! Nieś!

2. Tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony biernej - Imperativus praesentis passivi Os. Sing. Plur.

I kon. salutā-re! bądź pozdrowiony! saluta-mĭni! bądźcie pozdrowieni!

II kon. vidē-re! bądź widziany! vide-mĭni! bądźcie widziani!

III kon. duc-ĕ-re! bądź prowadzony! duc-i-mĭni! bądźcie prowadzeni!

IV kon. audī-re! bądź słuchany! audi-mĭni! bądźcie słuchani!

ZAIMEK - PRONOMINUM Zaimek (Pronomen) zastępuje rzeczownik, przymiotnik lub liczebnik. W łacinie (jak na razie my) możemy wymienić następujące rodzaje zaimków: Zaimki osobowe (Pronomina personalia) W łacinie zaimki te, podobnie jak w języku polskim, posiadają liczbę i przypadek, natomiast nie ma odpowiednika polskich zaimków osobowych trzeciej osoby (on, ona, ono, oni, one). W tym celu używa się zaimków wskazujących is, ea, id (ten, ta ,to) oraz ille, illa, illud (tamten, tamta, tamto).

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

L. pojedyncza ego (ja) tu (ty) mei (mnie) tui (ciebie) mihi (mi) tibi (tobie) me (mnie) te (ciebie) me (mną) te (tobą)

L. mnoga nos (my) vos (wy) nostri (nas) vestri (was) nobis (nam) vobis (wam) nos (nas) vos (was) nobis (nami) vobis (wami)

Celownik dzierżawczy (Dativus possesivus) Celownik dzierżawczy jest konstrukcją gramatyczną z użyciem czasownika esse być i celownika (Dativus). Na język polski oba zdania tłumaczy się identycznie. Przykłady: Puero liber est. = Puer librum habet. - Chłopiec ma książkę. Viro Romano toga pulchra est. = Vir Romanus togam pulchram habet. Rzymianin ma piękną togę.

Celownik posiadania / posiadacza Amicos habet – Masz przyjaciół (Biernik + czas. w III os. l.p) Amici tibi sunt. – Masz przyjaciół (Narzędnik + podmiot gramatyczny + czas. posiadać)  to, co w tabelce wyżej pogrubione – dativus possesivus Dopełniacz cząstkowy (Genitivus partitivus) Dopełniacz cząstkowy jest przypadkiem rzeczownika oznaczającego pewną całość, której część jest wyodrębniana w zdaniu. Dopełniacz cząstkowy pojawia się razem z rzeczownikami pars - część, diminium - połowa, multitudo mnóstwo, przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, liczebnikami i zaimkiem nemo - nikt. Przykłady: pars equitum - część kawalerii multitudo hominum - wielu ludzi fratrum maior - młodszy z braci omnium sapientissimus - najmądrzejszy ze wszystkich omnium primus - pierwszy ze wszystkich septimus regum - siódmy z królów nemo nostrum - nikt z nas nostrum / vestrum – (z) nas, was; spośród nas / was Narzędnik sprawcy (Ablativus auctoris) Na początku należy rozróżnić sprawcę od narzędzia. Sprawca to istota żywa (czyli zwierzę bądź człowiek). W zdaniu Cezar został zabity przez Brutusa nożem Brutus jest sprawcą, zaś nóż - narzędziem. Do wyrażenia sprawcy czynności używa się przyimka a/ab z Ablativus + strona bierna, a do opisania narzędzia stosuje się sam Ablativus, bez przyimka. Nauta via monstrat. – Via a nauta monstratur. Żeglarz pokazuje drogę. – Droga jest pokazywana przez żeglarza. Stella via monstrat.- Via stella monstratur. Gwiazda pokazuje drogę. – Droga jest pokazywana przez gwiazdę. Zaimki osobowe funkcjonują głównie w Ablativie z przyimkiem "ab" (Ablativus auctoris) lub "cum" (Ablativus sociativus). Kiedy występują w złożeniu z "cum", łączą się z nim w następujący sposób: Mecum - ze mną tecum - z tobą

secum - z nim/nią/nimi nobiscum - z nami vobiscum - wami Zaimki dzierżawcze (Pronomina possessiva): meus, mea, meum (mój, moja, moje) tuus, tua, tuum (twój, twoja, twoje)

noster, nostra, nostrum (nasz, nasza, nasze) vester, vestra, vestrum (wasz, wasza, wasze) suus, sua, suum (swój, swoja, swoje)

Zaimki te odmieniają się podobnie, jak odpowiednie przymiotniki I i II deklinacji. Wołacz od meus brzmi mi. Zaimki wskazujące (Pronomina demonstrativa) – mieliśmy je wybiórczo W łacinie występuje sześć zaimków wskazujących:  hic, haec, hoc - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te)  iste, ista, istud - ów, owa, owo (w l.mn.: owi, owe)  ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto (w l.mn.: tamci, tamte)  is, ea, id - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te) - w znaczeniu: on, ona, ono (w l.mn.: oni, one)  idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo (w l.mn.: ci sami, te same)  ipse, ipsa, ipsud - sam, sama, samo (w l.mn.: sami, same)

hic, haec, hoc - ten, ta, to

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc.

m hic huius huic hunc

L. pojedyncza f n haec hoc huius huius huic huic hanc hoc

m hi horum his hos

L. mnoga f n hae haec harum horum his his has haec

Abl.

hoc

hac

hoc

his

his

his

iste, ista, istud - ów, owa, owo

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

L. pojedyncza m f n iste ista istud istius istius istius isti isti isti istum istam istud isto ista isto

L. mnoga m f n isti istae ista istorum istarum istorum istis istis istis istos istas ista istis istis istis

ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

m ille illius illi illum illo

L. pojedyncza f n illa illud illius illius illi illi illam illud illa illo

m illi illorum illis illos illis

L. mnoga f n illae illa illarum illorum illis illis illas illa illis illis

is, ea, id - ten/on, ta/ona, to/ono

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

L. pojedyncza m f n is ea id eius eius eius ei ei eidem eum eam ei eo ea eo

L. mnoga m f ii (ei) eae eorum earum iis (eis) iis (eis) eos eas iis (eis) iis (eis)

n ea eorum iis (eis) ea iis (eis)

idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

m idem eiusdem eidem eundem eodem

L. pojedyncza f n eadem idem eiusdem eiusdem eidem eidem eandem idem eadem eodem

ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo

m iidem (ei-) eorundem iisdem (eis-) eosdem iisdem (eis-)

L. mnoga f eaedem earundem iisdem (eis-) easdem iisdem (eis-)

n eadem eorundem iisdem (eis-) eadem iisdem (eis-)

L. pojedyncza m f n Nom. ipse ipsa ipsum Gen. ipsius ipsius ipsius Dat. ipsi ipsi ipsi Acc. ipsum ipsam ipsum Abl. ipso ipsa ipso Przyp.

L. mnoga m f n ipsi ipsae ipsa ipsorum ipsarum ipsorum ipsis ipsis ipsis ipsos ipsas ipsa ipsis ipsis ipsis

Zaimki pytające i względne (Pronomina interrogativa et relativa) W łacinie występują dwa zaimki pytające i jeden zaimek względny:  zaimki pytające: o quis? (quae?) quid? - kto? co? - Odpowiedzią na ten zaimek jest zawsze

rzeczownik. Zwykle formy żeńskie zastępuje się męskimi. o qui? quae? quod? - który? która? które? - Odpowiedzią na ten zaimek jest

zawsze przymiotnik. Odmienia się tak samo, jak zaimek względny.  zaimek względny: o qui, quae, quod - (ten) która, (ta) która, (to) które

Zaimki pytające odnoszą się zarówno do osób, jak i przedmiotów oraz cech. Odmiana zaimków pytających i względnych: quis? (quae?) quid? - kto? co?

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

m quis cuius cui quem quo

L. pojedyncza f n quae quid (quod) cuius cuius cui cui quam quid (quod) qua quo

L. mnoga m f n qui quae quae quorum quarum quorum quibus quibus quibus quos quas quae quibus quibus quibus

qui? quae? quod? - który? która? które?

Przyp. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

m qui cuius cui quem quo

L. pojedyncza f n quae quod cuius cuius cui cui quam quod qua quo

L. mnoga m f n qui quae quae quorum quarum quorum quibus quibus quibus quos quas quae quibus quibus quibus...